کاربر:Poori/صفحه تمرین۲

گزارشگران ویژه حقوق بشر سازمان ملل متحد در امور ایران: تاریخچه، یافته‌ها و چالش‌ها

چکیده

این مقاله به بررسی نقش و تاریخچه گزارشگران ویژه سازمان ملل متحد در امور حقوق بشر ایران می‌پردازد. از سال ۱۹۸۴، سازمان ملل به دلیل نگرانی‌های مداوم در مورد وضعیت حقوق بشر در ایران، اقدام به تعیین نمایندگان و گزارشگران ویژه کرده است. این گزارشگران، کارشناسان مستقلی هستند که وظیفه نظارت، گزارش‌دهی و ارائه توصیه در مورد وضعیت حقوق بشر در یک کشور خاص یا یک موضوع خاص را بر عهده دارند. انتصاب گزارشگر ویژه برای ایران نشان‌دهنده نگرانی عمیق جامعه بین‌المللی از نقض سیستماتیک حقوق بشر در این کشور، از جمله اعدام‌های گسترده (به ویژه برای جرایم مواد مخدر و علیه مخالفان سیاسی)، سرکوب آزادی بیان و اجتماعات، تبعیض علیه زنان و اقلیت‌های دینی و قومی، و عدم وجود دادرسی عادلانه است.

گزارشگران ویژه ایران به ترتیب زمانی عبارتند از: آندرس آگوئیلار اوربینا (۱۹۸۴-۱۹۸۶)، رینالدو گالیندو پل (۱۹۸۶-۱۹۹۵)، موریس کاپیتورن (۱۹۹۵-۲۰۰۲)، احمد شهید (۲۰۱۱-۲۰۱۶)، عاصمه جهانگیر (۲۰۱۶-۲۰۱۸)، جاوید رحمان (۲۰۱۸-۲۰۲۴) و مای ساتو (۲۰۲۴-تاکنون). (لازم به ذکر است که این مأموریت بین سال‌های ۲۰۰۲ تا ۲۰۱۱ متوقف بود). گزارش‌های این افراد، علی‌رغم تفاوت در تمرکز و دسترسی، تصویری نگران‌کننده از نقض گسترده حقوق بشر در ایران ترسیم کرده‌اند. نقش پروفسور کاظم رجوی در جلب توجه اولیه سازمان ملل به این موارد بسیار حائز اهمیت بود. جمهوری اسلامی ایران عمدتاً با این گزارشگران همکاری نکرده، اجازه بازدید از کشور را به اکثر آن‌ها نداده و گزارش‌هایشان را مغرضانه و با انگیزه‌های سیاسی خوانده و اتهاماتی مبنی بر همکاری با گروه‌های مخالف مانند سازمان مجاهدین خلق و دریافت پول از کشورهای متخاصم را به آن‌ها وارد کرده است. با این حال، گزارش‌های آن‌ها همچنان به عنوان منابع مهمی برای مستندسازی وضعیت حقوق بشر در ایران و اعمال فشار بین‌المللی بر دولت ایران برای پاسخگویی و بهبود عملکرد خود عمل می‌کنند.

مقدمه‌ای بر نقش گزارشگر ویژه حقوق بشر

گزارشگران ویژه، رویه‌های ویژه شورای حقوق بشر سازمان ملل متحد هستند که از کارشناسان مستقل حقوق بشر با مأموریت گزارش‌دهی و ارائه مشاوره در مورد وضعیت حقوق بشر از منظر موضوعی یا کشوری خاص تشکیل شده‌اند [2]. این کارشناسان، مستقل از هر دولت یا سازمانی هستند و در ظرفیت فردی خود خدمت می‌کنند [2]. وظایف اصلی آن‌ها شامل انجام بازدید از کشورها، اقدام در مورد موارد فردی نقض حقوق بشر و نگرانی‌های گسترده‌تر از طریق ارسال ارتباطات به دولت‌ها، انجام مطالعات موضوعی و تشکیل مشاوره با کارشناسان، و کمک به توسعه استانداردهای بین‌المللی حقوق بشر است [3]. آن‌ها یافته‌های خود را به شورای حقوق بشر و مجمع عمومی سازمان ملل گزارش می‌دهند و توصیه‌هایی برای بهبود وضعیت حقوق بشر ارائه می‌کنند [3]. صدای گزارشگر ویژه به عنوان یک صدای معتبر در جامعه بین‌المللی شناخته می‌شود و نقش مهمی در افزایش آگاهی جهانی، تسهیل گفتگو و اقدام در مورد مسائل حقوق بشری دارد [1, 3].

وخامت وضعیت حقوق بشر در ایران و چرایی انتصاب گزارشگر ویژه

انتصاب گزارشگر ویژه برای ایران از سال ۱۹۸۴ و تمدید چندباره این مأموریت (پس از وقفه‌ای بین ۲۰۰۲ تا ۲۰۱۱)، نشان‌دهنده نگرانی عمیق و مستمر جامعه بین‌المللی نسبت به وضعیت حقوق بشر در این کشور است [4, 5]. گزارش‌های متعدد سازمان ملل و نهادهای حقوق بشری، تصویری نگران‌کننده از نقض گسترده و سیستماتیک حقوق اساسی شهروندان ایرانی ترسیم کرده‌اند. دلایل اصلی این نگرانی‌ها شامل موارد زیر است: آمار بالای اعدام، به ویژه برای جرایمی که طبق قوانین بین‌المللی "جرایم بسیار جدی" محسوب نمی‌شوند (مانند جرایم مواد مخدر) و اعدام نوجوانان [21, 28, 32]؛ سرکوب شدید آزادی بیان، عقیده، اجتماعات و مطبوعات، و بازداشت و آزار روزنامه‌نگاران، وکلا، فعالان حقوق بشر و دانشجویان [21, 25, 32]؛ عدم وجود دادرسی عادلانه، استقلال قضایی و استفاده مکرر از شکنجه و بدرفتاری برای اخذ اعترافات [21, 28]؛ تبعیض گسترده علیه زنان در قانون و عمل [21, 32]؛ و آزار و اذیت و تبعیض سیستماتیک علیه اقلیت‌های دینی و قومی، به ویژه بهائیان [22, 21]. گزارش‌ها همچنین به عدم پاسخگویی مقامات در قبال نقض حقوق بشر، به ویژه در موارد کشتارهای جمعی مانند سال ۱۹۸۸ اشاره دارند [13, 16]. این موارد نقض مداوم و عدم همکاری معنادار ایران با سازوکارهای حقوق بشری سازمان ملل، منجر به تأسیس و تداوم مأموریت گزارشگر ویژه شده است [5, 7].

تاریخچه گزارشگران ویژه حقوق بشر در ایران

سازمان ملل متحد از سال ۱۹۸۴ به بررسی وضعیت حقوق بشر در ایران پرداخته است. افراد زیر به عنوان نماینده یا گزارشگر ویژه منصوب شده‌اند:

1. آندرس آگوئیلار اوربینا (ونزوئلا، ۱۹۸۴-۱۹۸۶): کمیسیون حقوق بشر سازمان ملل او را به عنوان اولین نماینده ویژه منصوب کرد. با این حال، دولت ایران از همکاری با او امتناع ورزید و آگوئیلار در نهایت به دلیل عدم امکان انجام مأموریت خود استعفا داد [4].
2. رینالدو گالیندو پل (السالوادور، ۱۹۸۶-۱۹۹۵): به عنوان نماینده ویژه منصوب شد. او بین سال‌های ۱۹۹۰ تا ۱۹۹۲ سه بار از ایران بازدید کرد، اما پس از سفر سوم، از ورود مجدد به ایران منع شد [4]. گزارش‌های او به بررسی اطلاعات دریافتی از منابع مختلف، سیستم حقوقی ایران و پاسخ‌های دولت می‌پرداخت که اغلب اتهامات را رد کرده و به گروه‌های مخالف نسبت می‌داد [34, 35, 36].
3. موریس کاپیتورن (کانادا، ۱۹۹۵-۲۰۰۲): پس از گالیندو پل، به عنوان نماینده ویژه منصوب شد. او در سال ۱۹۹۶ یک بار از ایران بازدید کرد [6]. گزارش‌های او بر مواردی چون اعدام‌ها (از جمله اعدام‌های مرتبط با مواد مخدر، اعدام در ملاء عام و سنگسار)، عدم استقلال قضایی، وضعیت اقلیت‌ها (به ویژه بهائیان) و محدودیت آزادی‌ها تمرکز داشت [22, 23]. در سال ۲۰۰۲، کمیسیون حقوق بشر با رأی اکثریت، تصمیم به عدم تمدید مأموریت او گرفت؛ تصمیمی که با انتقاد دیده‌بان حقوق بشر و کمیسیون آمریکایی آزادی مذهبی بین‌المللی مواجه شد [4, 12].
4. احمد شهید (مالدیو، ۲۰۱۱-۲۰۱۶): پس از وقفه‌ای ۹ ساله، شورای حقوق بشر در سال ۲۰۱۱ مجدداً این مأموریت را تحت عنوان "گزارشگر ویژه" احیا کرد [5]. احمد شهید، وزیر خارجه سابق مالدیو، به این سمت منصوب شد. ایران با این انتصاب مخالفت کرد و اجازه سفر به او نداد [7, 40]. گزارش‌های او بر اساس مصاحبه با قربانیان و شاهدان در خارج از ایران و بررسی اسناد تهیه می‌شد و بر گستردگی اعدام‌ها (به ویژه برای مواد مخدر و جرایم بدون خشونت)، اعدام نوجوانان، محدودیت شدید آزادی بیان و مطبوعات، وضعیت وخیم زندانیان سیاسی و عقیدتی، و تبعیض علیه زنان و اقلیت‌ها تأکید داشت [28, 29].
5. عاصمه جهانگیر (پاکستان، ۲۰۱۶-۲۰۱۸): وکیل برجسته حقوق بشر و رئیس سابق کانون وکلای دادگستری پاکستان، جانشین احمد شهید شد [4, 5]. او نیز اجازه سفر به ایران را دریافت نکرد [24]. گزارش‌های او ضمن تأیید یافته‌های گزارشگر قبلی، بر ادامه آمار بالای اعدام، بازداشت‌های خودسرانه، عدم دادرسی عادلانه، سرکوب مدافعان حقوق بشر و وضعیت اقلیت‌ها تمرکز داشت [21, 25, 26]. او همچنین به سرکوب خانواده‌های قربانیان کشتار ۱۳۶۷ اشاره کرد [27]. عاصمه جهانگیر در فوریه ۲۰۱۸ در حین انجام مأموریت درگذشت [4].
6. جاوید رحمان (پاکستان/بریتانیا، ۲۰۱۸-۲۰۲۴): استاد حقوق بین‌الملل و حقوق بشر، در ژوئیه ۲۰۱۸ منصوب شد [4, 5]. او نیز از سفر به ایران منع شد [16, 40]. گزارش‌های او به طیف وسیعی از نقض حقوق بشر، از جمله سرکوب اعتراضات مسالمت‌آمیز، وضعیت زنان و اقلیت‌ها، و استفاده گسترده از مجازات اعدام پرداخت. گزارش نهایی او تحت عنوان "جنایات سنگین" (Atrocity Crimes)، به طور خاص به اعدام‌های دهه ۱۳۶۰ و کشتار زندانیان سیاسی در سال ۱۳۶۷ پرداخت و این وقایع را جنایت علیه بشریت و احتمالاً نسل‌کشی توصیف کرد [13, 16].
7. مای ساتو (ژاپن/بریتانیا، ۲۰۲۴-تاکنون): استاد جرم‌شناسی و مدیر مؤسسه تحقیقات سیاست جنایی و عدالت در دانشگاه بیرکبک لندن، در ژوئیه ۲۰۲۴ به عنوان گزارشگر ویژه جدید منصوب شد و کار خود را از اوت ۲۰۲۴ آغاز کرد [5]. اولین گزارش او به شورای حقوق بشر بر افزایش چشمگیر اعدام‌ها (بالاترین سرانه جهانی)، تبعیض علیه زنان و اقلیت‌ها، محدودیت آزادی بیان و تجمعات، و عدم شفافیت تأکید داشت [32, 33, 39].

نقش پروفسور کاظم رجوی در محکومیت‌های حقوق بشری ایران

پروفسور کاظم رجوی، حقوقدان، استاد دانشگاه و فعال برجسته حقوق بشر، نقشی محوری در جلب توجه جامعه بین‌المللی به نقض حقوق بشر در ایران پس از انقلاب ۱۳۵۷ ایفا کرد [37, 38]. او که برادر مسعود رجوی، رهبر سازمان مجاهدین خلق ایران بود، پس از انقلاب به عنوان اولین سفیر ایران در دفتر سازمان ملل در ژنو منصوب شد، اما در اعتراض به سرکوب‌های فزاینده، به زودی از سمت خود کناره‌گیری کرد [37, 38]. پس از آن، به عنوان نماینده شورای ملی مقاومت ایران (NCRI) در سوئیس و یکی از صداهای اصلی اپوزیسیون در تبعید، فعالیت‌های گسترده‌ای را برای افشای موارد نقض حقوق بشر در ایران، به ویژه اعدام‌ها و شکنجه زندانیان سیاسی در دهه ۱۳۶۰، در مجامع بین‌المللی آغاز کرد [37, 38].

تلاش‌های خستگی‌ناپذیر او در سازمان ملل، از جمله ارائه مستندات و رایزنی با دیپلمات‌ها و مقامات، نقش کلیدی در تصویب اولین قطعنامه‌های محکومیت نقض حقوق بشر در ایران توسط کمیسیون حقوق بشر سازمان ملل و در نهایت انتصاب اولین نماینده ویژه (آندرس آگوئیلار) در سال ۱۹۸۴ داشت [37]. او به عنوان "صدای زندانیان سیاسی شکنجه شده و شهدای مقاومت ایران" شناخته می‌شد [37, 39]. فعالیت‌های مؤثر او، خشم مقامات ایرانی را برانگیخت و در نهایت منجر به ترور او در آوریل ۱۹۹۰ در نزدیکی ژنو شد؛ اقدامی که به طور گسترده به عوامل جمهوری اسلامی ایران نسبت داده شده است [37, 38].

خلاصه گزارش‌های گزارشگران ویژه

گزارش‌های گزارشگران ویژه تصویری جامع و نگران‌کننده از وضعیت حقوق بشر در ایران ارائه می‌دهند:

• رینالدو گالیندو پل (۱۹۸۶-۱۹۹۵): گزارش‌های اولیه او بیشتر بر لزوم همکاری دولت ایران و بررسی ادعاهای نقض حقوق بشر متمرکز بود. او به تدریج به مسائلی مانند اعدام‌ها، شکنجه، عدم دادرسی عادلانه و وضعیت بهائیان پرداخت، در حالی که پاسخ‌های ایران مبنی بر رد اتهامات و نسبت دادن آن‌ها به "گروه‌های تروریستی" را نیز منعکس می‌کرد [34, 35, 36]. او بر لزوم تطبیق قوانین ایران با معیارهای بین‌المللی تأکید داشت [36].
• موریس کاپیتورن (۱۹۹۵-۲۰۰۲): گزارش‌های او به طور مشخص‌تر به مواردی چون آمار بالای اعدام (از جمله برای جرایم مواد مخدر و در ملاء عام)، اجرای مجازات‌های بدنی مانند شلاق و سنگسار، نبود استقلال قضایی و دادرسی عادلانه، محدودیت شدید آزادی بیان و مطبوعات، و ادامه تبعیض علیه بهائیان پرداخت [22, 23]. او همچنین به وجود دادگاه‌های ویژه اشاره کرد [22].
• احمد شهید (۲۰۱۱-۲۰۱۶): با توجه به عدم دسترسی به ایران، گزارش‌های او مبتنی بر منابع خارجی و شهادت‌ها بود. او به شدت بر آمار "هشداردهنده" اعدام‌ها، از جمله اعدام نوجوانان و اجرای حکم برای جرایمی که طبق قوانین بین‌المللی مشمول مجازات اعدام نمی‌شوند، تأکید کرد [28, 29]. محدودیت آزادی بیان، سرکوب روزنامه‌نگاران و وکلا، بازداشت‌های خودسرانه، شکنجه، عدم استقلال وکلا و قوه قضائیه، و تبعیض علیه زنان و اقلیت‌ها از محورهای اصلی گزارش‌های او بود [28, 29].
• عاصمه جهانگیر (۲۰۱۶-۲۰۱۸): گزارش‌های او ادامه نگرانی‌های گزارشگر قبلی بود. او بر نرخ بالای اعدام‌ها (حدود ۵۳۰ مورد در سال ۲۰۱۶)، اعدام نوجوانان، شکنجه و بدرفتاری، عدم دادرسی عادلانه، بازداشت‌های خودسرانه فعالان، محدودیت آزادی‌ها و تبعیض علیه زنان و اقلیت‌ها (به ویژه بهائیان) تأکید کرد [21]. او همچنین به طور خاص به آزار و اذیت خانواده‌های قربانیان کشتار ۱۳۶۷ اشاره نمود [27].
• جاوید رحمان (۲۰۱۸-۲۰۲۴): گزارش‌های او طیف گسترده‌ای از نقض حقوق بشر را پوشش داد، از جمله سرکوب خشونت‌آمیز اعتراضات (مانند اعتراضات آبان ۹۸ و جنبش "زن، زندگی، آزادی")، ادامه اعدام‌ها، تبعیض علیه زنان و اقلیت‌ها، و عدم پاسخگویی مقامات. گزارش نهایی او در سال ۲۰۲۴ با عنوان "جنایات سنگین" (Atrocity Crimes)، به طور ویژه بر اعدام‌های دهه ۱۳۶۰ و کشتار جمعی زندانیان سیاسی در سال ۱۳۶۷ متمرکز شد [13, 16]. این گزارش با ارائه شواهد و تحلیل حقوقی، این اقدامات را مصداق بارز جنایت علیه بشریت (قتل، شکنجه، ناپدیدسازی قهری) و با توجه به هدف قرار دادن سیستماتیک اعضا و هواداران سازمان مجاهدین خلق بر اساس فتوای آیت‌الله خمینی، دارای نشانه‌های قوی از وقوع جنایت نسل‌کشی دانست [13, 16, 18]. این گزارش خواستار ایجاد یک سازوکار بین‌المللی برای تحقیق و پاسخگو کردن عاملان و پایان دادن به مصونیت از مجازات شد [16, 17].
• مای ساتو (۲۰۲۴-تاکنون): اولین گزارش او بر افزایش بی‌سابقه اعدام‌ها در سال ۲۰۲۴ (بیش از ۹۰۰ مورد، بالاترین سرانه جهانی)، به ویژه برای جرایم مواد مخدر و علیه فعالان زن، تأکید کرد [32, 33]. او همچنین به تبعیض چندلایه علیه زنان و اقلیت‌های قومی و مذهبی، محدودیت شدید آزادی بیان و اجتماعات، بازداشت فعالان و روزنامه‌نگاران، و عدم شفافیت در سیستم قضایی اشاره کرد [32, 33].

تفاوت‌های گزارش‌های گزارشگران ویژه

اگرچه تمامی گزارشگران ویژه تصویری نگران‌کننده از وضعیت حقوق بشر در ایران ارائه داده‌اند، تفاوت‌هایی در تمرکز، رویکرد و یافته‌های آن‌ها مشاهده می‌شود. گزارشگران اولیه مانند گالیندو پل و کاپیتورن که امکان سفر به ایران را داشتند (هرچند محدود)، توانستند مشاهدات مستقیم و گفتگو با برخی مقامات و زندانیان را در گزارش‌های خود بگنجانند [4, 22]. گزارش‌های آن‌ها پایه‌های اولیه مستندسازی نقض حقوق بشر در حوزه‌های مختلف مانند اعدام، دادرسی ناعادلانه و وضعیت اقلیت‌ها را بنا نهاد [22, 35].

پس از احیای مأموریت در سال ۲۰۱۱، گزارشگران (شهید، جهانگیر، رحمان، ساتو) با عدم همکاری و ممانعت از ورود به کشور مواجه شدند [7, 24, 16, 40]. این امر باعث شد تا گزارش‌های آن‌ها عمدتاً بر شهادت‌ها و اطلاعات جمع‌آوری‌شده از خارج از ایران، گزارش‌های سازمان‌های غیردولتی و تحلیل قوانین و اظهارات رسمی استوار باشد [28, 21, 16]. این گزارش‌ها به دلیل حجم بالای اطلاعات دریافتی، توانستند جزئیات بیشتری از موارد نقض سیستماتیک، الگوهای سرکوب و موارد فردی ارائه دهند.

تمرکز موضوعی نیز در طول زمان تغییر کرده است. در حالی که نگرانی‌ها در مورد اعدام، آزادی بیان و دادرسی عادلانه همواره وجود داشته، گزارش‌های اخیرتر توجه ویژه‌ای به سرکوب اعتراضات گسترده، حقوق زنان (به ویژه پس از جنبش "زن، زندگی، آزادی")، حقوق دیجیتال و مسئولیت‌پذیری در قبال جنایات گذشته مانند کشتار ۱۳۶۷ نشان داده‌اند [13, 16, 32]. گزارش نهایی جاوید رحمان با توصیف کشتار ۱۳۶۷ به عنوان جنایت علیه بشریت و نسل‌کشی، نقطه عطفی در تمرکز بر لزوم پاسخگویی برای جنایات گذشته بود [13, 16].

پاسخ‌های جمهوری اسلامی ایران و میزان همکاری

رویکرد جمهوری اسلامی ایران در قبال گزارشگران ویژه عمدتاً مبتنی بر عدم همکاری، انکار و متهم‌سازی بوده است. از زمان احیای مأموریت در سال ۲۰۱۱، هیچ یک از گزارشگران ویژه (شهید، جهانگیر، رحمان و تاکنون ساتو) اجازه سفر به ایران را دریافت نکرده‌اند [7, 24, 16, 40]. این در حالی است که ایران در سال ۲۰۰۲ یک "دعوتنامه دائمی" برای تمامی رویه‌های ویژه صادر کرده بود، اما در عمل به آن پایبند نبوده است [40]. تنها مورد استثنا، سفر گزارشگر ویژه تأثیر اقدامات قهری یکجانبه (آلنا دوهان) در سال ۲۰۲۲ بود که پس از ۱۷ سال وقفه در بازدید گزارشگران صورت گرفت و از سوی فعالان حقوق بشر به عنوان تلاشی برای انحراف افکار عمومی از کارنامه حقوق بشری ایران و مقصر جلوه دادن تحریم‌ها تلقی شد [40].

مقامات ایرانی به طور مداوم گزارش‌های ارائه شده را "مغرضانه"، "سیاسی"، "ناعادلانه" و مبتنی بر اطلاعات نادرست از سوی "گروه‌های تروریستی" (اشاره به سازمان مجاهدین خلق) و کشورهای متخاصم خوانده‌اند [10, 16, 34, 38]. آن‌ها مشروعیت خود مأموریت گزارشگر ویژه برای ایران را زیر سؤال برده و آن را مصداق برخورد دوگانه و سیاسی شورای حقوق بشر دانسته‌اند [10, 7, 38]. ایران به جای پاسخگویی به موارد نقض حقوق بشر مطرح‌شده در گزارش‌ها، اغلب به انتقاد از وضعیت حقوق بشر در کشورهای غربی، به ویژه کانادا (به عنوان بانی اصلی قطعنامه‌های مربوط به ایران) می‌پردازد [38]. علی‌رغم رد گزارش‌ها، ایران گاهی به صورت محدود به برخی مکاتبات گزارشگران پاسخ داده یا در جلسات شورای حقوق بشر به ارائه توضیحات پرداخته است، اما این تعاملات به ندرت منجر به تغییرات ملموس یا پذیرش مسئولیت شده است [21, 25, 30].

اتهامات جمهوری اسلامی ایران به گزارشگران ویژه

یکی از راهکارهای ثابت جمهوری اسلامی ایران در مواجهه با گزارشگران ویژه، وارد کردن اتهامات شخصی و بی‌اعتبار کردن آن‌ها بوده است. این اتهامات اغلب حول محور "جانبداری سیاسی"، "دریافت پول از منابع مشکوک" و "همکاری با گروه‌های مخالف نظام"، به ویژه سازمان مجاهدین خلق (MEK/PMOI) دور می‌زند.

• احمد شهید: مقامات ایرانی مکرراً گزارش‌های او را به دلیل اتکا به منابع مخالف و عدم سفر به ایران، فاقد اعتبار و مغرضانه می‌دانستند و او را به دریافت اطلاعات گزینشی از گروه‌های ضد ایرانی متهم می‌کردند [7].
• عاصمه جهانگیر: پس از انتصاب او، رسانه‌های نزدیک به حکومت ایران و برخی مقامات، اتهاماتی جدی علیه او مطرح کردند. خبرگزاری ایرنا در گزارشی مدعی شد که مقامات عربستان سعودی در یک سفر غیررسمی به ریاض، به او پیشنهاد ۲۰۰ هزار دلار پول در ازای اتخاذ مواضع ضد ایرانی و حمایت از مجاهدین خلق و قاچاقچیان مواد مخدر داده‌اند [10]. اگرچه خانم جهانگیر مستقیماً به این اتهام خاص پاسخی نداد (یا حداقل در منابع یافت‌شده منعکس نشده)، اما به طور کلی گزارش‌ها و اتهامات علیه خود را رد می‌کرد [11 - عدم موفقیت در بازیابی محتوای دقیق]. تلویزیون دولتی ایران نیز او را به دریافت رشوه از عربستان برای جعل گزارش متهم کرد، اتهامی که او قویاً رد نمود [24].
• جاوید رحمان: او نیز با موجی از اتهامات مشابه مواجه شد، به خصوص پس از انتشار گزارش نهایی‌اش در مورد "جنایات سنگین" و کشتار ۱۳۶۷ که مستقیماً جمهوری اسلامی را به جنایت علیه بشریت و نسل‌کشی متهم می‌کرد [13, 16]. مقامات ایرانی و رسانه‌های همسو، او را به "جانبداری"، "فساد سیاسی"، "دریافت رشوه و پرداخت‌های نامشروع" و همکاری با سازمان مجاهدین خلق متهم کردند [16, 17]. این اتهامات پس از شرکت او در کنفرانسی در پاریس که توسط شورای ملی مقاومت ایران (NCRI) سازماندهی شده بود، شدت گرفت [16]. پروفسور رحمان در بیانیه‌ای تمامی این اتهامات، به ویژه دریافت هرگونه وجهی برای شرکت در کنفرانس مذکور را قاطعانه رد کرد و این اقدامات را تلاش مقامات ایرانی برای فرار از پاسخگویی در قبال جنایاتشان دانست [16].
• مای ساتو: حتی پیش از شروع رسمی کار او، رسانه‌های ایرانی با اشاره به سوابق تحصیلی بریتانیایی او (مشابه جاوید رحمان) و جنسیتش، انتصاب او را حرکتی سیاسی و با هدف تداوم فشار بر ایران و معتبر جلوه دادن گزارش‌های انتقادی تفسیر کردند [19].

این الگوی اتهام‌زنی نشان می‌دهد که جمهوری اسلامی به جای پرداختن به محتوای گزارش‌ها و نگرانی‌های جدی حقوق بشری مطرح‌شده، تلاش می‌کند با حمله به اعتبار و انگیزه گزارشگران ویژه، توجهات را منحرف کرده و فشار بین‌المللی را کاهش دهد. اتهام تکراری ارتباط با سازمان مجاهدین خلق، با توجه به خصومت عمیق نظام با این گروه، ابزار مناسبی برای بی‌اعتبار کردن گزارشگران در داخل و نزد برخی مخاطبان خارجی به نظر می‌رسد.

منابع

1. OHCHR. (n.d.). BEING A SPECIAL RAPPORTEUR. https://www.ohchr.org/sites/default/files/Documents/Issues/Water/10anniversary/Being_a_Special_Rapporteur.pdf
2. The Practical Guide to Humanitarian Law. (2023, May 5). UN Special Rapporteurs. https://guide-humanitarian-law.org/content/article/3/special-rapporteurs/
3. OHCHR. (n.d.). Special Procedures of the Human Rights Council. Retrieved from Search Results for "What is the role of a UN Special Rapporteur"
4. Wikipedia. (n.d.). United Nations Special Rapporteur on Human Rights in Iran. https://en.wikipedia.org/wiki/United_Nations_Special_Rapporteur_on_Human_Rights_in_Iran
5. OHCHR. (n.d.). Special Rapporteur on the situation of human rights in the Islamic Republic of Iran. https://www.ohchr.org/en/special-procedures/sr-iran
6. Iran Human Rights Documentation Center. (n.d.). A History of United Nations Special Representatives and Rapporteurs in Iran. https://iranhrdc.org/a-history-of-united-nations-special-representatives-and-rapporteurs-in-iran/ (Summarized from Search Results)
7. Impact Iran. (n.d.). reflections on the iran mandate - the special rapporteur on the situation of human rights in the islamic republic iran. https://impactiran.org/wp-content/uploads/2018/02/UNSR_WhitePaper.pdf%20
8. OHCHR. (2025, March 18). Special Rapporteur on Iran presents first report to UN Human Rights Council. https://www.ohchr.org/en/press-releases/2025/03/special-rapporteur-iran-presents-first-report-un-human-rights-council
9. DW. (2017, March 24). تمدید ماموریت گزارشگر ویژه حقوق بشر ایران https://www.dw.com/fa-ir/ماموریت-گزارشگر-ویژه-حقوق-بشر-ایران-تمدید-شد/a-38115412 (Browse failed, mandate extension confirmed by service duration)
10. IRNA. (2017, March 28). گزارشگر ویژه سازمان ملل به طور غیر علنی از عربستان دیدن می کند. https://www.irna.ir/news/82463085/گزارشگر-ویژه-سازمان-ملل-به-طور-غیر-علنی-از-عربستان-دیدن-می-کند
11. DW. (2017, April 25). عاصمه جهانگیر: گزارش ایرنا درباره خود را افتراآمیز خواند. https://www.dw.com/fa-ir/عاصمه-جهانگیر-گزارش-ایرنا-درباره-خود-را-افتراآمیز-خواند/a-38573797 (Browse failed, content inferred)
12. Human Rights Watch. (2002, April 21). Iran: U.N. Fails to Condemn Rights Abuses. https://www.hrw.org/news/2002/04/21/iran-un-fails-condemn-rights-abuses
13. DW. (2024, July 25). جاوید رحمان: سرکوب دهه ۶۰ نسل‌کشی و جنایت علیه بشریت بود. https://www.dw.com/fa-ir/جاوید-رحمان-سرکوب-دهه-۶۰-نسلکشی-و-جنایت-علیه-بشریت-بود/a-69737388 (Browse failed, content confirmed by other sources)
14. DW. (2017, March 23). حمایت از ادامه ماموریت گزارشگر ویژه در امور حقوق بشر ایران. https://www.dw.com/fa-ir/حمایت-از-ادامه-ماموریت-گزارشگر-ویژه-در-امور-حقوق-بشر-ایران/a-38006522
15. USCIRF. (2002, April 23). Commission Deplores Unwarranted Rejection of UNCHR Resolution on Iran. https://www.uscirf.gov/news-room/releases-statements/commission-deplores-unwarranted-rejection-unchr-resolution-iran
16. National Council of Resistance of Iran (NCRI). (2024, September 5). UN Special Rapporteur Javaid Rehman Targeted by Iranian Regime After Human Rights Report. https://www.ncr-iran.org/en/iran-1988-massacre-of-political-prisoners/un-special-rapporteur-javaid-rehman-targeted-by-iranian-regime-after-human-rights-report/
17. National Council of Resistance of Iran (NCRI). (2024, August 25). UN Experts Call for Accountability in Iran's 1988 Massacre. https://www.ncr-iran.org/en/iran-1988-massacre-of-political-prisoners/un-experts-call-for-accountability-in-irans-1988-massacre/
18. Justice for the Victims of the 1988 Massacre in Iran (JVMI). (2024, July 22). JVMI Welcomes Today's Landmark UN Report Decrying Iran's 1988 Massacre as Crimes Against Humanity and Genocide. https://iran1988.org/jvmi-welcomes-todays-landmark-un-report-decrying-irans-1988-massacre-as-crimes-against-humanity-and-genocide/
19. ISNA. (2024, July 17). چرا یک زن گزارشگر سازمان ملل در ایران شد؟. https://www.isna.ir/news/1403042717500/چرا-یک-زن-گزارشگر-سازمان-ملل-در-ایران-شد
20. Mojahedin-e Khalq. (n.d.). گزارش جاوید رحمان گزارشگر ویژه سازمان ملل؛ اعدام‌های سالهای ۶۰، ۶۱ و قتل عام ۶۷. https://news.mojahedin.org/i/گزارش-جاوید-رحمان-گزارشگر-ویژه-سازمان-ملل-اعدامهای-سالهای-۶۰-۶۱-قتل-عام-۶۷
21. OHCHR. (2017, March 6). Report of the Special Rapporteur on the situation of human rights in the Islamic Republic of Iran (A/HRC/34/65). https://www.ohchr.org/en/HRBodies/HRC/RegularSessions/Session34/Documents/A_HRC_34_65_AUV.docx (Summarized from Search Results)
22. University of Minnesota Human Rights Library. (1996, March). Report on the situation of human rights in Iran. http://hrlibrary.umn.edu/commission/country52/59-iran.htm
23. Baha'i International Community. (n.d.). Report by Maurice Copithorne, Special Representative of the UN Commission on situation of human rights in Iran. https://iranbahaipersecution.bic.org/archive/report-maurice-copithorne-special-representative-un-commission-situation-human-rights-0
24. Brunel University London. (2018, July 27). Brunel professor reports on Iranian human rights abuse for United Nations. https://www.brunel.ac.uk/news-and-events/news/articles/Brunel-professor-reports-on-Iranian-human-rights-abuse-for-United-Nations
25. United Nations General Assembly. (n.d.). Report of the Special Rapporteur on the Situation of Human Rights in the Islamic Republic of Iran (A/72/322). https://documents.un.org/doc/undoc/gen/n17/256/24/pdf/n1725624.pdf?OpenElement
26. OHCHR. (2017, March 13). Human Rights Council discusses human rights situation in the Democratic People's Republic of Korea and in Iran. https://www.ohchr.org/en/press-releases/2017/03/human-rights-council-discusses-human-rights-situation-democratic-peoples
27. Justice for the Victims of the 1988 Massacre in Iran (JVMI). (n.d.). Iran 1988 Massacre. https://iran1988.org/1988-massacre/
28. Security Council Report. (2015, March 12). A/HRC/28/70 Advance Unedited Version. https://www.securitycouncilreport.org/atf/cf/%7B65BFCF9B-6D27-4E9C-8CD3-CF6E4FF96FF9%7D/A_HRC_28_70.pdf
29. United Nations Digital Library System. (2015, May 28). A/HRC/28/70 General Assembly. https://digitallibrary.un.org/record/795162/files/A_HRC_28_70-EN.pdf
30. United Nations. (2013, March 4). A/HRC/22/56 General Assembly. https://docs.un.org/en/A/HRC/22/56
31. OHCHR. (2025, March 12). A/HRC/58/62: Situation of human rights in the Islamic Republic of Iran - Report of the Special Rapporteur... Mai Sato. https://www.ohchr.org/en/documents/country-reports/ahrc5862-situation-human-rights-islamic-republic-iran-report-special  
32. Impact Iran. (2025, March 18). Joint Statement: Extend the mandate of the Special Rapporteur.... https://impactiran.org/2025/03/18/joint-statement-extend-the-mandate-of-the-special-rapporteur-on-human-rights-in-iran-and-support-a-complementary-international-independent-investigative-mechanism/  
33. Hamshahri Online. (2024, August 16). یک ژاپنی گزارشگر ویژه سازمان ملل در موضوع حقوق بشر ایران شد. https://www.hamshahrionline.ir/news/873182/یک-ژاپنی-گزارشگر-ویژه-سازمان-ملل-در-موضوع-حقوق-بشر-ایران-شد
34. Impact Iran. (n.d.). Mr. Reynaldo Galindo Pohl. https://impactiran.org/hr-un/special-rapporteur-on-iran/mr-reynaldo-galindo-pohl/
35. Baha'i International Community. (n.d.). Interim Report by Reynaldo Galindo Pohl, Special Representative of the UN Commission on situation of human rights in Iran. https://iranbahaipersecution.bic.org/archive/interim-report-reynaldo-galindo-pohl-special-representative-un-commission-situation-human-0
36. Iran Human Rights Documentation Center. (n.d.). Report on the human rights situation in the Islamic Republic of Iran by the Special Representative... Mr. Reynaldo Pohl... resolution 1988/69. https://iranhrdc.org/report-on-the-human-rights-situation-in-the-islamic-republic-of-iran-by-the-special-representative-of-the-commission-on-human-rights-mr-reynaldo-pohl-pursuant-to-commission-resolution-1988-69/
37. Mojahedin-e Khalq. (2020, August 29). Prof. Kazem Rajavi, Iran's great defender of human rights. https://english.mojahedin.org/article/prof-kazem-rajavi-irans-great-defender-of-human-rights/
38. Asriran. (2024, December 3). تصویب قطعنامه حقوق‌ بشری علیه ایران. https://www.asriran.com/fa/news/1015445/تصویب-قطعنامه-حقوق-بشری-علیه-ایران
39. Mojahedin-e Khalq. (n.d.). اجلاس شورای حقوق بشر سازمان ملل – ژنو – سخنرانیهای مای ساتو گزارشگر ویژه سازمان ملل درباره ایران، سارا حس. https://news.mojahedin.org/i/اجلاس-شورای-حقوق-بشر-سازمان-ملل-ژنو-سخنرانیهای-مای-ساتو-گزارشگر-ویژه-سازمان-ملل-درباره-ایران-سارا-حس
40. Radio Free Europe/Radio Liberty. (2022, May 13). Visit To Iran By Controversial UN Rapporteur Provokes Concerns. https://www.rferl.org/a/iran-un-rapporteur-propaganda/31848567.html
41. Universal Rights Group. (2022, November 25). Report of the 35th Special Session of the Human Rights Council on the deteriorating human rights situation in the Islamic Republic of Iran. https://www.universal-rights.org/report-of-the-35th-special-session-of-the-human-rights-council-on-the-deteriorating-human-rights-situation-in-the-islamic-republic-of-iran/
42. Abdorrahman Boroumand Center. (n.d.). Kazem Rajavi: One Person's Story. https://www.iranrights.org/memorial/story/-8748/kazem-rajavi
43. Bates, J. (1990, May 10). Ruthless assassination of Dr. Kazem Rajavi. Congressional Record. https://irp.fas.org/congress/1990_cr/h900510-terror.htm