مبارزه مدنی: تفاوت میان نسخه‌ها

در واقع هدف از مبارزه‌ی مدنی این است که از قوانین ناعادلانه و غیر انسانی به‌صورت خشونت‌پرهیز سرپیچی شود؛ و این نافرمانی‌ها مانع اعمال آن‌ها گردد؛ و در نتیجه در بلندمدت قانونگذاران و قوانین عادلانه را بر جامعه حاکم کند.<ref name=":3">[https://virgool.io/@liberalShadow/%D9%85%D8%A8%D8%A7%D8%B1%D8%B2%D9%87%DB%8C-%D9%85%D8%AF%D9%86%DB%8C-%DA%86%DB%8C%D8%B3%D8%AA-uffglnjdb4y6 مبارزه مدنی چیست؟ - سایت ویرگول]</ref>  

فصل مشترک همه‌ی جنبش‌های مدنی معاصر بر سه اصل استوار است:

اصل سوم - هزینه‌های غیرقابل تحمل به حکومت دیکتاتور وارد کردن<ref name=":2" />  

در مبارزه مدنی یا خشونت‌پرهیز، تاکتیک‌های گوناگونی به‌کار گرفته می‌شود که عمده‌ترین آن‌ها عبارتند از: انواع بیانیه‌ها، صدور اعلامیه، تهیه شعار، افشاگری‌ها، اعتصاب غذا، دیوارنویسی، تجمع و تظاهرات و سپس پراکنده‌شدن، تظاهرات سکوت، بوق زدن و روشن کردن چراغ‌های اتومبیل‌ها، پخش عکس‌ شهیدان، رفتار محبت‌آمیز با نیروهای سرکوب‌گر جهت جذب آن‌ها، راه‌پیمایی به هر شکل ممکن، عزاداری سیاسی، آتش زدن تصاویر دیکتاتور، تجمعات اعتراضی، نافرمانی اجتماعی، سر کار نرفتن، تحریم‌های اقتصادی، اعتصابات کارمندان شرکت و کارگران و کشاورزان، تحریم انتخابات و...<ref name=":3" />  

مبارزه‌ی مدنی و مسالمت‌آمیز پس از روی کار آمدن نظام جمهوری اسلامی و به قدرت رسیدن خمینی، تا [[تظاهرات ۳۰ خرداد ۱۳۶۰|۳۰ خرداد ۱۳۶۰]]، در جریان بود، اما با کشتار و سرکوب علنی معترضان در روز ۳۰ خرداد، مبارزه‌ی مدنی و خشونت‌پرهیز به پایان خود رسید.<ref name=":4">[https://besoyepirozi.com/%D8%AC%D9%86%DA%AF/23173-%D9%86%D8%A7%D9%81%D8%B1%D9%85%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D9%85%D8%AF%D9%86%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A8%D8%AF%D8%A7%D8%AF-%D9%85%D8%B0%D9%87%D8%A8%DB%8C-%D8%9F-%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4-%D8%A7%D9%86%D9%82%D9%84%D8%A7%D8%A8-%E2%80%93-%D9%82%D8%B3%D9%85%D8%AA-%D8%B3%DB%8C%D8%B2%D8%AF%D9%87%D9%85-%D9%86%D8%A7%D9%81%D8%B1%D9%85%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D9%85%D8%AF%D9%86%DB%8C-%DB%8C%D8%A7-%D8%B1%D8%A7%D9%87-%D8%AD%D9%84-%D8%A7%D9%86%D9%82%D9%84%D8%A7%D8%A8%DB%8C-%D9%86%D9%87_%D8%B4%D8%A7%D9%87_%D9%86%D9%87_%D8%B4%D9%8A%D8%AE-%D8%A2%D8%B1%DB%8C_%D8%A8%D9%87_%D8%AC%D9%85%D9%87%D9%88%D8%B1%DB%8C_%D8%AF%D9%85%DA%A9%D8%B1%D8%A7%D8%AA%DB%8C%DA%A9-%D9%82%DB%8C%D8%A7%D9%85_%D8%AA%D8%A7_%D8%B3%D8%B1%D9%86%DA%AF%D9%88%D9%86%DB%8C نافرمانی مدنی یا راه حل انقلابی - سایت بسوی پیروزی] 1</ref>   

در برابر شیوه مبارزه‌ی مدنی و مسالمت‌آمیز، زمانی منطقی و نتیجه‌بخش است که حکومت نیز گوش شنوا داشته باشد؛ و مدارا کند. هم‌چنین باید حق و حقوق شهروندی، آزادی بیان، فعالیت آزاد سیاسی و انتقادی و تجماعات را بپذیرد و به رسمیت بشناسد. تجربه‌ی این سالیان نشان داده است که رژیم ایران هیچ پاسخی به دادخواهی مسالمت‌آمیز و مطالبات مردم در زمینه‌های سیاسی/ اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و صنفی نداده است.<ref>[https://article.mojahedin.org/i/%DA%A9%D9%81-%D8%AE%DB%8C%D8%A7%D8%A8%D8%A7%D9%86-%D9%88-%D8%B1%D8%A7%D9%87-%D8%AD%D9%84-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D9%86%D8%AC%D8%A7%D8%AA-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86 کف خیابان و راه حل‌های نجات ایران - سایت مجاهدین خلق ایران]</ref>   

پاسخ نظام جمهوری اسلامی به اعتراضات و مطالبات مردم و گروه‌ها و احزاب و جریان‌های سیاسی از نخستین روز به قدرت رسیدن، سرکوب و خشونت بوده است. از اعدام‌های دهه‌ی ۱۳۶۰، و [[قتل عام ۶۷|'''قتل‌عام زندانیان سیاسی در تابستان ۱۳۶۷''']]، تا '''[[قتل‌های زنجیره‌ای]]'''، اعدام‌های پشت بام رفاه، کشتن بیش از صد تن از معترضین در قیام ۱۳۸۸، کشتار مردم در قیام ۱۳۹۶ و ۹۷، کشتن بیش از ۱۵۰۰ تن در '''[[اعتراضات ۱۳۹۸ ایران|قیام خونین آبان ۱۳۹۸]]'''، شلیک به '''[[سقوط هواپیمای اوکراینی|هواپیمای اوکراینی]]''' و قتل ۱۷۶ انسان بی‌گناه، ترورهای خارج از مرز ایران و به‌خون کشیدن '''[[اعتراضات سراسری ۱۴۰۱ ایران|اعتراضات سراسری سال ۱۴۰۱]]'''، و...<ref>[https://iranwire.com/fa/features/104449-%D9%86%D8%A7%D9%81%D8%B1%D9%85%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D9%85%D8%AF%D9%86%DB%8C-%DA%86%DB%8C%D8%B3%D8%AA-%D9%88-%D8%A2%DB%8C%D8%A7-%D8%AC%D9%85%D9%87%D9%88%D8%B1%DB%8C-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C-%D8%B1%D8%A7-%D9%88%D8%A7%D8%AF%D8%A7%D8%B1-%D8%A8%D9%87-%D9%85%D8%B5%D8%A7%D9%84%D8%AD%D9%87-%D9%85%DB%8C%DA%A9%D9%86%D8%AF/ نافرمانی مدنی چیست و آیا جمهوری اسلامی را وادار به مصالحه می‌کند؟ - سایت ایران وایر]</ref>  

در کشورهایی که تا حد و حدودی از دموکراسی برخوردار هستند، نافرمانی مدنی می‌تواند نتیجه‌هایی داشته باشد، به این معنی که حکومت‌ها به کنش و عمل جمعی اعتراضی بی‌توجه و بی‌اعتنا نیستند؛ و با نافرمانی مدنی و آگاهی عمومی که به‌وجود می‌آید، حکومت‌ها مجبور می‌شوند برای یافتن راه‌حل‌های مشترک و یا راهی برای تغییر قوانین، با مخالفین پای میز مذاکره بیایند. اما در کشورهای غیردموکراتیک و دیکتاتوری که حکومت‌ها اهل گفتگو با مخالفان نیستند و به آن تن نمی‌دهند، مبارزه‌ی مدنی جای خود را به اشکال دیگر مبارزه می‌دهند که جریانات و گروه‌های اجتماعی می‌توانند برای ابراز اعتراض و مخالفت خودشان آن را انتخاب کنند. در خصوص کشور ایران، جامعه در ۶ ما اخیر یعنی در اعتراضات سراسری ۱۴۰۱، آگاهی جمعی تازه‌ای را کسب کرده‌؛ و قدم در مرحله‌ی جدیدی از مقاومت خود شده است. از این‌رو اگر این مقاومت بتواند سراسری شود و ادامه یابد، می‌تواند زمینه‌ساز اشکال دیگری از مبارزه شود که مطالبات و خواست‌های مهم‌تری را مطرح کنند.<ref name=":0" />  

شیوه مبارزه‌ی مسلحانه و قهر‌آمیز، یک انتخاب نیست، بلکه ضرورتی است که در جریان مبارزه برای آزادی، از طرف حکومت به نیروهای آزادی‌خواه و انقلابی تحمیل می‌شود.<ref>[https://besoyepirozi.com/%D8%AC%D9%86%DA%AF/22586-%D9%85%D8%A8%D8%A7%D8%B1%D8%B2%D9%87-%D9%85%D8%AF%D9%86%DB%8C-%D8%A8%D8%A7-%DA%AF%D8%B1%DA%AF-%D8%AF%D8%B1%D9%86%D8%AF%D9%87-%E2%80%93-%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF%D8%B9%D9%84%DB%8C-%D8%B5%D8%A7%D9%84%D8%AD%DB%8C-%D9%86%D9%87_%D8%B4%D8%A7%D9%87_%D9%86%D9%87_%D8%B4%D9%8A%D8%AE مبارزه مدنی با گرگ درنده - سایت بسوی پیروزی] 2</ref>  

اصلاح‌طلبان حکومتی با استناد به مبارزات مدنی '''[[نلسون ماندلا]]'''، مبارزه‌ی مسالمت‌آمیز و خشونت‌پرهیز را ترویج می‌کنند. در صورتی که خود ماندلا هم برخلاف تصویری که از او به‌عنوان یک مبارز یک‌بعدی و خشونت‌پرهیز ارائه می‌شود، کسی بود که از این‌گونه توصیه‌ها و الگوبرداری‌های بی‌هزینه عصبانی می‌شد و استدلال می‌کرد:<blockquote>«در هند گاندی با یک قدرت خارجی سر و کار داشت که به‌مراتب واقع‌گراتر و دوراندیش‌تر از رژیم پرتوریا بود در مورد رژیم آپارتاید آفریقای جنوبی این‌طور نبود. مقاومت منفی و پرهیز از خشونت زمانی تا زمانی مؤثر است که طرف مقابل شما نیز به همین اصول وفادار باشد، اما اگر با اعتراضات مسالمت‌آمیز با خشونت برخورد شود کارآیی نیز به پایان می‌رسد»<ref>'''(نلسون ماندلا، راه دشوار آزادی، ص ۲۰۷)'''</ref> </blockquote>نلسون ماندلا از نخستین بنیانگذاران جنبش مسلحانه به نام روح ملت بود. ماندلا تا پیش از دستگیری نیز به‌طور مستقیم رهبری مبارزات مسلحانه را بر عهده داشت. آن‌چنان مبارزه‌ی مسلحانه‌ی ماندلا برجسته بود که در آمریکا فیلمی به نام «تفنگ ماندلا» ساخته شد. نام ماندلا تا سال ۲۰۰۸ میلادی در لیست تروریستی دولت آمریکا بود. در واقع شهرت ماندلا نه بخاطر مبارزه مدنی، بلکه بخاطر تأکید بر مبارزه‌ی قهرآمیز و مسلحانه بود.<ref name=":5">[https://www.tribunezamaneh.com/archives/169704 مبارزه با جمهوری اسلامی با هر روشی مجاز است - سایت تریبون زمانه]</ref>  

=== '''طرح نافرمانی مدنی رضا پهلوی''' ===

اصلاح‌طلبی موهوم و مبارزه مدنی در شرایط خاصی می‌تواند عکس عمل کند و منجر به تثبیت وضعیت حکومت توتالیتر و بقای حکمرانی ظالمانه آن‌ شود. همواره در حکومت‌های دیکتاتوری افرادی به‌ظاهر تحصیل‌کرده تحت عنوان روشنفکر و صلح‌جو برای حفظ و بقای دیکتاتوری که خود نیز به‌گونه‌ای بخشی از نظام دیکتاتوری بوده و از آن به‌طور مستقیم یا غیرمستقیم منفعت می‌برند، تلاش می‌کنند تا نارضایتی‌‌های سیاسی/ اجتماعی مردم جامعه را در جهت مطلوب خود که همان حفظ نظام دیکتاتوری است، سمت و سو بدهند؛ و آزادی‌خواهان و مبارزان را به پایبندی شتاب‌زده از شیوه‌های مبارزاتی خشونت‌پرهیز و بی هزینه بکشانند تا مبادا رشته امور از هم بپاشد. چنین افرادی که توجیه‌گر نظام دیکتاتوری هستند، از رادیکال شدن مبارزات مردم ستم‌دیده که منجر به دگرگونی اساسی و انقلاب شود، به‌شدت در هراسند. بنابر این از تریبون‌ها دولتی و غیردولتی که بسیار در اختیارشان قرار دارند، به‌طور مداوم بر شیوه‌ی مبارزات خشونت‌پرهیز و مسالمت‌آمیز مدنی اصرار می‌کنند؛ و به این طریق تلاش زیادی می‌کنند تا به افکار عمومی آن‌چنان که مدنظر نظام دیکتاتوری است، جهت و سمت‌وسو بدهند. هر فرد و یا گروهی نیز که خارج از این شیوه بخواهد شیوه‌ی دیگری برای تغییر شرایط موجود در پیش بگیرد، مورد حمله‌ی این روشنفکران و تئوری‌پردازان حکومتی قرار می‌گیرد و برچسب کافر و منافق می‌خورد. درحالی که نظام استبدادی هر گونه مبارزه‌ی مسالمت‌آمیز و مدنی را به‌شدت سرکوب می‌کند، نمی‌توان یک‌سویه از مردم خواست که بی‌آزار و بی‌دفاع به مبارزات مدنی مقید باشند تا از طرف روشنفکرهای حکومتی به خشونت‌طلبی متهم نشوند.<ref name=":5" />  

در جامعه کنونی ایران، نبرد سختی بین استبداد دینی و تقریباً تمامی آزادی‌خواهان بخش‌های جامعه در جریان است. رژیم ایران به خاطر باورهای مذهبی در ذهن و روان بخشی بزرگی از مردم جامعه، آن‌ها را با نام خدا و مقدسات در برابر خواست‌های برحقشان سرکوب می‌کند که همین باعث مستحکم‌تر شدن صفوف مردم در امر مبارزه شده و هر روز شکاف بین نظام جمهوری اسلامی و مردم بیشتر و عمیق‌تر می‌شود. شدت سرکوبی که توسط رژیم ایران بر مردم اعمال می‌شود، این اندیشه را مطرح ساخته است که باید پاسخ این سرکوب مطلق را با شیو‌های قهرآمیز داد.<ref name=":3" />  

مشروع بودن مبارزه‌ی قهرآمیز هم بر این اساس است که مردم  حق این را دارند تا از حکومت بخواهند حاکمیت آن‌ها را به رسمیت بشناسد. این امر نیز از مجرا و مسیر رفراندوم، تشکیل احزاب، آزادی‌های مدنی و حق آزادی بیان و انتشار عقاید و باورها می‌گذرد. چنان‌چه حکومت هیچ‌کدام از این‌ها را به رسمیت نشناسد؛ و در برابر مردم معترض نیروی مسلح برای سرکوب آن‌ها به خیابان‌ها بفرستند، بر اساس قوانین بین‌المللی مردم حق دفاع از خود را به شیوه‌ی مسلحانه خواهند داشت.

زندانی سیاسی سعید ماسوری نخست به اعدام محکوم شد اما سرانجام به حکم حبس ابد کاهش پیدا کرد. او ۲۳ سال در زندان است؛ و یکی از قدیمی‌ترین زندانیان سیاسی است که هم‌اکنون در زندان گوهردشت به‌سر می‌برد. سعید ماسوری در بخشی از نامه‌ای تحت عنوان (اندر باب خشونت پرهیزی) نوشته است:<blockquote>«... در مقدمه اعلامیه جهانی حقوق بشر آمده است که: از آن‌جا که عدم شناسایی و تحقیر حقوق انسان‌ها، به اعمال وحشیانه‌ای منتهی گردیده، اگر با قانون مورد حمایت قرار نگیرند. به‌عنوان تنها و آخرین راه حل و چاره به شورش برخواهد خاست... آن‌جا که تحمل مردم هم به آستانه خود رسیده باشد و دیگر توان تحمل بیشتر را نداشته باشند و جز سرکوب و باز هم سرکوب پاسخی نگیرند؛ و چیزی عایدشان نشود، چه کاری از دستشان بر می‌آید؟ یعنی سوال این‌گونه مطرح می‌شود که چه‌گونه می‌توان بر حکومتی که دستگاه عظیم اداری، ارتش قدرتمند و قدرت قانونگذاری را در اختیار دارد، لجام زد و آنرا کنترل کرد؟‌ درحالی‌که می‌دانیم حکومتی با چنین امکانات عریض و طویلی به طور قطع منابع اعمال زور بسیاری بیشتری را در مقایسه با مردم، در اختیار دارد... آن‌جا که توحش عریان حکومت می‌کند و هیج حدو مرزی را نمی‌شناسد، آیا بازهم میتوان از خشونت پرهیزی یا مثلا تظاهرات گسترده، سکوت و مبارزات مدنی صحبت کرد؟...»<ref>[https://iranhrs.org/%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%B1-%D8%A8%D8%A7%D8%A8-%D8%AE%D8%B4%D9%88%D9%86%D8%AA-%D9%BE%D8%B1%D9%87%DB%8C%D8%B2%DB%8C-%D8%A7%D8%B2-%D8%B3%D8%B9%DB%8C%D8%AF-%D9%85%D8%A7%D8%B3%D9%88%D8%B1%DB%8C/ اندر باب خشونت پرهیزی از زندانی سیاسی سعید ماسوری - سایت کانون حقوق بشر ایرن]</ref> </blockquote>

بیش از نیم قرن پیش، جوانی مبارز و عدالت‌طلب به نام '''[[امیرپرویز پویان]]''' از بنیانگذاران '''[[سازمان چریک‌های فدایی خلق ایران]]'''، با ارائه‌ی جزوه‌ای کوتاه تحت عنوان «ضرورت مبارزات مسلحانه و رد تئوری بقا»، تلاش کرد تا توجه مبارزان و جوانان آزادی‌خواه را به ضرورت مبارزه‌ی مسلحانه با دیکتاتوری پهلوی در آن مقطع تاریخی جلب کند. پس از امیرپرویز پویان مبارزانی نظیر '''[[مسعود احمدزاده]]'''، '''[[بیژن جزنی]]''' و '''[[محمد حنیف‌نژاد]]''' با الگو گرفتن از مبارزات جنبش‌های کشورهای دیگر مانند فلسطین و آمریکای جنوبی و... این تئوری را در حد توان خود گسترش دادند. پس از سرنگونی رژیم شاه و استقرار نظام جمهوری اسلامی، حاکمان تکیه‌زده به اریکه‌ی قدرت که از همین مبارزات مسلحانه و همین تئوری‌ها سود جسته و به جا و مقام و قدرت رسید‌ه‌اند؛ و کاملاً به اهمیت مبارزه‌ی مسلحانه آگاه هستند، بسیار تلاش کردند تا با مدد صدا و سیما و رسانه‌ها و هر وسیله‌ی ممکن دیگر، هر گونه مبارزه‌ی مسلحانه و قهرآمیز را برابر با نابودی و نیستی قلمداد کنند؛ و از آن‌طرف با کوبیدن بر طبل مبارزات مدنی و تبلیغ آن، مبارزه‌ی مسلحانه را که تنها راه مقابله با استبداد و دیکتاتوری مطلق است، از محتوای خود خالی کنند.<ref name=":5" />  

== منابع: ==