روح‌الله خالقی

زندگی نامه روح الله خالقی(متولد کرمان ۱۲۸۵ - درگذشت یک آبان ماه ۱۳۴۴) مورخ تاریخ موسیقی و سردبیر چند نشریه فرهنگی موسیقایی.آهنگساز ، موسیقیدان ، وی خود شناختی کامل و همه جانبه در موسیقی ایرانی و فرنگی داشت. ازین رو مرشد، معلم و مربی سازنده ای در تعلیم و تربیت هنرجویان و حفظ این میراث ملی و فرهنگی ایران و ایرانیست.

زندگی نامه

روح الله خالقی در سال 1285 در شهرستان کرمان متولد شد و از شاگردان ممتاز و بزرگ استاد علینقی وزیری بود. وی یکی از مفاخر موسیقی ملی ایران محسوب می شود. بهترین سالهای زندگی خود را صرف پیشرفت موسیقی ملی ایران و تعلیم هنرجویان در راه این هنر ارزنده و آسمانی و ظریف کرد.  وی خود شناختی کامل و همه جانبه در موسیقی ایرانی و فرنگی داشت. 

وی در خانواده‌ای دیوان‌سالار در کرمان به دنیا آمد. پدرش میرزا عبدالله خان منشی و مادرش مخلوقه خانم بودند که در باغ شاهزاده ماهان کرمان که عمارت حکومتی بود، زندگی می‌کردند. در چندماهگی به همراه خانواده به تهران مهاجرت کرد. تحصیلات ابتدایی‌اش را در تهران و شیراز و اصفهان گذراند. در تهران به مدرسه ی  آمریکایی‌ها رفت و در آنجا همراه سایر شاگردان سرود هم می‌خواند. علاقه و توجه به موسیقی در خانواده ی  خالقی امری معمول بود؛ پدر و مادر هر دو تار می‌نواختند و پدرش نزد  استادان مطرح این ساز نیز بوده‌است. همچنین خانواده ی  او با میرزا غلامرضا شیرازی، نوازنده ی  تار، رفت وآمد و آشنایی داشته‌ است و فرزندان، وی را «عمو» می‌خوانده‌اند.

با انتقال پدرش به شیراز در سال ۱۲۹۵، در شهریور ۱۲۹۷ به همراه خانواده به این شهر رفت. در آنجا از آموزش‌های میرزا نصیر فرصت در زمینهٔ عروض و نقاشی استفاده نمود. همچنین آموختن موسیقی را نزد شوهر عمه‌اش میرزا رحیم شروع کرد و بیش از یک سال  نزد وی ویولن می‌آموخت.در سال ۱۳۰۲ به مدرسهٔ عالی موسیقی رفت و از سن شانزده سالگی به خدمت کلنل علینقی وزیری درآمد و مدت چهل و سه سال در خدمت وی بود و کلیه کارهای خود را در امور موسیقی زیر نظر او انجام می داد. ایشان به قدری به استاد خود عشق می ورزید که جلد دوم کتاب «سرگذشت موسیقی ایران» را ا به استادش اختصاص داد.

در سال ۱۳۰۳ با وجود مخالفت پدرش، تصمیم گرفت صرفاً به مدرسه ی  موسیقی برود. پدرش با وجود علاقه‌ای که به موسیقی داشت، با موسیقی یاد گرفتن وی مخالف بود و در نتیجه او مدتی پنهانی به مدرسه ی  موسیقی می‌رفت. در تابستان سال ۱۳۰۴، چهار کنسرت به رهبری وزیری در مدرسه اجرا شد که خالقی نیز در آن‌ها به عنوان نوازنده حضور داشت. در دو سال آخر تحصیلش، شهرداری تهران کافهٔ بلدیه را بنیاد کرد و برای آن نیاز به یک دسته ی  ارکستر ایرانی داشت. تشکیل دادن این دسته به خالقی پیشنهاد شد و او این کار را انجام داد. خالقی یاد دادن موسیقی را از ۱۳۰۷ در مدرسهٔ ورزش آغاز کرد. بعد از لیسانس نیز به هنرستان عالی موسیقی رفت و در آنجا تدریس کرد. در سال ۱۳۱۰ از دارالفنون دیپلم گرفت و وارد دارالمعلمین شد. در خرداد سال ۱۳۱۳، دارالمعلمین به «دانشسرای عالی» تغییر نام یافت. خالقی مدرک لیسانس خود را از این دانشسرا در رشتهٔ فلسفه و ادبیات دریافت نمود.

وی در ۱۳۱۴ وارد خدمت دولتی در وزارت فرهنگ گردید و در ۱۳۱۷ معاون دفتر وزارتی وزارت فرهنگ شد. در ۱۳۲۰ به پیشنهاد وزیری، معاون ادارهٔ موسیقی کشور و نیز معاون هنرستان عالی موسیقی شد. در ۱۳۲۵ مدتی در وزارت کار و تبلیغات کار کرد. در ۱۳۲۷ متصدی دبیرخانهٔ هنرهای زیبا شد. در ۱۳۲۸هنرستان موسیقی ملی را تأسیس کرد و رئیس آن شد. در سال ۱۳۳۴ در چارچوب برنامه‌های انجمن ایران و شوروی به این کشور سفر کرد. همچنین در ۱۳۳۵، سفرهایی را به کشورهای رومانی، فرانسه و هندوستان انجام داد. دستاورد وی از سفر هند، مجموعه مقالاتی در زمینهٔ موسیقی و رقص در این کشور بود.

آثار متعددی، شامل متدها و دستورهای علمی برای تدریس موسیقی ملی، قطعات ارکستری، قطعات آواز، اتودها، آثار ساده برای مدارس، کتابها و نوشته ها و رسالات علمی از جمله: «نظری به موسیقی» و «سرگذشت موسیقی ایران» در دو جلد و غیره… از او بجای مانده که دارای ارزشی گرانبها و پربار می باشند.

آهنگ ها و دیگر آثار استاد خالقی بالغ بر یکصد آهنگ می باشد که همگی آنها تم ایرانی دارند و اصالت موسیقی ایرانی کاملاً در آنها رعایت گردیده است. از جمله: «آمدی حالا چرا» با شعر استاد شهریار و دو ترانه بختیاری و آهنگهای ور ساقی، نوای عروس، رقص چوبی، آه سحر، سرود آذر آبادگان، سرود اصفهان، قوچانی، بهار عشق، مستی عاشقان، شب جوانی و شب من، و می ناب که دیگر آثار خوب و به یاد ماندنی این استاد کم نظیر فرهنگ صوتی ایران است . از  دیگر آهنگ‌های ساخته خالقی که در این دوره بسیار موردپسند بود و از رادیو بسیار پخش می‌شد «رنگارنگ شماره یک» در دستگاه اصفهان بود. همکاری او با غلامحسین بنان و نیز مرتضی خان محجوبی آثاری ماندگار را در تاریخ موسیقی گل‌ها و نیز موسیقی ایران رقم زد.

سرود دلنشین و جاودان  «ای ایران» با شعر زیبای دکتر حسین گل گلاب عشق و علاقه او را به ایران نشان می داد و امروزه به عنوان سرود ملی غیر رسمی شناحته می شود. خالقی همچنین در برنامه جالب و متنوع “گل ها” نیز اجرا می کرد که نشان دهنده ی دانش موسیقی و ذوق هنری این هنرمند است. 

خالقی آهنگساز ، موسیقیدان ، مورخ تاریخ موسیقی و سردبیر چند نشریه فرهنگی موسیقایی سالها در رادیو ایران نیز فعالیت داشت و از جمله رئیس شورای موسیقی رادیو بود و برنامه‌های رادیویی «یادی از هنرمندان ساز و سخن» را راه‌اندازی کرد. وی همچنین، سرپرست ارکستر گل‌ها نیز بود.

علاوه بر آن خالقی مولفی چیره دست بود و در کارنامه کاری او بیش از ۱۴ کتاب به چشم می‌خورد و در کنار آن ،کار روزنامه‌نگاری هم می‌کرد و سردبیر چند نشریه موسیقایی و فرهنگی بود.

مهمترین کتاب خالقی سرگذشت موسیقی ایران است که از جمله مهمترین منابع درباره تاریخ موسیقی ایران به شمار می‌رود.

از زنده یاد استاد روح الله خالقی دو فرزند دختر و پسر به یادگار ماند که دختر راه پدر را در پیش گرفت و خود موسیقیدانی بزرگ و فخر آفرین گردید. کتاب ای ایران نوشته گلنوش خالقی (مجموعه‌ای از نوشته‌ها و سفرنامه‌های روح‌الله خالقی) و سرگذشت روح‌الله خالقی، نوشته " سید ابوالحسن مختاباد " از دیگر آثاری است که به زندگی این محقق و موزیسین نامدار اختصاص یافته است .

خالقی در سال ۱۳۳۸ به در خواست خود از اداره کل هنرهای زیبا بازنشسته شد اما همچنان به فعالیت‌های استاد روح الله خالقی، سالها از بیماری سرطان معده رنج می برد و پس از یک عمل جراحی معده تا حدودی بهبودی حاصل کرد. پس از بهبودی با شوق و فعالیت هر چه تمامتر به کار موسیقی پرداخت و هیچگاه در تمام مدت بیست و چهار ساعت شبانه روز، جز چند ساعتی جهت استراحت بقیه را به کار ساختن آهنگ ها و نواهای دل انگیز، جسم بیمار خود را تسکین می داد. ولی پس از چندی بیماری و درد او را راهی سفر اتریش کرد و در بیمارستان شهر سالزبورگ بستری شد و دوباره مورد عمل جراحی قرار گرفت. اما متأسفانه دو روز بعد از عمل در شبانگاه بیست و یکم آبان ماه سال 1344 خورشیدی دار فانی را وداع گفت و موسیقی ایران و دوستدارانش را در اندوه و ماتم بسیار باقی گذاشت.

حافظ هنر موسیقی

جستارهای وابسته ==