۸٬۶۰۲
ویرایش
←لغت‌نامه‌ی دهخدا
بدون خلاصۀ ویرایش |
|||
| خط ۷۳: | خط ۷۳: | ||
[[پرونده:لغت‌نامه علامه دهخدا.JPG|جایگزین=لغت‌نامه دهخدا|بندانگشتی|385x385پیکسل|لغت‌نامه دهخدا]] | [[پرونده:لغت‌نامه علامه دهخدا.JPG|جایگزین=لغت‌نامه دهخدا|بندانگشتی|385x385پیکسل|لغت‌نامه دهخدا]] | ||
لغت‌نامه‌ی دهخدا مهم‌ترین و اساسی‌ترین اثر علی‌اکبر دهخدا و حتی شاید همه‌ی نویسندگان معاصر است. بیش‌تر شهرت و احترامی که دهخدا داراست به خاطر لغت‌نامه‌ی اوست. تألیف لغت‌نامه‌ی دهخدا تاثیر بزرگی در جاودانگی زبان فارسی گذاشت. امروز در ایران برای جست‌وجوی معنای کلمه یا مطلبی علمی در هر کتاب‌خانه، مجلدات لغت‌نامه‌ی دهخدا را ورق می‌زنند. تمامی لغات فارسی و نام شهرها و روستاها و کلمات علمی و اشخاص بزرگ و حتی لغات عربی را می‌‌توان در لغت‌نامه‌ی دهخدا یافت. در جلوی هر کلمه‌ای معنای لغوی کلمه، موارد استعمال آن، طرز تلفظ صحیح آن، اشعاری با آن و بسیاری اطلاعات دیگر درباره‌ی آن قرار دارد. لغت‌نامه‌ی دهخدا هم دایرة‌المعارف است و هم کتاب مرجع علوم گوناگون و هم لغت‌نامه. لغت‌نامه‌ای که علی‌اکبر دهخدا ۵۰ سال، یعنی بیش‌تر عمر خود را صرف آن کرده است؛ از پایه‌ی سه-چهار میلیون فیشی تألیف شده است که دهخدا شب و روز به جمع‌آوری آن‌ها مشغول بود. بنا بر گفته‌ی خود او و نزدیکانش، دهخدا هیچ روزی از کار فیش‌برداری برای لغت‌نامه غافل نشد مگر ۲ روز به خاطر فوت مادرش و ۲ روز به خاطر بیماری سختی که داشت. فکر و اندیشه‌ی ایجاد لغت‌نامه‌ای جامع که هم معنای همه‌ی لغات فارسی را داشته باشد و هم اطلاعات لازم درباره‌ی همه چیز را به خواننده بدهد از همان زمانی که دهخدا در یکی از قرای بختیاری منزوی بود در ذهنش خطور کرده بود. وی چند میلیون فیش از روی متون معتبر استادان نظم و نثر فارسی و عربی، لغت‌نامه‌های چاپی و خطی، کتب تاریخ و جغرافیا، طب، ریاضی، هندسه، هیأت، حکمت، کلام، فقه و… فراهم آورده بود. البته نقل می‌کنند که او بیش‌تر یادداشت‌ها را از حافظه‌ی خود می‌‌نوشته است. علی‌اکبر دهخدا در یکی از یادداشت‌های پراکنده‌اش برای لغت‌نامه می‌‌نویسد: | لغت‌نامه‌ی دهخدا مهم‌ترین و اساسی‌ترین اثر علی‌اکبر دهخدا و حتی شاید همه‌ی نویسندگان معاصر است. بیش‌تر شهرت و احترامی که دهخدا داراست به خاطر لغت‌نامه‌ی اوست. تألیف لغت‌نامه‌ی دهخدا تاثیر بزرگی در جاودانگی زبان فارسی گذاشت. امروز در ایران برای جست‌وجوی معنای کلمه یا مطلبی علمی در هر کتاب‌خانه، مجلدات لغت‌نامه‌ی دهخدا را ورق می‌زنند. تمامی لغات فارسی و نام شهرها و روستاها و کلمات علمی و اشخاص بزرگ و حتی لغات عربی را می‌‌توان در لغت‌نامه‌ی دهخدا یافت. در جلوی هر کلمه‌ای معنای لغوی کلمه، موارد استعمال آن، طرز تلفظ صحیح آن، اشعاری با آن و بسیاری اطلاعات دیگر درباره‌ی آن قرار دارد. لغت‌نامه‌ی دهخدا هم دایرة‌المعارف است و هم کتاب مرجع علوم گوناگون و هم لغت‌نامه. لغت‌نامه‌ای که علی‌اکبر دهخدا ۵۰ سال، یعنی بیش‌تر عمر خود را صرف آن کرده است؛ از پایه‌ی سه-چهار میلیون فیشی تألیف شده است که دهخدا شب و روز به جمع‌آوری آن‌ها مشغول بود. بنا بر گفته‌ی خود او و نزدیکانش، دهخدا هیچ روزی از کار فیش‌برداری برای لغت‌نامه غافل نشد مگر ۲ روز به خاطر فوت مادرش و ۲ روز به خاطر بیماری سختی که داشت. فکر و اندیشه‌ی ایجاد لغت‌نامه‌ای جامع که هم معنای همه‌ی لغات فارسی را داشته باشد و هم اطلاعات لازم درباره‌ی همه چیز را به خواننده بدهد از همان زمانی که دهخدا در یکی از قرای بختیاری منزوی بود در ذهنش خطور کرده بود. وی چند میلیون فیش از روی متون معتبر استادان نظم و نثر فارسی و عربی، لغت‌نامه‌های چاپی و خطی، کتب تاریخ و جغرافیا، طب، ریاضی، هندسه، هیأت، حکمت، کلام، فقه و… فراهم آورده بود. البته نقل می‌کنند که او بیش‌تر یادداشت‌ها را از حافظه‌ی خود می‌‌نوشته است. علی‌اکبر دهخدا در یکی از یادداشت‌های پراکنده‌اش برای لغت‌نامه می‌‌نویسد: | ||
علی‌اکبر دهخدا در سال ۱۳۲۴ هجری شمسی، میلیون‌ها فیشی را كه در تهیه‌ی لغت‌نامه فراهم كرده بود، توسط مجلس شورای ملی به ملت ایران هدیه كرد و مجلس نیز قانونی را تصویب كرد كه این میراث عظیم چاپ شود و مؤسسه‌ای نیز به نام لغت‌نامه‌ی دهخدا برای مدیریت کار چاپ لغت‌نامه و ادامه‌ی راه دهخدا تأسیس شود. مدتی بعد از تصویب طرح چاپ لغت‌نامه در مجلس شورای ملی، دهخدا درگذشت و از آن زمان به بعد کار هماهنگی و مدیریت لغت‌نامه به وصیت خود دهخدا به عهده دکتر محمد معین گذاشته شد. دکتر محمد معین که در ادبیات فارسی تبحر فراوان داشت و کتاب فرهنگ فارسی ۶ جلدی معین از آثار گران‌بهای اوست به خوبی از عهده‌ی ادامه این کار بزرگ بر آمد. پس از درگذشت دکتر محمد معین نیز این کار به‌وسیله‌ی دکتر سید جعفر شهیدی و ابوالحسن شعرائی و دکتر دبیر سیاقی و دیگران دنبال شد و به پایان رسید. تا زمانی که علی‌اکبر دهخدا زنده بود چهار هزار و دویست صفحه از لغت‌نامه تهیه شده بود در حالی که لغت‌نامه‌ای که امروز وجود دارد در ۵۰ جلد و ۲۶ هزار صفحه به چاپ رسیده است. هم‌چنین به تازگی سی‌دی لغت‌نامه‌ی دهخدا نیز توسط مؤسسه‌ی دهخدا که زیرمجموعه‌ی دانشکده‌ی ادبیات دانشگاه تهران است تولید و عرضه شده است. به دلیل ارزش فرهنگی و علمی لغت‌نامه و نقش خطیر آن در زبان فارسی از تولید و عرضه‌ی سی‌دی یا کتاب لغت‌نامه‌ی دهخدا توسط شرکت‌ها و اداره‌های دیگر جلوگیری میشود. هم‌چنین به تازگی، مجلس در حال بررسی این طرح است که کتاب لغت‌نامه را از قانون حقوق مصنفان مجزا نگه دارد زیرا بر اساس این قانون هر کتابی پس از گذشتن ۳۰ سال از زمان چاپش، قابل چاپ شدن توسط هر چاپ‌خانه‌ای است. اما به علت وضعیت ویژه‌ی لغت‌نامه‌ی دهخدا، قرار است قانونی تصویب شود که بر اساس آن به‌جز مؤسسه‌ی دهخدا هیچ مؤسسه‌ی دیگری نتواند دست به تولید و توزیع کتاب یا سی‌دی لغت‌نامه‌ی دهخدا بزند.<ref name=":0" /> | <blockquote>«همه‌ی لغات فارسی (زبانان تاکنون احیا و درجایی جمع‌آوری نشده، مقداری از لغات مستعمل در لغت‌نامه‌ها در کتب به‌ویژه در شعر، گردآمده‌است که ما آن‌ها را در این‌جا نقل کرده‌ایم. ولی از سوی دیگر هزاران لغت فارسی و غیر فارسی در تداول به‌کار میرود که تاکنون کسی آن‌ها را گرد نیاورده و اگر گرد‌آورده به چاپ نرسانیده‌است. ما بسیاری از این لغات را به‌تدریج از حافظه نقل و سپس آن‌ها را الفبایی کرده‌ایم. ولی باید دانست که برای به‌خاطر آوردن چند ده‌هزار کلمه و الفبایی کردن آن، عمر هفت کرکس میباید... و این کار بی‌هیچ فصل و قطعی، بیرون از بیماری صعب چند روزه و دو روز رحلت مادرم رحمه‌الله علیها که این شغل تعطیل شد و دقایقی چند که برای ضروریات حیات در روز، و میتوانم گفت که بسیار شب‌ها نیز، در خواب و در میان نوم و یقظه در این کار بودم. چه‌بارها که در شب از بستر برمی‌خاستم و پلیته میکردم و چیز مینوشتم».</blockquote>علی‌اکبر دهخدا در سال ۱۳۲۴ هجری شمسی، میلیون‌ها فیشی را كه در تهیه‌ی لغت‌نامه فراهم كرده بود، توسط مجلس شورای ملی به ملت ایران هدیه كرد و مجلس نیز قانونی را تصویب كرد كه این میراث عظیم چاپ شود و مؤسسه‌ای نیز به نام لغت‌نامه‌ی دهخدا برای مدیریت کار چاپ لغت‌نامه و ادامه‌ی راه دهخدا تأسیس شود. مدتی بعد از تصویب طرح چاپ لغت‌نامه در مجلس شورای ملی، دهخدا درگذشت و از آن زمان به بعد کار هماهنگی و مدیریت لغت‌نامه به وصیت خود دهخدا به عهده دکتر محمد معین گذاشته شد. دکتر محمد معین که در ادبیات فارسی تبحر فراوان داشت و کتاب فرهنگ فارسی ۶ جلدی معین از آثار گران‌بهای اوست به خوبی از عهده‌ی ادامه این کار بزرگ بر آمد. پس از درگذشت دکتر محمد معین نیز این کار به‌وسیله‌ی دکتر سید جعفر شهیدی و ابوالحسن شعرائی و دکتر دبیر سیاقی و دیگران دنبال شد و به پایان رسید. تا زمانی که علی‌اکبر دهخدا زنده بود چهار هزار و دویست صفحه از لغت‌نامه تهیه شده بود در حالی که لغت‌نامه‌ای که امروز وجود دارد در ۵۰ جلد و ۲۶ هزار صفحه به چاپ رسیده است. هم‌چنین به تازگی سی‌دی لغت‌نامه‌ی دهخدا نیز توسط مؤسسه‌ی دهخدا که زیرمجموعه‌ی دانشکده‌ی ادبیات دانشگاه تهران است تولید و عرضه شده است. به دلیل ارزش فرهنگی و علمی لغت‌نامه و نقش خطیر آن در زبان فارسی از تولید و عرضه‌ی سی‌دی یا کتاب لغت‌نامه‌ی دهخدا توسط شرکت‌ها و اداره‌های دیگر جلوگیری میشود. هم‌چنین به تازگی، مجلس در حال بررسی این طرح است که کتاب لغت‌نامه را از قانون حقوق مصنفان مجزا نگه دارد زیرا بر اساس این قانون هر کتابی پس از گذشتن ۳۰ سال از زمان چاپش، قابل چاپ شدن توسط هر چاپ‌خانه‌ای است. اما به علت وضعیت ویژه‌ی لغت‌نامه‌ی دهخدا، قرار است قانونی تصویب شود که بر اساس آن به‌جز مؤسسه‌ی دهخدا هیچ مؤسسه‌ی دیگری نتواند دست به تولید و توزیع کتاب یا سی‌دی لغت‌نامه‌ی دهخدا بزند.<ref name=":0" /> | ||
علی‌اکبر دهخدا نوشتن لغت‌نامه را در دوران محرومیت از فعالیت‌های سیاسی، اجتماعی و حرفه‌ی روزنامه‌نگاری آغاز کرد، لغت‌نامه‌ای که اینک پس از گذشت سال‌ها هنوز جایگزینی برای آن به وجود نیامده است. لغت‌نامه‌ی دهخدا، مادر لغت‌نامه‌های دیگر محسوب میشود. این لغت‌نامه از بزرگ‌ترین اسناد ملی، فرهنگی و زبانی ایرانیان به شمار میرود که سیر تاریخی و تحول معنای کلمات را در طول تاریخ روشن می‌کند. دهخدا نزدیک به ۴۰ سال از عمر خویش را صرف استخراج و تدوین تمام واژه‌ها و ریشه‌یابی آن‌ها کرد. این اثر شامل ۲۰ هزار عنوان لغت و بیش از ۵۰ جلد است. اما علامه دهخدا پس از مدتی به دلیل بیماری از کامل کردن این اثر باز ماند و ادامه‌ی تدوین و چاپ این کتاب را به دکتر محمد معین که از اساتید ادبیات بود، سپرد؛ و پس از درگذشت دکتر محمد معین سرانجام این امر به‌وسیله سیدجعفر شهیدی هم‌کار وی به پایان رسید. <ref name=":1" /> | علی‌اکبر دهخدا نوشتن لغت‌نامه را در دوران محرومیت از فعالیت‌های سیاسی، اجتماعی و حرفه‌ی روزنامه‌نگاری آغاز کرد، لغت‌نامه‌ای که اینک پس از گذشت سال‌ها هنوز جایگزینی برای آن به وجود نیامده است. لغت‌نامه‌ی دهخدا، مادر لغت‌نامه‌های دیگر محسوب میشود. این لغت‌نامه از بزرگ‌ترین اسناد ملی، فرهنگی و زبانی ایرانیان به شمار میرود که سیر تاریخی و تحول معنای کلمات را در طول تاریخ روشن می‌کند. دهخدا نزدیک به ۴۰ سال از عمر خویش را صرف استخراج و تدوین تمام واژه‌ها و ریشه‌یابی آن‌ها کرد. این اثر شامل ۲۰ هزار عنوان لغت و بیش از ۵۰ جلد است. اما علامه دهخدا پس از مدتی به دلیل بیماری از کامل کردن این اثر باز ماند و ادامه‌ی تدوین و چاپ این کتاب را به دکتر محمد معین که از اساتید ادبیات بود، سپرد؛ و پس از درگذشت دکتر محمد معین سرانجام این امر به‌وسیله سیدجعفر شهیدی هم‌کار وی به پایان رسید. <ref name=":1" /> | ||