بیبی مریم بختیاری
بی بی مریم بختیاری از زنان مبارز دوران مشروطه و جنگ جهانی اول (۱۲۵۱–۱۳۱۶) که در میان بختیاریها به «بی مریم» و سردار مریم معروف بود، درسال ۱۲۵۱ هـ. ش در سرزمین بختیاری بدنیا آمد و از زنان تحصیلکرده و روشنفکر عصر خود بود و به طرفداری از حقوق زنان و همچنین آزادیخواهان جنبش مشروطه برخاست ودر این راه از هیچ کاری دریغ نمیکرد.[۱]بی بی مریم بختیاری پیش از اسلحه، قلم به دست گرفت او از معدود زنان مبارز ایرانی است که خاطرات زندگی خود را نوشتهاست و در آن به شرح زندگی خود پرداخته و رنج و عقب ماندگی زنان و مسائل سیاسی اجتماعی ایران در آن روزگار رادر قالب خاطره نقدکرده است.[۲] او مشوق اصلی برادرش سردار اسعد بختیاری در فتح تهران بود. وی با نامهها و تلگرافهای مختلف به سران ایل وبا سخنرانیهای مهیج و گیرا، افراد ایل را به مبارزه با استبداد صغیر (استبداد محمدعلی شاهی) فرا میخواند و یکی از شخصیتهای ضداستعماری و ضداستبدادی محسوب میشد.[۳]سردار مریم بختیاری هنگام جنگ جهانی اول سلاح بر دوش به همراه بختیاریها به نبرد با انگلیسیها برخاست و در سختترین شرایط، خانه اودر سرزمین بختیاری، پناهگاه آزادی خواهان مشهور ایران زمین بود.[۴]
سردار مریم بختیاری بیبی مریم بختیاری | |
---|---|
سردار مریم بختیاری در سال ۱۳۱۳ خورشیدی | |
زادروز | ۱۲۵۳ (خورشیدی) |
درگذشت | ۱۳۱۶ (خورشیدی) اصفهان |
آرامگاه | تخت فولاد، تکیه بختیاریها، اصفهان |
ملیت | ایرانی |
نامهای دیگر | سردار مریم - بی مریم |
تبار | بختیاری |
شناختهشده برای | از زنان مبارز عصر مشروطیت |
لقب | سردار مریم بختیاری |
جنبش | جنبش مشروطه، جنبش زنان |
همسر | فتحالله خان |
فرزندان | علیمردان خان، محمد علی خان، مصطفی قلی خان |
والدین | حسینقلی خان ایلخانی |
خویشاوندان | خواهر علیقلی خان سردار اسعد |
اهدای بالاترین نشان پادشاهی آلمان از کنسول آلمان در ایران |
زندگینامه
بی بی مریم بختیاری در سال ۱۲۵۱ دیده به جهان گشود. او دختر حسینقلی خان ایلخانی، خواهر علیقلی خان سردار اسعد و همسر علی قلی خان بختیاری بود و مادرعلی مردان خان بختیاری قهرمان مبارزه با رژیم رضاشاه بود.[۵] وی در فنون تیراندازی و سوارکاری ماهر بود و چون همسر و جانشین خان بود سوارکارانی را در اختیار داشت که در مواقع ضروری با استفاده از آنها، به مشروطه خواهان یاری میرساند؛ و به دلیل لیاقت و شجاعت وشخصیت ضداستعماری و ضد استبدادی اش، در میان ایل بختیاری به «سردار مریم» معروف گردید.[۶] او سه سال پس از تیرباران فرزندش علیمردان خان بختیاری به دستور رضاشاه، در سال ۱۳۱۶ هـ. ش در اصفهان درگذشت[۷] و در آرامگاه تاریخی تخت پولاد تکیه میرفندرسکی به خاک سپرده شد. خانه او را در اصفهان بنابر وصیت خودش به اداره فرهنگ اهداء کردند که در محل آن مدرسه رودابه ساخته شد.[۸]
نقش بی بی مریم بختیاری در فتح تهران
براساس کتاب خاطرات سردار مریم، هنگامیکه سردار اسعد و بختیاریها برای حمایت از مشروطه وفتح تهران اعزام میشدندوی با سخنان خود و تشویق سواران بختیاری به حمایت از مشروطیت پرداخت. سردار اسعد قبل از حرکت با وی هماهنگیهای لازم را انجام داد. میگویند وی مخفیانه با عدهای سوار وارد تهران شده و در خانه پدری حسین ثقفی سکنی نمود و هنگامیکه سرداراسعد به تهران حمله کرد بی بی مریم، پشت بام خانه را که مشرف به میدان بهارستان بود سنگربندی کرد و با عده ای سوار بختیاری، از پشت سر به قزاقها حمله کرد[۹] و خود شخصاً تفنگ به دست گرفت و با آنان جنگید. نقش او در فتح مشروطیت و مبارزات او در هنگامه جنگ جهانی اول، میزان محبوبیتش را افزایش داد و طرفداران بسیاری یافت و به لقب سردار مفتخر شد.[۱۰]
حامی و پشتیبان آزادیخواهان عصر مشروطه
آوازه رشادت و آزادگی این زن بختیاری درسرتاسر میهن پیچید و خانه او پناهگاه بسیاری از آزادیخواهان عصر مشروطه شد.[۱۱]در هنگام فتح اصفهان توسط روسها (در جنگ جهانی اول)؛ فن کاردف، شارژ دافر سابق آلمان به خانه سردار مریم بختیاری پناه برد و مدت سه ماه و نیم در پناه او بود. به پاس کمکهای بیدریع بی بی مریم از فن کاردف و نجات جان آلمانیهای مقیم ایران «ویلهلم امپراتور آلمان»، کمان تمثال میناکاری و الماس نشان و همچنین صلیب آهنین خود را که مهمترین نشان دولت آلمان بود، برای او فرستاد.[۱۲] برخی رجال سیاسی و آزادی خواهان دیگر همچون علامه دهخدا، ملک الشعرا بهار، که در خلال جنگ جهانی اول مورد تعقیب نیروهای متفقین قرار گرفته بودند به خانه بی بی مریم پناه آوردند.[۱۳] دکتر محمد مصدق حاکم فارس در زمان کودتای ۱۲۹۹ پس از مخالفت و عزل از اصفهان راهی بختیاری شد و مدتها مهمان سردار مریم بود.[۱۴]
جنگ جهانی اول ونقش بی بی مریم در مقابل روس و انگلیس
سردار مریم بختیاری در جنگ جهانی اول با وجود حمایت ایل بختیاری از انگلیسها، به مخالفت با آنان پرداخت و با عده ای از تفنگچیان و سرداران خود به حمایت از متحدین برخاست. او پاره ای از خوانین جزء بختیاری چون خوانین پشتکوه را با خودهمراه کردو در یورشهای مداوم خود، به انگلیسها صدماتی واردنمود به طوری که پلیس جنوب مبارزات دائمی و پیگیری را با او شروع کرد.[۱۵]این شیرزن بختیاری در حمایت از متحدین و آلمانها اسلحه به دست گرفته و با انگلیسیها و روسها جنگید. زیرا در آن روزگار عملیترین راه جنگیدن با دشمنان دیرینهٔ ایران یعنی روس و انگلیس و رهایی از چنگال آنها همکاری با دشمن قدرتمند آنها یعنی آلمان بود.[۱۶] .پروفسور گارثویت مینویسد: «این پیرزن برجسته روحی سرکش و فکری مستقل داشت و در تعیین سیاست بختیاری به ویژه در جنگ جهانی اول نقش مهمی ایفا کرد»
' دکتر باستانی پاریزی مورخ شهیر معاصر نیز مینویسد: «در همین کوهستان زنی میزیسته که برابر صد مرد در سرنوشت تاریخ معاصر ما دخیل بودهاست. مقصودم «بی بی مریم بختیاری» است که وقتی در جنگ بینالملل اول، ایرانیان وطنخواه از اولتیماتوم روس، و بعداً از هجوم انگلیسیها ناچار به مهاجرت شدند و آواره کوهستان بختیاری، این زن نامدار، همه آنها را پناه داد، و وسائل رفتن آنها را به غرب و کرمانشاه و بالاخره عثمانی فراهم ساخت.[۱۷]
کتاب خاطرات بی بی مریم بختیاری
کتاب خاطرات بی بی مریم گنجینه ای است که او برای مردم ایران به ارمغان گذاشتهاست. کتاب خاطرات سردار مریم (از کودکی تا آغاز انقلاب مشروطه)- نویسنده: بی بی مریم بختیاری. ویرایش: غلام عباس نوروزی بختیاری. تهران، آنزان، ۱۳۸۲. این کتاب در برگیرنده خاطرات سردار مریم بختیاری است که زندگی خود را از دوران کودکی، با کشته شدن پدرش توسط ظل السلطان آغاز و با فتح تهران توسط برادرش سردار اسعد به رشته تحریردرآورده است. کتاب او حکایت زندگی یک زن ایرانی و از ایل بختیاری وروایت شرایط سیاسی و اقتصادی ایران است او در این کتاب دردهای سردار بانویی دلاور را ترسیم میکند، که هرگز عدم تساوی حقوق میان زن و مرد در ایران، روح آزاده او را رها نکرد.[۱۸]در کتاب خاطراتش آمدهاست که :عدم تساوی حقوق زن و مرد در ایران بزرگترین مشکل جامعه ایران و همه جوامع مردسالار مذهبی است. این امر باعث جلوگیری در پیشرفت نیمی از جامعه (زنان) میشود. همچنین اثرات نامطلوب پرورش نسل آینده، به دست مادرانی که خود اجازه و امکان پیشرفت در جامعه را نداشتهاند، کاملاً در رشد علمی و اقتصادی و فرهنگی این جوامع، مشهود خواهد بود.[۱۹]
او در خاطراتش، سنتهای پوسیده؛ و اعتقادات خرافی و مذهبی در ایل را به نقد میکشد واز تعصبات واجبارات بر ضد زنان ابراز انزجار میکندودر قسمتی از کتاب خاطراتش مینویسد: «از آنجایی که زنهای بدبخت در ایران ترقی نمیکنند و صفتهای خوب آنها در پس پرده است، ایشان یک مرد بزرگ و متشخص شده (منظور برادرش است)، من یک زن پشت پردهنشین، او ترقی نمودهاست و من تنزل. در ایران زنهای بدبخت یا باید بزک بکنند، شبانه روز در فکر لباس و پودر و سرخاب باشند یا خیاطی و ریسمان تابیدن، کار بزرگ همین است. افسوس که وجود چندین میلیون زن در خاک ایران از عدم علم برای هیچکس اهمیتی ندارد، کاری که به آنها میدهند، ترشی خیار و بادنجان انداختن است».[۲۰]
جستارهای وابسته
منابع
- ↑ محسن حیدری مقدمه ای بر زندگی بی بی مریم بختیاری
- ↑ سرزمین ما -بیوگرافی بی بی مریم بختیاری
- ↑ خانه و خاطرهبی بی مریم بختیاری زن مبارز عصرمشروطه
- ↑ اخبار و مقالات-زندگینامه بی بی مریم بختیاری
- ↑ وبلاگ بختیاری -بیوگرافی سردار بی بی مریم
- ↑ سرزمین ما -سردار مریم بختیاری
- ↑ بختیاری، مریم: خاطرات سردار مریم بختیاری از کودکی تا آغاز انقلاب مشروطه (تهران، آنزان، ۱۳۸۲) ص۲۱
- ↑ سرزمین ما -زندگینامه بی بی مریم بختیاری
- ↑ سرزمین ما -سردار بی بی مریم بختیاری
- ↑ حرفی از جنس زمان -سردار مریم بختیاری
- ↑ سایت خبری تحلیلی اندیشهها -زندگی بی بی مریم بختیاری
- ↑ عبدالحسین سپهر کتاب ایران در جنگ بزرگ ص۳۰۸–۳۰۴
- ↑ سرزمین ما -سردار مریم بختیاری
- ↑ سایت خبری اندیشهها -زندگی بی بی مریم بختیاری
- ↑ آفتاب انلاین-سرداربی بی مریم بختیاری
- ↑ بختیاری -بیوگرافی سرداربی بی مریم
- ↑ دشتک نگین بختیاری -دکتر پاریزی
- ↑ حرف از جنس زمان -سردارمریم بختیاری
- ↑ کتاب خاطرات بی بی مریم بختیاری
- ↑ کتاب خاطرات بی بی مریم بختیاری ص 42-43