علی‌اکبر دهخدا: تفاوت میان نسخه‌ها

علی‌اکبر دهخدا ، زاده‌ی ۱۲۵۷ – تهران، ادیب، نویسنده، روزنامه‌نگار، لغت‌شناس، پژوهش‌گر، سیاست‌مدار و شاعر ایرانی است. پدرش از ملاکان متوسط شهر قزوین بود. علی‌اکبر دهخدا تحصیلات قدیمی خود را نزد شیخ غلام‌حسین بروجردی گذراند؛ و سپس به مدرسه‌ی علوم سیاسی رفت. پس از پایان تحصیلات در وزارت خارجه مشغول کار شد. وی علاوه بر زبان فارسی، به زبان‌های فرانسه و عربی تسلط داشت. علی‌اکبر دهخدا با آغاز مشروطیت مبارزه‌ی سیاسی خود را شروع کرد. او با هم‌کاری جهانگیرخان شیرازی روزنامه‌ی صور اسرافیل را منتشر کرد؛ و پس از چندی در استانبول روزنامه‌ی سروش را به زبان فارسی انتشار داد. لغت‌نامه‌ی دهخدا با بیش از ۵۰ جلد کتاب از مهم‌ترین آثار علی‌اکبر دهخدا است. کتاب امثال الحکم نیز از معروف‌ترین تألیفات دهخدا است. علی‌اکبر دهخدا سرانجام در هفتم اسفندماه ۱۳۳۴، در سن ۷۷ سالگی در تهران درگذشت و در گورستان ابن بابویه به خاک سپرده شد.

علی‌اکبر دهخدا در سن ۱۲ سالگی نزد یکی از فضلای آن‌زمان به‌نام شیخ غلام‌حسین بروجردی که از دوستان خانوادگی آن‌ها بود؛ تحصیلات قدیمی را فرا گرفت. بعداز افتتاح مدرسه‌ی سیاسی در تهران، دهخدا در آن مدرسه مشغول تحصیل گردید و مبانی علوم جدید و زبان فرانسوی را آموخت. آن زمان محمدحسین فروغی مؤسس روزنامه‌ی تربیت و پدر ذکاءالملک فروغی، معلم ادبیات فارسی مدرسه‌ی سیاسی تهران بود. آقای فروغی گاهی تدریس ادبیات کلاس را به عهده‌ی دهخدا می‌گذاشت. منزل دهخدا نزدیک منزل آیت‌الله حاج شیخ هادی نجم‌آبادی بود؛ و به همین خاطر از محضر آن استاد بهره‌مند می‌شد. دهخدا در همین ایام به تحصیل زبان فرانسه پرداخت.<ref name=":0">[http://www.irannaz.com/news_detail_1222.html زندگی‌نامه علی‌اکبر دهخدا - سایت ایران ناز]</ref>  

علی‌اکبر دهخدا در سال ۱۲۸۱، در سن ۲۴ سالگی، هنگامی که معاون‌الدوله غفاری به وزیر مختاری ایران در کشورهای بالکان منصوب شده بود؛ هم‌راه او به اروپا رفت. دو سال و نیم در اروپا بود و بیش‌تر در وین پایتخت اتریش اقامت داشت. وی در آن‌جا زبان فرانسه و معلومات جدید را تکمیل کرد.<ref name=":0" />  

[[پرونده:دهخدا6.JPG|جایگزین=علامه علی‌اکبر دهخدا در جوانی|بندانگشتی|علامه علی‌اکبر دهخدا در جوانی]]

بازگشت علی‌اکبر دهخدا از اروپا مصادف با آغاز انقلاب مشروطه بود. او که به فکر پیشرفت و ترقی ملت و مملکت خود بود، انقلاب مشروطه را راه مناسبی برای رسیدن به این هدف می‌‌دید. دهخدا از همان آغاز ورود به وطن، از طرف امین‌الضرب مهدوی به عنوان معاون و مترجم موسیو دوبروک، مهندس بلژیکی در اداره‌ی شوسه‌ی خراسان استخدام شد. از همین دوران دیگران از نامه‌های اداری و شیوه‌ی کار دهخدا، استعدادهای او به‌ویژه استعدادش در نویسندگی را شناخته بودند. پس از ۶ سال، هنگامی که مشروطه در کشور اعلام شده بود؛ و مشروطه‌خواهان در حال تلاش برای بیدار کردن مردم از خواب غفلت بودند؛ علی‌اکبر دهخدا از طرف میرزا جهانگیرخان شیرازی و میرزا قاسم‌خان تبریزی به‌عنوان نویسنده‌ای در روزنامه‌ی صور اسرافیل، به تهران دعوت شد. ورود دهخدا به روزنامه‌ی صور اسرافیل، آغاز فعالیت‌های سیاسی دهخدا بود. روزنامه‌ی صور اسرافیل که یک هفته‌نامه بود؛ و به طور هفتگی منتشر می‌‌شد، ۹ ماه پس از اعلام مشروطیت در روز پنج‌شنبه ۱۷ربیع الاول سال ۱۳۲۵ قمری، در محل کتاب‌خانه‌ی تربیت، واقع در خیابان ناصری تهران آغاز به کار کرد. روزنامه‌ی صور اسرافیل یکی از اساسی‌ترین و مهم‌ترین سلاح‌های مشروطه‌خواهان بود که تیراژ هر شماره‌ی آن در حدود ۲۴ هزار نسخه بود. این روزنامه به طرز ماهرانه‌ای و برای اولین بار در ایران توانسته بود طنز و اخبار و مقالات سیاسی و نیازهای مردم آن دوران را به طور مطلوب و مردم‌پسندی در قالب یک روزنامه چاپ کند. این نخستین روزنامه‌ی ایرانی بود که مردم کوچه و بازار نیز آن را می‌‌خواندند. مردم دسته دسته می‌‌نشستند و با شور و شوق روزنامه‌ای را می‌‌خریدند که هم باعث تفریحشان بود و هم نیازها و مشکلاتشان را مطرح می‌‌کرد. از میان مطالب این روزنامه آن‌چه بیش از همه طرف‌دار داشت و باعث شهرت روزنامه شده بود ستونی بود به نام "چرند و پرند" که با امضای "دخو" به چاپ می‌‌رسید و نویسنده‌ی آن علی‌اکبر دهخدا بود. نوشته‌های دهخدا در ستون چرند و پرند از دو نظر قابل توجه هستند. نخست این‌که سبک نوشتار دهخدا در این مقالات نوعی سبک جدید در نگارش فارسی بود. بنا به تایید بسیاری از مورخین سبک نگارش او در چرند و پرند سبکی کاملاً جدید بود و بسیاری از نوشته‌های امروزی برگرفته از آن سبک هستند. هم‌چنین استدلال‌ها و طعنه‌های سیاسی دهخدا در دفاع از مشروطه، در نوع خود بی‌نظیر بودند و تاثیر زیادی در طرف‌داری مردم از حکومت مشروطه داشتند. روزنامه‌ی صور اسرافیل در طول مدت انتشار ۵ بار متوقف شد. وقفه‌ی اول و دوم آن هر دو به خاطر مقالات تند و تیز روزنامه بودند و در هر دو بار روزنامه برای مدتی منتشر نشد. پس از مدتی روزنامه مجددا توقیف شد و محل چاپ روزنامه نیز مورد غارت و حمله قرار گرفت. در بار چهارم وقفه در انتشار طولانی شد و دلیل آن بیماری دهخدا ذکر می‌‌شد. آخرین توقف در کار چاپ روزنامه سه روز قبل از به توپ بستن مجلس شورای ملی بود.  

پس از حاکم شدن فضای رعب و وحشت در جامعه، علی‌اکبر دهخدا و تقی‌زاده و سید جمال‌الدین واعظ و تعدادی دیگر در خانه‌ای نزدیک مجلس شورای ملی پنهان شدند؛ و سپس به مدت ۲۵ روز به‌عنوان پناهنده‌ی سیاسی در سفارت انگلیس به سر بردند. تا این‌که دست آخر محمدعلی شاه با هر تدبیری که بود آن‌ها را از آن‌جا بیرون آورد؛ و راهی تبعیدشان کرد. علی‌اکبر دهخدا نخست به نزد محمدخان قزوینی در پاریس رفت؛ و پس از مدتی از آن‌جا به شهر ایوردن(Yverdon)  سوئیس سفر کرد؛ و در آن‌جا نیز سه شماره‌ی دیگر از روزنامه‌ی صور اسرافیل را به هر زحمتی که بود به چاپ رساند و با مشقت به تهران فرستاد. علی‌اکبر دهخدا پس از مدتی عازم استانبول شد. در استانبول روزنامه‌ی فارسی سروش را به کمک ایرانیان آن‌جا منتشر کرد که حدود ۱۵ شماره از آن منتشر شد. سرانجام پس از پیروزی مشروطه‌خواهان، علی‌اکبر دهخدا به‌عنوان نماینده‌ی مجلس از دو شهر تهران و کرمان انتخاب شد. او به تهران بازگشت و به عنوان نماینده‌ی مردم کرمان به مجلس شورای ملی رفت. پس از آغاز جنگ جهانی اول، علی‌اکبر دهخدا به یکی از روستاهای چهارمحال و بختیاری رفت و منزوی شد. زندگی سیاسی دهخدا در این‌جا به پایان نرسید. پس از چند سال، هنگامی که بحث ملی شدن صنعت نفت مطرح شده بود، دهخدا به دفاع از آن پرداخت و مقالاتی را نیز علیه استعمار انگلیس نوشت. طرف‌داری دهخدا از دکتر محمد مصدق و یارانش تا به آن‌جا بود که وقتی کودتای ۲۸ مرداد به پیروزی رسید، سربازان شاه به دنبال دکتر فاطمی یار وفادار دکتر مصدق می‌‌گشتند تا او را دست‌گیر کنند؛ از این‌رو به خانه‌ی دهخدا ریختند؛ و خانه‌ی او را برای پیدا کردن دکتر فاطمی به هم ریختند. چون دکتر فاطمی را نیافتند، دهخدا را بازداشتش کردند و با شکنجه‌ تلاش کردند تا حرفی از زیر زبان او بیرون بکشند. اما چون به نتیجه‌ای نرسیدند پیکر نیمه‌جان او را در دالان منزلش رها کردند.<ref name=":0" />  

[[پرونده:دهخدا1.JPG|بندانگشتی|300x300پیکسل|علامه دهخدا]]

پس از کودتای محمدعلی شاه درسال ۱۲۸۷، علامه دهخدا هم‌راه با گروهی از آزادی‌خواهان در سفارت انگلیس تحصن کردند. محمدعلی شاه که از این موضوع خشمگین بود با تبعید آن‌ها به کشورهای هم‌جوار و اروپا موافقت کرد. به روایت ناظم الاسلام کرمانی، بنا شد که ۶ نفر از کسانی که در سفارت‌خانه‌ی انگلیس بودند؛ نفی بلد و تبعید شوند که هر یک را از قرار ماهی ۱۵۰ تومان بدهند و مأمور سفارت آن‌ها را ببرد به مرز برساند و رسید بگیرد و مراجعت کند، تا یک سال در تبعید باشند. پس از یک سال مختارند به هر جا بخواهند بروند و یا مراجعت کنند به ایران. آزادی‌خواهانی که هم‌راه دهخدا بودند عبارت بودند از: سید حسن تقی‌زاده، میرزا محمد نجات، وحیدالملک، حسین پرویز. آن‌ها به علت ناسازگاری محیط از راه تفلیس به پاریس رفتند.

پس از فتح تهران و خلع محمدعلی شاه، در انتخابات دوره‌ی دوم مجلس شورای ملی، علامه دهخدا در حالی که هنوز در استانبول بود، هم از تهران و هم از کرمان به نشانه‌ی حق‌شناسی مردم این شهرها از بابت مقالات صور اسرافیل، به نمایندگی مجلس انتخاب شد. دهخدا نمایندگی مردم کرمان را پذیرفت. وی در بازگشت به ایران و در ادامه‌ی فعالیت سیاسی خود به حزب اعتدالیون پیوست و این برخلاف انتظار یاران سابق او بود که غالباً در حزب رقیب یعنی حزب دموکرات جمع شده بودند.<ref name=":2">[http://biografiaka.akaup.com/biography/daneshmandan1/news2015111213142733666.html بیوگرافی علی‌اکبر دهخدا - سایت آکا]</ref>  

علامه علی‌اکبر دهخدا سردبیری برخی نشریات مربوط به حزب کمونیست ایران در دهه‌ی ۱۹۲۰، را نیز به عهده داشت. در کشاکش انحلال سلطنت و برپایی جمهوری، علامه دهخدا به‌عنوان نخستین کاندیدای مقام ریاست جمهوری در ایران مطرح شد. مردی که می‌توانست نخستین رئیس جمهور ایران باشد، شخصیتی ملی، سیاسی، ادیب، ستم‌دیده از استبداد بود؛ و از کوره‌ی ارتجاع‌ستیزی و دفاع از ترقی و تحول ایران بیرون آمده بود. سلطنت پهلوی که مستقر شد، بیم از این کاندیداتوری به کینه تبدیل شد. دهخدا را نمی‌شد در سن پیری و به جرم طرح او به عنوان نخستین رئیس جمهور ایران کشت؛ اما می‌شد به انزوا کشاند؛ و چنین نیز کردند.<ref name=":2" />  

[[پرونده:دهخدا5.JPG|بندانگشتی|286x286پیکسل]]

پس از پایان جنگ جهانی اول، علامه دهخدا از فعالیت‌های سیاسی کناره گرفت؛ و طی سلطنت رضاشاه به کارهای علمی، ادبی و فرهنگی پراخت. مدتی ریاست دفتر کابینه‌ی وزارت معارف (وزارت فرهنگ) و سپس ریاست تفتیش وزارت عدلیه (وزارت دادگستری) را به عهده داشت. در سال ۱۳۰۶ مدرسه‌ی سیاسی به مدرسه‌ی عالی حقوق و علوم سیاسی تغییر نام یافت و ریاست آن را علی‌اکبر دهخدا به عهده گرفت. در سال ۱۳۱۴ به عضویت فرهنگستان ایران انتخاب شد. از زمان تأسیس دانشگاه تهران در سال ۱۳۱۳ ریاست دانشکده‌ی حقوق و علوم سیاسی را تا سال ۱۳۲۰ به عهده داشت. در این سال از خدمات دولتی بازنشسته شد و یک‌سره به کار لغت‌نامه پرداخت. در همین دوران بود که در جواب استفسار دوستان که چرا شعر و نثری به سبک آن‌چه در صور اسرافیل منتشر می‌کرد نمی‌سراید و نمی‌نویسد، دهخدا گفته است:  

«در این زمانه بسیارند کسانی که حاضرند وقت و نیروی خود را صرف شعر گفتن و مقاله نوشتن و طبع و نشر آن‌ها در روزنامه‌ها و مجلات کنند، ولی شاید کم‌تر کسی باشد که بخواهد و بتواند با تألیف آثاری مانند امثال و حکم و لغت‌نامه وظیفه‌ای دشوار و خسته‌کننده و طاقت‌سوز ولی واجب را تحمل نماید».<ref name=":2" />

[[پرونده:لغت‌نامه علامه دهخدا.JPG|جایگزین=لغت‌نامه دهخدا|بندانگشتی|385x385پیکسل|لغت‌نامه دهخدا]]

لغت‌نامه‌ی دهخدا مهم‌ترین و اساسی‌ترین اثر علی‌اکبر دهخدا و حتی شاید همه‌ی نویسندگان معاصر است. بیش‌تر شهرت و احترامی که دهخدا داراست به خاطر لغت‌نامه‌ی اوست. تألیف لغت‌نامه‌ی دهخدا تاثیر بزرگی در جاودانگی زبان فارسی گذاشت. امروز در ایران برای جست‌وجوی معنای کلمه یا مطلبی علمی در هر کتاب‌خانه، مجلدات لغت‌نامه‌ی دهخدا را ورق می‌زنند. تمامی لغات فارسی و نام شهرها و روستاها و کلمات علمی و اشخاص بزرگ و حتی لغات عربی را می‌‌توان در لغت‌نامه‌ی دهخدا یافت. در جلوی هر کلمه‌ای معنای لغوی کلمه، موارد استعمال آن، طرز تلفظ صحیح آن، اشعاری با آن و بسیاری اطلاعات دیگر درباره‌ی آن قرار دارد. لغت‌نامه‌ی دهخدا هم دایرة‌المعارف است و هم کتاب مرجع علوم گوناگون و هم لغت‌نامه. لغت‌نامه‌ای که علی‌اکبر دهخدا ۵۰  سال، یعنی بیش‌تر عمر خود را صرف آن کرده است؛ از پایه‌ی سه-چهار میلیون فیشی تألیف شده است که دهخدا شب و روز به جمع‌آوری آن‌ها مشغول بود. بنا بر گفته‌ی خود او و نزدیکانش، دهخدا هیچ روزی از کار فیش‌برداری برای لغت‌نامه غافل نشد مگر ۲ روز به خاطر فوت مادرش و ۲ روز به خاطر بیماری سختی که داشت. فکر و اندیشه‌ی ایجاد لغت‌نامه‌ای جامع که هم معنای همه‌ی لغات فارسی را داشته باشد و هم اطلاعات لازم درباره‌ی همه چیز را به خواننده بدهد از همان زمانی که دهخدا در یکی از قرای بختیاری منزوی بود در ذهنش خطور کرده بود. وی چند میلیون فیش از روی متون معتبر استادان نظم و نثر فارسی و عربی، لغت‌نامه‌های چاپی و خطی، کتب تاریخ و جغرافیا، طب، ریاضی، هندسه، هیأت، حکمت، کلام، فقه و… فراهم آورده بود. البته نقل می‌کنند که او بیش‌تر یادداشت‌ها را از حافظه‌ی خود می‌‌نوشته است. علی‌اکبر دهخدا در یکی از یادداشت‌های پراکنده‌اش برای لغت‌نامه می‌‌نویسد:

علی‌اکبر دهخدا نوشتن لغت‌نامه را در دوران محرومیت از فعالیت‌های سیاسی، اجتماعی و حرفه‌ی روزنامه‌نگاری آغاز کرد، لغت‌نامه‌ای که اینک پس از گذشت سال‌ها هنوز جایگزینی برای آن به وجود نیامده است. لغت‌نامه‌ی دهخدا، مادر لغت‌نامه‌های دیگر محسوب می‌شود. این لغت‌نامه از بزرگ‌ترین اسناد ملی، فرهنگی و زبانی ایرانیان به شمار می‌رود که سیر تاریخی و تحول معنای کلمات را در طول تاریخ روشن می‌کند. دهخدا نزدیک به ۴۰ سال از عمر خویش را صرف استخراج و تدوین تمام واژه‌ها و ریشه‌یابی آن‌ها کرد. این اثر شامل ۲۰ هزار عنوان لغت و بیش از ۵۰ جلد است. اما علامه دهخدا پس از مدتی به دلیل بیماری از کامل کردن این اثر باز ماند و ادامه‌ی تدوین و چاپ این کتاب را به دکتر محمد معین که از اساتید ادبیات بود، سپرد؛ و پس از درگذشت دکتر محمد معین سرانجام این امر به‌وسیله سیدجعفر شهیدی هم‌کار وی به پایان رسید. <ref name=":1" />  

[[پرونده:امثال و حکم.JPG|جایگزین=امثال و حکم علامه دهخدا|بندانگشتی|276x276پیکسل|امثال و حکم علامه دهخدا]]

علی‌اکبر دهخدا به جز لغت‌نامه، کتاب‌های دیگری نیز تألیف کرده است. باارزش‌ترین کتاب دهخدا پس از لغت‌نامه، کتاب امثال‌‌ و حکم است. امثال ‌‌و حکم کتابی است که در آن تمامی ضرب‌المثل‌ها، حکمت‌ها، آیات قرآن، اشعار، اخبار و احادیثی که در زبان فارسی مصطلح و رایج هستند جمع‌آوری شده‌اند. دهخدا خود در این رابطه گفته است:

کتاب امثال و حکم علامه دهخدا، کتاب قطور ۴ جلدی است که در سال ۱۳۱۰، در تهران منتشر شد. این مجموعه دارای نزدیک به ۵۰ هزار امثال و حکم (ضرب‌المثل) و کلمات قصار ابیات متفرقه است.<ref name=":3">[https://bahariran.com/%D8%B9%D9%84%DB%8C-%D8%A7%DA%A9%D8%A8%D8%B1-%D8%AF%D9%87%D8%AE%D8%AF%D8%A7/ علی‌اکبر دهخدا - سایت بهار ایران]</ref>  

علامه علی‌اکبر دهخدا به زبان فرانسوی نیز به‌خوبی تسلط داشت. وی چند کتاب را از زبان فرانسوی به فارسی ترجمه کرده است که البته هنوز به چاپ نرسیده اند. از جمله کتاب "عظمت و انحطاط رومیان" است که مؤلف آن منتسکیو نویسنده‌ی شهیر فرانسوی است. کتاب دیگری که دهخدا از زبان فرانسوی به فارسی ترجمه کرده است کتاب "روح‌القوانین" است که این کتاب نیز نوشته‌ی منتسکیو است. هم‌چنین استاد دهخدا از آغاز جوانی تا اواخر عمر به تألیف فرهنگ فرانسه به فارسی مشغول بود. مواد این كتاب شامل: لغات علمی، ادبی، تاریخی، جغرافیایی و طبی به زبان فرانسه با معادل آن‌ها در زبان‌های فارسی و عربی است. علامه دهخدا این معادل‌ها را تتبع دقیق در سالیان متمادی از متون امهات کتاب‌های فارسی و عربی استخراج كرده است.<ref name=":0" />  

[[پرونده:دیوان دهخدا.JPG|جایگزین=دیوان شعر علامه دهخدا|بندانگشتی|350x350پیکسل|دیوان شعر علامه دهخدا]]

علی‌اکبر دهخدا گاهی شعر نیز می‌‌سرود. ولی شاعری کار اصلی او نبود. این اشعار معدود را دکتر محمد معین در کتابی گردآوری کرده است. دكتر معين اشعار دهخدا را به سه دسته تقسيم می‌‌كند كه عبارت است از: نخست، اشعاري كه به سبك متقدمان سروده است؛ و بعضی از اين اشعار دارای جزالت و استحكامی است كه تشخيص آن‌ها از گفته‌هاي شعراي قديم دشوار به ‌نظر می‌آید. دوم: اشعاری است كه در آن‌ها تجدد ادبی به‌كار رفته است. سوم: شعر نو، بسياري از اديبان معاصر مسمط “ياد آر ز شمع مرده ياد آر” دهخدا را نخستين نمونه شعر نو به‌شمار می‌‌آورند. دهخدا شعر "یاد آر ز شمع مرده یاد آر" را در یادبود میرزا جهانگیرخان شیرازی، مدیر روزنامه‌ی صور اسرافیل سروده است.<ref name=":4">[http://www.tafrihi.org/ali-akbar-dehkhoda-biography/ زندگی‌نامه علی‌اکبر دهخدا - سایت تفریحی]</ref>  

مأخوذ به‌جرم حق ستايي<ref name=":4" />  

مضامین و محتوای شعر علی‌اکبر دهخدا وطن‌پرستی، دادخواهی، افشا و رسوا کردن ظالمان و حاکمان نالایق و مبارزه با ریاکاری و ارتجاع و دورویی است. علامه دهخدا از پیش‌گامان نثر فارسی معاصر و به ویژه از بنیان‌گذاران‏ مکتب ساده‏‌نویسی‏ است. ترکیبات و جملاتی که دهخدا به کار بست، برخلاف شیوه‏ی مرسوم، به‌زبان عامیانه نزدیک بود. او با این سبک نويسندگی قدیم را که در آن مغلق‏‌نویسی و آوردن جمله‏‌های مسجع و طولانی رایج بود را به کناری نهاد و سبک‏ و قالب ساده‏‌نویسی را ایجاد کرد. <ref name=":3" />  

[[پرونده:چرند و پرند.JPG|جایگزین=مجموعه مقالات چرند و پرند|بندانگشتی|272x272پیکسل|مجموعه مقالات چرند و پرند]]

چرند و پرند، مجموعه‌ی نوشته‌های طنز اجتماعی و سیاسی علامه علی‌اکبر دهخدا است که در قالب

طنزهای دهخدا نه تنها نهادهای پابرجا را به باد تمسخر می‌گرفت، بلکه معیاری هم برای واقع‌گرایی اجتماعی به دست می‌داد. دهخدا بدون انگیزه‌ی شخصی این سلاح جدید را به کار بست و تمامی عناصری را که در نظر آزادی‌خواهان آن زمان، سد راه پیش‌رفت جامعه بودند مسخره و رسوا کرد. از جمله محمدعلی شاه که مشغول توطئه بود تا مشروطیتی را که پدرش همین اواخر توشیح کرده بود ساقط کند. درباریان و وزیران فاسد که به ظاهر مجلس ملی را می‌ستودند، اما در باطن می‌کوشیدند مصوبات آن‌را خنثی سازند. آخوندهای متعصب که زبان قلمبه‌سلمبه و آکنده از ترکیبات عربی آن‌ها به‌ویژه که تبحر در هزل و هجو داشتند؛ و مانع پیش‌رفت و ترقی جامعه بودند، دهخدا را برمی‌انگیخت که آن‌ها را افشا و رسوا کند. دهخدا در حمله به این عناصر، به شوخ‌طبعی و تیزذهنی مردمانش تکیه داشت.<ref name=":5">[https://www.bartarinha.ir/fa/news/486721/%D8%A8%D8%A7-%D8%B9%D9%84%DB%8C-%D8%A7%DA%A9%D8%A8%D8%B1-%D8%AF%D9%87%D8%AE%D8%AF%D8%A7-%D8%A8%DB%8C%D8%B4%D8%AA%D8%B1-%D8%A2%D8%B4%D9%86%D8%A7-%D8%B4%D9%88%DB%8C%D8%AF با علی‌اکبر دهخدا بیشتر آشنا شوید - سایت برترینها]</ref>  

مکتوب یکی از مخدرات

[[پرونده:مقاله چرند و پرند.JPG|جایگزین=مقالات چرند و پرند در نشریه صوراسرافیل|بندانگشتی|مقالات چرند و پرند در نشریه صوراسرافیل]]

امیدوارم دیگر محتاج به‌دوا نشود. اگر خدای نکرده بازهم خوب نشد، دیگر از من کاری ساخته نیست برو محله حسن‌آباد بده آسید فرج‌الله جن‌گیر نزله‌بندی کند. – خادم‌الفقرا، دخو علیشاه.<ref name=":3" />

از دیگر آثار علامه دهخدا کتاب شرح حال ابوریحان بیرونی است که مقارن هزاره‌ی تولد ابوریحان بیرونی، تألیف و به جای ۵ شماره‌ی مجله‌ی آموزش و پرورش از انتشارات اداره‌ی كل نگارش وزارت فرهنگ در مهرماه ۱۳۲۴ منتشر شده است؛ و سپس عین آن در لغت‌نامه تجدید طبع شده است. اثر دیگر علی‌اکبر دهخدا تعلیقات بر دیوان حکیم ناصرخسرو قبادیانی است. دیوان قصاید و مقطعات حكیم ناصر خسرو قبادیانی به ضمیمه‌ی روشنایی‌نامه و سعادت‌نامه به تصحیح حاج سید نصرالله تقوی و مقدمه‌ی آقای تقی‌زاده و تعلیقات آقای مینوی در تهران به سال‌های ۱۳۰۴ ـ ۱۳۰۷(هجری شمسی) به طبع رسیده است. یادداشت‌های علامه دهخدا در تصحیح اشعار و بعضی نكات در مقدمه‌ای از صفحة ۶۱۹ دیوان مزبور به بعد، چاپ شده است. از دیگر کارهای علامه دهخدا می‌‌توان به دیوان سید حسن غزنوی ملقب به اشرف، اشاره کرد که به اهتمام آقای مدرس رضوی در تهران به سال ۱۳۲۸ به‌طبع رسیده است. آقای مدرس پس از اتمام متن دیوان، آن را به نظر علامه دهخدا و استاد بدیع‌الزمان فروزانفر رساندند؛ و یادداشت‌های ایشان را در تصحیح اشعار در پایان كتاب جای دادند. تصحیحات علامه دهخدا در صفحات ۳۶۱ ـ ۳۷۶ آن كتاب مندرج است.<ref name=":0" />  

[[پرونده:دهخدا4.JPG|جایگزین=علامه علی‌اکبر دهخدا|بندانگشتی|300x300پیکسل|علامه علی‌اکبر دهخدا]]

لغت‌نامه‌ی دهخدا

دیوان شعر<ref>[http://namnak.com/%D8%B2%D9%86%D8%AF%DA%AF%DB%8C%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87-%D8%B9%D9%84%DB%8C-%D8%A7%DA%A9%D8%A8%D8%B1-%D8%AF%D9%87%D8%AE%D8%AF%D8%A7.p643 زندگی‌نامه علی‌اکبر دهخدا - سایت نمناک]</ref>  

[[پرونده:دهخدا2.JPG|بندانگشتی|276x276پیکسل]]

علی‌اکبر دهخدا در ۷ اسفندماه ۱۳۳۴، در سن ۷۷ سالگی در منزل خود در خیابان ایرانشهر تهران، درگذشت. پیکر او در ابن بابویه در شهر ری و در مقبره‌ی خانوادگی به خاک سپرده شد. پس از درگذشت دهخدا، خانه‌اش تبدیل به دبستانی به نام خودش شد که پس از انقلاب ضدسلطنتی و در حاکمیت جمهوری اسلامی، نام او را از این دبستان حذف کردند.<ref name=":5" />  

وصیت‌نامه‌ی استاد علی‌اکبر دهخدا که پشت و روی قوطی سیگار هما نوشته شده است؛ و در صندوق نسوز اسناد مجلس شورای ملی نگه‌داری می‌شود، چنین است:  

استمداد شود».<ref name=":4" />   

علی‌اکبر دهخدا در وصیت‌نامه‌ی دیگری نوشته است:

[[پرونده:مزار دهخدا.JPG|جایگزین=مزار علی‌اکبر دهخدا در ابن بابویه|بندانگشتی|340x340پیکسل|مزار علی‌اکبر دهخدا در ابن بابویه]]