شیخ محمد خیابانی: تفاوت میان نسخه‌ها

|تاریخ_مرگ  =۱۲۹۹

'''شیخ محمد خیابانی،''' (زاده‌ی ۱۲۵۸ شمسی، برابر با ۱۸۸۰ میلادی در خامنه از توابع شهرستان شبستر، درگذشته‌ی ۲۳ شهریور ۱۲۹۹ در شهر تبریز)، خیابانی از نامدارترین مجاهدان عصر مشروطه و از پیشگامان جنبش آزادیخواهی ایران است. قیام او که به مدت ۶ ماه طول کشید ادامه انقلاب مشروطیت و جنبش دفاع از آزادی و استقلال مردم ایران بود. او با نطقهای پرشور،‌ مردم آذربایجان را به مبارزه با حاکمان فاسد و خائن قاجار برمی‌انگیخت. همزمان با استبداد صغیر و مقاومتی که در تبریز علیه نیروهای دولتی شکل گرفت، خیابانی حضور فعال داشت. در این دوره یکی از اعضای انجمن ایالتی بود که به همراه مجاهدین علیه نیروهای دولتی که تبریز را در محاصره داشتند مبارزه می‌کرد. او از سوی مردم تبریز به نمایندگی دور دوم مجلس شورای ملی انتخاب شد و از جمله‌ی برجسته‌ترین اقدامات او در این دوره مخالفتش با پذیرش اولتیماتوم روسیه بود. خیابانی در مقابل قرارداد ۱۹۱۹ موضع سرسخت و میهن‌پرستانه گرفت و به مبارزه با این قرارداد برخاست. او همچنین از مجاهدان جنبش تبریز به رهبری ستارخان بود. روز ۱۷فروردین سال ۱۲۹۹ نیروهای قزاق برای سرکوبی شیخ محمد خیابانی و یارانش همراه با اداره ‌‌‌‌‌‌‌نظمیه تبریز، پایگاه او را محاصره کردند، اما مردم به‌‌حمایت از شیخ محمد خیابانی برخاستند و نیروهای دولتی را عقب راندند. جنبش مردم تبریز تا شهریورماه ادامه یافت. در ۲۳شهریور ۱۲۹۹، خیابانی، به‌‌دست یکی از سران قزّاق به‌‌شهادت رسید. شیخ محمد خیابانی به سبب اقامتش در محله «خیابان» تبریز معروف به «خیابانی» شد.<ref>شیخ محمد خیابانی خروش حماسه‌ها، مصطفی قلیزاده،  ص 42.</ref>

چند ماه بعد، دموکراتهای تبریز در میتینگ دیگری که در ۱۲ آذر در اعتراض به انتخاب سه وزیر ـ وثوق الدّوله، قوام السّلطنه و امین الملک ـ در دولت عین الدّوله برگزار کردند، در تلگرامی که در پایان میتینگ برای عین الدّوله فرستادند، تأکید کردند که «اهالی آذربایجان میگویند مادامی که یک کابینه کاملالصلاح و طرف اعتماد تشکیل نیافته، اوامر مرکز را لازم الاتّباع نخواهند شناخت»<ref>قیام شیخ محمّد خیابانی در تبریز - شیخ [[علی آذری، چاپ ۱۳۶۲, ص۱۵۴|محمدخیابانی]]</ref>

در اثر اعتراضهای پیاپی مردم تبریز، کابینه عین الدّوله در ۱۸دیماه استعفا داد و به جایش کابینه مستوفیالممالک روی کار آمد که مورد حمایت دموکراتها بود.<ref name=":0" />

بعد از پایان جنگ جهانی اول در آذر۱۲۹۷ شمسی، دولت وثوق‌الدّوله روی کار آمد. از آن جا که انتخابات مجلس به یک خواست مشترک عمومی تبدیل شده بود، وثوق الدوله تصمیم گرفت در جریان برگزاری انتخابات، با کمک اداره نظمیّه کاری کند که طرفداران دولت به نمایندگی برگزیده شوند.

در تهران نیز هر ۱۲نماینده برگزیده شده، از دموکراتها بودند. به علّت انتخاب نمایندگان دموکرات و بیم ایجاد دوباره جوّی که دموکراتها در مجلس دوم به وجود آورده بودند، وثوق الدّوله حاضر نشد مجلس چهارم را بازکند (مجلس چهارم، بعدها، در دوره نخست وزیری قوام السّلطنه، در تیرماه ۱۳۰۰ بازشد).

وثوقالدّوله، هم چنین، رئیس اداره نظمیّه تبریز را معزول کرد و به جای او یک نفر سوئدی به نام ماژور بیورلینگ را برای اداره نظمیّه به تبریز فرستاد و او را مأمور کرد که از فعالیّت دموکراتها در تبریز جلوگیری کند

در اوّلین کنفرانس ایالتی فرقة دموکرات در ۲۲ اسفند، اعضای کمیته محلی تبریز انتخاب شدند. خیابانی در این کنفرانس به عنوان رئیس کمیته برگزیده شد. این کمیته کلیه فعالیتهای فرقه در تبریز را زیر نظر خود قرار داد. در آخرین روز سال، میتینگ ۲۰هزار نفره یی علیه انگلیس و مُهره دست نشانده اش، وثوق الدّوله، در تبریز برگزار شد. شعار اصلی میتینگ «مرده باد انگلیس» بود.<ref name=":0" />

«ما هیچ‌گاه نمی توانستیم تصوّر کنیم که رفیق و هم‌مسلک قدیمی ما اینطور از آب درآید و برخلاف مصالح آزادی پا را در یک کفش کرده، بگوید آنچه من میگویم درست است… شما مستحضر هستید که دموکراتهای تبریز همیشه از او مدافعه کرده‌اند و در مواقع بسیار مشکل فریاد می‌زدیم اگر حکومت قانونی می‌خواهید بفرستید مُخبرالسّلطنه را انتخاب و اعزام دارید». وقتی میزبان اصرار کرد. خیابانی برافروخته شد و با لحن تندی به وی خطاب کرد: «پدر بزرگوار! من کشته شدن را به تسلیم ترجیح می‌دهم. من از اَعقاب بابک خرّمدین هستم که … آن چنان رشادت و عظمت از خود بروز داد»<ref>قیام شیخ محمّد خیابانی، ص۴۹۱ - شیخ [[قیام شیخ محمّد خیابانی، ص۴۹۱|محمدخیابانی]]</ref>در فردای سقوط حکومت ملّی، یکی از سران قزّاق به نام اسماعیل قزّاق، خیابانی را در زیرزمین خانه شیخ حسینعلی میانجی با چند تیر به شهادت رساند و دفتر قیام دلاورانه او، که شوقی تازه برای رهایی در مردم آذربایجان برانگیخته بود، با شهادت وی بسته شد.<ref name=":0" />

احمد کسروی می‌نویسد: مخبرالسطنه به شهر در آمده در عالی‌قاپو نشست. اما خیابانی، قزاقان به نهانگاه او پی برده چند تن بسرش رفتند و او را با چند تیر کشته جنازه‌اش را بر روی نردبانی انداخته بیرون آوردند. در اینباره سخن دوگونه است: مخبرالسلطنه میگفت قزاقان چون نزدیک شده‌اند خیابانی خودش خود را کشته میگفت: نوشته‌ای در این باره از جیب او درآمده ولی دیگران میگفتند: خیابانی در زیر زمینی می‌بوده و تفنگی به دست میداشته. قزاقان آنرا دیده از بیرون شلیک کرده خیابانی را از پا انداخته‌اند و همانا این راست‌تر است.<ref>تاریخ هیجده ساله‌ی آذربایجان ـ احمد کسروی ـ صفحه‌ی ۸۹۲</ref>