آندرانیک آساتوریان

آندرانیک آساتوریان
زادروز	شهریور ۱۳۲۰ همدان
درگذشت	۳ اسفند ۱۳۹۳ (۷۳ سال) لس‌آنجلس، کالیفرنیا
محل زندگی	همدان، اهواز، تهران، لس‌آنجلس
ملیت	ایرانی ارمنی‌تبار
نام‌های دیگر	آندو
پیشه	آهنگساز و تنظیم‌کننده
شناخته‌شده برای	موسیقی پاپ ایران
سبک	پاپ ایرانی
جنبش	عضو شورای ملی مقاومت ایران
شریک زندگی	آیدا آساتوریان

آندرانیک آساتوریان (زاده ۵ شهریور ۱۳۲۰- ۲۶ اوت ۱۹۴۱ در همدان- درگذشته یکشنبه ۳ اسفند ۱۳۹۳- ۲۲فوریه ۲۰۱۵۹ در لس آنجلس) آهنگساز و یش‌کسوت موسیقی پاپ ایران بود.

پس از تولد آندرانیک،خانواده وی به اهواز مهاجرت کردند. او از ۹ سالگی به موسیقی روی آورده و در ۱۸ سالگی در تهران به تحصیلات در زمینه موسیقی پرداخت.

آندرانیک آساتوریان در سال ۱۳۵۶ برای تحصیل در رشته‌ی موسیقی فیلم به همراه خانواده به لس‌آنجلس رفت. او پس از انقلاب و با روی کار آمدن جمهوری اسلامی دیگر به ایران بازنگشت و تا پایان عمر در آمریکا زندگی کرد. او آهنگساز و تنظیم کننده‌ی بسیاری از ترانه‌های مشهور موسیقی پاپ ایران است. نام آندرانیک در اغلب ترانه های خوانندگان مشهور پاپ همچون داریوش،ابی، معین ، گوگوش و ... به چشم می‌خورد.

همچنین آندرانیک آساتوریان مواضع سیاسی سختی علیه جمهوری اسلامی داشت. او پس از سالهای ۱۳۷۰ در ارتباط با مجاهدین قرار گرفت و با آنها آشنا شد. وی پس از آن به شورای ملی مقاومت ایران پیوست و تا پایان عمر به حمایت از مجاهدین‌خلق پرداخت.

آندرانیک آساتوریان در پی ابتلاء به بیماری سرطان سرانجام در سوم اسفند ماه ۱۳۹۳ در بیمارستانی در لس آنجلس درگذشت.

تولد و تحصیلات

آندو در باره تحصیلات موسیقی و آغاز فراگیری این هنر چنین میگوید:

از ۹سالگی به موسیقی روی آوردم. در ۱۸سالگی به تهران رفتم تا در آنجا به تحصیلاتم در رشته موسیقی ادامه دهم. در تهران به هنرستان عالی موسیقی رفتم. اما وقتی خواستم نام‌نویسی کنم، به من گفته شد که به‌دلیل این‌که سنم بالاست، می‌بایست در نوبت شبانه ثبت‌نام کنم. من هم در شیفت شب نام‌نویسی کردم و از ساعت ۴ تا ۸ بعدازظهر به کلاس می‌رفتم و به این ترتیب تحصیلات موسیقی را در این هنرستان ادامه دادم. بعد از فعالیّتهای بسیار در موسیقی، وارد ارکستر پاپ رادیو تلویزیون شدم و رهبری آن را به مدّت دو سال به‌عهده گرفتم.

آندرانیک و جریان تازه موسیقی پاپ در ایران

موسیقی پاپ ایرانی در دهه‌های پایانی پیش از انقلاب اسلامی در دو جریان اصلی در حرکت بود. نخست، ترانه‌هایی که موسیقی آنها بیشتر توسط استادان موسیقی ایرانی مانند علی تجویدی، همایون خرم و پرویز یاحقی ساخته می‌شد و با صدای خوانندگانی چون مرضیه، دلکش و پوران از رادیو به گوش مردم می‌رسید. ترانه‌هایی که موسیقی آنها بیشتر با همراهی ارکسترهای تک صدایی یا با هارمونی ابتدایی ارائه می‌شدند؛ به استثنای دوره‌ای که مرتضی حنانه کوشید با پشتوانه تحصیلات کلاسیک خود و با یاری ارکستر فارابی تنظیم پیشرفته‌‌ای از آثار ارائه دهد. سبک خوانندگانی که برای نمونه به آنها ارائه شد، در نسل بعد به شکل عمده از سوی گلپایگانی، حمیرا، مهستی، هایده و ... پی گرفته شد.

به موازات این آثار که محبوبیت فراوانی نیز در بین مردم داشتند، در دهه ۱۳۳۰ فرم دیگری از موسیقی پاپ ایرانی نیز شکل گرفت که بسیار تحت تاثیر فضای موسیقی پاپ غربی بود و سازهای ایرانی هم در ارکسترهای آن به کار برده نمی‌شدند. در بسیاری از این ترانه‌ها که مجری اصلی آنها ویگن بود، فضای موسیقی دیگر لزوماَ ایرانی یا خاورمیانه‌ای نیست؛ اگر شعر پارسی را از ترانه برداریم به راحتی می‌توان یک شعر مثلا انگلیسی یا فرانسوی روی آن گذاشت و کسی هم متوجه نمی‌شود که کار در ایران ساخته شده است.

این سبک در دهه ۱۳۵۰ به پشتوانه موج تازه‌ای از آهنگسازان و ترانه‌سرایان جوان دگرگون شد. واروژان از جمله آهنگسازان و تنظیم کنندگان پیشکسوت در این دوره بود و سپس آندرانیک، منوچهر چشم‌آذر، بابک افشار، حسن شماعی‌زاده، ناصر چشم آذر و ... به فعالیت‌های گسترده‌ای مشغول شدند. محبوبیت این آثار تا جایی پیش رفته بود که حتا شماری از استادان موسیقی ایرانی مانند محمد حیدری که در زمینه آفرینش موسیقی ترانه‌ها هم بسیار فعال بودند، بخشی از کارهای خود را به هنرمندان این سبک می‌سپردند. در این فضا آندرانیک فعالیت خود را با تنظیم ترانه "نمیاد" با آهنگ حسن شماعی‌زاده و صدای گوگوش آغاز کرد

فعالیتهای اولیه

او پس از سفر به تهران در سن 18 سالگی وارد مدرسه موسیقی شد. او در این رابطه می‌گوید:

«از ۹سالگی به موسیقی روی آوردم. در ۱۸سالگی به تهران رفتم تا در آنجا به تحصیلاتم در رشته موسیقی ادامه دهم. در تهران به هنرستان عالی موسیقی رفتم. اما وقتی خواستم نام‌نویسی کنم، به من گفته شد که به‌دلیل این‌که سنم بالاست، می‌بایست در نوبت شبانه ثبت‌نام کنم. من هم در شیفت شب نام‌نویسی کردم و از ساعت ۴ تا ۸ بعدازظهر به کلاس می‌رفتم و به این ترتیب تحصیلات موسیقی را در این هنرستان ادامه دادم. بعد از فعالیّتهای بسیار در موسیقی، وارد ارکستر پاپ رادیو تلویزیون شدم و رهبری آن را به مدّت دو سال به‌عهده گرفتم.»

اولین ترانه او «نمیاد» بود که با صدای گوگوش اجرا شد. همچنین از کارهای او در این سالها می‌توان از او میتوان از تنظیم ترانه «شقایق»، جشن دلتنگی، نفس،‌نیمه گمشده و بسیاری از ترانه‌های مشهور تاریخ موسیقی پاپ ایرانی نام برد.

اولین ارکسترهای پاپ و آرانژمان در موسیقی

آرانژمان در موسیقی به معنی تنظیم موسیقی است. آرانژامان مشخص می‌کند که هر ساز در ارکستر چه موسیقی و نتهایی را بنوازند.آرانژمان بیان کننده لحن نتها بر پایه قوانین هارمونی است. این تکنیک برای اولین بار توسط آندرانیک آساتوریان وارد موسیقی ایران شد. او با ایجاد ارکستر پاپ این نوع موسیقی را در ایران رواج داد و از آن پس تنظیم موسیقی برای ترانه‌های پاپ ایرانی اهمیت بسیاری یافت. پیش از وی موسیقی ایرانی موسیقی تک صدایی یا «یونیسن» به شمار می‌آمد اما آندرانیک توانست آنرا به موسیقی هارمونیک و چندصدایی ارتقاء دهد

شش و هشت شیکاگویی

این سبک از جمله سبکهایی است که به نام وی در موسیقی پاپ ایرانی ثبت شده است. او به واسطه‌ی شناختش از موسیقی غربی با تلفیق سبک نوازندگی سازهای بادی در آمریکا با ریتم شش و هشت ایرانی، نوعی آرانژامان جدید در موسیقی پاپ ایجاد کرد که به شش و هشت شیکاگویی مشهور شد.

انقلاب و سفری بی بازگشت برای آندرانیک

حدود یک سال پیش از پیروزی انقلاب اسلامی، آندرانیک برای تحصیل در رشته موسیقی فیلم راهی آمریکا شد. سفر تحصیلی آندرانیک اما با پیروزی انقلاب به سفری بی بازگشت بدل شد. تاثیر تلخ آن در بسیاری از کارهای او در آن زمان شنیده می‌شود؛ "همخونه" از نخستین کارهای آندو در غربت بود که اردلان سرفراز شعر آنرا سروده بود و ویگن و هایده به صورت دوصدایی آنرا خواندند. ویدئوی این ترانه در استودیوی تلویزیون جام جم در لس آنجلس با تصویر نقشه ایران ضبط شد که صحنه‌های انقلاب و جنگ ایران و عراق در آن نمایش داده می‌شد.

آندرانیک اثری را نیز خودش به عنوان آهنگساز، تنظیم کننده و خواننده اجرا کرد؛ ترانه‌ای به نام "مادرم" که همایون هوشیارنژاد شعر آنرا سرود و رافی خاچاطوریان ویدئویی از آن تهیه کرد. "مادرم" یکی از غمگین‌ترین آثار اوست:

* ویدئوی ترانه "مادرم" با موسیقی و صدای آندرانیک (۱۹۸۳)

سفر به لس‌آنجلس

آندرانیک آساتوریان در سال ۱۹۷۸ در سن سی و هفت سالگی به همراه خانواده اش به آمریکا عزیمت کرد تا بتواند در آنجا ضمن تحصیل موسیقی به اجرای برنامه های هنری بپردازد. او در آمریکا در رشته موسیقی فیلم و موسیقی جاز تحصیل کرد. از اولین آهنگهایی که وی در آمریکا تنظیم و ساخت آنرا به عهده گرفته ترانه‌ای با نام «منو ببخش» می‌باشد که توسط ابی اجرا شد. این آهنگ از اولین آهنگهای فارسی زبان بود که در امریکا ضبط و تنظیم میشد. پس از آن وی آهنگ‌های بسیار دیگری چون خلیج،قصه‌ی ما، روزای روشن و دهها ترانه‌ی دیگر برای اغلب خوانندگان ایرانی نام برد.

هواداری از سازمان مجاهدین خلق ایران

از سالهای میانی دهه ۱۹۹۰ آندرانیک از فعالیت در فضای موسیقی پاپ ایرانی در لس‌آنجلس تا حدی فاصله گرفت. نام او در فهرست تنظیم کنندگان ارکستر در کنسرت‌های مرضیه دیده می‌شود؛ برنامه‌هایی که به نفع سازمان مجاهدین خلق ایران در اروپا و آمریکا به روی صحنه ‌رفت.

همکاری آندرانیک با مجاهدین کمی بعد رسما از سوی این سازمان اعلام شد. آندو در برنامه‌‎های گوناگون این سازمان شرکت می‌جست و با خوانندگان مجاهدین همکاری نزدیکی را آغاز کرد. این موضوع در لس‌آنجلس باعث شد تا شماری از دوستان و همکاران آندرانیک از او فاصله بگیرند. او اما در تصمیم خود مصمم بود و تا همین اواخر سفرهای سالیانه خود به پاریس را برای پروژه‌های این سازمان انجام می‌داد.

آزردگی‌های پی در پی در سال‌های پایانی

آندرانیک دست‌کم از سال ۲۰۰۷ با مشکلات جدی جسمانی درگیر بود. بسیاری از افرادی که با یاری او به شهرت رسیده بودند در این روزها آندو را فراموش کردند. این موضوع و همچنین فضای موجود در جامعه ایرانی در لس‌آنجلس آندرانیک را شدیدا آزرده خاطر کرد. در یکی از آخرین تماس‌های تلفنی که با او داشتم گفت: "بیشتر خوانندگان دیگر ترجیح می‌دهند که به جای کار با همکاران قدیمی‌شان، شعر و آهنگ مجانی از ایران بگیرند. اینکه آهنگساران و تنظیم کنندگانی که آنها را مشهور کرده‌اند باید چگونه زندگی کنند موضوعی است که دیگر اهمیت ندارد."

آندو همچنین آلبومی از کارهای خودش تهیه کرد که همه ترانه‌های آنرا هم خودش خواند. می‌گفت: "کسی نیست که اینها را بخوانَد". تنها یکی از ترانه‌های این آلبوم به صورت ویدئو منتشر شد. فرزاد محبی این ویدئو را ساخته بود. آندرانیک در گفتگویی با یکی از شبکه‌های پارسی‌زبان در لس آنجلس گفت، "فرزاد محبی این ویدئو را به خاطر علاقه به من و به رایگان تهیه کرده است چون من توان تهیه ویدئو از ترانه‌های این آلبوم را ندارم". در فضای ترانه‌های آلبوم "اسم منو صدا کن" اندوه عمیقی حس می‌شود.

فرید زولاند، آهنگساز، می‌گوید: «ظهور تکنولوژی، موسیقی ایرانی در غربت را با یک شکست بزرگ مواجه کرد. دیگر پشتوانه‌ای وجود نداشت که بتوان بر پایه آن کار کرد. این فضا و یک سری مسایل دیگر، آندو را بسیار گوشه‌گیر کرد.»

شبی در آوریل ۲۰۰۸ زمانی که برای یک پروژه‌ هنری در لس‌آنجلس مرا صمیمانه یاری می‌داد از او عذرخواهی کردم که مایه زحمت او شده‌ام. او گفت: "من باید از شما تشکر کنم که آمدید و مرا از تنهایی درآوردید. اگر نبودید الان من چه کاری داشتم که انجام دهم؟" من بدون اندیشیدن، کودکانه پاسخ دادم: "خب آهنگ می‌ساختید!" و آندو با تمام اندوهی که در دل داشت با تمام وجود خندید... امروز این خاطره عمیقا مایه دلخوشی است؛ خاطره‌ای از هنرمندی بزرگ که مهر ورزید و بی مهری دید.