احمد شاملو

احمد شاملو، نام مستعار الف ـ بامداد (تولد ۲۱ آذر ۱۳۰۴ در تهران، مرگ ۲ مرداد ۱۳۷۹ فردیس کرج)، از بزرگترین فرهنگ سازان معاصر ایران. احمد شاملو شاعر، نویسنده، روزنامه‌نگار، پژوهشگر، مترجم، فرهنگ‌نویس ایرانی است و در ابتدای فعالیتش کارهایش را به تخلص الف ـ صبح امضا می‌کرد. شاملو به خاطر شغل پدرش که افسر ارتش بود و به خاطر مأموریت‌های شغلی محل سکونت خود و خانواده اش تغییر پیدا می‌کرد، نتوانست تحصیلات مرتبی داشته باشد. هنگامی که در سال ۱۳۲۲ به زندان متفقین افتاد تحصیل را یکسره رها کرد و در تهران در یک کتاب فروشی مشغول به کار شد. شاملو در سال ۱۳۲۵ با نیما یوشیج پایه‌گذار شعرنو آشنا شد و تحت تأثیر او به سمت این سبک کشیده شد، اما بعد از مدتی و پس از آشنائی با شعر و شعرای غربی، به خصوص فرانسوی، راه خود را شعر نو نیما جدا نمود و پایه‌گذار سبکی تازه شد که به شعرسپید در ایران معروف شد. احمد شاملو، شاید به خاطر آنکه به خاطر شغل پدرش در شهرهای مختلفی در ایران بزرگ شده بود، به فرهنگ مردم و به زبان مردم کوچه علاقه پیدا کرد. کار بزرگ فرهنگی او جمع‌آوری این زبان و فرهنگ در مجموعه کتاب کوچه است، که شاملو از سال ۱۳۶۰چاپ آنها را آغاز نمود و تا زمانی که زنده بود روی آنها کار می‌کرد. این مجموعه در حقیقت واژه‌نامه‌ای است از ضرب‌المثل‌ها، تکیه‌کلام‌ها، خرافه‌ها و اصطلاحات زبان مردم کوچه، همانطوریکه از نام آن فهمیده می‌شود. این فرهنگ‌نامه یا دائرةالمعارف فرهنگ عامیانه مردم ایران که به ترتیب الفبا چاپ می‌شود در زمان حیات او به جلد چهاردهم رسید. احمد شاملو، الف - بامداد، یکی از تأثیرگذارترین شخصیتهای ادبی ایران می‌باشد و از این حیث در کنار بزرگان این سرزمین قرار دارد. «ما بایدخواستار جهانی باشیم که درآن، انسان در انسان به چشم بیگانه نظر نکند»؛[۱] این نقل قول احمد شاملو، شاید بتواند جهان بینی این شاعر را بیان کند. این جهان بینی به همراه جستجوگری، کنجکاوی، مخاطره و تجربه‌پیشگی و دقت شاعرانهٔ او، احمد شاملو را به شخصیتی یگانه تبدیل کرده‌است.

زندگی‌نامه

احمد شاملو در ۲۱ آذر ۱۳۰۴ در خانه ای واقع در خیابان صفی علیشاه تهران به دنیا آمد. نام پدرش حیدر و نام مادرش کوکب عراقی بود. مادر شاملو از مهاجران قفقازی بود که طی انقلاب روسیه، به همراه خانواده‌اش به ایران کوچ کرده بود. احمد دوره کودکی را به خاطر شغل پدرش، که افسر ارتش بود و مدام در جایی در مأموریت می‌بود، در شهرهایی مختلف ایران گذراند. احمد شاملو دربارهٔ خود و زنده گی اش می‌گوید: «آثار من خود، بیوگرافی کامل است. من به این حقیقت معتقدم که شعر، برداشت‌هایی از زندگی نیست، بلکه یک سره خود زندگی است.» با خواندن اشعار شاملو این موضوع برمی‌خوریم که هرچه شعر شاملو پخته‌تر می‌شد این حقیقت بیشتر شکل می‌گرفت.

کارنامه

شاملو اولین دفتر شعر خود را به نام «آهنگ‌های فراموش شده» در سال ۱۳۲۶ منتشر می‌کند. این شعرها اگرچه رگه‌های شعری می‌توانند داشته باشند، اما به لحاظ محتوی و زبان و تصویر ناپخته اند. این کتاب اثر شاعر رماتیکی است که با آنکه هنوز به درک جهان نرسیده، بار سنگین آن را بر دوشش احساس می‌کند. «آهنکهای» این مجموعه «مثل لرزش یک سیم تار از برخورد به بال حشره» می‌مانند که به پیش بینی خود شاملو ماندگار نخواهند بود. او در مقدمه «آهنگ‌های فراموش شده» هرگز واژه شعر را به کار نبرده و آن «نوشته‌ها» را «اولین قدم‌های کودکی» برمی‌شمرد. در سال ۱۳۲۰، شاملو از عدم موفقیت اولین دفتر شعرش مأیوس نشده، مجموعه «قطع‌نامه»، با مقدمه فریدون رهنما و سرمایه‌گذاری او، و شعر بلند «۲۳» را منتشر کرد. در این شعرها شاملو اولین قدهم‌های جدائی از شعر نیمائی را برمی‌داشت. فریدون رهنما در مقدمه کتاب می‌نویسد: «ریتم اشعار صبح را با ریتم اشعار اسپانیولی و اشعار آمریکای لاتینی بعد از لورکا می‌شود مقایسه کرد. دنیای پر از اشکال و تصاویر نابرابر نیما یوشیج که نتیجه خشکی (در بهترین آثارش) به دهان‌مان می‌برد، با احساسات از بند رسته صبح به راه افتاده‌اند و ما را به نقاط عمیقِ درد پاشیده شده هدایت می‌کنند…». این کتاب و طرز تلقی آن موجب رنجش نیما شد. پس از این مجموعه‌ها شاملو «آهن‌ها و احساس» را منتشر کرد.

پانویس

مصاحبه هفته‌نامه «تهران مصور» - ۲۸ اردیبهشت ۱۳۵۸

از مقدمه «آهنک‌های فراموش شده»

احمد شاملو، قطعنامه (از مقدمه فریدون رهنما)، تهران: مروارید، ۱۳۶۴،