محمدتقی پسیان: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش |
(ابرابزار) |
||
| خط ۲۲: | خط ۲۲: | ||
| label3 = نام کامل | | label3 = نام کامل | ||
| data3 = | | data3 = | ||
| label4 = نام‌های دیگر | | label4 = نام‌های دیگر | ||
| data4 = | | data4 = | ||
| label5 = منصب | | label5 = منصب | ||
| data5 = فرمانده ژاندارمری خراسان | | data5 = فرمانده ژاندارمری خراسان | ||
| label6 = لقب | | label6 = لقب | ||
| data6 = | | data6 = | ||
| label7 = نژاد | | label7 = نژاد | ||
| data7 = | | data7 = | ||
| خط ۵۱: | خط ۵۱: | ||
| label17 = پیش از | | label17 = پیش از | ||
| data17 = | | data17 = | ||
| label18 = پس از | | label18 = پس از | ||
| data18 = | | data18 = | ||
| label19 = دوران سلطنت | | label19 = دوران سلطنت | ||
| data19 = | | data19 = | ||
| خط ۷۴: | خط ۷۴: | ||
| data28 = فاطمه سولطان | | data28 = فاطمه سولطان | ||
| label29 = همسران | | label29 = همسران | ||
| data29 = | | data29 = | ||
| label30 = فرزندان | | label30 = فرزندان | ||
| data30 = | | data30 = | ||
| خط ۸۰: | خط ۸۰: | ||
| data31 = | | data31 = | ||
}} | }} | ||
''' | '''محمدتقی پسیان''' (زاده ۱۲۷۱ خورشیدی، تبریز - مقتول در ۱۱ مهر ۱۳۰۰ خورشیدی، قوچان) یا '''محمدتقیخان پسیان''' یا '''کلنل (سرهنگ) محمدتقیخان پسیان''' افسر میهن‌پرست و از نظامیان اواخر [[قاجاریان|دورهٔ قاجاریه]]<ref>هایپرکلابز - [http://hyperclubz.com/main/Club.aspx?qCat=home-entertainment-gr4&qId=17656 محمدتقی پسیان- هایپرکلابز]</ref> و فرمانده قیام ۱۳۰۰ خورشیدی در خراسان<ref>کارا کتاب - [http://www.karaketab.com/کتاب-تاریخ/کتاب-كلنل-محمد-تقی-خان-پسیان.html کلنل محمد تقی خان پسیان]</ref> بود. او از جمله افسرانی بود که در اولین روزهای قدرت‌گرفتن [[رضاشاه پهلوی|رضاخان]] با قیام خود عرصه را برای او تنگ کرد.<ref>نشر ماهی - [http://nashremahi.com/book/682 کلنل پسیان]</ref> ولی در نهایت جنبش وی در خراسان شکست خورد و وی کشته شد و سرش را از بدنش جدا کردند. | ||
</ref> و فرمانده | |||
او نخستین ایرانی بود که موفق به طی دوره خلبانی و پرواز با هواپیما شد.<ref>خرداد - [http://tnews.ir/news/bc48107617629.html محمدتقی خان پسیان، نخستین خلبان ایرانی]</ref> | او نخستین ایرانی بود که موفق به طی دوره خلبانی و پرواز با هواپیما شد.<ref>خرداد - [http://tnews.ir/news/bc48107617629.html محمدتقی خان پسیان، نخستین خلبان ایرانی]</ref> | ||
== زندگی‌نامه == | == زندگی‌نامه == | ||
کلنل | کلنل محمدتقیخان پسیان، در سال ۱۲۷۱ شمسی ۱۳۰۹ هجری قمری در محله سرخاب [[تبریز]] به‌دنیا آمد.<ref name=":0">سازمان مجاهدین خلق ایران - [https://event.mojahedin.org/events/5/شهادت-کلنل-محمدتقی-خان-پسیان شهادت کلنل محمدتقیخان پسیان]</ref> | ||
خاندان پسیان از | خاندان پسیان از خانواده‌های نظامی بومی دره گز محسوب می‌شوند. در دوره [[صفویان]] به منطقه قفقاز و سپس به آذربایجان جنوبی منتقل شده‌اند. پدرش محمدباقرخان پسیان و مادرش فاطمه سولطان بود.<ref name=":1">وبلاگ - [https://farssag.wordpress.com/کلنل-محمد-تقی-خان-پسیان/ کلنل محمد تقی خان پسیان]</ref> | ||
رستم بیگ جد خاندان پسیان بعد از عهدنامه ترکمنچای و جدایی شهرهای قفقاز از ایران زندگی زیرسلطه بیگانگان روس را برنتابید و به تبریز مهاجرت کرد. رستم بیگ و پدر محمدتقی یاور محمد باقرخان روابط نزدیکی با مقامات با نفوذ تبریز از جمله [[امیرکبیر|میرزاتقی‌خان امیرکبیر]] داشتند. فرزندان رستم بیگ همگی از مقامات نظامی بودند و بعضی چون علیقلی و غلامرضا در جنگ با انگلیس در شیراز کشته شدند. محمدتقی در منزل و مدرسه لقمانیه تبریز به تحصیل علوم و زبانهای خارجی پرداخت.<ref name=":2">کافه لینک - [http://cofelink.com/تحقیق-درباره-ی-محمد-تقی-خان-پسیان-دانل/ تحقیق درباره ی محمد تقی خان پسیان + دانلود فایل]</ref> | رستم بیگ جد خاندان پسیان بعد از عهدنامه ترکمنچای و جدایی شهرهای قفقاز از ایران زندگی زیرسلطه بیگانگان روس را برنتابید و به تبریز مهاجرت کرد. رستم بیگ و پدر محمدتقی یاور محمد باقرخان روابط نزدیکی با مقامات با نفوذ تبریز از جمله [[امیرکبیر|میرزاتقی‌خان امیرکبیر]] داشتند. فرزندان رستم بیگ همگی از مقامات نظامی بودند و بعضی چون علیقلی و غلامرضا در جنگ با انگلیس در شیراز کشته شدند. محمدتقی در منزل و مدرسه لقمانیه تبریز به تحصیل علوم و زبانهای خارجی پرداخت.<ref name=":2">کافه لینک - [http://cofelink.com/تحقیق-درباره-ی-محمد-تقی-خان-پسیان-دانل/ تحقیق درباره ی محمد تقی خان پسیان + دانلود فایل]</ref> | ||
تحصیلات ابتدایی را در همان شهر به‌پایان رساند و در سال | تحصیلات ابتدایی را در همان شهر به‌پایان رساند و در سال ۱۲۸۶ یعنی زمانی که ۱۵ساله بود، برای ادامه تحصیل در مدرسه نظام به تهران رفت.<ref name=":0" /> | ||
== خدمت نظام == | == خدمت نظام == | ||
پنج سال در این مدرسه آموزش دید و در سال آخر تحصیل از سوی وزارت جنگ با درجه ستوان دومی خدمت ژاندارمری درآمد. پس از دو سال خدمت به درجه سروانی ارتقا یافت . در | پنج سال در این مدرسه آموزش دید و در سال آخر تحصیل از سوی وزارت جنگ با درجه ستوان دومی خدمت ژاندارمری درآمد. پس از دو سال خدمت به درجه سروانی ارتقا یافت. در ۱۲۹۱ با سمت معلم و مترجم در مدرسه ژاندارمری یوسف آباد به کار خود ادامه داد. سپس به عنوان فرمانده گروهان به مأموریت همدان اعزام شد. بعد از برقراری امنیت راه همدان به تهران بازگشت و با اتمام دوره به درجه سرگردی ارتقا یافت و به پاس موفقیت در مأموریت همدان از وزارت جنگ مدال طلا ی نظامی گرفت. | ||
[[پرونده:محمدتقی پسیان در جوانی.jpg|بندانگشتی|محمدتقی پسیان در | [[پرونده:محمدتقی پسیان در جوانی.jpg|بندانگشتی|محمدتقی پسیان در جوانی]] | ||
هم‌زمان با انتصاب او به فرماندهی گردان همدان جنگ جهانی اول آغاز شد. با تشکیل دولت مهاجرین در صف مقدم وطن خواهان حکومت مهاجرین قرار گرفت و در ۱۲۹۴ حمله معروف «مصلی» به روسها حمله کرد و ضمن شکست دادن و خلع سلاح آنها همدان را از منطقه نفوذ نیروهای روسیه خارج ساخت. پسیان و یاورعزیزالله خان ضرغامی دفاع از همدان را در مقابل هجوم قوای روسی سازماندهی کردند اما به سبب برتری کمی و کیفی ارتش روسیه ناگزیر از عقب‌نشینی به کرمانشاه شدند. | |||
در آنجا به سبب عدم اتحاد و کمبود اسلحه پیروزی غیرممکن شد و نیروهای | در آنجا به سبب عدم اتحاد و کمبود اسلحه پیروزی غیرممکن شد و نیروهای وطن‌خواه به سرزمین عثمانی پناه بردند. پس از این ناکامی پسیان از فرماندهی قوا کناره گیری کرد و برای درمان به آلمان رفت. در آلمان تحصیلات نظامی را ادامه داد نخست در نیروی هوایی آلمان و سپس در پیاده‌نظام به تحصیل و تمرین همت گمارد.<ref name=":2" /> | ||
== خدمت در خراسان == | == خدمت در خراسان == | ||
به دنبال تغییر اوضاع و پایان گرفتن جنگ جهانی اول در | به دنبال تغییر اوضاع و پایان گرفتن جنگ جهانی اول در ۱۲۹۷ به ایران بازگشت. در همان سال و به دنبال سقوط دولت وثوق الدوله دوباره به خدمت ژاندارمری دعوت شد و به درجه کلنلی (سرهنگی) ارتقا یافت و در دولت مشیرالدوله به فرماندهی ژاندارمری خراسان منصوب گردید.<ref name=":2" /> | ||
پسیان خدمات بسیار | پسیان خدمات بسیار ارزنده‌ای به خراسان نمود از جمله بهبود وضعیت نابسامان اقتصادی و سیاسی خراسان، گرفتن مالیات از سرمایه‌داران و زمینداران بزرگ خراسان، جمع‌آوری سلاحهای غیرمجاز در شهر، تشکیل کمیته عدالت برای رسیدگی به شکایات مردم، تشکیل کمیته مبارزه با مواد مخدر در خراسان، ایجاد انبار گندم مدرن (سیلو)، ایجاد سه مدرسه دولتی، تأسیس بانک، تشویق صادرات ایران، ایجاد تفریحگاههای سالم موسیقی و فرهنگی و ده‌ها خدمات عمرانی و فرهنگی دیگر.<ref name=":3">طلوع آزادی - [http://tolouazadi.blogspot.al/2017/10/blog-post.html شهادت کلنل محمدتقیخان پسیان]</ref> | ||
مأموریت او با والی گری قوام السلطنه در خراسان مصادف بود. کلنل با هدف ساماندهی ژاندارمری خراسان مأموریت خود را آغاز کرد اما پس از چهار ماه فعالیت برای اصلاح امورمالی و اداری ژاندارمری به سبب کمبود منابع مالی و کارشکنی قوام با ناکامی روبرو شد. وی همچنین به بهانه مقابله با هجوم احتمالی بولشویکها به تشکیل نیرویی ملی در کنار نیروی ژاندارمری اقدام کرد. | مأموریت او با والی گری قوام السلطنه در خراسان مصادف بود. کلنل با هدف ساماندهی ژاندارمری خراسان مأموریت خود را آغاز کرد اما پس از چهار ماه فعالیت برای اصلاح امورمالی و اداری ژاندارمری به سبب کمبود منابع مالی و کارشکنی قوام با ناکامی روبرو شد. وی همچنین به بهانه مقابله با هجوم احتمالی بولشویکها به تشکیل نیرویی ملی در کنار نیروی ژاندارمری اقدام کرد. | ||
کلنل روز سیزدهم فروردین | کلنل روز سیزدهم فروردین ۱۳۰۰ والی را بازداشت کرد و تحت الحفظ به تهران اعزام داشت. روز بعد سیدضیاء کلنل را به سمت والی نظامی خراسان منصوب کرد. پانزدهم فروردین در مشهد حکومت نظامی اعلان شد و به دنبال آن در مدتی اندک یاغیان و اشرار عشایر خراسان سرکوب شدند و امنیت برقرار گردید محمدتقی خان بدهی مالیاتی قوام السلطنه را با ضبط اقلام هنگفتی از اموال و املاک او برای وصول کرد بهای نان و گوشت را کاهش داد و مواجب عقب افتاده افراد نظامی را پرداخت کرد همچنین رسیدگی به سوءاستفاده‌های متولیان آستان قدس و قوام السلطنه راآغاز کرد. [[پرونده:محمدتقی خان پسیان نخستین هوانورد ایرانی.jpg|بندانگشتی|محمدتقی خان پسیان نخستین هوانورد ایرانی]]حکومت سیدضیاءالدین بیش از سه ماه طول نکشید و در چهارم خرداد ۱۳۰۰ فرمان عزل او صادر و به همه ایالات مخابره شد. ده روز بعد قوام السلطنه که ظاهراً در زندان حکم صدارت خود را دریافت کرده بود کابینه خود را به حضور شاه معرفی کرد. امور استحفاظی و انتظامی مرکز و حومه به سردارسپه سپرده شد. پیشتر در هفتم خرداد ۱۳۰۰ فرمان تلگرافی شاه به خراسان رسیده بود که بنابر آن کلنل در فرماندهی قوای نظامی خراسان باقی می‌ماند ولی از دخالت در امور حکومتی منع می‌گردید. | ||
در اول مرداد | در اول مرداد ۱۳۰۰ نجدالسلطنه استعفا کرد و کلنل به استقلال به حکومت پرداخت دولت، نجفقلی خان صمصام السلطنه بختیاری را به ولایت خراسان منصوب کرد و او ضمن تلگرام مورخ نهم مرداد ۱۳۰۰ کلنل را تا ورود خود به سمت کفیل ایالت تعیین کرد. کلنل ضمن اظهار اطاعت تصریح کرد که اعتقاد و اطمینانی به رئیس الوزرا ندارد و به همین دلیل حاضر به قبول هیچ خدمتی نیست و نمی‌تواند «با داشتن ا قتدار ظلم را دیده و چشم پوشی» کند. صمصام السلطنه با تضمین شرافت ایلاتی نسبت به کلنل ابراز اعتماد و از خدمات او قدردانی کرد و کلنل در پاسخ «تشریف فرمایی» صمصام السلطنه را موجب ا میدواری دانست. | ||
در حالی که ابراز اعتماد کلنل نسبت به صمصام السلطنه آرا مشی در مشهد | در حالی که ابراز اعتماد کلنل نسبت به صمصام السلطنه آرا مشی در مشهد پدیدآورده بود ناگهان صمصام کنار رفت و کلنل گلروپ رئیس ژاندارمری به خراسان وارد شد. اما محمدتقی خان از آنجا که احساس خطر می‌کرد که کلنل گلروپ او را عزل کند گلروپ را به تهران بازگرداند. در اطراف خراسان نیز قبایل ازخود سرکشی نشان می‌دادند. پس از بازگرداندن گلروپ به تهران از اواخر مرداد ۱۳۰۰ روابط کلنل با حکومت مرکزی به بن‌بست رسید.<ref name=":2" /> | ||
[[پرونده:محمدتقیخان پسیان با درجه نایب‌اولی (سرگرد).jpg|بندانگشتی|'''محمدتقیخان پسیان با درجه نایب‌اولی (سرگرد)''']] | [[پرونده:محمدتقیخان پسیان با درجه نایب‌اولی (سرگرد).jpg|بندانگشتی|'''محمدتقیخان پسیان با درجه نایب‌اولی (سرگرد)''']] | ||
== قتل == | == قتل == | ||
رضاخان و قوام که از دسیسه‌های خود | رضاخان و قوام که از دسیسه‌های خود نتیجه‌ای نگرفتند، عاقبت تصمیم به‌سرکوب جنبش پسیان گرفتند. علاوه برآن برخی خانهای سرسپرده محلی را علیه کلنل تحریک کردند.<ref name=":0" /> | ||
دولت، کلنل را یاغی و خودسر معرفی کرد و او نیز | دولت، کلنل را یاغی و خودسر معرفی کرد و او نیز مستقلاً به حکومت پرداخت و حتی حزب ملی به کمک او در خراسان تشکیل شد. در این هنگام سردار معزز حاکم بجنورد که پیشتر قول همکاری به کلنل داده بود خیانت کرد و کردهای قوچانی را به شورش واداشت. شورشیان با حمله به بجنورد و خلع سلاح ژاندارمها شهر را به تصرف درآوردند. کلنل برای دفع کردان شمال شبانه با گروهی از افسران و ژاندارمها به سوی قوچان شتافت و در تپه‌های داوودلی جعفرآباد با اکراد مواجه شد و جنگید. | ||
کمی نفرات و کاهش مهمات و مکر دشمن تا عصر نهم مهر | کمی نفرات و کاهش مهمات و مکر دشمن تا عصر نهم مهر ۱۳۰۰ عرصه را بر کلنل و قوای ژاندارم تنگ کرد. فرستادگان او برای آوردن مهمات از جعفرآباد به جبهه بازنگشتند و فرمانده خود را تنها و بدون مهمات رها کردند. کلنل یکه و تنها در حالی که محاصره شده بود تا آخرین فشنگی که داشت جنگید و کشته شد. کردهای قوچانی پس از نبرد سرش را از تن جدا کردند و به قوچان بردند. به این ترتیب قیام محمدتقی خان پسیان که از دوازدهم فروردین ۱۳۰۰ شروع شده بود در نهم مهر همان سال پایان گرفت.<ref name=":2" /> | ||
موقعی که سر کلنل را با شمشیر در چند ضربت جدا می‌کردند، در ضربت اول که هنوز جان داشت، گفته بود: | موقعی که سر کلنل را با شمشیر در چند ضربت جدا می‌کردند، در ضربت اول که هنوز جان داشت، گفته بود: «وطن، وطن ایران…» با کشته‌شدن او، قیام افسران خراسان علیه ظلم و جور دولت مرکزی نیز فروکش کرد. این سردار شجاع میهن‌پرست در آخرین لحظات حیاتش در سنگر گفته بود: «باخون من روی کفنم بنویسید «وطن» و برای مادرم بفرستید».<ref name=":3" /> | ||
کلنل پسیان مردی رشید بود و به هنگام مرگ بیش از سی سال از عمرش نگذشته بود. به زبان و ادبیات فارسی و موسیقی ایران نیز دلبستگی داشت و گاهی شعر می‌سرود. از وی چند ترجمه و مقاله به یادگار باقی مانده‌است.<ref>بیوگرافی - [http://azadamirkhizi.blogfa.com/post/3 کلنل محمدتقی خان پسیان]</ref> | |||
کلنل محمدتقی خان پسیان، در یکی از نامه‌هایش نوشته بود: «…ایرانی نمی‌میرد و محو نمی‌شود؛ | کلنل محمدتقی خان پسیان، در یکی از نامه‌هایش نوشته بود: «…ایرانی نمی‌میرد و محو نمی‌شود؛ برماست که آنها را از ننگ ذلت خلاص نماییم! آری ما باید جانبازی کنیم!».<ref>ایران آزاد فردا - [http://iranazadfarda.com/آر-اس-اس/کلنل-محمدتقی-پسیان،-قیام-آزادیخواهان/ کلنل محمدتقی پسیان، قیام آزادیخواهانه خودرا آغاز کرد]</ref> | ||
== مزار == | == مزار == | ||
[[پرونده:100.jpg|بندانگشتی|سر بریده پسیان روی سرنیزه و قاتل او فرج‌الله‌خان با سلاح «ماوزر»]] | [[پرونده:100.jpg|بندانگشتی|سر بریده پسیان روی سرنیزه و قاتل او فرج‌الله‌خان با سلاح «ماوزر»]] | ||
جسد | جسد کلنل پسیان در میان سوگ و اندوه مردم مشهد در مقبره نادری (درکنار آرامگاه نادرشاه - باغ نادری) دفن گردید. در کتاب تاریخ بیست‌ساله ایران ازجمله دربارهٔ خاک‌سپاری کلنل آمده‌است: «روز شنبه ششم صفر اهالی مشهد از پیر و جوان، کلیّه بازارها را تعطیل و شاگردان مدارس اجتماع نموده دسته‌های گل به‌دست گرفته عقب جنازه کلنل محمدتقیخان حرکت می‌کردند. پیکر وی را روی توپ گذارده بودند و موزیک نوای عزا را می‌نواخت. سپس پیکر را به‌طرف مقبره نادری برده در آنجا مدفون کردند. از ابتدای حرکت‌دادن پیکر، شلیک توپ تا موقع دفن دوام داشت». اما دشمن کین‌توز آزادی و استقلال که حتی از نام و آرامگاه این سردار میهن‌پرست می‌ترسید، پس از یک ماه دستور داد مقبره را نبش کردند و جسد پسیان را از باغ نادری به یک گورستان بینامونشان دیگر به‌نام قبرستان سراب برده و در آنجا دفن کردند و حتی قبر او را محو کردند. اما مرقد پسیان همواره زیارتگاه عاشقان میهن و آزادی ایران باقی‌ماند. پس از سالها با روی کار آمدن دکتر مصدق و به دنبال درخواستهای مردمی، دوباره پیکر پسیان به کنار آرامگاه نادر انتقال یافت.<ref name=":3" /> | ||
[[پرونده:مزار محمدتقی پسیان در مشهد و در کنار مقبره نادرشاه.jpg|بندانگشتی|مزار محمدتقی پسیان در مشهد و در کنار مقبره نادرشاه]] | [[پرونده:مزار محمدتقی پسیان در مشهد و در کنار مقبره نادرشاه.jpg|بندانگشتی|مزار محمدتقی پسیان در مشهد و در کنار مقبره نادرشاه]] | ||
حکومت مرکزی حتی از جسد محمد تقی خان نیز در هراس بود و چندین بار جسد وی را از منطقه ای به منطقه دیگر منتقل | حکومت مرکزی حتی از جسد محمد تقی خان نیز در هراس بود و چندین بار جسد وی را از منطقه ای به منطقه دیگر منتقل می‌نمود. در نهایت با تلاشهای مستمر افراد خیر خواه و ملی جسد وی در جوار سلفش نادر شاه افشار به خاک سپرده شد.<ref name=":1" /> | ||
شاعر آزاده فرخی یزدی در سوگ او سرود: | شاعر آزاده فرخی یزدی در سوگ او سرود: | ||
روزی که شهید عشق قربانی شد آغشته به خون مفخر ایرانی شد | |||
در ماتم او عارف و عامی گفتند ایام صفر محرم ثانی شد | |||
عارف قزوینی، شاعر و ترانه‌سرای ملی از دوستان کلنل پسیان بود و بعد از شنیدن قتل او به‌شدت | عارف قزوینی، شاعر و ترانه‌سرای ملی از دوستان کلنل پسیان بود و بعد از شنیدن قتل او به‌شدت متأثر شد و در رثای او ترانه جاودانی «از خون جوانان وطن لاله دمیده» را در سوگ او سرود. | ||
وی کنسرت پرشوری در تهران اجرا می‌کند و در آن | وی کنسرت پرشوری در تهران اجرا می‌کند و در آن تصنیف «گریه کن» را می‌خواند که این‌چنین شروع می‌شد: | ||
گریه کن که‌گر سیل خون گری ثمر ندارد | گریه کن که‌گر سیل خون گری ثمر ندارد | ||
ناله‌ای که ناید ز نای دل اثر ندارد | |||
این تصنیف بعدها توسط شادروان قمر خوانده شد و در سالهای بعد در ارکستر گلها به رهبری روح‌الله خالقی توسط بنان دوباره‌خوانی گردید.<ref name=":3" /> | |||
== سنگ قبر == | == سنگ قبر == | ||
در تشییع جنازه کلنل محمدتقی خان پسیان در سال ۱۳۴۰ هجری قمری عارف قزوینی شعری برای سنگ قبر وی سرود و بر روی این سنگ قبر حک شد. | در تشییع جنازه کلنل محمدتقی خان پسیان در سال ۱۳۴۰ هجری قمری عارف قزوینی شعری برای سنگ قبر وی سرود و بر روی این سنگ قبر حک شد. | ||
این سر که نشان | این سر که نشان سرپرستی‌ست امروز رها ز قید هستی‌ست | ||
با دیدهٔ عبرتش | با دیدهٔ عبرتش ببینید کاین عاقبت وطن‌پرستی‌ست<ref name=":2" /> | ||
== جستارهای وابسته == | == جستارهای وابسته == | ||
== منابع == | == منابع == | ||
{{پانویس}} | {{پانویس|۲}} | ||
نسخهٔ ۲ آوریل ۲۰۱۸، ساعت ۱۸:۲۳
| محمدتقیخان پسیان | |
|---|---|
| بندانگشتی|وسط| | |
| اطلاعات کلی | |
| نام | محمدتقیخان پسیان |
| منصب | فرمانده ژاندارمری خراسان |
| زادگاه | تبریز |
| ملیت | ایرانی |
| شناخته شده | میهن‌پرستی و ایستادگی دربرابر دیکتاتوری رضاشاه تا آخرین نفس |
| دوره | اواخر سلسله قاجاریه |
| نام پدر | محمدباقرخان پسیان |
| نام مادر | فاطمه سولطان |
محمدتقی پسیان (زاده ۱۲۷۱ خورشیدی، تبریز - مقتول در ۱۱ مهر ۱۳۰۰ خورشیدی، قوچان) یا محمدتقیخان پسیان یا کلنل (سرهنگ) محمدتقیخان پسیان افسر میهن‌پرست و از نظامیان اواخر دورهٔ قاجاریه[۱] و فرمانده قیام ۱۳۰۰ خورشیدی در خراسان[۲] بود. او از جمله افسرانی بود که در اولین روزهای قدرت‌گرفتن رضاخان با قیام خود عرصه را برای او تنگ کرد.[۳] ولی در نهایت جنبش وی در خراسان شکست خورد و وی کشته شد و سرش را از بدنش جدا کردند.
او نخستین ایرانی بود که موفق به طی دوره خلبانی و پرواز با هواپیما شد.[۴]
زندگی‌نامه
کلنل محمدتقیخان پسیان، در سال ۱۲۷۱ شمسی ۱۳۰۹ هجری قمری در محله سرخاب تبریز به‌دنیا آمد.[۵]
خاندان پسیان از خانواده‌های نظامی بومی دره گز محسوب می‌شوند. در دوره صفویان به منطقه قفقاز و سپس به آذربایجان جنوبی منتقل شده‌اند. پدرش محمدباقرخان پسیان و مادرش فاطمه سولطان بود.[۶]
رستم بیگ جد خاندان پسیان بعد از عهدنامه ترکمنچای و جدایی شهرهای قفقاز از ایران زندگی زیرسلطه بیگانگان روس را برنتابید و به تبریز مهاجرت کرد. رستم بیگ و پدر محمدتقی یاور محمد باقرخان روابط نزدیکی با مقامات با نفوذ تبریز از جمله میرزاتقی‌خان امیرکبیر داشتند. فرزندان رستم بیگ همگی از مقامات نظامی بودند و بعضی چون علیقلی و غلامرضا در جنگ با انگلیس در شیراز کشته شدند. محمدتقی در منزل و مدرسه لقمانیه تبریز به تحصیل علوم و زبانهای خارجی پرداخت.[۷]
تحصیلات ابتدایی را در همان شهر به‌پایان رساند و در سال ۱۲۸۶ یعنی زمانی که ۱۵ساله بود، برای ادامه تحصیل در مدرسه نظام به تهران رفت.[۵]
خدمت نظام
پنج سال در این مدرسه آموزش دید و در سال آخر تحصیل از سوی وزارت جنگ با درجه ستوان دومی خدمت ژاندارمری درآمد. پس از دو سال خدمت به درجه سروانی ارتقا یافت. در ۱۲۹۱ با سمت معلم و مترجم در مدرسه ژاندارمری یوسف آباد به کار خود ادامه داد. سپس به عنوان فرمانده گروهان به مأموریت همدان اعزام شد. بعد از برقراری امنیت راه همدان به تهران بازگشت و با اتمام دوره به درجه سرگردی ارتقا یافت و به پاس موفقیت در مأموریت همدان از وزارت جنگ مدال طلا ی نظامی گرفت.
هم‌زمان با انتصاب او به فرماندهی گردان همدان جنگ جهانی اول آغاز شد. با تشکیل دولت مهاجرین در صف مقدم وطن خواهان حکومت مهاجرین قرار گرفت و در ۱۲۹۴ حمله معروف «مصلی» به روسها حمله کرد و ضمن شکست دادن و خلع سلاح آنها همدان را از منطقه نفوذ نیروهای روسیه خارج ساخت. پسیان و یاورعزیزالله خان ضرغامی دفاع از همدان را در مقابل هجوم قوای روسی سازماندهی کردند اما به سبب برتری کمی و کیفی ارتش روسیه ناگزیر از عقب‌نشینی به کرمانشاه شدند.
در آنجا به سبب عدم اتحاد و کمبود اسلحه پیروزی غیرممکن شد و نیروهای وطن‌خواه به سرزمین عثمانی پناه بردند. پس از این ناکامی پسیان از فرماندهی قوا کناره گیری کرد و برای درمان به آلمان رفت. در آلمان تحصیلات نظامی را ادامه داد نخست در نیروی هوایی آلمان و سپس در پیاده‌نظام به تحصیل و تمرین همت گمارد.[۷]
خدمت در خراسان
به دنبال تغییر اوضاع و پایان گرفتن جنگ جهانی اول در ۱۲۹۷ به ایران بازگشت. در همان سال و به دنبال سقوط دولت وثوق الدوله دوباره به خدمت ژاندارمری دعوت شد و به درجه کلنلی (سرهنگی) ارتقا یافت و در دولت مشیرالدوله به فرماندهی ژاندارمری خراسان منصوب گردید.[۷]
پسیان خدمات بسیار ارزنده‌ای به خراسان نمود از جمله بهبود وضعیت نابسامان اقتصادی و سیاسی خراسان، گرفتن مالیات از سرمایه‌داران و زمینداران بزرگ خراسان، جمع‌آوری سلاحهای غیرمجاز در شهر، تشکیل کمیته عدالت برای رسیدگی به شکایات مردم، تشکیل کمیته مبارزه با مواد مخدر در خراسان، ایجاد انبار گندم مدرن (سیلو)، ایجاد سه مدرسه دولتی، تأسیس بانک، تشویق صادرات ایران، ایجاد تفریحگاههای سالم موسیقی و فرهنگی و ده‌ها خدمات عمرانی و فرهنگی دیگر.[۸]
مأموریت او با والی گری قوام السلطنه در خراسان مصادف بود. کلنل با هدف ساماندهی ژاندارمری خراسان مأموریت خود را آغاز کرد اما پس از چهار ماه فعالیت برای اصلاح امورمالی و اداری ژاندارمری به سبب کمبود منابع مالی و کارشکنی قوام با ناکامی روبرو شد. وی همچنین به بهانه مقابله با هجوم احتمالی بولشویکها به تشکیل نیرویی ملی در کنار نیروی ژاندارمری اقدام کرد.
کلنل روز سیزدهم فروردین ۱۳۰۰ والی را بازداشت کرد و تحت الحفظ به تهران اعزام داشت. روز بعد سیدضیاء کلنل را به سمت والی نظامی خراسان منصوب کرد. پانزدهم فروردین در مشهد حکومت نظامی اعلان شد و به دنبال آن در مدتی اندک یاغیان و اشرار عشایر خراسان سرکوب شدند و امنیت برقرار گردید محمدتقی خان بدهی مالیاتی قوام السلطنه را با ضبط اقلام هنگفتی از اموال و املاک او برای وصول کرد بهای نان و گوشت را کاهش داد و مواجب عقب افتاده افراد نظامی را پرداخت کرد همچنین رسیدگی به سوءاستفاده‌های متولیان آستان قدس و قوام السلطنه راآغاز کرد.
حکومت سیدضیاءالدین بیش از سه ماه طول نکشید و در چهارم خرداد ۱۳۰۰ فرمان عزل او صادر و به همه ایالات مخابره شد. ده روز بعد قوام السلطنه که ظاهراً در زندان حکم صدارت خود را دریافت کرده بود کابینه خود را به حضور شاه معرفی کرد. امور استحفاظی و انتظامی مرکز و حومه به سردارسپه سپرده شد. پیشتر در هفتم خرداد ۱۳۰۰ فرمان تلگرافی شاه به خراسان رسیده بود که بنابر آن کلنل در فرماندهی قوای نظامی خراسان باقی می‌ماند ولی از دخالت در امور حکومتی منع می‌گردید.
در اول مرداد ۱۳۰۰ نجدالسلطنه استعفا کرد و کلنل به استقلال به حکومت پرداخت دولت، نجفقلی خان صمصام السلطنه بختیاری را به ولایت خراسان منصوب کرد و او ضمن تلگرام مورخ نهم مرداد ۱۳۰۰ کلنل را تا ورود خود به سمت کفیل ایالت تعیین کرد. کلنل ضمن اظهار اطاعت تصریح کرد که اعتقاد و اطمینانی به رئیس الوزرا ندارد و به همین دلیل حاضر به قبول هیچ خدمتی نیست و نمی‌تواند «با داشتن ا قتدار ظلم را دیده و چشم پوشی» کند. صمصام السلطنه با تضمین شرافت ایلاتی نسبت به کلنل ابراز اعتماد و از خدمات او قدردانی کرد و کلنل در پاسخ «تشریف فرمایی» صمصام السلطنه را موجب ا میدواری دانست.
در حالی که ابراز اعتماد کلنل نسبت به صمصام السلطنه آرا مشی در مشهد پدیدآورده بود ناگهان صمصام کنار رفت و کلنل گلروپ رئیس ژاندارمری به خراسان وارد شد. اما محمدتقی خان از آنجا که احساس خطر می‌کرد که کلنل گلروپ او را عزل کند گلروپ را به تهران بازگرداند. در اطراف خراسان نیز قبایل ازخود سرکشی نشان می‌دادند. پس از بازگرداندن گلروپ به تهران از اواخر مرداد ۱۳۰۰ روابط کلنل با حکومت مرکزی به بن‌بست رسید.[۷]
.jpg)
قتل
رضاخان و قوام که از دسیسه‌های خود نتیجه‌ای نگرفتند، عاقبت تصمیم به‌سرکوب جنبش پسیان گرفتند. علاوه برآن برخی خانهای سرسپرده محلی را علیه کلنل تحریک کردند.[۵]
دولت، کلنل را یاغی و خودسر معرفی کرد و او نیز مستقلاً به حکومت پرداخت و حتی حزب ملی به کمک او در خراسان تشکیل شد. در این هنگام سردار معزز حاکم بجنورد که پیشتر قول همکاری به کلنل داده بود خیانت کرد و کردهای قوچانی را به شورش واداشت. شورشیان با حمله به بجنورد و خلع سلاح ژاندارمها شهر را به تصرف درآوردند. کلنل برای دفع کردان شمال شبانه با گروهی از افسران و ژاندارمها به سوی قوچان شتافت و در تپه‌های داوودلی جعفرآباد با اکراد مواجه شد و جنگید.
کمی نفرات و کاهش مهمات و مکر دشمن تا عصر نهم مهر ۱۳۰۰ عرصه را بر کلنل و قوای ژاندارم تنگ کرد. فرستادگان او برای آوردن مهمات از جعفرآباد به جبهه بازنگشتند و فرمانده خود را تنها و بدون مهمات رها کردند. کلنل یکه و تنها در حالی که محاصره شده بود تا آخرین فشنگی که داشت جنگید و کشته شد. کردهای قوچانی پس از نبرد سرش را از تن جدا کردند و به قوچان بردند. به این ترتیب قیام محمدتقی خان پسیان که از دوازدهم فروردین ۱۳۰۰ شروع شده بود در نهم مهر همان سال پایان گرفت.[۷]
موقعی که سر کلنل را با شمشیر در چند ضربت جدا می‌کردند، در ضربت اول که هنوز جان داشت، گفته بود: «وطن، وطن ایران…» با کشته‌شدن او، قیام افسران خراسان علیه ظلم و جور دولت مرکزی نیز فروکش کرد. این سردار شجاع میهن‌پرست در آخرین لحظات حیاتش در سنگر گفته بود: «باخون من روی کفنم بنویسید «وطن» و برای مادرم بفرستید».[۸]
کلنل پسیان مردی رشید بود و به هنگام مرگ بیش از سی سال از عمرش نگذشته بود. به زبان و ادبیات فارسی و موسیقی ایران نیز دلبستگی داشت و گاهی شعر می‌سرود. از وی چند ترجمه و مقاله به یادگار باقی مانده‌است.[۹]
کلنل محمدتقی خان پسیان، در یکی از نامه‌هایش نوشته بود: «…ایرانی نمی‌میرد و محو نمی‌شود؛ برماست که آنها را از ننگ ذلت خلاص نماییم! آری ما باید جانبازی کنیم!».[۱۰]
مزار
جسد کلنل پسیان در میان سوگ و اندوه مردم مشهد در مقبره نادری (درکنار آرامگاه نادرشاه - باغ نادری) دفن گردید. در کتاب تاریخ بیست‌ساله ایران ازجمله دربارهٔ خاک‌سپاری کلنل آمده‌است: «روز شنبه ششم صفر اهالی مشهد از پیر و جوان، کلیّه بازارها را تعطیل و شاگردان مدارس اجتماع نموده دسته‌های گل به‌دست گرفته عقب جنازه کلنل محمدتقیخان حرکت می‌کردند. پیکر وی را روی توپ گذارده بودند و موزیک نوای عزا را می‌نواخت. سپس پیکر را به‌طرف مقبره نادری برده در آنجا مدفون کردند. از ابتدای حرکت‌دادن پیکر، شلیک توپ تا موقع دفن دوام داشت». اما دشمن کین‌توز آزادی و استقلال که حتی از نام و آرامگاه این سردار میهن‌پرست می‌ترسید، پس از یک ماه دستور داد مقبره را نبش کردند و جسد پسیان را از باغ نادری به یک گورستان بینامونشان دیگر به‌نام قبرستان سراب برده و در آنجا دفن کردند و حتی قبر او را محو کردند. اما مرقد پسیان همواره زیارتگاه عاشقان میهن و آزادی ایران باقی‌ماند. پس از سالها با روی کار آمدن دکتر مصدق و به دنبال درخواستهای مردمی، دوباره پیکر پسیان به کنار آرامگاه نادر انتقال یافت.[۸]
حکومت مرکزی حتی از جسد محمد تقی خان نیز در هراس بود و چندین بار جسد وی را از منطقه ای به منطقه دیگر منتقل می‌نمود. در نهایت با تلاشهای مستمر افراد خیر خواه و ملی جسد وی در جوار سلفش نادر شاه افشار به خاک سپرده شد.[۶]
شاعر آزاده فرخی یزدی در سوگ او سرود:
روزی که شهید عشق قربانی شد آغشته به خون مفخر ایرانی شد
در ماتم او عارف و عامی گفتند ایام صفر محرم ثانی شد
عارف قزوینی، شاعر و ترانه‌سرای ملی از دوستان کلنل پسیان بود و بعد از شنیدن قتل او به‌شدت متأثر شد و در رثای او ترانه جاودانی «از خون جوانان وطن لاله دمیده» را در سوگ او سرود.
وی کنسرت پرشوری در تهران اجرا می‌کند و در آن تصنیف «گریه کن» را می‌خواند که این‌چنین شروع می‌شد:
گریه کن که‌گر سیل خون گری ثمر ندارد
ناله‌ای که ناید ز نای دل اثر ندارد
این تصنیف بعدها توسط شادروان قمر خوانده شد و در سالهای بعد در ارکستر گلها به رهبری روح‌الله خالقی توسط بنان دوباره‌خوانی گردید.[۸]
سنگ قبر
در تشییع جنازه کلنل محمدتقی خان پسیان در سال ۱۳۴۰ هجری قمری عارف قزوینی شعری برای سنگ قبر وی سرود و بر روی این سنگ قبر حک شد.
این سر که نشان سرپرستی‌ست امروز رها ز قید هستی‌ست
با دیدهٔ عبرتش ببینید کاین عاقبت وطن‌پرستی‌ست[۷]
جستارهای وابسته
منابع
- ↑ هایپرکلابز - محمدتقی پسیان- هایپرکلابز
- ↑ کارا کتاب - کلنل محمد تقی خان پسیان
- ↑ نشر ماهی - کلنل پسیان
- ↑ خرداد - محمدتقی خان پسیان، نخستین خلبان ایرانی
- ↑ ۵٫۰ ۵٫۱ ۵٫۲ سازمان مجاهدین خلق ایران - شهادت کلنل محمدتقیخان پسیان
- ↑ ۶٫۰ ۶٫۱ وبلاگ - کلنل محمد تقی خان پسیان
- ↑ ۷٫۰ ۷٫۱ ۷٫۲ ۷٫۳ ۷٫۴ ۷٫۵ کافه لینک - تحقیق درباره ی محمد تقی خان پسیان + دانلود فایل
- ↑ ۸٫۰ ۸٫۱ ۸٫۲ ۸٫۳ طلوع آزادی - شهادت کلنل محمدتقیخان پسیان
- ↑ بیوگرافی - کلنل محمدتقی خان پسیان
- ↑ ایران آزاد فردا - کلنل محمدتقی پسیان، قیام آزادیخواهانه خودرا آغاز کرد