برنامه جامع اقدام مشترک

توافق جامع و نهایی هسته‌ای وین (برجام) توافق هسته‌ای ایران( به دنبال تفاهم هسته‌ای لوزان، در سه‌شنبه ۲۳ تیر ۱۳۹۴ (۱۴ ژوئیه ۲۰۱۵) در وین اتریش )و  گروه ۱+۵ (شامل چین،فرانسه، روسیه،بریتانیا، ایالات متحده آمریکا و آلمان) منعقد شده است.برجام (به انگلیسی: Joint Comprehensive Plan of Action) نامیده می شود

تاریخچه

توافق موقت ژنو بر روی برنامه هسته‌ای ایران یا توافق هسته‌ای ژنو ، توافق‌نامه‌ای ۶ ماهه و قابل تمدید پیرامون برنامه هسته‌ای ایران است که در متن (سندE۳/EU+۳) در ۳ آذر ۱۳۹۲ (برابر با ۲۴ نوامبر ۲۰۱۳) میان جمهوری اسلامی ایران و گروه ۱+۵ امضا شد.

هدف این توافقنامه که«رسیدن به یک راه‌حل جامع بلندمدت و مورد توافق طرفین»به منظور«تضمین‌نمودن صلح‌آمیزبودن برنامه هسته‌ای ایران» ذکر شده، طرفین «به صورت داوطلبانه» متعهد می‌شوند تا اقدامات متقابلی را به عنوان گام اول یک راه‌حل جامع انجام دهند.

براساس این توافقنامه ایران غنی سازی اورانیوم را به شکل محدود و کنترم شده ادامه خواهد داد و نظارت آژانس بین المللی اتمی را تسهیل خواهد کرد.در عوض بخشی از تحریم های قبلی برداشته می شود و تحریم های جدید همه جانبه یا یک‌جانبه بکار نخواهد رفت .

بیانیه نهایی

در نهایت روز سه‌شنبه۲۳ تیرماه (۱۴ ژوئیه) در یک نشست رسمی در وین پایتخت اتریش و با حضور خبرنگاران خارجی با شرکت فدریکا موگرینی، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا و محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران طرفین اعلام کردند که توافق نهایی در برنامه هسته‌ای ایران به دست آمده‌است.و بیانیه مشترکشان را به زبان های فارسی و انگلیسی را خواندند.

امضاکنندگان

• 

  اتحادیه اروپا فدریکا موگرینی، نماینده ارشد امور خارجه و سیاست امنیتی اتحادیه اروپا

• 

  آلمان فرانک والتر اشتاین‌مایر، وزیر امور خارجه آلمان

• 

  ایالات متحده آمریکا جان کری، وزیر امور خارجه ایالات متحده آمریکا

• 

  فرانسه لوران فابیوس، وزیر امور خارجه فرانسه

• 

  ایران محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران

• 

  بریتانیا فیلیپ هموند، وزیر امور خارجه انگلیس

• 

  روسیه سرگئی لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه

• 

  جمهوری خلق چین وانگ ئی، وزیر امور خارجه چین

بند های مورد مناقشه(غیر قابل راستی‌آزمایی)

بند «تی»، بخشی از متمم اول برنامه جامع اقدام مشترک یا همان برجام در زمینه تعهدات هسته‌ای است. این بخش به «فعالیت‌هایی که می‌تواند در طراحی و توسعه یک وسیله انفجاری هسته‌ای مشارکت کند» اشاره دارد.

بند تی توافق نامه برجام

متن بند مورد مناقشه

بند «تی» در روزهای اخیر پس از آن خبرساز شد که خبرگزاری رویترز در وین در این باره از یوکیا آمانو مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی سؤال کرد. آقای آمانو در پاسخ به این سؤال گفته بود که ابزار آژانس برای راستی‌آزمایی در این زمینه «محدود» است.

تحریم‌ها

تحریم‌ها به مجموعه اقداماتی از سوی قدرت‌های دنیا اطلاق می‌شود که در جهت مجازات حکومت ایران  بر سر برنامهٔ هسته‌ای ایران شدت است. برنامه اتمی ایران از سال ۸۵ و به دنبال ارجاع پرونده این کشور از آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به شورای امنیت، با تحریم‌های مختلفی مواجه شده‌است. تحریم‌های ایران را از نظر تحریم‌کنندگان می‌توان به ۴ دستهٔ کلی تقسیم‌بندی کرد: تحریم‌های چندجانبه هم‌چون تحریم‌های شورای امنیت سازمان ملل، تحریم‌های اتحادیهٔ اروپا، تحریم‌های تک‌جانبه از سوی کشورهای مختلف مانند ایالات متحده و تحریم‌های کنگره آمریکا.

.تحریم های شورای امنیت سازمان ملل

پرونده ایران در تاریخ هجدهم اسفند ۱۳۸۴مطابق با هشتم مارس ۲۰۰۶ از سوی شورای حکام آژانس بین المللی انرژی اتمی به شورای امنیت ارجاع شد. شورای امنیت تاکنون شش قطعنامه علیه پرونده اتمی ایران تصویب کرده که چهار قطعنامه آن حاوی تحریم های تازه بوده است. قطعنامه هایی که شورای امنیت تاکنون درباره برنامه اتمی ایران صادر کرده، ذیل فصل هفتم منشور ملل متحد است که به مسئولیت سازمان در مواجهه با تهدید علیه صلح جهانی می پردازد. این مصوبات برای تمامی اعضای سازمان ملل لازم الاجراست. در هنگام تصویب هرکدام از قطعنامه‌های شورای امنیت سازمان ملل، کمیته های تحریم تشکیل شده‌اند که کارشان بررسی این است که چه کسانی و به چه طریقی هدف این تحریم‌ها خواهند بود. تا زمانی که پرونده اتمی ایران از شورای امنیت خارج نشده باشد، کمیته تحریم ها همچنان به کار خود ادامه خواهند داد و فهرست خود را به روز خواهد کرد. 

 تحریم های اتحادیه اروپا

شورای وزیران اتحادیه اروپا تاکنون تحریم های متنوع و متعددی را علیه برنامه اتمی ایران به صورت مصوبه های مستقل از هم تصویب کرده است. تحریم های اتحادیه اروپا همه کشورهای عضو را ملزم به رعایت آن می کند. اولین تحریم اتحادیه اروپا علیه برنامه اتمی ایران بر مبنای تحریم های شورای امنیت سازمان ملل، بهمن سال ۱۳۸۶ (فوریه ۲۰۰۷) تصویب شد. اعمال برخی محدودیت‌ها در ارسال قطعات، تجهیزات و فناوری‌هایی به ایران که می‌توانست در گسترش فناوری‌های موشکی و اتمی کاربرد داشته باشد، هدف اولین دور از تحریم های اتحادیه اروپا بود. این محدودیت‌ها در سال‌های بعد به حمل و نقل هوایی و دریایی، معاملات بانکی، فروش نفت و سرمایه گذاری در صنایع نفت و گاز ایران گسترش یافت و تجهیزات و فناوری‌ها، اشخاص و شرکت های مورد تحریم بیشتری را شامل شد. 

تحریم های یک جانبه دولت ها

آمریکا، بریتانیا، کانادا سه کشور اصلی اند که دولت آنها به پیروی از قطعنامه های شورای امنیت سازمان ملل، تحریم های یکجانبه ای را علیه برنامه اتمی ایران به تصویب رسانده اند. از حیث تنوع و گستردگی، تحریم های آمریکا علیه ایران یکی از وسیع ترین تحریم های تصویب شده یک جانبه علیه یک کشور است. به دلیل ارتباطات وسیع سیاسی و تجاری با کشورهای مختلف جهان، آمریکا بسیاری از تحریم های یک جانبه اش علیه ایران را توانسته عملا به دیگر کشورها تسری دهد. برای مثال برخی از شرکت هایی که عمده سهام آن ها متعلق به شرکت ها یا سرمایه گذاران آمریکایی است، هم عملا مجبور به پیروی از تحریم های آمریکا شده اند. همچنین، بسیاری از کشورها و شرکت های خارجی نیز از بیم اقدامات تلافی جویانه آمریکا، از جمله محدودیت دسترسی آنها به امکانات و تسهیلات مالی و تجاری آمریکایی، به درجات مختلف از این تحریم ها تبعیت کرده اند.

اقدامات لازمه برای لغو این تحریم‌ها باید در نهادهای تصمیم گیرنده این کشورها و در سطح ریاست جمهوری یا بالاترین مقام اجرایی کشور انجام شود. در صورت توافق جامع اتمی ایران و گروه ۱+۵، تحریم های دولت های بریتانیا و آمریکا که صرفا مربوط به برنامه اتمی ایران است، لغو می شود. به دلیل گستردگی تحریم های صورت گرفته آمریکا علیه ایران طی ۳۵ سال گذشته یکی از مشکلات، شناسایی تحریم های اتمی از دیگر تحریم هایی است که به دلایل دیگر در این سه دهه وضع شده است. تحریم هایی که از سوی وزارت خارجه، وزارت خزانه داری و وزارت انرژی و نهایتا کاخ سفید به اجرا گذاشته شده، با فرمان و مصوبه مقام های دولتی قابل لغو است و به نسبت تحریم های شورای امنیت، اتحادیه اروپا و تحریم های کنگره، پیچیدگی کمتری دارد. تحریم های بریتانیا علیه ایران هم توسط دولت این کشور و نه پارلمان تصویب شده و لغو آن با تصمیم دولت امکانپذیر است.

تحریم های کنگره آمریکا

دشوار ترین بخش در لغو تحریم ها علیه برنامه اتمی ایران مربوط به تحریم های کنگره است. لغو این تحریم ها تصویب همزمان مجلس نمایندگان و نمایندگان مجلس سنا را لازم دارد که در اختلافات تندروهای جمهوری خواه با باراک اوباما، رئیس جمهور از حزب دموکرات، می تواند اجرای تعهد دولت آمریکا برای لغو تحریم های اتمی علیه ایران را بسیار دشوار کند. در صورت تصویب توافق جامع اتمی ایران و گروه ۱+۵، دولت آمریکا متعهد به لغو تحریم های دولتی می شود اما بر اساس قوانین این کشور، دولت اختیاری درباره تحریم های کنگره نخواهد داشت و صرفا می تواند به مدت شش ماه اجرای آنها را به تاخیر بیندازد.

این به معنای آن است که در صورت تغییر رئیس جمهور (فرض کنید رئیس جمهور بعدی آمریکا از حزب جمهوری خواه و وعده های انتخاباتی او ضرورتا هماهنگ با تعهد دولت اوباما نباشد) تضمینی برای اجرای دقیق تعهدات دولت قبلی آمریکا بر مبنای توافق جامع اتمی با ایران وجود نخواهد داشت؛ مثلا دولت بعدی می تواند ضرورتا اجرای تحریم ها را هر شش ماه یک بار به تعویق نیندازد یا "قانون تحریم ایران" را که کنگره وضع کرده و دسامبر ۲۰۱۶ منقضی می شود دوباره تمدید کند. در حال حاضر یکی از موضوعات مورد مذاکره ایران و آمریکا حل و فصل این بخش از مشکلات است. نمایندگان دولت آمریکا معذورات قانونی خود را مطرح می کنند و نمایندگان دولت ایران می گویند این مشکل داخلی آمریکا است که دولت این کشور باید راه حل آن را پیدا کند.

تلاش امریکا برای خروج از برجام

دونالد ترامپ، رئیس جمهوری ایالات متحده آمریکا، از زمان آغاز به کار خود در سمت ریاست جمهوری از برجام به عنوان توافقی «بد» یاد کرده که باید با اعمال نظر آمریکا اصلاح شود و اگر نظر آمریکا اعمال نشود، آمریکا از این توافق خارج می‌شود. اما خروج آمریکا از توافق بین‌المللی هسته‌ای میان ایران و گروه ۵+۱ برای جهان چه پیامدهایی در پی خواهد داشت؟

ترامپ در عرض دو هفته عذر دو عضو تیم سیاست خارجی خود را خواست و دو عضو جدید را جایگزین کرد. رکس تیلرسون، وزیر سابق امور خارجه آمریکا و هربرت ریموند مک‌مستر، مشاور امنیت ملی این کشور که همیشه ترامپ را ترغیب به ادامه توافق هسته‌ای ایران با ۵+۱ (برجام) می‌کردند به ترتیب با مایک پمپئو، مدیر سازمان سیا، و جان بولتن، سفیر اسبق آمریکا در سازمان ملل، جایگزین شدند، سیاستمدارانی که همسو با ترامپ فکر می‌کنند و خروج از برجام را از اولویت‌های سیاست خارجی خود می‌خوانند.

ترامپ درباره اختلاف نظرهای خود با تیلرسون درباره ایران بارها سخن گفته بود و در عین حال تاکید می‌کرد حرف آخر، حرف اوست. با روی کار آمدن دو چهره جدید جمهوری‌خواه، می‌توان گفت که گاردریل‌های طرف آمریکایی در توافق هسته‌ای با ایران افتاده است و باید منتظر هر تصمیمی بود. در حال حاضر تنها دو مقام در کابینه ترامپ باقی ماندند که ماندن در توافق هسته‌ای را گزینه درست این راه می‌دانند. جیمز ماتیس، وزیر دفاع آمریکا و دن کوتس، مدیر اطلاعات ملی آمریکا تنها کسانی هستند که به ادامه توافق بین‌المللی میان ایران و آمریکا اعتقاد دارند.

ترامپ بارها درباره اصلاح برجام تا تاریخ ۱۵ ماه مه (برابر ۲۵ اردیبهشت) سخن گفته و تاکید کرده که اگر فرانسه، بریتانیا، روسیه، چین و آلمان کاری برای اصلاح این توافق با توجه به خط مشی آمریکا نکنند، این کشور تحریم‌های هسته‌ای علیه ایران را دوباره اعمال می‌کند. تعلیق تحریم‌ها به واقع اصلی‌ترین دلیل ایران برای پایبندی به برجام است. اگر چنین اتفاقی بیفتد ایران انگیزه‌ای برای ماندن در این توافق نخواهد داشت.

با دستور خروج از پیمان پاریس، ترامپ آمریکا را از چارچوب پیمان‌نامه سازمان ملل در تغییر آب و هوا خارج کرد و برای خود سابقه خروج از تعهدهای بین‌المللی در چارچوب سازمان ملل را ساخت و نشان داد تصمیم کابینه او قابلیت اجرایی بالاتری نسبت به تعهدات سازمان مللی دارد.

خروج از برجام چه پیامی برای کره شمالی دارد؟

اگر تیم سیاست خارجی ترامپ تصمیم به خروج از برجام گرفته و موضعشان را نسبت به برنامه هسته‌ای ایران این چنین نمایش دهند، کره شمالی چه پیش‌بینی‌ای درباره رابطه طولانی مدت با آمریکا خواهد داشت؟

برجام یک توافق هسته‌ای تاریخی بود که خروج از آن پیامدهای زیادی برای همه طرف‌های قرارداد خواهد داشت. به همان اندازه آینده مذاکرات احتمالی آمریکا با کره شمالی هم به خطر خواهد افتاد. اگر آمریکا از موضع خود نسبت به ایران عقب نشینی کند، کیم جونگ اون دلیلی برای اعتماد به ترامپ در طول مذاکرات هسته‌ای و برنامه موشکی پیونگ‌یانگ نخواهد داشت.

«باب کورکر» سناتور متنفذ جمهوری‌خواه و رئیس کمیته روابط خارجی سنای آمریکا نگران پیامدهای منفی خروج از این توافق بوده و هشدار داده است که خروج از برجام می تواند پیامدهای منفی برای بحران جاری با کره شمالی داشته باشد. او در مصاحبه‌ای با شبکه سی‌بی‌اس توپ را به زمین اروپایی‌ها انداخت و گفت: «به نظر من رییس‌جمهوری می‌خواهد از توافق هسته‌ای با ایران خارج شود مگر آن که هم‌پیمانان اروپایی ما برای تنظیم چارچوب جدید همکاری کنند.»

آمریکا از چین درخواست کرده بود که با تحریم کره‌شمالی شرایط را برای این کشور سخت‌تر کنند تا برنامه موشکی خود را متوقف کند. اما چین این ایده را اجرایی نکرد و آمریکا شیوه مذاکره را پیش گرفت.

اینک با خروج آمریکا از برجام، کره‌شمالی دست بالا را خواهد گرفت و با اعتماد به نفس وارد مذاکره با آمریکا خواهد شد. مذاکراتی که ترامپ آن را مفید و حذف برنامه هسته‌ای و موشکی کره‌شمالی به واسطه آن را محتمل خواند، آغاز می‌شود اما با بدبینی به پایبندی آمریکا به تعهدات احتمالی، احتمال پایبندی کره‌شمالی به مذاکرات و تعهدات آتی پایین است.

درخواست ده‌ها نظامی سابق و سفیر آمریکا از ترامپ برای حمایت از توافق ایران

گروهی متشکل از بیش از یکصد مقام پیشین امنیت ملی آمریکا از دو حزب جمهوری‌خواه و دموکرات، از جمله پنجاه افسر بازنشسته ارتش ایالات متحده و دست کم چهار سفیر سابق این کشور در اسرائیل در بیانیه‌ای ده دلیل برای حفظ توافق هسته ای ایران آورده‌اند.

از جمله دلایل «ائتلاف ملی برای جلوگیری از یک ایران مسلح به جنگ افزار هسته‌ای»، نظر بازرسان سازمان ملل متحد به کارآیی برجام، اهمیت حفظ آن برای ادامه روابط نزدیک با متحدان عمده اروپایی که از برجام حمایت می‌کنند و امکان رسیدن به یک توافق هسته‌ای با کره‌شمالی است که در صورت عدم پایبندی ایالات متحده به تعهدات بین‌المللی خود ممکن است تمایلی به مذاکره نشان ندهد.

امضاکنندگان این بیانیه اعتقاد دارند ادامه توافق هسته‌ای ایران می‌تواند نفوذ سیاسی و اقتصادی روسیه و چین در ایران را کم‌تر و کنترل شده کند. به اعتقاد این سیاست‌مدارن کهنه‌کار، کمرنگ شدن هم‌پیمانی استراتژیک ایران و روسیه، انتقال اسلحه و تسلیحات نظامی از روسیه به ایران را کنترل می‌کند.

امضاء کنندگان در این بیانیه می‌گویند: «پرزیدنت ترامپ باید حافظ تعهد ایالات متحده به توافق هسته‌ای ایران باشد. چنین امری مزایای بسیاری به همراه خواهد آورد و دست آمریکا را در برخورد با کره شمالی و هم‌چنین ایران تقویت کرده و به قابل اتکا بودن کلام آمریکا و نفوذ آن به عنوان یک رهبر جهان کمک می‌کند. ابطال آن هیچ هدف امنیت ملی را تامین نمی‌کند.»

تلاش اروپا برای حفظ توافق هسته‌ای

کرنلیا ارنست، نماینده پارلمان اروپا و نایب رییس کمیسیون مربوط به مذکرات ایران، در مصاحبه‌ای با یورونیوز تاکید کرد اروپایی‌ها به هر قیمتی به برجام متعهد خواهند ماند چرا که برای خلع سلاح‌ هسته‌ای در جهان ابتدا «باید از آسیایی شروع کنند که سلاح‌های هسته‌ای زیادی در آن وجود دارد» و «نمی‌توانند اجازه دهند کشوری که به شکل خود خواسته گسترش انرژی هسته‌ای‌اش را کاهش داده است، دوباره به پیش از برجام بازگردد».

ارنست با یادآوری موضع جواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران در قبال توافق هسته‌ای، گفت: «زمانی که با دکتر ظریف گفتگو کردیم به ما گفت شما در مقام افرادی بزرگ باید سیاست و استراتژی‌های خود را بدون نگاه به ایالات متحده پیش ببرید. ظریف به ما گفت ایران حتی در صورت خروج آمریکا از برجام حاضر است به تعهداتش عمل کند و ما در مقام اتحادیه اروپا به حرف‌های او باور داریم.»

به گفته وی اروپا تلاش دارد به هر نحوی که شده برجام را حفظ کند،‌ چرا که آمریکا «سیاست‌های کاملا عقب مانده و احمقانه‌ای» را در قبال ایران پیش گرفته و حتی بسیاری از دموکرات‌ها و جمهوری‌خواهان آمریکایی با «سیاست‌های احمقانه دولت ترامپ» مخالف هستند.

منزوی شدن آمریکا

نظر ارنست، تأییدی بر نگرانی وندی شرمن دیپلمات آمریکایی درباره ایزوله شدن آمریکا پس از خروج از توافق هسته‌ای است. شرمن معتقد است، انتصاب جان بولتن، «مردی که از حمله آمریکا به عراق دفاع کرد و فکر می‌کند آمریکا سال‌ها پیش باید ایران را بمباران می‌کرد»، راه را برای ترامپ برای خروج از برجام باز کرده است.

شرمن در این مقاله خود چاپ نیویورک‌ تایمز تاکید می‌کند، خروج از توافق هسته‌ای دست ایران را برای غنی‌سازی اورانیوم باز می‌کند و همان قدر که آمریکا به این توافق متعهد نمی‌ماند، ایران هم خود را ملزم به تعهد به توافق هسته‌ای نمی‌بیند. اما بیشتر از برنامه هسته‌ای روابط ترنس-آتلانتیک (هم‌پیمانی اتحادیهٔ اروپا و ایالات متحده امریکا) برای شرمن مهم است که اروپایی‌ها نسبت به تعهد آمریکا به ساز و کار هر توافقی مطمئن باشند. اگر آمریکا هم‌پیمان قابل اعتمادی نباشد، کشورهای اروپایی آمریکا را در معادلات بین‌المللی بازی نمی‌دهند.

به باور شرمن خروج آمریکا از توافق هسته‌ای موجب تیره شدن روابط ایالات متحده با همپیمانان آسیایی نظیر کره‌جنوبی، ژاپن و هند می‌شود. این سه کشور قدرتمند آسیایی در راستای سیاست‌های آمریکا و توافق هسته‌ای میزان واردات نفت از ایران را کاهش دادند؛ و با پایبند نبودن آمریکا به تعهدات خود، نمی‌توان انتظار پایبندی آنان به تحریم‌های یک طرفه آمریکا علیه ایران را داشت.

پیامدهای خروج آمریکا از برجام

سایت العالم

«دونالد ترامپ» حتی پیش از قرار گرفتن در جایگاه ریاست جمهوری آمریکا به صراحت با توافق هسته ای با تهران که در دوره «باراک اوباما» میان تهران و گروه کشورهای 1+5 امضا شد، مخالفت می کرد. 

به رغم این مخالفت ها ترامپ پس از ورود به کاخ سفید چند بار این توافق را تمدید کرد و تحریم ها علیه ایران را به حالت تعلیق در آورد. گفته می شود مشاوران و نزدیکان وی در زمینه جلوگیری از نابودی توافق بر رئیس جمهوری آمریکا فشار زیادی را وارد کردند. 

رییس جمهوری آمریکا در آخرین تمدید دوره ای برجام در ماه ژانویه سال جاری میلادی(دی ماه 1396) دشمنی خود با این توافق را نشان داد و اعلام کرد که دولت ایالات متحده در صورت بازبینی و اصلاح در برجام تا 12 ماه می (22 اردیبهشت 1397) و لحاظ کردن چهار شرط در توافق هسته ای باقی می ماند. 

تغییرات در کابینه ترامپ و ورود نفرات جدیدی به عنوان وزیر امور خارجه و مشاور امنیت ملی به کاخ سفید که دیدگاه هایی مشابه رئیس جمهوری آمریکا نسبت به برجام دارند، احتمال خروج ایالات متحده از توافق هسته ای برجام و فروپاشی آن را برای تحلیلگران مسائل بین المللی بیشتر کرده است. 

بسیاری از کارشناسان با انتقاد از رویکرد بدون پشتوانه و غیرمنطقی آمریکا در تقابل با برجام، ارزیابی های گوناگونی را از آینده تحولات در صورت خروج ترامپ از توافق ارائه می کنند. 

دولت لجوج ترامپ 

از آنجا که اتحادیه اروپا وجهه سیاسی خود را برای امضای برجام صرف کرده بود اکنون برای حفظ برجام از طریق رایزنی میان ایران و آمریکا تلاش بسیاری را انجام داده است. با این وجود تحولات نشان می دهند که سه کشور اروپایی نتوانسته اند موفقیتی در این زمینه کسب کنند. از یک طرف ایران به شدت با خواسته های فرا برجامی آمریکا مخالفت کرده و از طرف دیگر رویکرد کلی این اتحادیه و مخالفت برخی کشورها با تحریم ایران و زیاده خواهی های آمریکا، شرایط را برای سه کشور اروپایی پیچیده کرده است. 

روزنامه انگلیسی «گاردین» در گزارشی به تصمیم جدی دولت ترامپ برای از بین بردن برجام اشاره دارد و مذاکره با آمریکا را همچون سخن گفتن با ناشنوایان بی حاصل توصیف کرده است. 

به نوشته این روزنامه، ترامپ تنش آفرینی و درام را در کنار تعیین ضرب الاجل دوست دارد اما هیچ یک از زمان های تعیین شده از سوی وی به اندازه 22 اردیبهشت امسال مهم و تاثیرگذار نیستند. امضا کنندگان اروپایی توافق هسته ای تلاش می کنند تا آن زمان به سازوکاری دست پیدا کنند و مانع از خروج آمریکا از برجام شوند زیرا اروپا با تغییر در برجام موافق نیست. کشورهای فرانسه، آلمان و انگلیس بر تعهد جامعه بین المللی به اجرای برجام تاکید می کنند. 

یک دیپلمات ارشد اروپایی رایزنی های برجامی اخیر با دولت آمریکا را با گفت وگوهای تجاری ترانس آتلانتیک مقایسه کرد و عنوان داشت این مذاکره ها همچون گفت وگو با ناشنوایان است و طرف آمریکایی بدون توجه به سخنان طرف مقابل بر موضع خود پافشاری می کند. 

تارنمای شبکه تلویزیونی سی.ان.ان هم در تحلیلی ضمن بررسی امکان خروج ترامپ از توافق در تبیین رویکرد کاخ سفید عنوان داشت که دولت آمریکا با دو نگاه توافق هسته ای با ایران را دنبال می کند. کاخ سفید همزمان که به رایزنی با متحدان خود برای گنجاندن خواسته ها در توافق ادامه می دهد آن ها را برای خروج خود از این توافق بین المللی آماده می کند. 

این شبکه خبری آمریکایی، در زمینه علت تعیین ضرب الاجل برای تعیین موضع خود و آینده برجام بر این باور است که با توجه به وضع موجود، برخی مقام ها در واشنگتن گمان دارند اگر ایالات متحده و اروپا هماهنگ با یکدیگر عمل کنند می توانند توافق را اصلاح کنند. در این صورت چین و روسیه نیز وادار می شوند با دیگر کشورها در مذاکرات همراهی کنند و ایران راهی جز پذیرش شروط نخواهد داشت. 

از طرف دیگر برای کشورهای اروپایی نیز تغییر در توافق برجام قابل تصور نیست و از هم اکنون شکاف میان آمریکا و متحدان آن عمیق و وسیع ارزیابی می شود. به نوشته سی.ان.ان با وجود تغییرمقامات ارشد سیاست خارجی و امنیتی کاخ سفید اما ترامپ به مذاکرات با کشورهای اروپایی امید دارد و دیدارهایی میان مقام های وزارت خزانه داری آمریکا با مقامات اروپا انجام شده است.

با این حال به اعتقاد تحلیلگران امنیتی و نظامی در آمریکا هر اقدام آمریکا می تواند پیامی را برای کشورهای جهان ارسال کند و یکی از مهمترین پیامدهای خروج از توافق هسته ای با ایران، بر گفت وگوهای احتمالی واشنگتن و پیونگ یانگ خود را نشان خواهد داد. 

خروج آمریکا از برجام پیروزی ایران

منتقدان سیاست های کاخ سفید هم اعتقاد دارند خروج از توافق برجام به روابط آمریکا با متحدان اروپایی آن آسیب جدی وارد می آورد. این اقدام علاوه بر تهدیدی که علیه منافع امنیت ملی آمریکا ایجاد می کند توانایی بین المللی برای نظارت بر فعالیت های ایران را کاهش می دهد. سی.ان.ان تاکید دارد در این حالت پیامی آشکار و صریح نیز به کره شمالی ارسال خواهد شد که ایالات متحده در زمینه احترام به توافق های هسته ای شریک قابل اعتمادی نیست. 

به گزارش ایرنا، اندیشکده پژوهشی و مطالعاتی «بروکینگز» هم در تحلیلی با اشاره به فرارسیدن سال نو در ایران نوشت: در سال جدید نخستین موضوع مهمی که برای ایران وجود دارد رویکردی است که دولت آمریکا نسبت به توافق سال 2015 اتخاذ می کند. تغییرات در کاخ سفید به ویژه ورود «جان بولتون» به عنوان مشاور امنیت ملی ، آینده را مبهم تر هم کرده است زیرا وی اصرار دارد که آمریکا باید در اولین فرصت خود را از دست این توافق نامطلوب آزاد کند. 

بروکینگز اعتقاد دارد ممکن است آمریکا از توافق خارج شود و تحریم ها را به ویژه در زمینه صنعت نفت علیه ایران به اجرا در آورد. اما باید توجه داشت که اروپا رویکردی که آمریکا توقع دارد انجام نمی دهد ضمن اینکه ایران در زمینه مقابله با تحریم ها تجربه فراوانی دارد. 

این اندیشکده تاکید دارد: واشنگتن باید به یاد داشته باشد که هزینه های نابود کردن توافق هسته ای تنها بر ایران تحمیل نخواهد شد؛ فروپاشی برجام دورنمای مثبت را در مورد فعالیت هسته ای ایران از بین می برد و باعث می شود تا شکاف دو سوی آتلانتیک بیشتر شود. این تحولات بحران در شبه جزیره کره را نیز تحت تاثیر قرار می دهد. در این فرایند بر میزان نفوذ روسیه و چین در خاورمیانه افزوده می شود و بسیاری از کشورها را نسبت به آینده بی اعتماد می سازد. 

شاید از این رو است که «دنیس راس» تحلیلگر ارشد آمریکایی و از افراد برجسته در فرایند مذاکرات هسته ای در روزنامه واشنگتن پست تاکید دارد خروج ترامپ از برجام، یک پیروزی برای ایران است.

 واکنش ایران به خروج احتمالی آمریکا از برجام

سخنگوی وزارت امورخارجه گفت: با توجه به ماهیت برجام و این که یک تعهد بین المللی است ، دولت ایالات متحده آمریکا موظف است آن را براساس تفاهم اولیه اجرا کند، خروج احتمالی آمریکا و یا هر گونه برخوردغیرمنطقی آنها با برخوردهای متناسب و سنگین مواجه خواهد شد و نهایتا حاصل این تصمیمات می تواند هم برای ما و هم برای آمریکا بسیار مهم باشد. اگر دچار خطای فاحش در این خصوص شوند با اقداماتی که جمهوری اسلامی ایران مدنظر دارد به پشیمانی دولت آمریکا منجر خواهد شد.

خبرگزاری ایرنا: سخنگوی وزارت امورخارجه گفت: ' نه به ترامپ و دولت آمریکا' در شورای امنیت سازمان ملل شکستی در ادامه شکست های پیشین در حوزه سیاست خارجی و در منطقه و جهان بود. 

بهرام قاسمی روز دوشنبه در نشست خبری با خبرنگاران درمورد تشکیل نشست فوق العاده شورای امنیت سازمان ملل درمورد ناآرامی ها در ایران و' نه کشورهای حاضر در شورا به دولت آمریکا' گفت: اتفاقی که در سیاست خارجی آمریکا و ایالات متحده آمریکا در یک سال اخیر در حال وقوع است و آنچه که در جلسه اخیر شورای امنیت اتفاق افتاد خود گویای شکست دیگری اضافه بر شکست های پیشین آقای ترامپ است. 

وی ادامه داد: جامعه جهانی و اعضای شورای امنیت نشان دادند که دوران جدید، دوران دیگری است و تبعیتی از آمریکا و ترامپ ندارند. اصولا کار آقای ترامپ و دولت آمریکا در کشاندن مساله داخلی یک کشور به شورای امنیت که خلاف موازین کلی است با یک پاسخ جدی منفی و 'نه' بزرگ مواجه شد و لذا می تواند برای ایالات متحده آمریکا و ترامپ اگر بخواهد درس عبرت دیگری باشد اگرچه به رفتار و منش وی نمی شود امیدوار بود.

همه گزینه ها درباره برجام روی میز ایران است 

در ادامه این نشست از سخنگوی وزارت امورخارجه پرسیده شد: کمتر از چند روز دیگر تا ضرب الاجل در مورد تحریم های هسته ای و غیر هسته ای در آمریکا باقی مانده است و همزمان شاهد اظهارات متناقض مقام های آمریکایی هستیم . در عین حال طرح اصلاح برجام هم روی میزسنا و کاخ سفید است ، اگر احیانا تعلیق تحریم ها از سوی رییس جمهور آمریکا تمدید نشود، موضع ما چه خواهد بود؟ 

قاسمی پاسخ داد: در مورد 22 دی ماه و 13 ژانویه که قرار است این تصمیم اتخاذ شود فعلا پیش داوری نمی کنم و تا آن روز صبر می کنم. 

وی ادامه داد: اما آنچه که در جمهوری اسلامی ایران از گذشته مدنظر و توجه لازم قرار داشته است پیش بینی های همه سناریوهای احتمالی و ممکن است . برای هر گونه وضعیت و سناریو، تصمیمات لازم در جمهوری اسلامی اتخاذ شده و همه گزینه ها برای هر شرایطی روی میز جمهوری اسلامی ایران قرار دارد و آنها را به تناسب نوع تصمیماتی که در ایالات متحده آمریکا اتخاذ می شود همان روز و به سرعت به اجرا خواهد گذاشت. 

قاسمی گفت: به طور قطع با توجه به ماهیت برجام و این که یک تعهد بین المللی است ، دولت ایالات متحده آمریکا موظف است آن را براساس تفاهم اولیه اجرا کند، خروج احتمالی آمریکا و یا هر گونه برخوردغیرمنطقی آنها با برخوردهای متناسب و سنگین مواجه خواهد شد و نهایتا حاصل این تصمیمات می تواند هم برای ما و هم برای آمریکا بسیار مهم باشد. اگر دچار خطای فاحش در این خصوص شوند با اقداماتی که جمهوری اسلامی ایران مدنظر دارد به پشیمانی دولت آمریکا منجر خواهد شد.

واکنش احتمالی ایران به خروج آمریکا از برجام

بسیاری از تحلیلگران رسانه های عربی با اشاره به شرایط پسابرجامی و جایگاه منطقه ای جمهوری اسلامی ایران معتقدند به خطر انداختن توافق هسته ای به معنای به خطر افتادن امنیت منطقه ای و جهانی و نیز سرآغاز خساراتی چشمگیر برای کشورهای غربی به ویژه آمریکا خواهد بود.

به گزارش ایرنا، «دونالد ترامپ» رئیس جمهوری آمریکا از برجام به عنوان توافقی بسیار بد یاد کرده و امکان خروج ایالات متحده از آن را نیز مطرح ساخته است. مقابله با این توافق به یکی از محورهای اصلی سیاست های ترامپ تبدیل شده است. این در حالی است که مقام های اروپایی طی یک سال گذشته مواضعی متفاوت از رییس جمهوری آمریکا درباره برجام اتخاذ کرده اند. کشورهای اروپایی با آگاهی از سودمند بودن برجام و تاثیر ثبات آفرین و امنیت ساز آن در منطقه همواره از آن حمایت کرده اند. اما کشورهای اروپایی در حوزه های دیگری چون برنامه دفاع موشکی کشورمان و مسائل حقوق بشری تا حدی با واشنگتن هم صدا شده اند.

دولت آمریکا نیز با استفاده از این موضوع برای ایجاد اجماع بین المللی علیه برجام تلاش می کنند. در چنین شرایطی، این پرسش مطرح است که در صورت خروج آمریکا از توافق هسته ای، این رویداد چه پیامدهایی برای آمریکا و کشورهایی اروپایی در پی خواهد داشت و آیا ایران می‌تواند دست به اقدام متقابل بزند؟ رسانه های عربی با اشاره به اقدامات ضدبرجامی ترامپ، تحلیل هایی را در این ارتباط منتشر ساختند که این گزارش به آن ها می پردازد.

تحلیل واکنش احتمالی ایران به خروج آمریکا از برجام

روزنامه های «رای الیوم» و «العربی الجدید» چاپ لندن عکس العمل ایران در برابر احتمال خروج آمریکا از برجام و همراهی کشورهای اروپایی در این زمینه را بررسی کردند. به نوشته روزنامه رای الیوم، در صورتی که اروپایی ها با آمریکا هماهنگ شوند و توافق هسته ای را نادیده بگیرند ایرانی ها عکس العمل نشان خواهند داد و غنی سازی اورانیوم را از سرخواهند گرفت. ایران هنوز هم دستگاه های سانترفیوژ برای غنی سازی در اختیار دارد. تاسیسات هسته ای این کشور در نطنز، اراک و نزدیکی قم هنوز هم پا برجا است و این کشور هنوز هم دارای صدها دانشمند و کارشناس هسته ای است.

روزنامه العربی الجدید به نقل از «حسن هانی زاده» تحلیلگر مسائل سیاسی نوشت: ایران تمایل دارد توافق هسته ای ادامه داشته باشد اما اگر واشنگتن از این توافق خارج شود ایران دارای گزینه هایی است که پایان تعهدات هسته ای، از سرگیری غنی سازی اورانیوم با سرعتی بالاتر از گذشته و قطع همکاری با آژانس بین المللی انرژی اتمی از جمله این گزینه ها است.

تاثیر لغو توافق هسته ای بر رفتارهای کره شمالی

شبکه خبری «روسیا الیوم»، روزنامه رای الیوم چاپ لندن و «الاهرام» مصر، اثرات خروج آمریکا از برجام را بر برنامه موشکی و هسته ای کره شمالی مورد بررسی قرار دادند و پیش بینی کردند که در صورت نادیده گرفتن توافق هسته ای ایران، کره شمالی هرگز به مذاکره درباره برنامه ای هسته ای خود تن ندهد. به نوشته روسیا الیوم، در صورتی که توافق هسته ای ایران نادیده گرفته شود دیگر پیونگ یانگ هیچ انگیزه ای برای کاهش قدرت هسته ای و موشکی خود نخواهد داشت. پس از آن هیچ کسی نمی تواند سیر دومینوی هسته ای در شرق آسیا را دور از ذهن بداند. در شرایط مشخصی ممکن است کره جنوبی، ژاپن و تایوان هم راه پیونگ یانگ را ادامه دهند.

به نوشته روزنامه رای الیوم، در صورتی که آمریکا توافق هسته ای را نادیده بگیرد همزمان واشنگتن خود را در دو جبهه هسته ای ایران و کره شمالی خواهد دید. این اقدام سبب می شود ایران و کره شمالی بیشتر به هم نزدیک شوند و به تبادل تجربه بپردازند و در زمینه های مختلف با هم هماهنگ شوند.

به نوشته روزنامه الاهرام، تنش آفرینی علیه ایران تاثیر غیر مستقیمی برای خطر برنامه هسته ای کره شمالی دارد. این تنش آفرینی سبب نارضایتی همپیمانان واشنگتن به ویژه ژاپن و کره جنوبی می شود. در صورتی که آمریکا از توافق هسته ای عقب نشینی کند پیونگ یانگ به نحوه رفتار آمریکا با ایران نگریسته و این رفتار آمریکا را بیانگر بی فایده بودن ورود به مذاکره با واشنگتن و همپیمانان ارزیابی خواهد کرد. موضع آمریکا درباره توافق هسته ای ایران سبب می شود پیونگ یانگ به این نتیجه برسد که اگر وارد مذاکره شود و به توافق هم برسد بازهم این توافق برای پایان دادن به اختلاف ها کافی نخواهد بود زیرا آمریکا به تعهدهای خود عمل نخواهد کرد همانگونه که با ایران رفتار می کند.

خسارات و تهدیدات خروج از توافق هسته ای برای اروپا و آمریکا

صفحه عربی خبرگزاری ایتالیایی «آکی» و شبکه خبری روسیا الیوم، تارنمای «مرکز پژوهش های راهبردی و دیپلماسی» تونس و روزنامه الاهرام زیان های اقتصادی کشورهای اروپایی و منزوی شدن دولت آمریکا را از جمله پیامدهای برهم خوردن احتمالی توافق هسته ای به شمار آوردند. خبرگزاری آکی ایتالیا به نقل از «فدریکا موگرینی» مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا نوشت: حفظ توافق هسته ای به سود منافع امنیتی اروپا است و به مسابقه تسلیحات هسته ای در جهان پایان می دهد. او اشاره کرد که توافق هسته ای درهای همکاری اقتصادی و تجاری میان طرف های بین المللی و تهران را گشوده است. همچنین این توافق سبب آغاز گفت و گوی سیاسی دوره ای با ایران شده است که در آن دیگر مسائلی که نگرانی جامعه بین الملل را به همراه دارد، مطرح می شود.

به نوشته تارنمای مرکز پژوهش های راهبردی و دیپلماسی تونس، تصمیم های ترامپ درباره توافق هسته ای پیامدهای اقتصادی به دنبال خواهد داشت. این موضوع سبب بغرنج شدن بازارهای نفت و گاز در جهان می شود زیرا ایران دارای منابع نفت و گاز گسترده ای است. همچنین کشورهایی که پس از رفع تحریم های ایران در سال 2016 میلادی با این کشور قراردادهای اقتصادی بزرگی منعقد کرده اند با زیان های اقتصادی بزرگی روبرو می شوند. نمایندگان شرکت های بین المللی بسیاری پس از توافق هسته ای برای سرمایه گذاری در ایران راهی این کشور شدند و توافق های بزرگی را با ایران امضا کرد. به عنوان مثال شرکت ایرباس برای فروش ده ها هواپیمای مسافربری با ایران قرارداد امضا کرد. همچنین پس از برداشتن شدن تحریم ها صادرات آلمان به ایران حدود 26 درصد افزایش یافت. شاید همین محاسبات سبب شده است کشورهای اروپایی بر پایبندی به توافق هسته ای را تاکید کنند.

خبرگزاری روسیا الیوم در گزارشی به نقل از روزنامه «ایزویستیا» درباره توافق هسته ای ایران و پیامدهای عقب نشینی آمریکا از آن آورد: واشنگتن همه را به سوی دستیابی به سلاح هسته ای سوق می دهد. اگر توافق هسته ای از سوی واشنگتن نادیده گرفته شود ایران برنامه هسته ای خود را از سرخواهد گرفت. در این صورت احتمال دارد رژیم اسرائیل تاسیسات هسته ای و نظامی ایران را هدف قرار دهد. در این صورت آمریکا مجبور به حمایت از رژیم اسرائیل خواهد شد و یک جنگ منطقه ای رخ خواهد داد که پیش بینی نتیجه آن سخت است.

روزنامه الاهرام در گزارشی به نقل از «آرون دیوید میلر» کارشناس مسائل خاورمیانه نوشت ترامپ که بارها در زمان تبلیغات انتخاب ریاست جمهوری و نخستین سال ریاست جمهوری خود تهدید کرد توافق هسته ای را نادیده خواهد گرفت، از سوی برخی از اطرافیان خود در این زمینه مهار شد. برخی از مشاوران و اعضای دولت او مانند «جیمز ماتیس» وزیر دفاع و «رکس تیلرسون» وزیر امور خارجه او را کنترل کردند. این دو معتقدند که خروج از توافق هسته ای باعث می شود ایران بهانه ای داشته باشد تا به سرعت برنامه هسته ای خود را پیش برد. همچنین در صورتی که ترامپ تصمیم خروج از توافق هسته ای را اعلام کند، آمریکا در این پرونده در سطح جهانی منزوی خواهد شد.

به نوشته روزنامه الاهرام، نادیده گرفتن توافق هسته ای سبب درگیری رئیس جمهوری آمریکا و افکار عمومی این کشور خواهد شد. افکار عمومی آمریکا مخالف دخالت نظامی آمریکا در تعارضات خارج از کشور هستند. شاید نادیده گرفتن توافق هسته ای سبب رخ دادن جنگی در خاورمیانه شود که آمریکا نمی تواند از آن برکنار باشد. به این خاطر افکار عمومی آمریکا مانعی در برابر تمایل ترامپ به عقب نشینی از توافق هسته ای به شمار می آید.

پاسخ کوبنده ایران به خروج احتمالی ترامپ از برجام نشان داد تهران از سیاست‌های آمریکا هیچ بیمی ندارد

نیوزویک در مطلبی به واکنش قاطع ایران در قبال تهدیدات دونالد ترامپ برای خروج از برجام پرداخت.

به گزارش باشگاه خبرنگاران جوان نیوزویک در مطلبی نوشت: «حسن روحانی»، رئیس جمهور ایران اخیرا درخصوص نقض برجام به دونالد ترامپ (رئیس‌جمهور آمریکا) هشدار داد و گفت در صورت خروج آمریکا از توافق هسته‌ای، این کشور متضرر خواهد شد و بهای آن را خواهد پرداخت. وی تاکید کرد در این صورت پاسخ قاطعی در انتظار ناقضان برجام خواهد بود.

مقامات ایرانی در حالی به احتمال خروج ترامپ از برجام واکنش نشان دادند و آمریکا را تهدید کردند که «جان بولتون» مشاور امنیت ملی جدید ترامپ به تازگی کار خود را در کاخ سفید آغاز کرده است. وی به اتخاذ مواضع خصمانه و سرسختانه به ویژه در قبال ایران معروف است.

در ادامه این مطلب آمده است: پیام تهران به آمریکا بی شک نشان دهنده این امر بود که ایران از مشاور امنیت ملی تازه از راه رسیده کاخ سفید هیچ بیمی ندارد.

به موجب توافق هسته ای ایران و کشورهای 1+5 تهران متعهد شد در قبال رفع کامل تحریم های بین المللی اعمال محدودیت هایی بر برنامه هسته ای اش را بپذیرد. علی رغم پایبندی ایران به برجام، طرف آمریکایی همواره به نقض این توافق اصرار می ورزد. ترامپ پس از ورود به کاخ سفید ادعا کرد این توافق سرشار از "معایب وحشتناک" است و باید اصلاح شود. با این حال، تهران اعلام کرده است این توافق اصلاح ناپذیر است.

براساس توافق هسته ای ایران، هر 120 روز یک بار رئیس جمهور آمریکا تعلیق تحریم های ایران را امضا می کند. موعد بعدی امضای تعلیق تحریم ها 12 مه است. ترامپ تهدید کرده است این بار از برجام خارج خواهد شد و تحریم های جدیدی را علیه تهران اعمال خواهد کرد.

روحانی روز دوشنبه در اظهاراتی درخصوص نقض عهد طرف آمریکایی گفت: «رئیس جمهور جدید آمریکا که ادعاهای بسیاری دارد و فراز و نشیب های بسیاری در حرف و عمل از خود نشان داده، 15 ماه است تلاش می کند برجام را نقض کند؛ اما ساختمان برجام آنقدر محکم است که با چنین لرزه هایی تکان نمی خورد.»

هشدار رئیس جمهور ایران به ترامپ در حالی صورت گرفت که جان بولتون نخستین روز کاری خود در کاخ سفید را آغاز کرد. کارشناسان معتقدند ورود وی به دولت ترامپ احتمال اتخاذ مواضع سرسختانه تر در قبال ایران را افزایش می دهد. بولتون در زمان ریاست جمهوری جرج بوش به عنوان سفیر آمریکا در سازمان ملل مشغول به کار بود و از طرفداران جنگ عراق به شمار می رود.

نیوزویک در ادامه نوشت: با توجه به اینکه ترامپ از زمان آغاز فعالیت های انتخاباتی خود به عنوان نامزد ریاست جمهوری آمریکا همواره تاکید کرده بود برجام "بدترین توافق تاریخ" است، به نظر می رسد بولتون برای متقاعد کردن وی برای خروج از این توافق نیاز به تلاش زیادی نداشته باشد.

مشکل اصلی ترامپ با این توافق گنجانده نشدن مساله برنامه موشکی ایران در آن است. ترامپ می خواهد با اعمال محدودیت بر برنامه های موشکی تهران این توافق را به اصطلاح اصلاح کند. با این حال، مقامات ایرانی به هیچ وجه زیر بار مذاکره بر سر فعالیت های موشکی خود نمی روند. مقامات ایرانی اعلام کردند برنامه های موشکی این کشور تنها جنبه دفاعی دارد.

با در نظر گرفتن تمام موارد، این تهران است که اکنون موضع قدرتمندانه تری اتخاذ کرده است. ایران اعلام کرده در صورت فروپاشی برجام  قادر است ظرف 48 ساعت با رفع محدودیت های کنونی برنامه هسته ای خود را مجددا آغاز کند. روحانی در اظهارات روز گذشته اش تاکید کرد ایران برای تمامی موارد احتمالی خود را آماده کرده است.