کاربر:Khosro/صفحه تمرین بحران مسکن در ایران
بحران مسکن در ایران، که با افزایش سرسام‌آور قیمت‌ها، کمبود واحدهای مسکونی، و ناتوانی شهروندان در تأمین سرپناه مشخص شده، یکی از چالش‌های اساسی این کشور در دهه‌های اخیر است. این بحران، که ریشه در سیاست‌های ناکارآمد و فساد گسترده‌ی جمهوری اسلامی دارد، زندگی میلیون‌ها ایرانی را فلج کرده و به اعتراضات اجتماعی و مهاجرت گسترده منجر شده است. عواملی چون احتکار زمین توسط نهادهای حکومتی، رانت‌خواری، و تخصیص منابع به پروژه‌های امنیتی به جای توسعه‌ی مسکن، این بحران را تشدید کرده است. گزارش‌ها نشان می‌دهد که کمبود ۷ میلیون واحد مسکونی، همراه با تورم بالا و رکود بازار، خانه‌دار شدن را برای بسیاری از ایرانیان به رویایی دست‌نیافتنی تبدیل کرده است. سیاست‌های نادرست، مانند وام‌های تورم‌زا و طرح‌های شکست‌خورده‌ی مسکن‌سازی، نه‌تنها مشکل را حل نکرده، بلکه شکاف طبقاتی و فقر را عمیق‌تر کرده است. این بحران، با تأثیر بر حوزه‌های اقتصادی، اجتماعی، و حتی امنیتی، به نارضایتی عمومی دامن زده و اعتراضات خیابانی و انتقادات گسترده در شبکه‌های اجتماعی را برانگیخته است. مقامات حکومتی، با لاپوشانی و عدم پذیرش مسئولیت، اعتماد عمومی را بیش از پیش تضعیف کرده‌اند. این مقاله به بررسی علل ریشه‌ای، نقش سیاست‌های حکومتی، پیامدهای اقتصادی و اجتماعی، و واکنش‌های مردمی به این بحران می‌پردازد، با تأکید بر این‌که چگونه فساد و اولویت‌های نادرست رژیم به تشدید این چالش انجامیده است (رادیو فردا)1 (بی‌بی‌سی) (ایندیپندنت)2.
مقدمه
ایران، با وجود منابع عظیم طبیعی و انسانی، با بحران مسکن بی‌سابقه‌ای مواجه است که میلیون‌ها شهروند را از دسترسی به سرپناه محروم کرده است. افزایش قیمت مسکن، که در دهه‌های اخیر چندین برابر درآمد متوسط خانوارها شده، همراه با کمبود واحدهای مسکونی و رکود بازار، خانه‌دار شدن را به چالشی غیرممکن برای بسیاری تبدیل کرده است. این بحران، که ریشه در سوءمدیریت، فساد، و سیاست‌های نادرست جمهوری اسلامی دارد، نه‌تنها اقتصاد و معیشت مردم را تحت تأثیر قرار داده، بلکه به مشکلات اجتماعی و امنیتی منجر شده است. نهادهای حکومتی، با احتکار زمین و رانت‌خواری، بخش عمده‌ای از منابع کشور را به جای توسعه‌ی مسکن، صرف پروژه‌های سیاسی و نظامی کرده‌اند. این در حالی است که گزارش‌ها از وجود میلیون‌ها خانه‌ی خالی حکایت دارند که به دلیل سیاست‌های ناکارآمد، در دسترس نیازمندان قرار نمی‌گیرند. این مقاله، با بررسی علل و پیامدهای این بحران، نقش محوری سیاست‌های حکومتی را در ایجاد و تشدید آن برجسته می‌کند. عواملی مانند تورم، نابرابری، و ناکارآمدی طرح‌های مسکن‌سازی مورد توجه قرار می‌گیرد. همچنین، پیامدهای اقتصادی و اجتماعی، از جمله مهاجرت و اعتراضات، و واکنش‌های مردمی بررسی می‌شود تا تصویری جامع از عمق این چالش ارائه شود (صدای آمریکا) (خبرآنلاین) (مجاهدین خلق ایران)1.
بخش ۱: علل ریشه‌ای بحران مسکن
بحران مسکن در ایران، که میلیون‌ها شهروند را از دسترسی به سرپناه محروم کرده، ریشه در عوامل ساختاری و سیاست‌های ناکارآمد حکومتی دارد. این بخش به بررسی دو علت اصلی این بحران می‌پردازد: احتکار زمین و ناکارآمدی بازار، و تورم و فساد گسترده که به تشدید نابرابری منجر شده است.
۱.۱. احتکار زمین و ناکارآمدی بازار
احتکار گسترده‌ی زمین توسط نهادهای حکومتی و وابستگان رژیم، یکی از عوامل اصلی کمبود عرضه‌ی مسکن است. سایت رادیو فردا گزارش می‌دهد که دولت و نهادهای وابسته، حدود ۲ میلیون هکتار زمین را احتکار کرده‌اند، که این امر قیمت زمین را به‌ویژه در کلان‌شهرها به شدت افزایش داده است (رادیو فردا)3. این احتکار، که با هدف کسب سود و رانت‌خواری انجام می‌شود، عرضه‌ی زمین برای ساخت مسکن ارزان‌قیمت را محدود کرده است. سایت حکومتی تریبون ملت افشا می‌کند که مالکیت دولت بر بخش عمده‌ی زمین‌های شهری، مانع اصلی توسعه‌ی مسکن بوده و بازار را به انحصار نهادهای قدرت درآورده است (تریبون ملت).
ناکارآمدی بازار مسکن نیز به این بحران دامن زده است. سایت رادیو زمانه گزارش می‌دهد که وجود میلیون‌ها خانه‌ی خالی، که عمدتاً توسط سرمایه‌گذاران و وابستگان حکومتی احتکار شده‌اند، در حالی که تقاضای واقعی برای مسکن تأمین نمی‌شود، به افزایش قیمت‌ها منجر شده است (رادیو زمانه). این وضعیت، که نتیجه‌ی فقدان سیاست‌های مالیاتی مؤثر برای جلوگیری از احتکار است، بازار مسکن را از دسترس اقشار کم‌درآمد خارج کرده است. کتاب Iran’s Political Economy since the Revolution نوشته‌ی سوزان مالونی تأکید می‌کند که ناکارآمدی نهادهای حکومتی در تنظیم بازار، به انحصار و رانت در بخش مسکن منجر شده است (مالونی).
۱.۲. تورم و فساد گسترده
تورم افسارگسیخته، که نتیجه‌ی سیاست‌های اقتصادی نادرست رژیم است، قیمت مسکن را به سطحی غیرقابل‌دسترس برای اکثر ایرانیان رسانده است. سایت حکومتی دنیای اقتصاد گزارش می‌دهد که قیمت مسکن در تهران بین سال‌های ۱۳۹۰ تا ۱۴۰۴ بیش از ۲۰ برابر شده، در حالی که درآمد خانوارها تنها ۵ برابر افزایش یافته است (دنیای اقتصاد). این شکاف، که ریشه در چاپ پول و کسری بودجه‌ی دولت دارد، خرید یا اجاره‌ی مسکن را برای اقشار متوسط و کم‌درآمد غیرممکن کرده است. سایت اپک تایمز اشاره می‌کند که تورم، همراه با کاهش قدرت خرید، به عمیق‌تر شدن فقر و نابرابری منجر شده است (اپک تایمز).
فساد و رانت‌خواری در نهادهای حکومتی نیز به تشدید بحران کمک کرده است. سایت مجاهدین خلق ایران گزارش می‌دهد که شبکه‌های مافیایی وابسته به رژیم، با استفاده از رانت‌های حکومتی، پروژه‌های مسکن‌سازی را به ابزار سودجویی تبدیل کرده‌اند، در حالی که واحدهای ساخته‌شده به نیازمندان نمی‌رسد (مجاهدین خلق ایران)1. این فساد، که شامل تخصیص غیرشفاف زمین و تسهیلات به افراد خاص است، اعتماد عمومی به سیاست‌های مسکن را از بین برده است. سایت ایران آزادی تأکید می‌کند که تخصیص منابع کشور به پروژه‌های نظامی و سیاسی، به جای رفع کمبود ۷ میلیون واحد مسکونی، این بحران را به یک چالش مزمن تبدیل کرده است (ایران آزادی).
علل ریشه‌ای بحران مسکن، از احتکار زمین تا تورم و فساد، نتیجه‌ی مستقیم سیاست‌های ناکارآمد و اولویت‌های نادرست حکومتی است. این عوامل، بازار مسکن را به یک بحران عمیق و چندوجهی تبدیل کرده‌اند که زندگی میلیون‌ها ایرانی را تحت تأثیر قرار داده است (صدای آمریکا).
بخش ۲: نقش سیاست‌های حکومتی
سیاست‌های ناکارآمد و فسادمحور جمهوری اسلامی نقش محوری در تشدید بحران مسکن در ایران داشته است. این سیاست‌ها، از رانت‌خواری و احتکار زمین تا اجرای طرح‌های غیرموثر و عدم شفافیت، نه‌تنها مشکل کمبود مسکن را حل نکرده، بلکه آن را به یک چالش مزمن تبدیل کرده است. این بخش به بررسی دو جنبه‌ی کلیدی این سیاست‌ها می‌پردازد: رانت‌خواری و سوءمدیریت در طرح‌های مسکن‌سازی، و عدم شفافیت و لاپوشانی مسئولیت.
۲.۱. رانت‌خواری و سوءمدیریت در طرح‌های مسکن‌سازی
نهادهای حکومتی و وابستگان رژیم، با احتکار زمین و کنترل بازار مسکن، دسترسی شهروندان به سرپناه را محدود کرده‌اند. سایت رادیو فردا گزارش می‌دهد که نهادهای دولتی و شبه‌دولتی، مانند بنیاد مستضعفان، حدود ۲ میلیون هکتار زمین را احتکار کرده‌اند، که این امر قیمت زمین را در شهرهای بزرگ به شدت افزایش داده است (رادیو فردا)3. این احتکار، که با هدف سودجویی و رانت‌خواری انجام می‌شود، مانع از توسعه‌ی مسکن مقرون‌به‌صرفه شده است. سایت مجاهدین خلق ایران افشا می‌کند که شبکه‌های مافیایی وابسته به رژیم، با کنترل زمین و مصالح ساختمانی، بازار مسکن را به نفع خود دستکاری می‌کنند (مجاهدین خلق ایران)1.
طرح‌های حکومتی مانند «مسکن مهر» و «مسکن ملی» نیز به دلیل سوءمدیریت و فساد، نتوانسته‌اند بحران را رفع کنند. سایت رادیو زمانه گزارش می‌دهد که این طرح‌ها، به دلیل کیفیت پایین ساخت، مکان‌یابی نامناسب، و فساد در تخصیص بودجه، با شکست مواجه شده‌اند و بسیاری از واحدها خالی یا غیرقابل سکونت مانده‌اند (رادیو زمانه). مقاله‌ای در سایت حکومتی فرارو افشا می‌کند که وام‌های مسکن، که قرار بود به خانه‌دار شدن کمک کنند، با ایجاد تورم بیشتر، قیمت‌ها را افزایش داده و اقشار کم‌درآمد را فقیرتر کرده است (فرارو). کتاب Iran’s Political Economy since the Revolution نوشته‌ی سوزان مالونی تأکید می‌کند که تخصیص منابع به پروژه‌های سیاسی و نظامی، به جای توسعه‌ی زیرساخت‌های مسکن، این بحران را تشدید کرده است (مالونی).
۲.۲. عدم شفافیت و لاپوشانی مسئولیت
مقامات حکومتی، با عدم شفافیت و لاپوشانی دلایل واقعی بحران مسکن، اعتماد عمومی را تضعیف کرده‌اند. سایت ایندیپندنت گزارش می‌دهد که رژیم، به جای پذیرش مسئولیت سوءمدیریت و فساد، عوامل خارجی مانند تحریم‌ها را مقصر جلوه داده، در حالی که رانت‌خواری داخلی نقش بزرگ‌تری داشته است (ایندیپندنت)2. این لاپوشانی، همراه با تناقض‌گویی مقامات، خشم عمومی را برانگیخته است. مقاله‌ای در سایت حکومتی دنیای اقتصاد افشا می‌کند که آمارهای رسمی درباره‌ی تعداد خانه‌های خالی و کمبود مسکن اغلب دستکاری می‌شوند تا عمق بحران پنهان بماند (دنیای اقتصاد).
عدم پاسخگویی رژیم در برابر ناکارآمدی سیاست‌های مسکن‌سازی نیز به بی‌اعتمادی دامن زده است. سایت ایران آزادی گزارش می‌دهد که مقامات، با وعده‌های غیرواقعی مانند ساخت ۴ میلیون واحد مسکونی، سعی در آرام کردن افکار عمومی داشته‌اند، اما این وعده‌ها بدون پشتوانه‌ی مالی و اجرایی باقی مانده‌اند (ایران آزادی). سایت اپک تایمز اشاره می‌کند که فقدان نظارت بر پروژه‌های مسکن و فساد در قراردادها، منابع عمومی را هدر داده و بحران را عمیق‌تر کرده است (اپک تایمز). این سیاست‌های غیرشفاف، که اولویت را به حفظ قدرت رژیم داده، نه‌تنها مشکل مسکن را حل نکرده، بلکه نارضایتی اجتماعی را به سطح بی‌سابقه‌ای رسانده است (صدای آمریکا).
سیاست‌های حکومتی، از رانت‌خواری تا لاپوشانی، بحران مسکن را به یک معضل ساختاری تبدیل کرده است. این رویکرد، که ریشه در فساد و اولویت‌های نادرست رژیم دارد، توانایی شهروندان برای دسترسی به سرپناه را به شدت محدود کرده است (رادیو فردا)1.
بخش ۲: نقش سیاست‌های حکومتی
سیاست‌های ناکارآمد و فسادمحور جمهوری اسلامی نقش محوری در تشدید بحران مسکن در ایران داشته است. این سیاست‌ها، از رانت‌خواری و احتکار زمین تا اجرای طرح‌های غیرموثر و عدم شفافیت، نه‌تنها مشکل کمبود مسکن را حل نکرده، بلکه آن را به یک چالش مزمن تبدیل کرده است. این بخش به بررسی دو جنبه‌ی کلیدی این سیاست‌ها می‌پردازد: رانت‌خواری و سوءمدیریت در طرح‌های مسکن‌سازی، و عدم شفافیت و لاپوشانی مسئولیت.
۲.۱. رانت‌خواری و سوءمدیریت در طرح‌های مسکن‌سازی
نهادهای حکومتی و وابستگان رژیم، با احتکار زمین و کنترل بازار مسکن، دسترسی شهروندان به سرپناه را محدود کرده‌اند. سایت رادیو فردا گزارش می‌دهد که نهادهای دولتی و شبه‌دولتی، مانند بنیاد مستضعفان، حدود ۲ میلیون هکتار زمین را احتکار کرده‌اند، که این امر قیمت زمین را در شهرهای بزرگ به شدت افزایش داده است (رادیو فردا)3. این احتکار، که با هدف سودجویی و رانت‌خواری انجام می‌شود، مانع از توسعه‌ی مسکن مقرون‌به‌صرفه شده است. سایت مجاهدین خلق ایران افشا می‌کند که شبکه‌های مافیایی وابسته به رژیم، با کنترل زمین و مصالح ساختمانی، بازار مسکن را به نفع خود دستکاری می‌کنند (مجاهدین خلق ایران)1.
طرح‌های حکومتی مانند «مسکن مهر» و «مسکن ملی» نیز به دلیل سوءمدیریت و فساد، نتوانسته‌اند بحران را رفع کنند. سایت رادیو زمانه گزارش می‌دهد که این طرح‌ها، به دلیل کیفیت پایین ساخت، مکان‌یابی نامناسب، و فساد در تخصیص بودجه، با شکست مواجه شده‌اند و بسیاری از واحدها خالی یا غیرقابل سکونت مانده‌اند (رادیو زمانه). مقاله‌ای در سایت حکومتی فرارو افشا می‌کند که وام‌های مسکن، که قرار بود به خانه‌دار شدن کمک کنند، با ایجاد تورم بیشتر، قیمت‌ها را افزایش داده و اقشار کم‌درآمد را فقیرتر کرده است (فرارو). کتاب Iran’s Political Economy since the Revolution نوشته‌ی سوزان مالونی تأکید می‌کند که تخصیص منابع به پروژه‌های سیاسی و نظامی، به جای توسعه‌ی زیرساخت‌های مسکن، این بحران را تشدید کرده است (مالونی).
۲.۲. عدم شفافیت و لاپوشانی مسئولیت
مقامات حکومتی، با عدم شفافیت و لاپوشانی دلایل واقعی بحران مسکن، اعتماد عمومی را تضعیف کرده‌اند. سایت ایندیپندنت گزارش می‌دهد که رژیم، به جای پذیرش مسئولیت سوءمدیریت و فساد، عوامل خارجی مانند تحریم‌ها را مقصر جلوه داده، در حالی که رانت‌خواری داخلی نقش بزرگ‌تری داشته است (ایندیپندنت)2. این لاپوشانی، همراه با تناقض‌گویی مقامات، خشم عمومی را برانگیخته است. مقاله‌ای در سایت حکومتی دنیای اقتصاد افشا می‌کند که آمارهای رسمی درباره‌ی تعداد خانه‌های خالی و کمبود مسکن اغلب دستکاری می‌شوند تا عمق بحران پنهان بماند (دنیای اقتصاد).
عدم پاسخگویی رژیم در برابر ناکارآمدی سیاست‌های مسکن‌سازی نیز به بی‌اعتمادی دامن زده است. سایت ایران آزادی گزارش می‌دهد که مقامات، با وعده‌های غیرواقعی مانند ساخت ۴ میلیون واحد مسکونی، سعی در آرام کردن افکار عمومی داشته‌اند، اما این وعده‌ها بدون پشتوانه‌ی مالی و اجرایی باقی مانده‌اند (ایران آزادی). سایت اپک تایمز اشاره می‌کند که فقدان نظارت بر پروژه‌های مسکن و فساد در قراردادها، منابع عمومی را هدر داده و بحران را عمیق‌تر کرده است (اپک تایمز). این سیاست‌های غیرشفاف، که اولویت را به حفظ قدرت رژیم داده، نه‌تنها مشکل مسکن را حل نکرده، بلکه نارضایتی اجتماعی را به سطح بی‌سابقه‌ای رسانده است (صدای آمریکا).
سیاست‌های حکومتی، از رانت‌خواری تا لاپوشانی، بحران مسکن را به یک معضل ساختاری تبدیل کرده است. این رویکرد، که ریشه در فساد و اولویت‌های نادرست رژیم دارد، توانایی شهروندان برای دسترسی به سرپناه را به شدت محدود کرده است (رادیو فردا)1.
بخش ۴: واکنش‌های مردمی
بحران مسکن در ایران، با افزایش قیمت‌ها و ناتوانی در تأمین سرپناه، به واکنش‌های گسترده‌ی مردمی منجر شده که نشان‌دهنده‌ی خشم عمومی از سوءمدیریت و فساد حکومتی است. این واکنش‌ها، از اعتراضات خیابانی تا انتقادات در شبکه‌های اجتماعی، رژیم را تحت فشار قرار داده و نارضایتی را به سطحی بی‌سابقه رسانده است. این بخش به بررسی دو جنبه‌ی کلیدی این واکنش‌ها می‌پردازد: اعتراضات خیابانی و اعتصابات، و انتقادات در شبکه‌های اجتماعی و رسانه‌ها.
۴.۱. اعتراضات خیابانی و اعتصابات
افزایش هزینه‌های مسکن و کمبود واحدهای مسکونی، به اعتراضات خیابانی در شهرهای مختلف ایران دامن زده است. سایت بی‌بی‌سی گزارش می‌دهد که در سال‌های ۱۴۰۳ و ۱۴۰۴، صدها نفر در تهران، مشهد، و کرج به خیابان‌ها آمدند و با شعارهایی علیه سیاست‌های حکومتی، خواستار کاهش قیمت مسکن و توقف رانت‌خواری شدند (بی‌بی‌سی). این اعتراضات، که اغلب با سرکوب نیروهای امنیتی مواجه شد، نشان‌دهنده‌ی عمق نارضایتی از ناکارآمدی رژیم در مدیریت بحران بود. سایت ایندیپندنت اشاره می‌کند که بحران مسکن، با تبدیل شدن به یک مسئله‌ی امنیتی، به اعتراضات گسترده‌ای منجر شده که رژیم را به چالش کشیده است (ایندیپندنت)2.
اعتصابات نیز به یکی از اشکال مقاومت مردمی تبدیل شده است. سایت رادیو فردا گزارش می‌دهد که کارگران ساختمانی و مستاجران در برخی مناطق، به دلیل فشارهای مالی ناشی از افزایش اجاره‌بها، دست به اعتصاب و تجمع زدند و خواستار اصلاح سیاست‌های مسکن شدند (رادیو فردا)2. این اقدامات، که نتیجه‌ی بی‌توجهی رژیم به نیازهای اقشار کم‌درآمد بود، فشار اجتماعی بر مقامات را افزایش داد. مقاله‌ای در سایت حکومتی انصاف‌نیوز افشا می‌کند که مقامات، به جای پاسخ به مطالبات، اعتراضات را به عوامل خارجی نسبت دادند، که این امر خشم عمومی را تشدید کرد (انصاف‌نیوز). کتاب The Ayatollahs’ Democracy نوشته‌ی هومان مجد تأکید می‌کند که چنین واکنش‌های مردمی، نتیجه‌ی شکاف عمیق میان مردم و رژیم به دلیل فساد و سوءمدیریت است (مجد).
۴.۲. انتقادات در شبکه‌های اجتماعی و رسانه‌ها
شبکه‌های اجتماعی به بستری برای ابراز نارضایتی عمومی از بحران مسکن تبدیل شده‌اند. سایت اپک تایمز گزارش می‌دهد که در سال ۱۴۰۴، هشتگ‌هایی مانند «بحران مسکن» و «اجاره‌نشینی» در توییتر و اینستاگرام ترند شدند، و کاربران با انتشار تصاویر خانه‌های خالی و انتقاد از احتکار زمین توسط نهادهای حکومتی، سیاست‌های رژیم را به چالش کشیدند (اپک تایمز). این انتقادات، که اغلب با طنز تلخ همراه بود، ناکارآمدی طرح‌های مسکن‌سازی و فساد مقامات را هدف قرار داد. سایت ایران آزادی اشاره می‌کند که کاربران، تخصیص بودجه به پروژه‌های نظامی و منطقه‌ای را به عنوان دلیل اصلی بحران مسکن محکوم کردند (ایران آزادی).
رسانه‌های مستقل نیز نقش مهمی در افشای ابعاد بحران داشتند. سایت رادیو فردا گزارش می‌دهد که گزارش‌های تحقیقی رسانه‌ها، رانت‌خواری در پروژه‌های مسکن و تأثیر آن بر فقر و نابرابری را برجسته کردند، که به افزایش آگاهی عمومی منجر شد (رادیو فردا)2. این انتقادات، با افشای تناقض‌گویی مقامات، به بسیج افکار عمومی علیه سیاست‌های حکومتی کمک کرد. سایت ایندیپندنت تأکید می‌کند که واکنش‌های مردمی، از اعتراضات تا انتقادات آنلاین، نشان‌دهنده‌ی رد گسترده‌ی سیاست‌های رژیم در مدیریت بحران مسکن است (ایندیپندنت)2.
واکنش‌های مردمی، از اعتراضات خیابانی تا انتقادات در شبکه‌های اجتماعی، نتیجه‌ی مستقیم سوءمدیریت و فساد حکومتی است. این واکنش‌ها، نارضایتی عمومی را به یک جنبش اجتماعی گسترده تبدیل کرده و رژیم را با چالشی جدی مواجه کرده است (بی‌بی‌سی).
منابع:
- (بی‌بی‌سی): مقاله «ادامه بحران مسکن و اجاره در ایران؛ عامل مهاجرت و اعتراضات خیابانی» https://www.bbc.com/persian/articles/cw4yz2jvy4xo
- (رادیو زمانه): مقاله «بحران مسکن در ایران: از احتکار خانه‌های خالی تا دزدسالاری و ارائه راه‌حل‌های غلط» https://www.radiozamaneh.com/852623/
- (اپک تایمز): مقاله «بحران مسکن در ایران؛ عامل فقر، نابرابری و شکاف طبقاتی که عمیق‌تر می‌شود» https://persianepochtimes.com/the-housing-crisis-in-iran-is-the-cause-of-poverty/
- (صدای آمریکا): مقاله «بحران مسکن در ایران عمیق‌تر شد» https://ir.voanews.com/a/some-sections-of-society-cannot-even-afford-to-rent-house/7577934.html
- (خبرآنلاین): مقاله «رونمایی از بحران مسکن در ایران» https://www.khabaronline.ir/news/2003651/رونمایی-از-بحران-مسکن-در-ایران-فراهانی-چهار-دهک-هیچ-شانسی-برای
- (مجاهدین خلق ایران)1: مقاله «بحران مسکن: زمین‌گیر شدن میلیون‌ها ایرانی در سایه سیاست‌های مافیایی» https://article.mojahedin.org/i/بحران-مسکن-زمین-گیر-شدن-میلیون-ها-ایرانی-در-سایه-سیاست-های-مافیایی
- (ایندیپندنت)2: مقاله «بحران مسكن در ایران به بحرانی امنیتی تبديل شده است» https://www.independentpersian.com/node/322056/اقتصاد/بحران-مسكن-در-ایران-به-بحرانی-امنیتی-تبدیل-شده-است
- (رادیو فردا)1: مقاله «"شکست فاحش" در سیاست‌ها؛ چندوچون بحران مسکن در ایران» https://www.radiofarda.com/a/32550419.html
- (دنیای اقتصاد): مقاله «بحران مسکن در ایران؛ رکود، تورم و آینده‌ای نامطمئن» https://donya-e-eqtesad.com/بخش-ویژه-نامه-63/4163697-بحران-مسکن-در-ایران-رکود-تورم-آینده-ای-نامطمئن
- (تریبون ملت): مقاله «مالکیت دولت بر زمین عامل اصلی بحران مسکن» https://teriboonemellat.ir/اجتماعی/2158-مالکیت-دولت-بر-زمین-عامل-اصلی-بحران-مسکن
- (ایران آزادی): مقاله «وضعیت بازار مسکن در ایران: از رکود به فلاکت» https://iranfreedom.net/وضعیت-بازار-مسکن-در-ایران-از-رکود-به-فل/
- (فرارو): مقاله «تزریق وام مسکن؛ سوخت تازه برای تورم» https://fararu.com/fa/news/863151/تزریق-وام-مسکن-سوخت-تازه-برای-تورم
- (رادیو فردا)3: مقاله «"احتکار حدود ۲ میلیون هکتار زمین" توسط دولت پزشکیان در اوج قیمت مسکن» https://www.radiofarda.com/a/the-iranian-government-s-share-in-the-exorbitant-cost-of-housing/33196738.html
- (پلیکان‌مدیا): مقاله «بحران مسکن در ۱۴۰۴ مستاجران را بیچاره کرد» https://pelikan.media/ni/2xvEtvyL6sHmAFZdo
- (رادیو فردا)2: مقاله «چرا رؤیای خانه‌دارشدن در جمهوری اسلامی به "کابوس" تبدیل شد و راه چاره چیست؟» https://www.radiofarda.com/a/why-owning-a-home-in-iran-has-become-a-nightmare/33137226.html
- (ایندیپندنت)3: مقاله «آینده بازار مسکن در ایران؛ خواب عمیق شش ماهه» https://www.independentpersian.com/node/412120/اقتصاد/آینده-بازار-مسکن-در-ایران؛-خواب-عمیق-شش-ماهه
- (انصاف‌نیوز): مقاله «گوشه‌ای از فرآیند تاریخی بحران مسکن در ایران» https://ensafnews.com/555641/گوشه‌ای-از-فرآیند-تاریخی-بحران-مسکن-د/
- (مالونی): کتاب Iran’s Political Economy since the Revolution، نویسنده: Suzanne Maloney
- (مجد): کتاب The Ayatollahs’ Democracy: An Iranian Challenge، نویسنده: Hooman Majd