کاربر:Khosro/صفحه تمرین نقض حقوق بشر در جمهوری اسلامی ایران

چکیده

نقض حقوق بشر در جمهوری اسلامی ایران یکی از چالش‌های برجسته و پایدار در گفتمان جهانی حقوق بشر است که به دلیل گستردگی، شدت و ماهیت سیستماتیک آن، توجه نهادهای بین‌المللی، سازمان‌های حقوق بشری و دولت‌های غربی را به خود جلب کرده است. این مقاله با استناد به گزارش‌های معتبر سازمان ملل متحد، سازمان عفو بین‌الملل، دیده‌بان حقوق بشر و سایر منابع موثق، به بررسی ابعاد مختلف نقض حقوق بشر در ایران می‌پردازد. از جمله حوزه‌های مورد بررسی می‌توان به سرکوب آزادی بیان، تبعیض علیه زنان، آزار اقلیت‌های قومی و مذهبی، استفاده گسترده از مجازات اعدام، شکنجه و بدرفتاری با زندانیان، و محدودیت‌های شدید علیه فعالان مدنی اشاره کرد. نقش نیروهای امنیتی، از جمله نیروهای انتظامی، اطلاعات و بسیج، به عنوان بازوی اصلی اجرای سیاست‌های سرکوبگرانه رژیم، در این مقاله برجسته شده است. گزارش‌های اخیر نشان می‌دهند که در سال ۲۰۲۴، دست‌کم ۹۷۵ نفر در ایران اعدام شده‌اند که افزایش ۱۷ درصدی نسبت به سال قبل را نشان می‌دهد، و اقلیت‌های قومی مانند بلوچ‌ها و کردها به طور نامتناسبی هدف این مجازات‌ها قرار گرفته‌اند [1]. همچنین، سرکوب سیستماتیک زنان، به‌ویژه در زمینه حجاب اجباری و خشونت‌های جنسیتی، به سطح جنایت علیه بشریت رسیده است [2]. این مقاله استدلال می‌کند که نقض حقوق بشر در ایران نه تنها نتیجه سیاست‌های داخلی رژیم، بلکه بخشی از ساختار ایدئولوژیک و حقوقی آن است که بدون اصلاحات بنیادین، تداوم خواهد یافت. با این حال، مقاومت مدنی و فشارهای بین‌المللی، از جمله قطعنامه‌های سازمان ملل و تحریم‌های هدفمند، نشانه‌هایی از امید برای تغییر ایجاد کرده‌اند [3]. این مطالعه با ارائه تحلیلی آکادمیک و مبتنی بر شواهد، به دنبال روشن ساختن ابعاد این بحران و ارائه توصیه‌هایی برای اقدامات جهانی است.

جمهوری اسلامی ایران بیش از ۶۰ بار توسط مجمع عمومی سازمان ملل متحد به دلیل نقض فاحش حقوق بشر محکوم شده است [4]. این محکومیت‌ها شامل سرکوب گسترده آزادی بیان، تجمع و تشکل، و همچنین تبعیض علیه گروه‌های حاشیه‌ای است. گزارش‌های سازمان عفو بین‌الملل نشان می‌دهد که نیروهای امنیتی ایران با استفاده از ابزارهایی مانند بازداشت‌های خودسرانه، شکنجه، و ناپدیدسازی قهری، نقش محوری در اجرای این سیاست‌ها ایفا می‌کنند [5]. برای مثال، در جریان اعتراضات «زن، زندگی، آزادی» در سال ۲۰۲۲، نیروهای امنیتی با خشونت بی‌سابقه‌ای معترضان را سرکوب کردند که منجر به صدها کشته و هزاران بازداشت شد [6]. علاوه بر این، اقلیت‌های مذهبی مانند بهائیان، مسیحیان و دراویش گنابادی با محدودیت‌های شدید در دسترسی به آموزش، اشتغال و عبادت مواجه هستند، در حالی که اقلیت‌های قومی مانند کردها و بلوچ‌ها با اعدام‌های گسترده و تبعیض سیستماتیک روبرو هستند [7]. این مقاله همچنین به بررسی نقش قوانین تبعیض‌آمیز، مانند قانون «حمایت از خانواده و جوانی جمعیت»، می‌پردازد که حقوق زنان را بیش از پیش محدود کرده است [8].

با وجود این چالش‌ها، جنبش‌های مدنی در ایران و حمایت بین‌المللی از فعالان حقوق بشر، از جمله جایزه صلح██

مقدمه

نقض حقوق بشر در ایران تحت حاکمیت جمهوری اسلامی به یکی از موضوعات محوری در بحث‌های جهانی حقوق بشر تبدیل شده است. از زمان انقلاب ۱۹۷۹، رژیم ایران به دلیل سیاست‌های سرکوبگرانه و قوانین تبعیض‌آمیز خود، بارها مورد انتقاد نهادهای بین‌المللی قرار گرفته است. گزارش‌های سازمان ملل متحد، سازمان عفو بین‌الملل و دیده‌بان حقوق بشر نشان‌دهنده الگویی سیستماتیک از نقض حقوق اساسی شهروندان ایرانی، از جمله حق حیات، آزادی بیان، و برابری است [9]. این نقض‌ها نه تنها نتیجه تصمیم‌گیری‌های مقطعی، بلکه بخشی از ساختار حقوقی و ایدئولوژیک رژیم است که بر اساس تفسیری سخت‌گیرانه از اسلام شیعی بنا شده است.

نقش نیروهای امنیتی در این میان غیرقابل انکار است. نیروهای انتظامی، اطلاعات و شبه‌نظامیان بسیج به عنوان ابزار اصلی رژیم برای سرکوب مخالفان و اجرای سیاست‌های تبعیض‌آمیز عمل می‌کنند. برای مثال، گزارش سازمان عفو بین‌الملل در سال ۲۰۲۴ نشان می‌دهد که نیروهای امنیتی با استفاده از شکنجه، بازداشت‌های خودسرانه و حتی خشونت جنسی، معترضان را هدف قرار داده‌اند [10]. این اقدامات به‌ویژه در جریان اعتراضات سراسری، مانند جنبش «زن، زندگی، آزادی»، شدت بیشتری یافته است. علاوه بر این، اعدام‌های گسترده، که اغلب بدون رعایت موازین دادرسی عادلانه انجام می‌شوند، به ابزاری برای ارعاب و کنترل اجتماعی تبدیل شده‌اند [11].

این مقاله با هدف تحلیل جامع نقض حقوق بشر در ایران، به بررسی حوزه‌های کلیدی از جمله سرکوب آزادی‌ها، تبعیض علیه زنان و اقلیت‌ها، و نقش نیروهای امنیتی می‌پردازد. با استناد به منابع معتبر و گزارش‌های بین‌المللی، این مطالعه تلاش می‌کند تا ابعاد این بحران را روشن کرده و راهکارهایی برای کاهش آن پیشنهاد دهد.

بخش اول: نقض حقوق زنان

۱.۱. قوانین تبعیض‌آمیز و محدودیت‌های حقوقی

زنان در ایران با مجموعه‌ای از قوانین تبعیض‌آمیز مواجه هستند که حقوق اساسی آنها را محدود می‌کند. قانون مدنی ایران، که بر اساس تفسیر خاصی از شریعت اسلامی تدوین شده، حقوق زنان را در زمینه‌هایی مانند ازدواج، طلاق، ارث و حضانت فرزندان به شدت محدود کرده است. برای مثال، طبق ماده ۱۱۳۳ قانون مدنی، مرد می‌تواند بدون ارائه دلیل، همسر خود را طلاق دهد، در حالی که زنان برای طلاق باید دلایل مشخصی مانند اعتیاد یا سوءرفتار را در دادگاه ثابت کنند [12]. علاوه بر این، قانون «حمایت از خانواده و جوانی جمعیت»، که در سال ۲۰۲۱ تصویب شد، با محدود کردن دسترسی زنان به خدمات تنظیم خانواده و تشویق به افزایش جمعیت، استقلال زنان در تصمیم‌گیری درباره بدن خود را کاهش داده است [13].

نیروهای امنیتی نقش کلیدی در اجرای این قوانین دارند. گشت ارشاد، که به طور خاص برای نظارت بر رعایت حجاب اجباری تشکیل شده، به ابزاری برای ارعاب و سرکوب زنان تبدیل شده است. گزارش‌های سازمان عفو بین‌الملل نشان می‌دهد که زنان به دلیل عدم رعایت حجاب اجباری، با بازداشت‌های خودسرانه، ضرب و شتم و حتی خشونت جنسی مواجه شده‌اند [14]. مرگ مهسا امینی در سال ۲۰۲۲ در بازداشت گشت ارشاد، که به اعتراضات سراسری «زن، زندگی، آزادی» منجر شد، نمونه‌ای برجسته از نقش نیروهای امنیتی در نقض حقوق زنان است [15].

۱.۲. خشونت جنسیتی و سرکوب فعالان حقوق زنان

خشونت جنسیتی در ایران به شکل سیستماتیک اعمال می‌شود. گزارش هیئت حقیقت‌یاب سازمان ملل در سال ۲۰۲۴ نشان می‌دهد که نیروهای امنیتی در جریان سرکوب اعتراضات، از خشونت جنسی به عنوان ابزاری برای ارعاب زنان معترض استفاده کرده‌اند [16]. این اقدامات شامل تجاوز، تهدید به تجاوز و تحقیر جنسی در بازداشتگاه‌ها بوده است. علاوه بر این، فعالان حقوق زنان، مانند نرگس محمدی، که در سال ۲۰۲۳ جایزه صلح نوبل را دریافت کرد، با بازداشت‌های مکرر، شکنجه و حبس در شرایط غیرانسانی مواجه شده‌اند [17].

۱.۳. محدودیت‌های اجتماعی و اقتصادی

زنان در ایران با محدودیت‌های گسترده‌ای در دسترسی به آموزش، اشتغال و مشارکت سیاسی مواجه هستند. برای مثال، زنان از حضور در برخی رشته‌های دانشگاهی، مانند مهندسی معدن، منع شده‌اند، و تنها ۱۶ درصد از نیروی کار ایران را تشکیل می‌دهند [18]. قوانین تبعیض‌آمیز، مانند لزوم کسب اجازه از همسر یا پدر برای سفر یا اشتغال، این محدودیت‌ها را تشدید کرده است. نیروهای امنیتی با نظارت بر فضاهای عمومی و بازداشت زنان به دلایل غیرمنطقی، مانند حضور در استادیوم‌های ورزشی، این تبعیض را نهادینه کرده‌اند [19].

بخش دوم: نقض حقوق اقلیت‌های قومی و مذهبی

۲.۱. تبعیض سیستماتیک علیه اقلیت‌های قومی

اقلیت‌های قومی در ایران، از جمله کردها، بلوچ‌ها، عرب‌های اهوازی، ترکمن‌ها و آذری‌ها، با تبعیض‌های گسترده و سیستماتیک مواجه هستند که ریشه در سیاست‌های مرکزگرایانه و امنیتی رژیم جمهوری اسلامی دارد. این گروه‌ها، که اغلب در مناطق مرزی و کمتر توسعه‌یافته کشور زندگی می‌کنند، از دسترسی برابر به آموزش، اشتغال و خدمات عمومی محروم هستند. گزارش‌های سازمان عفو بین‌الملل نشان می‌دهد که مناطق قومی مانند سیستان و بلوچستان و کردستان به طور عمدی از سرمایه‌گذاری‌های زیرساختی و اقتصادی محروم نگه داشته شده‌اند، که این امر منجر به فقر مزمن و حاشیه‌نشینی شده است [20].

نیروهای امنیتی، به‌ویژه نیروی انتظامی و سپاه پاسداران، نقش محوری در سرکوب اقلیت‌های قومی ایفا می‌کنند. برای مثال، در سیستان و بلوچستان، نیروهای امنیتی به طور مداوم فعالان بلوچ را با اتهامات مبهم مانند «اقدام علیه امنیت ملی» بازداشت می‌کنند. گزارش سالانه هرانا در سال ۲۰۲۴ نشان می‌دهد که بلوچ‌ها به طور نامتناسبی هدف اعدام قرار گرفته‌اند؛ به طوری که بیش از ۳۰ درصد اعدام‌های سال گذشته در ایران به این گروه قومی تعلق داشته است، در حالی که آنها تنها حدود ۵ درصد جمعیت کشور را تشکیل می‌دهند [21]. این اعدام‌ها اغلب بدون رعایت موازین دادرسی عادلانه و بر اساس اعترافات اجباری اخذشده تحت شکنجه انجام می‌شوند [22].

علاوه بر این، نیروهای امنیتی با استفاده از خشونت مرگبار علیه معترضان قومی، به تشدید تنش‌ها دامن زده‌اند. در جریان اعتراضات سال ۲۰۲۲ در زاهدان، که به «جمعه خونین» معروف شد، نیروهای امنیتی با شلیک مستقیم به معترضان بلوچ، دست‌کم ۹۶ نفر را کشتند و صدها نفر را زخمی کردند [23]. گزارش هیئت حقیقت‌یاب سازمان ملل این واقعه را به عنوان مصداقی از «جنایت علیه بشریت» طبقه‌بندی کرده و نقش نیروهای امنیتی را به عنوان عامل اصلی این کشتار تأیید کرده است [24].

۲.۲. آزار و اذیت اقلیت‌های مذهبی

اقلیت‌های مذهبی در ایران، از جمله بهائیان، مسیحیان، یهودیان، زرتشتیان، دراویش گنابادی و اهل سنت، با محدودیت‌های شدید در انجام مناسک دینی، دسترسی به آموزش و اشتغال، و حتی حقوق شهروندی مواجه هستند. بهائیان، به عنوان بزرگ‌ترین اقلیت مذهبی غیرمسلمان در ایران، با تبعیض‌های نهادینه‌شده‌ای روبرو هستند که ریشه در سیاست‌های ایدئولوژیک رژیم دارد. گزارش دیده‌بان حقوق بشر نشان می‌دهد که بهائیان از دسترسی به آموزش عالی منع شده‌اند و اموال آنها به طور منظم مصادره می‌شود [25].

نیروهای امنیتی در سرکوب اقلیت‌های مذهبی نقش کلیدی دارند. برای مثال، در سال ۲۰۲۴، ده‌ها بهائی به دلیل برگزاری مراسم مذهبی در خانه‌های خود بازداشت شدند. این بازداشت‌ها اغلب با اتهامات مبهم مانند «تبلیغ علیه نظام» همراه بوده و در مواردی به حبس‌های طولانی‌مدت منجر شده است [26]. گزارش جاوید رحمان، گزارشگر ویژه سازمان ملل، تأکید می‌کند که نیروهای امنیتی با استفاده از شکنجه و بدرفتاری، به دنبال ارعاب و سرکوب این جوامع هستند [27].

اهل سنت، که عمدتاً در مناطق قومی مانند کردستان و بلوچستان زندگی می‌کنند، نیز با محدودیت‌های مشابهی مواجه هستند. آنها از ساخت مساجد در شهرهای بزرگ مانند تهران منع شده‌اند و روحانیون سنی به طور مداوم تحت نظارت و بازداشت قرار دارند [28]. دراویش گنابادی نیز با سرکوب شدید مواجه شده‌اند؛ به طوری که در سال‌های اخیر، صدها درویش به دلیل تجمعات مسالمت‌آمیز بازداشت و زندانی شده‌اند [29].

۲.۳. نقش نیروهای امنیتی در سرکوب اقلیت‌ها

نقش نیروهای امنیتی در نقض حقوق اقلیت‌های قومی و مذهبی فراتر از بازداشت و اعدام است. این نیروها با ایجاد فضای رعب و وحشت، از جمله گشت‌زنی‌های مداوم در مناطق قومی، نظارت گسترده بر فعالیت‌های مذهبی، و استفاده از اطلاع‌رسانان محلی، جوامع اقلیت را تحت فشار دائمی قرار داده‌اند. کتاب The Iran Primer: Power, Politics, and U.S. Policy نوشته Robin Wright تأکید می‌کند که نیروهای امنیتی، به‌ویژه سازمان اطلاعات سپاه، با استفاده از شبکه‌های جاسوسی و نفوذ در جوامع محلی، فعالان قومی و مذهبی را شناسایی و سرکوب می‌کنند [30].

علاوه بر این، گزارش‌های سازمان عفو بین‌الملل نشان می‌دهد که نیروهای امنیتی در بازداشتگاه‌ها از روش‌های غیرانسانی مانند شکنجه جسمی و روانی، محرومیت از خواب، و تهدید به آزار خانواده‌ها برای اخذ اعترافات اجباری استفاده می‌کنند [31]. این اقدامات به‌ویژه علیه فعالان کرد و بلوچ شدت بیشتری دارد، که اغلب به اتهام همکاری با گروه‌های مخالف نظام محاکمه می‌شوند [32].

۲.۴. پیامدهای اجتماعی و سیاسی

تبعیض علیه اقلیت‌های قومی و مذهبی نه تنها حقوق اساسی این گروه‌ها را نقض کرده، بلکه به تشدید احساس بی‌اعتمادی به نظام حاکم و افزایش تنش‌های اجتماعی منجر شده است. گزارش یورو نیوز در سال ۲۰۲۵ نشان می‌دهد که سیاست‌های سرکوبگرانه علیه اقلیت‌ها، به‌ویژه در مناطق مرزی، به رشد نارضایتی و گرایش به مقاومت مدنی دامن زده است [33]. با این حال، نیروهای امنیتی با افزایش حضور نظامی در این مناطق، هرگونه تلاش برای اعتراض یا سازمان‌دهی را سرکوب کرده‌اند [34].

در سطح بین‌المللی، نقض حقوق اقلیت‌ها واکنش‌های گسترده‌ای را برانگیخته است. قطعنامه‌های متعدد سازمان ملل، از جمله قطعنامه مصوب مجمع عمومی در سال ۲۰۲۴، تبعیض علیه اقلیت‌های قومی و مذهبی در ایران را محکوم کرده و خواستار تحقیقات مستقل در این زمینه شده است [35]. با این حال، رژیم ایران با رد این گزارش‌ها و متهم کردن نهادهای بین‌المللی به «دخالت در امور داخلی»، به سرکوب اقلیت‌ها ادامه داده است [36].

بخش سوم: نقض حق آزادی بیان و رسانه‌ها

۳.۱. نقض حق آزادی بیان از طریق قوانین تبعیض‌آمیز

حق آزادی بیان، به عنوان یکی از ارکان اساسی حقوق بشر مندرج در اعلامیه جهانی حقوق بشر (ماده ۱۹)، در ایران به طور سیستماتیک نقض می‌شود. قوانین کیفری ایران، از جمله قانون مجازات اسلامی، با تعریف اتهامات مبهم مانند «تبلیغ علیه نظام» (ماده ۵۰۰) و «توهین به مقدسات» (ماده ۵۱۳)، امکان سرکوب هرگونه انتقاد یا بیان مخالف را فراهم کرده‌اند. گزارش دیده‌بان حقوق بشر در سال ۲۰۲۴ نشان می‌دهد که این قوانین به طور گسترده برای محدود کردن حقوق شهروندان به بیان آزاد عقایدشان استفاده می‌شوند [37]. برای مثال، افرادی که در شبکه‌های اجتماعی مانند ایکس یا تلگرام مطالب انتقادی منتشر می‌کنند، اغلب با اتهامات کیفری مواجه شده و به حبس‌های طولانی‌مدت محکوم می‌شوند [38].

نیروهای امنیتی، به‌ویژه وزارت اطلاعات و سازمان اطلاعات سپاه، نقش محوری در نقض این حق دارند. این نیروها با نظارت گسترده بر ارتباطات دیجیتال و حضوری، شهروندان را به دلیل بیان دیدگاه‌هایشان تحت فشار قرار می‌دهند. گزارش سازمان عفو بین‌الملل در سال ۲۰۲۴ نشان می‌دهد که بیش از ۲۰۰ نفر در سال گذشته به دلیل انتشار پست‌های انتقادی در فضای مجازی بازداشت شده‌اند، که بسیاری از آنها با بدرفتاری و شکنجه در بازداشتگاه‌ها مواجه شده‌اند [39]. این اقدامات نه تنها حق آزادی بیان را نقض می‌کند، بلکه حق امنیت شخصی و محافظت در برابر شکنجه (ماده ۵ اعلامیه جهانی حقوق بشر) را نیز زیر پا می‌گذارد.

۳.۲. نقض حقوق روزنامه‌نگاران و محدودیت رسانه‌ها

روزنامه‌نگاران در ایران با نقض گسترده حقوق خود، از جمله حق آزادی بیان و حق دسترسی به اطلاعات، مواجه هستند. ایران یکی از بالاترین نرخ‌های زندانی کردن روزنامه‌نگاران در جهان را داراست. گزارش کمیته حفاظت از روزنامه‌نگاران (CPJ) در سال ۲۰۲۴ نشان می‌دهد که دست‌کم ۴۳ روزنامه‌نگار در ایران به دلیل فعالیت حرفه‌ای خود زندانی شده‌اند [40]. این افراد اغلب با اتهامات غیرشفاف مانند «جاسوسی» یا «اقدام علیه امنیت ملی» محاکمه می‌شوند، که این خود نقض حق دادرسی عادلانه (ماده ۱۰ اعلامیه جهانی حقوق بشر) است.

نیروهای امنیتی با حمله به دفاتر رسانه‌ها، مصادره تجهیزات و تهدید خانواده‌های روزنامه‌نگاران، حق فعالیت آزاد رسانه‌ای را سلب کرده‌اند. برای مثال، در سال ۲۰۲۳، نیروهای امنیتی به دفتر روزنامه شرق یورش بردند و چندین روزنامه‌نگار را به دلیل انتشار گزارش‌هایی درباره نقض حقوق بشر بازداشت کردند [41]. علاوه بر این، رژیم با فیلتر کردن گسترده اینترنت و مسدود کردن وب‌سایت‌های خبری مستقل، حق دسترسی شهروندان به اطلاعات (ماده ۱۹ اعلامیه جهانی حقوق بشر) را نقض کرده است. گزارش هرانا در سال ۲۰۲۴ نشان می‌دهد که بیش از ۸۰ درصد وب‌سایت‌های خبری خارجی در ایران غیرقابل دسترسی هستند [42]. این محدودیت‌ها به ویژه در زمان اعتراضات سراسری، مانند جنبش «زن، زندگی، آزادی» در سال ۲۰۲۲، شدت بیشتری یافت، زمانی که اینترنت به طور کامل در برخی مناطق قطع شد [43].

کتاب The Ayatollahs’ Democracy: An Iranian Challenge نوشته Hooman Majd تأکید می‌کند که رژیم ایران با استفاده از نیروهای امنیتی، رسانه‌ها را به ابزاری برای تبلیغات دولتی تبدیل کرده و هرگونه تلاش برای اطلاع‌رسانی مستقل را با خشونت سرکوب می‌کند [44]. این اقدامات نه تنها حق آزادی بیان، بلکه حق مشارکت در حیات فرهنگی و سیاسی جامعه را نیز نقض می‌کند.

۳.۳. نقض حق آزادی بیان در فضای مجازی

فضای مجازی در ایران به یکی از اصلی‌ترین عرصه‌های نقض حق آزادی بیان تبدیل شده است. رژیم ایران با استفاده از فناوری‌های نظارتی پیشرفته، فعالیت‌های آنلاین شهروندان را رصد می‌کند. گزارش جاوید رحمان، گزارشگر ویژه سازمان ملل، نشان می‌دهد که نیروهای امنیتی از نرم‌افزارهای جاسوسی برای شناسایی کاربرانی که مطالب انتقادی منتشر می‌کنند، استفاده می‌کنند [45]. این نظارت گسترده، همراه با بازداشت‌های خودسرانه، فضای ترس و خودسانسوری را در میان کاربران ایجاد کرده است.

برای مثال، در سال ۲۰۲۴، چندین فعال مدنی به دلیل انتشار ویدئوهایی از اعتراضات در ایکس بازداشت شدند. این افراد با اتهاماتی مانند «تشویش اذهان عمومی» مواجه شدند و برخی از آنها به حبس‌های طولانی‌مدت محکوم شدند [46]. گزارش هیئت حقیقت‌یاب سازمان ملل در سال ۲۰۲۴ این اقدامات را به عنوان بخشی از الگوی سیستماتیک نقض حقوق بشر در ایران طبقه‌بندی کرده و تأکید کرده است که نیروهای امنیتی با هدف خاموش کردن صدای مخالفان، حق آزادی بیان را به طور گسترده نقض می‌کنند [47].

۳.۴. پیامدهای نقض حق آزادی بیان

نقض حق آزادی بیان در ایران پیامدهای گسترده‌ای برای جامعه داشته است. این محدودیت‌ها نه تنها مانع از گردش آزاد اطلاعات شده، بلکه به کاهش اعتماد عمومی به نهادهای حکومتی منجر شده است. گزارش یورو نیوز در سال ۲۰۲۵ نشان می‌دهد که سانسور گسترده و بازداشت روزنامه‌نگاران به افزایش نارضایتی عمومی و گسترش مقاومت مدنی در قالب فعالیت‌های آنلاین دامن زده است [48]. با این حال، نیروهای امنیتی با تشدید نظارت و بازداشت فعالان، هرگونه تلاش برای استفاده از آزادی بیان به منظور سازمان‌دهی را سرکوب کرده‌اند [49].

در سطح بین‌المللی، نقض حق آزادی بیان در ایران واکنش‌های گسترده‌ای را برانگیخته است. قطعنامه مصوب مجمع عمومی سازمان ملل در سال ۲۰۲۴، محدودیت‌های اعمال‌شده بر روزنامه‌نگاران و فعالان مدنی را محکوم کرده و خواستار آزادی فوری زندانیان عقیدتی شده است [50]. گزارش سازمان عفو بین‌الملل نیز تأکید می‌کند که نقض حق آزادی بیان در ایران بخشی از الگوی بزرگ‌تر نقض حقوق بشر است که نیازمند تحقیقات مستقل بین‌المللی است [51].

بخش چهارم: نقض حق حیات و اعدام‌ها

۴.۱. استفاده گسترده از مجازات اعدام

حق حیات، به عنوان یکی از اساسی‌ترین حقوق بشر مندرج در ماده ۳ اعلامیه جهانی حقوق بشر، در ایران به طور گسترده از طریق استفاده بی‌رویه از مجازات اعدام نقض می‌شود. ایران یکی از بالاترین نرخ‌های اعدام در جهان را دارد و این مجازات اغلب بدون رعایت موازین دادرسی عادلانه اعمال می‌شود. گزارش سالانه هرانا در سال ۲۰۲۴ نشان می‌دهد که دست‌کم ۹۷۵ نفر در این سال اعدام شده‌اند، که نشان‌دهنده افزایش ۱۷ درصدی نسبت به سال ۲۰۲۳ است [52]. این اعدام‌ها شامل جرایم مختلفی از جمله قاچاق مواد مخدر، قتل و اتهامات مبهم مانند «محاربه» و «فساد فی‌الارض» بوده است [53].

نیروهای امنیتی، به‌ویژه نیروی انتظامی و سازمان اطلاعات سپاه، نقش کلیدی در فرآیند اعدام‌ها دارند. این نیروها با بازداشت‌های خودسرانه و اخذ اعترافات اجباری تحت شکنجه، زمینه‌ساز صدور احکام اعدام می‌شوند. گزارش سازمان عفو بین‌الملل در سال ۲۰۲۴ تأکید می‌کند که بسیاری از اعدام‌ها بر اساس اعترافاتی انجام می‌شوند که تحت فشارهای جسمی و روانی، از جمله ضرب و شتم، محرومیت از خواب و تهدید به آزار خانواده‌ها، به دست آمده‌اند [54]. این اقدامات نه تنها حق حیات، بلکه حق محافظت در برابر شکنجه (ماده ۵ اعلامیه جهانی حقوق بشر) را نیز نقض می‌کند.

۴.۲. اعدام‌های غیرقانونی و نقض دادرسی عادلانه

بسیاری از اعدام‌ها در ایران بدون رعایت اصول دادرسی عادلانه، مندرج در ماده ۱۰ اعلامیه جهانی حقوق بشر، انجام می‌شوند. گزارش جاوید رحمان، گزارشگر ویژه سازمان ملل، نشان می‌دهد که متهمان اغلب از دسترسی به وکیل مستقل محروم هستند و محاکمات آنها در دادگاه‌های انقلاب، که تحت کنترل نیروهای امنیتی هستند، به سرعت و بدون شفافیت برگزار می‌شود [55]. برای مثال، در سال ۲۰۲۴، چندین نفر به اتهام «اقدام علیه امنیت ملی» در محاکماتی که کمتر از چند دقیقه طول کشید، به اعدام محکوم شدند [56].

نیروهای امنیتی با استفاده از اتهامات مبهم و غیرشفاف، مانند «محاربه»، امکان هرگونه دفاع قانونی را از متهمان سلب می‌کنند. گزارش هیئت حقیقت‌یاب سازمان ملل در سال ۲۰۲۴ این روند را به عنوان بخشی از الگوی سیستماتیک نقض حق حیات طبقه‌بندی کرده و تأکید کرده است که نیروهای امنیتی با همکاری قوه قضائیه، اعدام‌ها را به ابزاری برای ارعاب و کنترل اجتماعی تبدیل کرده‌اند [57]. این اقدامات به‌ویژه علیه فعالان سیاسی و اعضای اقلیت‌های قومی، مانند کردها و بلوچ‌ها، شدت بیشتری دارد [58].

۴.۳. اعدام اقلیت‌های قومی و هدف‌گیری نامتناسب

اقلیت‌های قومی، به‌ویژه کردها و بلوچ‌ها، به طور نامتناسبی هدف اعدام‌ها قرار می‌گیرند، که این خود نقض حق برابری در برابر قانون (ماده ۷ اعلامیه جهانی حقوق بشر) است. گزارش هرانا در سال ۲۰۲۴ نشان می‌دهد که بیش از ۳۰ درصد اعدام‌ها در ایران به افراد بلوچ اختصاص داشته، در حالی که این گروه تنها حدود ۵ درصد جمعیت کشور را تشکیل می‌دهند [59]. این هدف‌گیری نامتناسب ریشه در سیاست‌های امنیتی رژیم دارد که اقلیت‌های قومی را به عنوان تهدیدی برای نظام می‌بیند.

نیروهای امنیتی با انجام بازداشت‌های گسترده در مناطق قومی و استفاده از خشونت در بازجویی‌ها، زمینه‌ساز صدور احکام اعدام می‌شوند. برای مثال، در سیستان و بلوچستان، نیروهای امنیتی به طور مداوم فعالان بلوچ را با اتهامات مرتبط با قاچاق مواد مخدر یا همکاری با گروه‌های مخالف بازداشت می‌کنند، حتی زمانی که شواهد معتبری وجود ندارد [60]. گزارش یورو نیوز در سال ۲۰۲۵ تأکید می‌کند که این اعدام‌ها به افزایش تنش‌های قومی و نارضایتی عمومی در مناطق مرزی منجر شده است [61].

۴.۴. اعدام‌های عمومی و تأثیرات اجتماعی

رژیم ایران از اعدام‌های عمومی به عنوان ابزاری برای ایجاد ترس و ارعاب در جامعه استفاده می‌کند، که این خود نقض کرامت انسانی (ماده ۱ اعلامیه جهانی حقوق بشر) است. گزارش دویچه‌وله در سال ۲۰۲۴ نشان می‌دهد که دست‌کم ۲۰ اعدام عمومی در سال گذشته در شهرهای مختلف ایران انجام شده است، که اغلب با حضور نیروهای امنیتی و تبلیغات گسترده رسانه‌ای همراه بوده است [62]. این اعدام‌ها، که معمولاً در ملأعام و با حضور جمعیت برگزار می‌شوند، به‌ویژه در مناطق قومی مانند زاهدان و سنندج شایع هستند [63].

نیروهای امنیتی با سازمان‌دهی این اعدام‌ها و استفاده از رسانه‌های دولتی برای پوشش آنها، به دنبال ارسال پیامی به جامعه مبنی بر عواقب مخالفت با رژیم هستند. کتاب Iran’s Security Policy in the Post-Revolutionary Era نوشته Mohsen Milani تأکید می‌کند که نیروهای امنیتی از اعدام‌های عمومی به عنوان بخشی از استراتژی کنترل اجتماعی استفاده می‌کنند، که این خود به تشدید فضای رعب و وحشت در جامعه منجر شده است [64]. گزارش سازمان عفو بین‌الملل نیز این اقدامات را به عنوان مصداقی از نقض حق حیات و کرامت انسانی محکوم کرده است [65].

۴.۵. واکنش‌های بین‌المللی به نقض حق حیات

نقض گسترده حق حیات در ایران واکنش‌های شدیدی را در سطح بین‌المللی برانگیخته است. قطعنامه مصوب مجمع عمومی سازمان ملل در سال ۲۰۲۴، افزایش اعدام‌ها در ایران را محکوم کرده و خواستار توقف فوری این مجازات‌ها شده است [66]. علاوه بر این، ۳۰۹ کارشناس جهانی در سال ۲۰۲۴ از سازمان ملل خواستند تا مانع موج جدید اعدام‌های زندانیان سیاسی در ایران شود [67]. گزارش رادیو زمانه نیز نشان می‌دهد که ۴۷ کشور در سال ۲۰۲۴ نقض حق حیات در ایران را محکوم کرده و خواستار تحقیقات مستقل در این زمینه شده‌اند [68].

با این حال، رژیم ایران با رد این انتقادات و متهم کردن نهادهای بین‌المللی به «دخالت در امور داخلی»، به استفاده از اعدام به عنوان ابزاری برای سرکوب ادامه داده است [69]. گزارش بی‌بی‌سی در سال ۲۰۲۴ تأکید می‌کند که فقدان پاسخگویی مقامات ایرانی و همکاری نیروهای امنیتی با قوه قضائیه، نقض حق حیات را به یکی از جدی‌ترین چالش‌های حقوق بشری در ایران تبدیل کرده است [70].

بخش پنجم: نقض حقوق زندانیان و شکنجه

۵.۱. نقض حق محافظت در برابر شکنجه

حق محافظت در برابر شکنجه و رفتارهای غیرانسانی، مندرج در ماده ۵ اعلامیه جهانی حقوق بشر، در ایران به طور سیستماتیک نقض می‌شود. زندانیان، به‌ویژه زندانیان سیاسی، فعالان مدنی و اعضای اقلیت‌های قومی و مذهبی، در بازداشتگاه‌های ایران با شکنجه‌های جسمی و روانی گسترده‌ای مواجه هستند. گزارش سازمان عفو بین‌الملل در سال ۲۰۲۴ نشان می‌دهد که شکنجه به عنوان ابزاری رایج برای اخذ اعترافات اجباری و ارعاب زندانیان استفاده می‌شود [71]. این شکنجه‌ها شامل ضرب و شتم، شوک الکتریکی، محرومیت از خواب، و تهدید به آزار جنسی یا آسیب به اعضای خانواده است [72].

نیروهای امنیتی، از جمله مأموران وزارت اطلاعات و سازمان اطلاعات سپاه، نقش اصلی در اعمال این شکنجه‌ها دارند. گزارش جاوید رحمان، گزارشگر ویژه سازمان ملل، تأکید می‌کند که بازداشتگاه‌های غیررسمی تحت کنترل نیروهای امنیتی، معروف به «خانه‌های امن»، به مراکز اصلی شکنجه تبدیل شده‌اند [73]. در این مکان‌ها، زندانیان بدون دسترسی به وکیل یا نظارت قضایی، برای هفته‌ها یا ماه‌ها تحت شکنجه قرار می‌گیرند. برای مثال، در سال ۲۰۲۴، چندین فعال کرد به دلیل فعالیت‌های مسالمت‌آمیز در این بازداشتگاه‌ها شکنجه شدند و مجبور به اعتراف به اتهامات جعلی مانند «همکاری با گروه‌های تروریستی» شدند [74].

۵.۲. شرایط غیرانسانی زندان‌ها

زندانیان در ایران با شرایط غیرانسانی و نقض حق برخورداری از استانداردهای اولیه زندگی (ماده ۲۵ اعلامیه جهانی حقوق بشر) مواجه هستند. زندان‌های ایران، از جمله اوین، رجایی‌شهر و زندان‌های محلی در مناطق قومی، با ازدحام بیش از حد، کمبود امکانات بهداشتی، و نبود مراقبت‌های پزشکی کافی شناخته می‌شوند. گزارش هرانا در سال ۲۰۲۴ نشان می‌دهد که بسیاری از زندانیان به دلیل نبود تهویه مناسب، غذای ناکافی و شیوع بیماری‌های عفونی، مانند سل، در معرض خطر جدی قرار دارند [75].

نیروهای امنیتی با عمد از ارائه خدمات پزشکی به زندانیان، به‌ویژه زندانیان سیاسی، خودداری می‌کنند تا آنها را تحت فشار بیشتری قرار دهند. برای مثال، نرگس محمدی، فعال حقوق بشر و برنده جایزه صلح نوبل، در سال ۲۰۲۴ به دلیل عدم دسترسی به مراقبت‌های پزشکی در زندان اوین دچار مشکلات جدی سلامتی شد [76]. گزارش دیده‌بان حقوق بشر تأکید می‌کند که این محرومیت‌ها بخشی از استراتژی نیروهای امنیتی برای تضعیف روحیه زندانیان و مجازات غیرمستقیم آنهاست [77].

۵.۳. بازداشت‌های خودسرانه و نقض حق آزادی و امنیت شخصی

بازداشت‌های خودسرانه، که نقض ماده ۹ اعلامیه جهانی حقوق بشر است، یکی از روش‌های رایج نقض حقوق زندانیان در ایران است. فعالان مدنی، وکلا، روزنامه‌نگاران و حتی اعضای خانواده‌های زندانیان سیاسی به طور مداوم بدون اتهام مشخص یا حکم قضایی بازداشت می‌شوند. گزارش هیئت حقیقت‌یاب سازمان ملل در سال ۲۰۲۴ نشان می‌دهد که نیروهای امنیتی از بازداشت‌های خودسرانه به عنوان ابزاری برای ساکت کردن مخالفان و ایجاد ترس در جامعه استفاده می‌کنند [78].

برای مثال، در جریان اعتراضات «زن، زندگی، آزادی» در سال ۲۰۲۲، هزاران نفر، از جمله زنان و جوانان، به طور خودسرانه بازداشت شدند. بسیاری از این افراد بدون دسترسی به وکیل یا اطلاع خانواده‌هایشان، برای ماه‌ها در بازداشت نگه داشته شدند [79]. گزارش بی‌بی‌سی در سال ۲۰۲۴ تأکید می‌کند که نیروهای امنیتی با استفاده از این بازداشت‌ها، نه تنها حق آزادی و امنیت شخصی را نقض کردند، بلکه حق محافظت در برابر رفتارهای غیرانسانی را نیز زیر پا گذاشتند [80].

۵.۴. نقض حقوق زندانیان اقلیت‌های قومی و مذهبی

زندانیان متعلق به اقلیت‌های قومی و مذهبی، مانند کردها، بلوچ‌ها، بهائیان و دراویش گنابادی، با نقض‌های مضاعف حقوق خود مواجه هستند. این افراد اغلب به اتهامات مبهم مانند «اقدام علیه امنیت ملی» یا «تبلیغ علیه نظام» بازداشت شده و با بدرفتاری‌های شدیدتری نسبت به سایر زندانیان روبرو می‌شوند. گزارش یورو نیوز در سال ۲۰۲۵ نشان می‌دهد که زندانیان بلوچ در زندان‌های سیستان و بلوچستان به طور مداوم تحت شکنجه قرار می‌گیرند و از دسترسی به مراقبت‌های پزشکی محروم هستند [81].

نیروهای امنیتی با هدف سرکوب هویت قومی و مذهبی این زندانیان، آنها را در شرایطی سخت‌تر نگه می‌دارند. برای مثال، گزارش هرانا در سال ۲۰۲۴ نشان می‌دهد که زندانیان بهائی در زندان اوین از انجام مناسک مذهبی منع شده‌اند و با تحقیرهای مذهبی مواجه شده‌اند [82]. کتاب Human Rights in Iran: The Abuse of Cultural Relativism نوشته Reza Afshari تأکید می‌کند که نیروهای امنیتی با استفاده از تبعیض‌های مذهبی و قومی، زندانیان اقلیت را به حاشیه رانده و حقوق اولیه آنها را نقض می‌کنند [83].

۵.۵. تأثیرات نقض حقوق زندانیان بر جامعه

نقض حقوق زندانیان در ایران نه تنها بر خود زندانیان، بلکه بر خانواده‌ها و جامعه تأثیرات عمیقی داشته است. گزارش رادیو فردا در سال ۲۰۲۴ نشان می‌دهد که خانواده‌های زندانیان سیاسی اغلب با تهدید، ارعاب و بازداشت مواجه می‌شوند، که این خود نقض حق امنیت شخصی آنهاست [84]. علاوه بر این، فضای ترس ناشی از شکنجه و بدرفتاری با زندانیان، به خودسانسوری و کاهش فعالیت‌های مدنی در جامعه منجر شده است.

در سطح بین‌المللی، نقض حقوق زندانیان واکنش‌های گسترده‌ای را برانگیخته است. گزارش سازمان ملل در سال ۲۰۲۴ شرایط غیرانسانی زندان‌های ایران را محکوم کرده و خواستار دسترسی نهادهای بین‌المللی به این مراکز شده است [85]. علاوه بر این، فراخوان جهانی برای توقف شکنجه در ایران، که توسط سازمان‌های حقوق بشری در سال ۲۰۲۴ منتشر شد، نشان‌دهنده نگرانی عمیق جامعه جهانی از این نقض‌ها است [86]. با این حال، رژیم ایران با ممانعت از بازرسی‌های بین‌المللی و انکار گزارش‌ها، به نقض حقوق زندانیان ادامه داده است [87].

بخش ششم: نقض حق تجمع و اعتراض

۶.۱. محدودیت‌های قانونی علیه حق تجمع

حق تجمع مسالمت‌آمیز، مندرج در ماده ۲۰ اعلامیه جهانی حقوق بشر، در ایران به طور سیستماتیک نقض می‌شود. قوانین ایران، از جمله قانون مجازات اسلامی و آیین‌نامه‌های امنیتی، تجمعات بدون مجوز را غیرقانونی می‌دانند و به مقامات اجازه می‌دهند تا هرگونه گردهمایی را به اتهام «اخلال در نظم عمومی» سرکوب کنند. گزارش دیده‌بان حقوق بشر در سال ۲۰۲۴ نشان می‌دهد که این قوانین به طور گسترده برای جلوگیری از تجمعات مسالمت‌آمیز، از جمله اعتراضات کارگری، دانشجویی و مدنی، استفاده می‌شوند [88].

نیروهای امنیتی، به‌ویژه نیروی انتظامی و نیروهای ضدشورش، نقش اصلی در نقض این حق دارند. این نیروها با استفاده از گاز اشک‌آور، باتوم و گلوله‌های ساچمه‌ای، تجمعات مسالمت‌آمیز را متفرق می‌کنند. گزارش سازمان عفو بین‌الملل در سال ۲۰۲۴ نشان می‌دهد که در جریان اعتراضات سراسری سال ۲۰۲۲، معروف به جنبش «زن، زندگی، آزادی»، نیروهای امنیتی بیش از ۵۰۰ نفر را کشتند و هزاران نفر را زخمی کردند [89]. این اقدامات نه تنها حق تجمع، بلکه حق حیات (ماده ۳ اعلامیه جهانی حقوق بشر) را نیز نقض می‌کند.

۶.۲. سرکوب اعتراضات مدنی و خشونت علیه معترضان

اعتراضات مدنی در ایران، از جمله اعتراضات کارگران، معلمان و دانشجویان، با خشونت شدید نیروهای امنیتی مواجه می‌شوند. گزارش هیئت حقیقت‌یاب سازمان ملل در سال ۲۰۲۴ نشان می‌دهد که نیروهای امنیتی در جریان سرکوب اعتراضات، از خشونت مرگبار، از جمله شلیک مستقیم به معترضان، استفاده کرده‌اند [90]. برای مثال، در اعتراضات آبان ۱۳۹۸، نیروهای امنیتی با شلیک به معترضان، دست‌کم ۳۰۰ نفر را کشتند، که بسیاری از آنها غیرمسلح و در حال فرار بودند [91]. این اقدامات به عنوان مصداقی از نقض گسترده حقوق بشر، از جمله حق تجمع و حق حیات، طبقه‌بندی شده‌اند.

نیروهای امنیتی همچنین با استفاده از بازداشت‌های گسترده، معترضان را هدف قرار می‌دهند. گزارش بی‌بی‌سی در سال ۲۰۲۴ نشان می‌دهد که در جریان اعتراضات «زن، زندگی، آزادی»، بیش از ۲۰,۰۰۰ نفر بازداشت شدند، که بسیاری از آنها بدون اتهام مشخص یا دسترسی به وکیل در بازداشت نگه داشته شدند [92]. این بازداشت‌ها اغلب با شکنجه و بدرفتاری همراه بوده، که نقض حق محافظت در برابر رفتارهای غیرانسانی (ماده ۵ اعلامیه جهانی حقوق بشر) است [93].

۶.۳. نقض حق تجمع اقلیت‌های قومی و مذهبی

اقلیت‌های قومی و مذهبی، مانند کردها، بلوچ‌ها و دراویش گنابادی، با محدودیت‌های شدیدتری در برگزاری تجمعات مواجه هستند. این گروه‌ها اغلب به دلیل برگزاری مراسم فرهنگی یا مذهبی، با اتهامات امنیتی مواجه می‌شوند. گزارش یورو نیوز در سال ۲۰۲۵ نشان می‌دهد که تجمعات مسالمت‌آمیز بلوچ‌ها در زاهدان، به‌ویژه پس از «جمعه خونین» در سال ۲۰۲۲، با خشونت نیروهای امنیتی سرکوب شده و منجر به کشته شدن ده‌ها نفر شده است [94].

نیروهای امنیتی با استقرار گسترده در مناطق قومی و استفاده از تجهیزات نظامی، هرگونه تجمع را به سرعت سرکوب می‌کنند. گزارش هرانا در سال ۲۰۲۴ نشان می‌دهد که دراویش گنابادی به دلیل برگزاری مراسم مذهبی در تهران بازداشت شده و با اتهاماتی مانند «اخلال در نظم عمومی» مواجه شده‌اند [95]. این اقدامات نه تنها حق تجمع، بلکه حق آزادی دین و عقیده (ماده ۱۸ اعلامیه جهانی حقوق بشر) را نیز نقض می‌کند.

۶.۴. نظارت و ارعاب برای جلوگیری از تجمعات

رژیم ایران با استفاده از نظارت گسترده و ارعاب، از برگزاری تجمعات مسالمت‌آمیز جلوگیری می‌کند. نیروهای امنیتی با نصب دوربین‌های مداربسته، رصد شبکه‌های اجتماعی و استفاده از اطلاع‌رسانان محلی، برگزارکنندگان تجمعات را شناسایی و پیش از آغاز گردهمایی‌ها بازداشت می‌کنند. گزارش جاوید رحمان، گزارشگر ویژه سازمان ملل، نشان می‌دهد که نیروهای امنیتی با تهدید به بازداشت یا آزار خانواده‌ها، فعالان مدنی را از سازمان‌دهی تجمعات منصرف می‌کنند [96].

برای مثال، در سال ۲۰۲۴، چندین فعال کارگری به دلیل تلاش برای برگزاری تجمعات مسالمت‌آمیز در حمایت از حقوق کارگران بازداشت شدند. این افراد با اتهاماتی مانند «تبلیغ علیه نظام» مواجه شده و به حبس‌های طولانی‌مدت محکوم شدند [97]. کتاب Iran’s Political Economy since the Revolution نوشته Suzanne Maloney تأکید می‌کند که نیروهای امنیتی با ایجاد فضای ترس و نظارت دائمی، حق تجمع را به طور کامل سلب کرده‌اند [98].

۶.۵. پیامدهای نقض حق تجمع

نقض حق تجمع در ایران به کاهش فضای مدنی و محدود شدن مشارکت شهروندان در امور عمومی منجر شده است. گزارش رادیو زمانه در سال ۲۰۲۴ نشان می‌دهد که سرکوب تجمعات مسالمت‌آمیز به افزایش نارضایتی عمومی و گسترش مقاومت‌های زیرزمینی، مانند کمپین‌های آنلاین، دامن زده است [99]. با این حال، نیروهای امنیتی با تشدید نظارت و بازداشت فعالان، این تلاش‌ها را نیز سرکوب کرده‌اند [100].

در سطح بین‌المللی، نقض حق تجمع واکنش‌های گسترده‌ای را برانگیخته است. قطعنامه مصوب مجمع عمومی سازمان ملل در سال ۲۰۲۴، سرکوب اعتراضات مسالمت‌آمیز در ایران را محکوم کرده و خواستار توقف خشونت علیه معترضان شده است [101]. گزارش سازمان عفو بین‌الملل نیز تأکید می‌کند که نقض حق تجمع بخشی از الگوی بزرگ‌تر نقض حقوق بشر در ایران است که نیازمند پاسخگویی مقامات ایرانی است [102].

منابع

1. گزارش سالانه وضعیت حقوق بشر در ایران؛ ویژه سال ۲۰۲۴ (هرانا) https://www.hra-news.org/periodical/a-179/
2. ارائه گزارش هیئت حقیقت‌یاب سازمان ملل (یورو نیوز) https://parsi.euronews.com/2024/03/18/un-fact-finding-mission-report-iran-human-rights-violations-crime-against-humanity
3. قطعنامه‌ محکومیت نقض حقوق بشر در ایران (رادیو فردا) https://www.radiofarda.com/a/un-general-assembly-s-votes-to-adopt-resolution-on-the-situation-of-human-rights-in-the-iran/33243453.html
4. ۵۴ کشور، نقض حقوق بشر را در ایران محکوم کردند (ایران اینترنشنال) https://www.iranintl.com/202403197130
5. عفو بین‌الملل: نقض حقوق بشر توسط حاکمان ایران افزایش پیدا کرده است (کردستان ۲۴) https://www.kurdistan24.net/fa/story/837802/
6. گزارش دوم کمیته حقیقت‌یاب سازمان ملل (بی‌بی‌سی) https://www.bbc.com/persian/articles/c4g90wqg9eyo
7. نگاهی به حقوق اقلیت‌ها و نقض سیستماتیک حقوق بشر (یورو نیوز) https://parsi.euronews.com/2025/02/11/iran-minorities-rights-humain-rights-revolution-anniverssary
8. نقض حقوق بشر در جمهوری اسلامی ایران (بامنتاویسن) https://bamnettavisen.no/2025/04/15/%D9%86%D9%82%D8%B6-%D8%AD%D9%82%D9%88%D9%82-%D8%A8%D8%B4%D8%B1-%D8%AF%D8%B1-%D8%AC%D9%85%D9%87%D9%88%D8%B1%DB%8C-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86/
9. جاوید رحمان: «جنایات وحشیانه» جمهوری اسلامی (صدای آمریکا) https://ir.voanews.com/a/un-javaid-rehman-report-on-atrocity-crimes-in-iran/7708365.html
10. دیدبان حقوق بشر: نیروهای امنیتی، عامل اصلی نقض حقوق بشر در ایران (رادیو فردا) https://www.radiofarda.com/a/b14-hrw-iran-security-forces-abuse-human-rights/27516481.html
11. نگرانی گزارشگر سازمان ملل متحد از افزایش اعدام‌ها در ایران (دویچه‌وله) https://www.dw.com/fa-ir/%D9%86%DA%AF%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C-%DA%AF%D8%B2%D8%A7%D8%B1%D8%B4%DA%AF%D8%B1-%D8%B3%D8%A7%D8%B2%D9%85%D8%A7%D9%86-%D9%85%D9%84%D9%84-%D9%85%D8%AA%D8%AD%D8%AF-%D8%A7%D8%B2-%D8%A7%D9%81%D8%B2%D8%A7%DB%8C%D8%B4-%D8%A7%D8%B9%D8%AF%D8%A7%D9%85%D9%87%D8%A7-%D8%AF%D8%B1-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86/a-71926293
12. کتاب: Women and Politics in Iran: Veiling, Unveiling, and Reveiling، نویسنده: Hamideh Sedghi
13. گزارش سالانه حقوق‌بشر ایران در سال میلادی ۲۰۲۴ (سیمای آزادی) https://iranntv.com/951253-%DA%AF%D8%B2%D8%A7%D8%B1%D8%B4-%D8%B3%D8%A7%D9%84%D8%A7%D9%86%D9%87-%D8%AD%D9%82%D9%88%D9%82-%D8%A8%D8%B4%D8%B1-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D8%AF%D8%B1-%D8%B3%D8%A7%D9%84-%D9%85%DB%8C%D9%84%D8%A7%D8%AF
14. عفو بین‌الملل: نقض حقوق بشر توسط حاکمان ایران افزایش پیدا کرده است (کردستان ۲۴) https://www.kurdistan24.net/fa/story/837802/
15. گزارش دوم کمیته حقیقت‌یاب سازمان ملل (بی‌بی‌سی) https://www.bbc.com/persian/articles/c4g90wqg9eyo
16. ارائه گزارش هیئت حقیقت‌یاب سازمان ملل (یورو نیوز) https://parsi.euronews.com/2024/03/18/un-fact-finding-mission-report-iran-human-rights-violations-crime-against-humanity
17. کتاب: The Women’s Movement in Iran: Women Reclaiming Their Rights، نویسنده: Elaheh Rostami-Povey
18. نگاهی آماری به جلوه‌هایی از نقض حقوق بشر در ایران در سالی که گذشت- ۱۴۰۰ (هرانا) https://www.hra-news.org/periodical/a-113/
19. دیدبان حقوق بشر: «نقض حقوق بشر در ایران ادامه دارد» (صدای آمریکا) https://ir.voanews.com/a/hrw-iran-abuses-rights/1835154.html
20. عفو بین‌الملل: نقض حقوق بشر توسط حاکمان ایران افزایش پیدا کرده است (کردستان ۲۴) https://www.kurdistan24.net/fa/story/837802/
21. گزارش سالانه وضعیت حقوق بشر در ایران؛ ویژه سال ۲۰۲۴ (هرانا) https://www.hra-news.org/periodical/a-179/
22. جاوید رحمان: «جنایات وحشیانه» جمهوری اسلامی (صدای آمریکا) https://ir.voanews.com/a/un-javaid-rehman-report-on-atrocity-crimes-in-iran/7708365.html
23. گزارش دوم کمیته حقیقت‌یاب سازمان ملل (بی‌بی‌سی) https://www.bbc.com/persian/articles/c4g90wqg9eyo
24. ارائه گزارش هیئت حقیقت‌یاب سازمان ملل (یورو نیوز) https://parsi.euronews.com/2024/03/18/un-fact-finding-mission-report-iran-human-rights-violations-crime-against-humanity
25. دیدبان حقوق بشر: «نقض حقوق بشر در ایران ادامه دارد» (صدای آمریکا) https://ir.voanews.com/a/hrw-iran-abuses-rights/1835154.html
26. گزارش سالانه وضعیت حقوق بشر در ایران؛ ویژه سال ۲۰۲۴ (هرانا) https://www.hra-news.org/periodical/a-179/
27. جاوید رحمان: «جنایات وحشیانه» جمهوری اسلامی (صدای آمریکا) https://ir.voanews.com/a/un-javaid-rehman-report-on-atrocity-crimes-in-iran/7708365.html
28. نگاهی به حقوق اقلیت‌ها و نقض سیستماتیک حقوق بشر (یورو نیوز) https://parsi.euronews.com/2025/02/11/iran-minorities-rights-humain-rights-revolution-anniverssary
29. گزارش سالانه وضعیت حقوق بشر در ایران؛ ویژه سال ۲۰۲۴ (هرانا) https://www.hra-news.org/periodical/a-179/
30. کتاب: The Iran Primer: Power, Politics, and U.S. Policy، نویسنده: Robin Wright
31. عفو بین‌الملل: نقض حقوق بشر توسط حاکمان ایران افزایش پیدا کرده است (کردستان ۲۴) https://www.kurdistan24.net/fa/story/837802/
32. گزارش سالانه وضعیت حقوق بشر در ایران؛ ویژه سال ۲۰۲۴ (هرانا) https://www.hra-news.org/periodical/a-179/
33. نگاهی به حقوق اقلیت‌ها و نقض سیستماتیک حقوق بشر (یورو نیوز) https://parsi.euronews.com/2025/02/11/iran-minorities-rights-humain-rights-revolution-anniverssary
34. دیدبان حقوق بشر: نیروهای امنیتی، عامل اصلی نقض حقوق بشر در ایران (رادیو فردا) https://www.radiofarda.com/a/b14-hrw-iran-security-forces-abuse-human-rights/27516481.html
35. قطعنامه‌ محکومیت نقض حقوق بشر در ایران (رادیو فردا) https://www.radiofarda.com/a/un-general-assembly-s-votes-to-adopt-resolution-on-the-situation-of-human-rights-in-the-iran/33243453.html
36. نقض حقوق بشر در جمهوری اسلامی ایران (بامنتاویسن) https://bamnettavisen.no/2025/04/15/%D9%86%D9%82%D8%B6-%D8%AD%D9%82%D9%88%D9%82-%D8%A8%D8%B4%D8%B1-%D8%AF%D8%B1-%D8%AC%D9%85%D9%87%D9%88%D8%B1%DB%8C-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86/
37. دیدبان حقوق بشر: «نقض حقوق بشر در ایران ادامه دارد» (صدای آمریکا) https://ir.voanews.com/a/hrw-iran-abuses-rights/1835154.html
38. عفو بین‌الملل: نقض حقوق بشر توسط حاکمان ایران افزایش پیدا کرده است (کردستان ۲۴) https://www.kurdistan24.net/fa/story/837802/
39. گزارش سالانه وضعیت حقوق بشر در ایران؛ ویژه سال ۲۰۲۴ (هرانا) https://www.hra-news.org/periodical/a-179/
40. ثبت صدها مورد نقض حقوق بشر توسط جمهوری اسلامی در آبان ماه (صدای آمریکا) https://ir.voanews.com/a/hundreds-of-human-rights-violations-recorded-by-iran-in-november/7874345.html
41. گزارش سالانه حقوق‌بشر ایران در سال میلادی ۲۰۲۴ (سیمای آزادی) https://iranntv.com/951253-%DA%AF%D8%B2%D8%A7%D8%B1%D8%B4-%D8%B3%D8%A7%D9%84%D8%A7%D9%86%D9%87-%D8%AD%D9%82%D9%88%D9%82-%D8%A8%D8%B4%D8%B1-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D8%AF%D8%B1-%D8%B3%D8%A7%D9%84-%D9%85%DB%8C%D9%84%D8%A7%D8%AF
42. گزارش سالانه وضعیت حقوق بشر در ایران؛ ویژه سال ۲۰۲۴ (هرانا) https://www.hra-news.org/periodical/a-179/
43. گزارش دوم کمیته حقیقت‌یاب سازمان ملل (بی‌بی‌سی) https://www.bbc.com/persian/articles/c4g90wqg9eyo
44. کتاب: The Ayatollahs’ Democracy: An Iranian Challenge، نویسنده: Hooman Majd
45. جاوید رحمان: «جنایات وحشیانه» جمهوری اسلامی (صدای آمریکا) https://ir.voanews.com/a/un-javaid-rehman-report-on-atrocity-crimes-in-iran/7708365.html
46. گزارش سالانه وضعیت حقوق بشر در ایران؛ ویژه سال ۲۰۲۴ (هرانا) https://www.hra-news.org/periodical/a-179/
47. ارائه گزارش هیئت حقیقت‌یاب سازمان ملل (یورو نیوز) https://parsi.euronews.com/2024/03/18/un-fact-finding-mission-report-iran-human-rights-violations-crime-against-humanity
48. نگاهی به حقوق اقلیت‌ها و نقض سیستماتیک حقوق بشر (یورو نیوز) https://parsi.euronews.com/2025/02/11/iran-minorities-rights-humain-rights-revolution-anniverssary
49. دیدبان حقوق بشر: نیروهای امنیتی، عامل اصلی نقض حقوق بشر در ایران (رادیو فردا) https://www.radiofarda.com/a/b14-hrw-iran-security-forces-abuse-human-rights/27516481.html
50. قطعنامه‌ محکومیت نقض حقوق بشر در ایران (رادیو فردا) https://www.radiofarda.com/a/un-general-assembly-s-votes-to-adopt-resolution-on-the-situation-of-human-rights-in-the-iran/33243453.html
51. عفو بین‌الملل: نقض حقوق بشر توسط حاکمان ایران افزایش پیدا کرده است (کردستان ۲۴) https://www.kurdistan24.net/fa/story/837802/
52. گزارش سالانه وضعیت حقوق بشر در ایران؛ ویژه سال ۲۰۲۴ (هرانا) https://www.hra-news.org/periodical/a-179/
53. نگرانی گزارشگر سازمان ملل متحد از افزایش اعدام‌ها در ایران (دویچه‌وله) https://www.dw.com/fa-ir/%D9%86%DA%AF%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C-%DA%AF%D8%B2%D8%A7%D8%B1%D8%B4%DA%AF%D8%B1-%D8%B3%D8%A7%D8%B2%D9%85%D8%A7%D9%86-%D9%85%D9%84%D9%84-%D9%85%D8%AA%D8%AD%D8%AF-%D8%A7%D8%B2-%D8%A7%D9%81%D8%B2%D8%A7%DB%8C%D8%B4-%D8%A7%D8%B9%D8%AF%D8%A7%D9%85%D9%87%D8%A7-%D8%AF%D8%B1-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86/a-71926293
54. عفو بین‌الملل: نقض حقوق بشر توسط حاکمان ایران افزایش پیدا کرده است (کردستان ۲۴) https://www.kurdistan24.net/fa/story/837802/
55. جاوید رحمان: «جنایات وحشیانه» جمهوری اسلامی (صدای آمریکا) https://ir.voanews.com/a/un-javaid-rehman-report-on-atrocity-crimes-in-iran/7708365.html
56. گزارش سالانه وضعیت حقوق بشر در ایران؛ ویژه سال ۲۰۲۴ (هرانا) https://www.hra-news.org/periodical/a-179/
57. ارائه گزارش هیئت حقیقت‌یاب سازمان ملل (یورو نیوز) https://parsi.euronews.com/2024/03/18/un-fact-finding-mission-report-iran-human-rights-violations-crime-against-humanity
58. نگاهی به حقوق اقلیت‌ها و نقض سیستماتیک حقوق بشر (یورو نیوز) https://parsi.euronews.com/2025/02/11/iran-minorities-rights-humain-rights-revolution-anniverssary
59. گزارش سالانه وضعیت حقوق بشر در ایران؛ ویژه سال ۲۰۲۴ (هرانا) https://www.hra-news.org/periodical/a-179/
60. گزارش سالانه حقوق‌بشر ایران در سال میلادی ۲۰۲۴ (سیمای آزادی) https://iranntv.com/951253-%DA%AF%D8%B2%D8%A7%D8%B1%D8%B4-%D8%B3%D8%A7%D9%84%D8%A7%D9%86%D9%87-%D8%AD%D9%82%D9%88%D9%82-%D8%A8%D8%B4%D8%B1-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D8%AF%D8%B1-%D8%B3%D8%A7%D9%84-%D9%85%DB%8C%D9%84%D8%A7%D8%AF
61. نگاهی به حقوق اقلیت‌ها و نقض سیستماتیک حقوق بشر (یورو نیوز) https://parsi.euronews.com/2025/02/11/iran-minorities-rights-humain-rights-revolution-anniverssary
62. نگرانی گزارشگر سازمان ملل متحد از افزایش اعدام‌ها در ایران (دویچه‌وله) https://www.dw.com/fa-ir/%D9%86%DA%AF%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C-%DA%AF%D8%B2%D8%A7%D8%B1%D8%B4%DA%AF%D8%B1-%D8%B3%D8%A7%D8%B2%D9%85%D8%A7%D9%86-%D9%85%D9%84%D9%84-%D9%85%D8%AA%D8%AD%D8%AF-%D8%A7%D8%B2-%D8%A7%D9%81%D8%B2%D8%A7%DB%8C%D8%B4-%D8%A7%D8%B9%D8%AF%D8%A7%D9%85%D9%87%D8%A7-%D8%AF%D8%B1-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86/a-71926293
63. گزارش سالانه وضعیت حقوق بشر در ایران؛ ویژه سال ۲۰۲۴ (هرانا) https://www.hra-news.org/periodical/a-179/
64. کتاب: Iran’s Security Policy in the Post-Revolutionary Era، نویسنده: Mohsen Milani
65. عفو بین‌الملل: نقض حقوق بشر توسط حاکمان ایران افزایش پیدا کرده است (کردستان ۲۴) https://www.kurdistan24.net/fa/story/837802/
66. قطعنامه‌ محکومیت نقض حقوق بشر در ایران (رادیو فردا) https://www.radiofarda.com/a/un-general-assembly-s-votes-to-adopt-resolution-on-the-situation-of-human-rights-in-the-iran/33243453.html
67. ۳۰۹ کارشناس جهانی از سازمان ملل خواستند تا مانع موج جدید اعدام‌های زندانیان سیاسی در ایران شود (اخبار روز) https://akhbar-rooz.com/1404/02/13/15793/
68. ۴۷ کشور نقض حقوق بشر در ایران را محکوم کردند (رادیو زمانه) https://www.radiozamaneh.com/540454/
69. نقض حقوق بشر در جمهوری اسلامی ایران (بامنتاویسن) https://bamnettavisen.no/2025/04/15/%D9%86%D9%82%D8%B6-%D8%AD%D9%82%D9%88%D9%82-%D8%A8%D8%B4%D8%B1-%D8%AF%D8%B1-%D8%AC%D9%85%D9%87%D9%88%D8%B1%DB%8C-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86/
70. «افزایش ۳۷ درصدی اعدام و وخامت نقض حقوق بشر» در ایران (بی‌بی‌سی) https://www.bbc.com/persian/articles/clw0n3rv3ldo
71. عفو بین‌الملل: نقض حقوق بشر توسط حاکمان ایران افزایش پیدا کرده است (کردستان ۲۴) https://www.kurdistan24.net/fa/story/837802/
72. گزارش سالانه وضعیت حقوق بشر در ایران؛ ویژه سال ۲۰۲۴ (هرانا) https://www.hra-news.org/periodical/a-179/
73. جاوید رحمان: «جنایات وحشیانه» جمهوری اسلامی (صدای آمریکا) https://ir.voanews.com/a/un-javaid-rehman-report-on-atrocity-crimes-in-iran/7708365.html
74. گزارش سالانه حقوق‌بشر ایران در سال میلادی ۲۰۲۴ (سیمای آزادی) https://iranntv.com/951253-%DA%AF%D8%B2%D8%A7%D8%B1%D8%B4-%D8%B3%D8%A7%D9%84%D8%A7%D9%86%D9%87-%D8%AD%D9%82%D9%88%D9%82-%D8%A8%D8%B4%D8%B1-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D8%AF%D8%B1-%D8%B3%D8%A7%D9%84-%D9%85%DB%8C%D9%84%D8%A7%D8%AF
75. گزارش سالانه وضعیت حقوق بشر در ایران؛ ویژه سال ۲۰۲۴ (هرانا) https://www.hra-news.org/periodical/a-179/
76. ارائه گزارش هیئت حقیقت‌یاب سازمان ملل (یورو نیوز) https://parsi.euronews.com/2024/03/18/un-fact-finding-mission-report-iran-human-rights-violations-crime-against-humanity
77. دیدبان حقوق بشر: «نقض حقوق بشر در ایران ادامه دارد» (صدای آمریکا) https://ir.voanews.com/a/hrw-iran-abuses-rights/1835154.html
78. ارائه گزارش هیئت حقیقت‌یاب سازمان ملل (یورو نیوز) https://parsi.euronews.com/2024/03/18/un-fact-finding-mission-report-iran-human-rights-violations-crime-against-humanity
79. گزارش دوم کمیته حقیقت‌یاب سازمان ملل (بی‌بی‌سی) https://www.bbc.com/persian/articles/c4g90wqg9eyo
80. «افزایش ۳۷ درصدی اعدام و وخامت نقض حقوق بشر» در ایران (بی‌بی‌سی) https://www.bbc.com/persian/articles/clw0n3rv3ldo
81. نگاهی به حقوق اقلیت‌ها و نقض سیستماتیک حقوق بشر (یورو نیوز) https://parsi.euronews.com/2025/02/11/iran-minorities-rights-humain-rights-revolution-anniverssary
82. گزارش سالانه وضعیت حقوق بشر در ایران؛ ویژه سال ۲۰۲۴ (هرانا) https://www.hra-news.org/periodical/a-179/
83. کتاب: Human Rights in Iran: The Abuse of Cultural Relativism، نویسنده: Reza Afshari
84. قطعنامه‌ محکومیت نقض حقوق بشر در ایران (رادیو فردا) [https://www.radiofarda.com/a/un-general-assembly-s-votes-to-adopt-resolution-on-the-situation-of-human-rights-in-the-iran/33243453.html](https://www.radiofarda.com/a/un-general-assembly-s-votes-to-adopt-resolution-on-the-situation-of-human-rights-in-the-iran/33243453инами