دیالکتیک: تفاوت میان نسخه‌ها

دیالکتیک (dialectic) کلمه ای است یونانی که از واژه دیالگو (dialogos) مشتق شده و به معنای مباحثه و مناظره است. در یونان قدیم شیوه آشکار شدن حقیقت پس از مباحثه و جدل بین دو نفر را دیالکتیک می‌گفتند. برخی از فلاسفه‌ى یونان معتقد بودند که پيدایش تناقضات در تفکر و برخورد عقاید متضاد بهترین وسيله‌ى کشف حقيقت است. دامنه‌ى تفکر روی اصول دیالکتيک، بعدها شامل پدیده‌هاى طبيعت نيز شده، به متُد دیالکتيکی شناسائی طبيعت تبدیل گردید که به موجب این رویه، کليه‌ى پدیده‌هاى طبيعت دائماً متحرک و متغير بوده و تحولات طبيعی نتيجه‌ى عمل متقابل قوای متضاد در طبيعت ميباشند. هگل شیوه تفکر و توصیف خود را از وجود، دیالکتیک نامید و آن را در مقابل شیوه متافیزیک گذاشت. البته این یک اصطلاح  برای روشن شدن مطلب است. زیرا در تاریخ فلسفه نوعی از اندیشه متافیزیکی به سبکی که هگل می‌گوید، وجود ندارد.   

مارکس وانگلس اسلوب دیالکتیکی تفکر را از هگل گرفتند و به فویرباخ، فیلسوف آلمانی، که او هم ابتدا شاگرد هگل بود، ولی از او روی گردان شد و دیالکتیک را رد کرد، ایراد می‌گرفتند که او وقتی فلسفه ایده‌آلیستی هگل را به درستی رد می‌کرد، دیالکتیک او را هم به اشتباه کنار گذاشت و حال آنکه دیالکتیک هگل صحیح است، باید آن را در چارچوب درست، و چارچوب شناخت علمی، به کار گرفت. بر مبنای مباحث جدید درعلوم که تایید کننده شیوه دیالکتیکی تفکر است و هم می‌تواند آن را تکمیل کند، مانند تئوری تکامل انواع داروین، تئوری سیستم‌ها، و تا حدی تئوری نسبیت عمومی و خاص اینشتین و مکانیک کوانتا و قانون عدم قطعیت هایزنبرگ و غیره.

متد عبارتست از اصول تئوریک و راه‌های عملی است که برای رسیدن به ‌هدف مورد نظر، رعایت آنها کاملا ضروری است. صحت متدها بستگی به میزان عینی و علمی بودن آنها دارد  

هرعلمی برای خود اسلوب خود را دارد، اسلوب های علمی در گستره های خاص به کار می رود و اسلوب دیالکتیک برای همه آن‌ها اسلوب مشترک است.  

اسلوب تجربه و مشاهده و کشف، اسلوب علوم طبیعی است؛  

 

 

 

منطق ارسطو طی زمان تکامل یافته و درباره‌ی مقولات آن بحث‌های زیادی شده است و اکنون به حد معتبری از تکامل رسیده است و حتی عده ای برای مفاهیم منطقی سمبول‌ها و فرمول‌هایی ایجاد کرده و منطق سمبولیک و ریاضی را به وجود آورده‌اند. منطق ارسطویی و اشکال دیگر منطق ،مانند منطق استقرایی، هر کدام جای خود را دارند و به معرفت علمی ما خدمت می‌کنند و دیالکتیک با آن ها رقابت نمی‌کند. دیالکتیک آمده است، تا مطالب زیرین را، به ما نشان بدهد و نیاز به اقامه برهان‌های بغرنج ندارد، تصریح کند:

کل هستی یک دستگاه واحد و به هم پیوسته است،که اگر آن را از دستگاه‌ها یا سیستم‌های فرعی مرکب بدانیم، همه‌ی این دستگاه‌های فرعی در درون این دستگاه کلی، که جهان ماست، به هم ارتباط دارند. این ارتباط‌ها برخی دور است، مانند مثلا ارتباط ما با خورشید و یا کهکشان‌های دیگر، و برخی نزدیک، مانند ارتباط ما انسان‌های هم عصر و هم سرزمین با یکدیگر ،یا ارتباط داخلی اعضاء بدن انسان.

 

پس کل هستی دارای وحدت بنیادین ساختمانی است، ولی در عمل کرد و ساختار تنوع دارد. که به آن مونیسم در هستی می‌گویند.

به دلیل وجود دو وجه متضاد در هر پدیده، علت اصلی تغییر پدیده‌ها نتیجه‌ی جنگ این دو وجه متضاد است. <blockquote>«اضداد موجود در هر پروسه پیوسته یکدیگر را دفع می‌کنند؛ در مبارزه با یکدیگر قرار می‌گیرند و در مقابل یکدیگر می‌ایستند.</blockquote><blockquote>این اضداد چه در پروسه تکامل کلیه اشیا و پدیده‌های جهان و چه در تفکر بشر موجودند؛ در این‌جا استثنایی نیست. یک پروسه ساده فقط حاوی یک زوج ضد است؛ حال آن‌که در یک پروسه مرکب زوجهای بیشتری یافت می‌شوند.</blockquote><blockquote>این زوجها نیز به نوبهٴ خود با هم در تضادند. بدینسان است که کلیه اشیا و پدیده‌های جهان عینی و هم‌چنین تفکر بشر شکل گرفته و به حرکت در می‌آیند...</blockquote><blockquote>حقیقت این است که اضداد نمی‌توانند جدا از یکدیگر زیست کنند.</blockquote><blockquote>هرگاه یکی از دو ضد حذف شود، شرط موجودیت ضد دیگر نیز از بین خواهد رفت<ref>کتاب درباره‌ی تضاد مائو تسه‌دون</ref></blockquote>۴ـ گذار از تغییرات کمی به تغییرات کیفی

دیاکتیک افلاطون نیز مانند دیالکتیک سقراط است: هنر مباحثه و گفتگو برای پیروزی در بحث که افلاطون یک دیالکتیک متافیزیکی نیز با بحث مثل به آن افزوده است و آن به این معنا است که اشیاء منفرد که معانی خود را به عرضه می‌دارند فقط هستی نسبی دارند و همچون سایه‌هایی بیش نیستند آنچه شایستگی نام واقعیت دارد مثل است.<span dir="RTL"></span><span dir="RTL"></span>

دستگاه تز و آنتی‌تز و سنتز پیش از هگل توسط فیخته و شلینگ استفاده شده بود اما هگل آن را تبیین منخصر به فرد واقعیت می‌داند.

یعنی اینکه در ذات هر پدیده یک تعارض بین آنچه هست و آنچه که ضروریست باشد جذالی رو به کمال وجود دارد.<ref>[http://dialecticalspace.com/dialectical-materialism1/ سایت فضا و دیالکتیک]</ref>

== دیالکتیک مارکس و انگلس ==

دیالکتیک مارکسیستی با ماتریالیسم دیالکتیک و ماتریالیسم تاریخی تشریح می‌شود که توسط انگلس نوشته شده است.<blockquote>دیالکتیک بیانگر تغییرات و تحولات ناشی از تضاد یا تقابل درونی قطب ها یا اجزای چیزهاست. تغییرات و تحولاتی که خود هم نمودار نفی دائمی وجود چیزها و هم نمودار وحدت انضمامی موقت آنهاست. این وحدت، وحدت چیزهای از درون پیوسته و وابسته به هم است. دیالکتیک به این معنی است که هر چیزی در عین حال خود و هم غیرخود است. دیالکتیک وحدت و گسست مکان و زمان در چیزهاست.<ref>دفترهای فلسفی لنین</ref></blockquote>

لنین در باره‌ی متد دیالکتیک می‌گوید: دیالکتیک بطور اخص یعنی بررسی تضادها در ماهیت پدیده‌ها<ref>کلیات مارکس جلد ۳۸ صفحه ۲۴۹</ref>   

مارکس میگوید، نیروی انقلابی برای آن که قادر باشد «کل کهنه » را از میان بردارد و «کل جدیدی » را بوجود آورد، ناچار باید تضاد آن کل را نیز با خود داشته باشد. یعنی مثلاً طبقه‌ی کارگر که می‌خواهد بر روند «از خود بیگانگی »، غلبه کند، باید خود، به مقتضای وضع خود، در عین حال هم آفریننده‌ی فرهنگی از خود بیگانه باشد و هم از آن صدمه و آسیب ببیند تا بتواند از جامعه‌ی بورژوائی «آنسوتر ببالد » والا دور انداختن خشن یک جهت و نفی عبث و انکار کور عملاً به احیاء «همه‌ی رذالت‌های ممکن » در درون آن دیگری منجر خواهد شد. تمام (تباین) پارادکس فرمول «بدون تنافض پیشرفت ممکن نیست » از همین جاست. مارکس میگوید: «این قانونی است که تمدن بشری تا روزگار ما تابع آن بوده است. »<ref>کلیات مارکس جلد ۴ صفحه ۹۶</ref>