محیط زیست ایران

محیط زیست ایران به همه‌ی محیط‌هایی گفته می شود که در زندگی در این کشور در آن جریان دارد. به این ترتیب، از شهرها و روستاها، تا جنگل‌ها و کوه‌ها و رودخانه‌ها همگی محیط زیست به شمار می‌روند. اکوسیستم یک سیستم طبیعی در محیط زیست است. سیستمی شامل گیاهان، حیوانات و میکروارگانیزم‌ها که در یک ناحیه مشخص با همه‌ی عوامل و اجزای فیزیکی غیرزنده‌ی همان محیط در ارتباط هستند. محیط زیست ایران در سال‌های اخیر به ویژه ۴۰ سال گذشته آسیب‌های زیادی دیده است. به گفته‌ی فائو از ۱۸ میلیون جنگل در ایران تنها ۷ ملیون هکتار باقی مانده است. تا … علت عمده‌ی نابودی جنگل‌ها در ایران برداشت بی‌رویه و غیرقانونی چوب، آتش‌سوزی، فرسایش خاک و خشکسالی های ناشی از برهم خوردن عامدانه‌ی اکوسیستم است. بسیاری از دریاچه‌های ایران در سال‌های پس از حاکمیت جمهوری اسلام خشک شده‌اند یا در حال خشک‌شدن هستند. دریاچه‌ی ارومیه، هامون، بختگان و … از این جمله هستند. دریاچه ارومیه از میانه‌های دهه ۸۰ شروع به خشک شدن کرد و امروزه در خطر خشک شدن کامل قرار دارد. بررسی تصاویر ماهواره‌ای نشان می‌دهد که در سال ۲۰۱۵ این دریاچه ۸۸ درصد مساحت خود را از دست داده است. از جمله دلایل خشک شدن دریاچه‌ها، سدسازی بی رویه، ساخت بزرگراه بر روی دریاچه، و استفاده بی رویه از منابع آب حوزه آبریز دریاچه و … است. تحقیق جدیدی توسط گروهی از محققان در آمریکای شمالی نشان می‌دهد که خشک‌سالی تنها منجر به کاهش ۵ درصدی بارش در حوزه آبریز دریاچه شده است. خاک حاصل‌خیز و کوه‌های ایران نیز در سالهای اخیر آسیب‌های بسیاری دیده‌اند. فعالیت‌هایی با بهانه‌های عمرانی نظیر راه‌سازی، معدنکاوی، خطوط انتقال نیرو و ساخت‌ و ساز که اغلب بدون ارزیابی زیست‌محیطی واقعی برای سودجویی اما تحت عنوان توسعه صورت می‌گیرد یکی از مهمترین عواملی است به محیط‌های کوهستانی کشور آسیب‌های بسیاری رسانده است.

عملیات معدنکاوی و جاده‌کشی در کوه دماوند که از آن با عنوان نماد کوه‌های ایران یاد می‌شود نمونه برجسته رفتارهای غیرمسئولانه با محیط‌های کوهستانی است.

از جمله آسیب‌های دیگر به محیط زیست فرسایش خاک ایران است. ایران دارای رتبه اول فرسایش خاک در جهان است. فرسایش خاک در ایران ۴ برابر میانگین جهانی است. این در حالی است که برای تشکیل هر یک سانتی‌متر مکعب خاک ۷۰۰ سال زمان لازم است. علت فرسودگی خاک در ایران تغییر کاربری دشت‌ها، تغییر مسیر عمدی رودخانه‌ها، از میان بردن پوشش گیاهی و ... است.

همچنین تغییر مسیر عمدی رودخانه‌ها و حفر تونل‌ها، منجر به خشک شدن بسیاری از رودخانه‌ها و از میان رفتن تمامی اکوسیستمی است که از آن حوزه آبریزی می‌شدند. نمونه بارز آن خشک شدن زاینده رود در اثر حفر تونل گلاب کوهرنگ است. موسسه «صلح آمریکا» می‌نویسد: در حال حاضر خطری که از جانب بحران زیست‌محیطی در ایران وجود دارد، به مراتب بیش از خطر دشمنان خارجی و منازعات داخلی است.

جنگل‌های ایران

جنگل‌های ایران از اصلی‌ترین سرمایه‌های ملی کشور هستند. قدمت بسیاری از جنگل‌های ایران به هزاران سال می‌رسد.

هشدار نسبت به تخریب کوهها

جنگل‌ها از ثروتهای بسیار ارزشمند یک کشور محسوب می شوند و منافع بسیار زیادی دارند، از تولید چوب و کاغذ گرفته تا گیاهان دارویی، از زیبایی و لطافت گرفته تا تأثیری که بر اکوسیستم دارند، از حفظ خاک گرفته تا حفظ جان انسانها در برابر سیلاب‌ها. اهمیت جنگل‌ها فقط به خاطر زیبایی و اینکه زیستگاه حیوانات هستند، نیست. جنگل‌ها احیا گران آب و هوا هستند. جنگل‌ها نگاهبان آب هستند. خاک جنگل به خاطر گیاهان و فعالیت میکرو ارگانیزم‌ها بالاترین نفوذ پذیری در برابر آب را داراست که این خاصیت سفره‌های آب زیر زمینی را سیرآب می‌کند. ۱ لیتر آب در جنگل ۷ دقیقه در زمین می‌ماند در حالی که در زمین‌های معمول تا ۴ ساعت نیز در زمین باقی می‌ماند.

جنگل‌ها برای هوای یک کشور مانند فیلتر عمل می‌کنند. هر هکتار جنگل تا ۶۸ تن گرد و غبار موجود در هوا را در خود رسوب داده هوای پاکیزه بیرون می‌دهد. هم‌چنین هر هکتار جنگل سالانه دو و نیم تن اکسیژن تولید می‌کند. جنگل‌ها مهم‌ترین مانع فرسایش خاک هستند.

این ثروت در ایران در حال نابودی است. ایران دارای ۱۸ میلیون هکتار بوده است که در طول چهل سال حاکمیت جمهموری اسلامی بر اساس آمار اعلام شده از سوی فائو (سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد) به ۷ میلیون هکتار کاهش یافته است. یعنی ۶۰ درصد از جنگل‌های ایران نابود شده است.در هر ثانیه ۳۶۰ متر مربع از جنگل ها و مراتع ایران تخریب می‌شوند.

هیأت مدیره جنگل‌بانی ایران گفت، تا ۱۰ سال آینده چیزی به نام جنگل‌های شمال وجود نخواهد داشت. هم‌چنین ناسا هشدار داد که تا ۳۰ سال دیگر هیچ جنگلی در سراسر ایران وجود نخواهد داشت.

نابودی جنگل‌های ایران

یکی از مهم‌ترین علت‌های نابودی جنگل‌ها در ایران بریدن بی‌رویه و بی‌حساب و کتاب درختان برای صادرات چوب توسط آقازاده‌ها و عوامل مرتبط با حکومت است. یکی دیگر از عوامل تخریب جنگل‌ها آتش سوزی در جنگل‌هاست. بسیاری از این آتش سوزی‌ها توسط نیروهای انتظامی و امنیتی و به طور عمدی به بهانه باز شدن میدان دید در مرزها انجام می‌شود. جمهوری اسلامی و ارگان‌های مسئول در این رابطه و برای اطفاء حریق در جنگل‌ها هیچ کاری انجام نمی‌دهند و سازمان جنگل‌بانی در غرب ایران حتی یک هواپیما و یا بال‌گرد نیز برای این منظور در اختیار ندارد. خاموش کردن جنگل‌ها عمدتا توسط نیروهای مردمی و سازمان‌های محیط زیستی مستقل انجام می‌شود. در بسیاری از موارد نیروهای مردمی که برای خاموش کردن آتش سوزی جنگل‌ها اقدام می‌کنند توسط نیروهای امنیتی و انتظامی مورد ضرب و شتم قرار گرفته و دستگیر می‌شوند. از عوامل دیگر تخریب جنگل‌ها ساختن شهرک‌های ویلایی و جاده برای این شهرک‌ها در مناطق جنگلی توسط عوامل وابسته به حکومت و عمدتا آقا زاده‌هاست.

نابودی جنگل‌ها در ایران عوارض زیست محیطی مخربی داشته که از جمله آنها می‌توان به فرسایش بی‌سابقه‌ی خاک اشاره کرد که ایران از این لحاظ در رتبه‌ی اول جهانی قرار دارد. هم‌چنین نابودی جنگل‌ها و پوشش گیاهی در ایران که از خشک‌ترین کشورهای دنیا است باعث جاری‌شدن سیل‌های ویرانگری در سال‌های اخیر شده است.

ویلاسازی بی‌رویه در جنگلهای گردنه‌ی حیران

سهم هر ایرانی از جنگل الان کمتر از یک دهم هکتار است. این در حالی است که استاندارد جهانی برای هر فرد هشت دهم هکتار است. این به آن معنی است که نفس کشیدن برای هر ایرانی سخت می‌شود. ذخیره آب زیر زمینی کاهش می‌یابد و هم‌جنین به معنی افزایش غبار، سیل است.

یوسفی عضو هیأت مدیره‌ی انجمن ملی جنگل‌بانی گفت، مجوز قطع درختان جنگل‌ها تا ۵ برابر میزان معمول صادر می‌شود. سالانه مجوز قطع ۸۰۰ هزار متر مکعب چوب صادر می‌شود که اکثرا جنگل‌های راش و منحصر به فرد ایرانی هستند که در دنبا بی نظیرند و نابودی آن‌ها امکان بازیابی و احیا ندارد.

یک کارشناس محیط زیست گفت از سه سال پیش روند شتابنده‌ی تخریب جنگل‌های زاگرس و زوال این اکو سیستم شروع شده است. سازمان جنگل‌ها گفت زوال درختان بلوط به ۳۳ درصد رسیده و بیش از ۳۰ درصد جنگل‌های ایران در معرض خشکی و تخریب و نابودی کامل هستند.

به این ترتیب یکی از مهمترین دلایل سیل، خاک و عبار، گرمای هوا، بی‌آبی و خشک شدن آب‌های زیر زمینی نابودی جنگل‌هاست.

بسیار از کشورها اقدامات پیشگرانه‌ای برای حفط و احیای جنگل‌ها انجام می‌دهند. به عنوان مثال پاکستان در سال‌های اخیر توانسته جنگل‌های خود را احیا کند. اقدامات پاکستان عبارتند از تامین نیاز چوب از خارج و متوقف کردن برداشت از جنگل‌ها. کشور امارات که هیچ جنگلی نداشته و بک کشور بیابانی است درحال ساخت یک جنگل استراتژیک است که تا ۲۰۲۰ به بهره‌وری خواهد رسید.

تخریب جنگل ابر

چند تصویر از تخریب جنگل ابر

به عنوان مثال جنگل ابر که از زیباترین و بی‌نظیرترین جنگل‌های ایران است درحال نابودی کامل است. ماجرا از این قرار است که ۷ جاده بین سمنان و گلستان وجود دارد. تعدادی از نمایندگان در مجلس اصرار داشتند که باید یک جاده دیگر بین این دو استان ار وسط جنگل ابر کشیده شود. مردم به این اقدامات و طرح کشیدن جاده اعتراض کردند. سپس مشخص شد که عواملی مرتبط یه مقامات بالای حکومتی به دنبال ساخت شهرک‌های ویلایی در وسط جنگل ابر هستند و جاده نیز متعلق به همین پروژه‌ی ویلاسازی است. این پروژه به قیمت نابودی یکی از زیباترین و بزرگترین جنگل‌های دنیا یعنی جنگل ابر اجرا شد.

تخریب جنگل‌های لرستان

در استان لرستان سالانه ۲ هزار هکتار جنگل نابود می‌شود، در این استان یک میلیون و ۲۱۷ هزار هکتار جنگل وجود دارد، که از جنگل‌های بسیار مرغوب محسوب می‌شود، جنگل‌هایی که عمده‌ی آن از درختان بلوط هستند.

جنگل‌ها درایران در تیول ولی‌فقیه است. خمینی در جزوه‌ی المکاسب می‌گوید که کوه‌ها، دره‌ها، جنگل‌ها، زمین‌های بایر و .. از آن امام حکومت اسلامی است که منظور همان ولی فقیه است.

عباس پالیزدار در زمان ریاست جمهوری احمدی نژاد، افشا کرد که محمد یزدی در زمان تصدی ریاست قوه‌ی قضاییه در نامه‌ای به فروزش نوشت:

«جناب آقای فروزش حمیدمان بیکار است ترتیبی اتخاذ فرمایید تا از جنگل‌های شمال جهت صادرات چوب بهره‌مند گردد. حمید یزدی پسر آقای یزدی مدیر کل حوزه‌ی ریاست قوه قضاییه در آن مقطع بود و جنگل‌های شمال را به تاراج بردند و رفتند.»

سوختن جنگل‌های ایران

سوختن ۱۳۵ هکتار از جنگل‌های گیلان در ۱۶ شهرستان در سال ۹۸

جمهوری اسلامی برای جلوگیری از آتش سوری در جنگل‌ها و خاموش کردن آن‌ها هیچ کاری انجام نمی‌دهد. در دنیا ما به ازاء هر ۵ هکتار یک جنگل بان وجود دارد اما در ایران ما به ازاء هر ۷۰ هکتاریک جنگل‌بان وجود دارد. سازمان جنگل‌بانی هیچ بال‌گرد یا هواپیمایی برای خاموش کردن آتش جنگل‌ها در اختبار ندارد و این امکانات تماما در اختیار سپاه و نیروهای نظامی و انتظامی است.

به عنوان مثال برای خاموش کردن آتش در جنگل‌های لرستان هواپیمای آب پاش باید از تهران بیاید. کارگزاران جمهوری اسلامی در غرب ایران می‌گویند، غرب ایران نه هواپیما و نه بال‌گرد برای اطفاء حریق ندارد. رضا آریایی مدیر کل بحران استان لرستان در این رابطه گفت، حتی برای گرفتن مجوز جهت استفاده از بال‌گرد مشکل داریم و بال‌گردها هم فقط برای جابجایی افراد استفاده می‌شود هزینه‌ی هزار میلیاردی که برای خرید بال‌گرد هم اختصاص داده شده معلوم نیست چه شده!

طی گزارشی از تلویزیون حکومتی ایران در سال ۱۳۹۵، منطقه ای شامل شهر چهل هزارنفری کام فیروز، چهل روستا، صد هزارهکتار جنگل های بلوط زاگرس و چندین هکتار زمین کشاورزی؛ ققط یک ماشین آتش نشانی دارد که پمپ اصلی آن خراب است. تانکر آن ۲ هزار لیتر گنجایش دارد که هزار لیتر آن هدر می‌رود و شلنگ هم ندارد به گفته اهالی منطقه اگر اینجا یک منزل مسکونی طعمه حریق شود آنقدر می‌سوزد تا خاموش شود. سالانه بیش از ۱۵ هزار هکتار از جنگل های ایران می‌سوزند.

کوه‌خواری

کوه‌های ایران

محیط زیست ایران نه تنها در حوزه‌ی رودخانه‌ها و جنگل‌ها دچار لطمات جدی گشته است بلکه کوه‌های ایران نیز طی چهل سال گذشته دستخوش خسارات جبران ناپذیری توسط عوامل و عناصر حکومتی شده است.

ساخت‌وسازهای غیر قانونی توسط آقازاده‌های حکومتی در نقاط خوش آب‌وهوای حاشیه شهرها یکی از نمونه‌های کوه‌خواری در ایران است.

ساخت دانشگاه‌ها در نقاط مرتفع کوهستانی منجر به خسارات جانی نیز شده است؛ که از جمله می‌توان به حادثه جانخراش واژگون شدن اتوبوس دانشگاه علوم و تحقیقات در سال ۱۳۹۷ اشاره کرد.

تصویری دردناک از کوه‌خواری در ایران

فاطیما فردوس: حادثه تلخ دانشگاه علوم‌وتحقیقات، ابعاد مختلفی داشت که مهم‌ترین آن مربوط به کوه‌خواری بود. چرا مهم‌ترین؟ چون اگر این دانشگاه در ارتفاع بالای ۱۸۰۰ متر و در دل کوه ساخته نمی‌شد، نه نیازی به تله‌کابین داشت که بگوییم ساخته نشد و نه گودالی عمیق وسط دانشگاه بود که برایش گاردریل بزنیم؛ هرچند نمی‌شود از اهمال‌کاری مسئولین دانشگاه برای نظارت بر رفت‌وآمد دانشجویان با اتوبوس و سنجش ایمنی آن غافل شد. با این حال قانون در این باره چه می‌گوید؟ کوه‌خواری به معنی تصرف در طبیعت غیرقانونی است اما از آن‌جایی که نزدیک به ۲۰ سازمان در ایران متولی زمین و مسکن هستند، دورزدن قانون و استفاده از نفوذ و قدرت اشخاص، کوه‌خواری را قانونی می‌کند و دست سازمان‌هایی مانند اراضی را برای مقابله با آن می‌بندد. مصداق روشن آن هم دانشگاه آزاد بود که به وزارت راه و شهرسازی واگذار شد و با آنکه شهردار وقت اجازه ساخت آن را نداده بود ولی دانشگاه آزاد در دل کوه‌های پونک ساخته شد. کوه‌خواری‌ای که قطعا آخرین مورد نبوده است و جدیدترین مصداق آن دانشگاه رودهن است که آنهم وضعیتی مشابه دانشگاه آزاد دارد و احتمالا تا حادثه تلخی اتفاق نیفتد، وضعیت آن پیگیری نمی‌شود.

دریاچه‌های ایران

نابودی و مرگ تدریجی دریاچه‌ها و تالاب‌های ایران اکنون به یک موضوع جدی کشور تبدیل‌شده و محو شدن دریاچه‌های هامون، کافتر، بختگان، مهارلو، طشک و برخی دیگر از تالاب‌ها از نقشه ایران و همچنین قرار گرفتن دریاچه ارومیه در آستانه نابودی کامل، پای مجلس را نیز به بحران خشکی دریاچه‌ها کشانده است. دست‌اندرکاران و مسئولان حکومتی بر این باورند که آثار مخرب زیست‌محیطی و وقوع طوفان‌های نمکی و گردوغبار و از بین رفتن کشاورزی از مهم‌ترین علل خشک شدن دریاچه‌های کشور است. از سویی از آنجا که ایران به‌طور طبیعی کشوری با آب‌وهوای خشک است و در بسیاری از زمان‌ها با مشکل کم‌آبی مواجه است، خشک شدن و از بین رفتن دریاچه‌های طبیعی آن نیز مشکلی جدی روی مشکلات قبلی است

دریاچه ارومیه

دریاچه ارومیه که بزرگترین دریاچه داخلی ایران و بزرگترین دریاچه آب شور دنیاست در استان آذربایجان غربی واقع شده است.

حوضه‌ی آبریز دریاچه ارومیه، ۵۱٬۸۷۶کیلومتر مربع است که ۳ درصد مساحت کشور ایران را دربر می‌گیرد. این حوضه با داشتن دشت‌هایی مانند دشت تبریز، ارومیه، مراغه، مهاباد، میاندوآب، نقده، سلماس، پیرانشهر، آذرشهر و اشنویه، یکی از مراکز عمده و خیلی با اهمیت فعالیت کشاورزی و دامداری در ایران به‌شمار محسوب می‌شود. دریاچه ارومیه بزرگ‌ترین آبگیر دائمی آسیای غربی است که در شمال غرب فلات ایران واقع شده است.

تصویر یکی از دریاچه‌های سوخته ایران

آب دریاچهٔ ارومیه جزو آب‌های بسیار شور است که میزان نمک محلول آب دریاچه دو برابر اقیانوس‌ها است و هیچ گونه‌ای از ماهیان به جز گونه‌هایی از سخت‌پوستان (آرتمیا)، دیاتوم‌ها و فیتوپلانکتون‌ها در آن زندگی نمی‌کنند.

۲۷گونه پستاندار، ۲۱۲گونه پرنده، ۴۱گونه خزنده، ۷گونه دوزیست و ۲۶گونه ماهی، جزو خانواده تشکیل دهنده حیات وحش این دریاچه هستند. دریاچهٔ ارومیه دارای ۱۰۲جزیره است که همهٔ آن‌ها از سوی سازمان یونسکو به عنوان اندوختهٔ طبیعی جهان به ثبت رسیده‌اند.

به جرات می‌توان گفت که دریاچه ارومیه یکی از نادرترین جاذبه‌های طبیعی است که در سالیان اخیر در اثر سیاست‌های غلط و به عبارتی سوء استفاده‌های سیاسی اقتصادی دچار خشک شدن و نابودی گردید. سیاست‌هایی که در پشت پرده آن، غول سیاسی نظامی اقتصادی مافیای سپاه پاسداران نقش ایفا کرد و این دریاچه را به کام مرگ فرو برد.

نابودی دریاچه ارومیه

در این بین نقش ارگان‌های زیرمجموعه سپاه پاسداران به‌ویژه ارگان خاتم الانبیا و نقش جاذبه‌های توریستی این دریاچه، موجب گردید تا مرگ این دریاچه حتمی شود و عوارض محیطی، اجتماعی و عواقب زیست محیطی جبران ناپذیری را موجب گردد.

، همچنین عوامل انسانی مانند پروژه‌های جاه‌طلبانه توسعه اقتصادی-آبی به‌همراه ساخت بزرگراه ۱۵ کیلومتری بر روی دریاچه با دریچه کوچک ۱/۲ کیلومتری وضعیت دریاچه را به بحران کشانیده است که برای ساخت آن از کوه مجاورت دریاچه استفاده کردند. تا سال ۲۰۱۲ بیش از دویست سد بر روی رودخانه‌های حوزه آبریز این دریاچه در مرحله آماده بهره‌برداری، یا پایان مراحل طراحی بودند.

دریاچه بختگان

تصویری از خشک شدن دریاچه بختگان

دریاچه بختگان که در استان فارس واقع شده، اکنون در حال خشکی کامل است. استفاده‌های متعدد در بالادست تالاب برای آب آشامیدنی شیراز و روستاهای متعدد و همچنین استفاده از آب برای زمین‌های کشاورزی و صنعت، از مهم‌ترین دلایل خشک‌سالی این دریاچه به شمار می‌رود. منشأ دریاچه بختگان رودخانه کوچک سیوند است که دولت با احداث سدی بر روی این رودخانه حیات دریاچه بختگان را به‌شکل‌جدی تهدید کرد. متأسفانه این روزها بخش‌های بسیار گسترده‌ای از دریاچه خشک‌شده و دیگر از پرندگان خبری نیست و این بخش‌ها به میدانی برای تمرین و ویراژ موتورسواران و تیک آف کردن اتومبیل‌ها تبدیل‌شده است. دریاچه بختگان، برای مهروموم‌های طولانی زیستگاه زمستانی پرندگانی بود که از روسیه و دشت‌های سیبری به ایران کوچ می‌کردند. اما امروز با توجه به خشکی دریاچه، فلامینگوها گروه‌گروه بختگان را ترک می‌کنند.

تالاب انزلی

پرونده:تالاب انزلی در باتلاق نابودی.jpg

تالاب انزلی در باتلاق نابودی

جالب است بدانید که ۲۷ رودخانه مهم گیلان به تالاب انزلی سرازیر می‌شوند درواقع این تالاب با مساحت ۲۰۰ کیلومترمربع به‌مثابه تصفیه‌خانه آب دریای خزر است. این رودها با آب شیرین خود سدی در برابر آب‌شور دریای خزر به وجود آورده‌اند. از سوی دیگر این تالاب با بیش از ۱۰۰ گونه پرنده، ۵۰ گونه ماهی، صدها گونه موجودات گیاهی، جانوری و میکروسکوپی و ده‌ها گونه گیاهی که در دل خود جای‌داده است، اکوسیستم کم‌نظیری به‌شمار می‌آید. متأسفانه این تالاب نیز همانند بسیاری دیگر از پدیده‌های طبیعی کشورمان درتهدید جدی است. ساختن استخر پرورش ماهی در پیرامون تالاب و تغییر ویژگی فیزیکی و شیمیایی آب، بی‌توجهی به ظرفیت تالاب در پذیرش گردشگری هم‌زمان، افزایش میزان فلزات سنگین و بخصوص سرب در آب و رسوبات تالاب، پمپاژ آب به بالادست تالاب برای آبیاری زمین‌های کشاورزی، ساخت کومه‌های شکار، گردآوری میزان زیادی از زباله‌های غیرقابل تجزیه در تالاب که از طریق رودخانه‌های منتهی به تالاب و بازدیدکنندگان از تالاب وارد آن می‌شود، نبود لایروبی لازم و هم‌چنین رهاسازی فاضلاب‌های صنعتی، خانگی و بیمارستانی چند شهرستان استان گیلان به تالاب انزلی و غیره منجر به ویرانی بخش‌های بزرگی از تالاب و برهم خوردن تعادل اکوسیستمی آن شده است. متأسفانه هنوز دولت تدبیر درستی برای حل این معضل در نظر نگرفته است.

برپایه آمارها وسعت تالاب انزلی حدود ۱۹ هزار هکتار عنوان می‌شود ولی شواهد حاکی از آن است که تالاب دیگر آن گستره و توش و توان سابق را ندارد.

چه بر سر تالاب آمده است؟

در سه دهه گذشته به‌دلیل ورود حجم زیادی از رسوبات و رشد بی‌رویه گیاهان مهاجم میانگین عمق آب این تالاب از ۱۱ متر به کمتر از دو متر و در مناطقی حتی کمتر کاهش پیدا کرده است.

افزون بر مقادیر زیادی سم و کود شیمیایی روزانه بیش از ۴۰۰ هزار متر مکعب فاضلاب به تالاب بین المللی انزلی وارد می‌شود.

علاوه بر این سازه های غیرضروری و کارشناسی نشده و قطع جریان طبیعی آب، گیاهان مهاجم وارداتی، تجاوز به حریم تالاب و کاهش آب دریای خزر از دیگر عوامل خشک شدن تالاب می‌باشد.

احیای تالاب انزلی از حرف تا عمل

از سال ۸۹ بحث پرطمطراق احیای تالاب انزلی با حضور مسئولان و متولیان امر در بوق و کرنا دمیده شد.

طرح احیای تالاب بین المللی انزلی سال ۸۹ با اعتباری افزون بر ۹۰۰ میلیارد ریال برای پنج سال از محل ردیف های خاص معاونت برنامه ریزی و نظارت راهبردی به تصویب رسید اما گام نخست مطالعاتی احیای تالاب انزلی که در حوزه شناسایی منابع آلاینده و اقدامات برای رفع آن از سال ۸۹ تا ۹۱ انجام شده بود، منجر به نقشه‌های فنی و اجرایی نشد.

سال ۹۳ نیز طرح جامع مدیریت حوزه آبریز تالاب انزلی با تکیه بر اصول مدیریت اکولوژیک در حوزه آبخیزتالاب انزلی با تمرکز بر سه محور پسماند، فاضلاب‌ها و رسوبات آغاز شد.

اما با وجود همه این حرف و حدیث ها نه تنها علایمی از بهبود حال تالاب نیست بلکه خبر وخامت حالش به آن سوی مرزها نیز رسیده است.

دریاچه هامون

از وزیر کشاورزی دوران رفسنجانی تا وزیر نیروی دولت روحانی همه امروز «سدسازی بی‌رویه» در سال‌های گذشته را نکوهش می‌کنند. در سه دهه گذشته بیشترین سدها را شرکت‌های وابسته به سپاه و با حمایت و پذیرش دولت‌های وقت ساخته‌اند.

ساخت سد در مکان‌های نامناسب و بی‌توجهی به سهم آب دریاچه‌ها و تالاب‌ها وضعیتی است که دست‌اندرکاران حکومتی نیز به آن خرده می‌گیرند، اما گام کارآمدی در تغییر این سبک‌کار برداشته نمی‌شود.

تصویری از خشک شدن دریاچه هامون

کارشناسان وضعیت بحرانی تالاب‌ها و دریاچه‌هایی چون گاوخونی، بختگان، هامون، پریشان و ارومیه را برآیند مستقیم ساخت سد در حوزه آب‌ریز آنها برآورد می‌کنند. در محدوده‌ی آب‌ریز دریاچه ارومیه ده‌ها سد ساخته شده بدون این که در طراحی و اجرای آنها حق‌آبه این دریاچه مورد توجه قرار گرفته باشد.

«هر بلایی بر سر حوزه محیط زیست آمده طی چهار دهه گذشته بوده است. پیش از این مدت، بسیاری از شاخص‌های محیط زیستی کشور مثل آب در جایگاه مناسبی قرار داشت.» این حرف‌های کسی است که از آغاز ریاست جمهوری اکبر هاشمی رفسنجانی تا سال سوم دولت اول محمد خاتمی وزیر کشاورزی بود و بعد از آن معاون حسن روحانی و رئیس سازمان حفاظت محیط زیست بوده است.

عیسی کلانتری مهرماه سال ۱۳۹۷با ابراز این سخنان از سیاست‌هایی که ایران را به «ورشکستگی آبی» کشانده به شدت انتقاد کرد و اضافه کرد که این سیاست‌ها باعث شده «امروز یک تالاب و دریاچه زنده» در کشور وجود نداشته باشد. بیشتر کارشناسان معتقدند در کنار طولانی شدن دوره‌های خشک‌سالی، سدسازی‌های بی‌رویه در جمهوری اسلامی، به‌خصوص در سه دهه گذشته علت اصلی خشکی و نابودی بسیاری از دریاچه‌ها و تالاب‌ها است.

صید ماهی مرده در دریاچه‌ی خشک هامون

نسترن فرخه، انصاف نیوز: بوی لاشه‌ی ماهی تلف شده تا اطراف دریاچه پیچیده است، هر کدام از ما در بدو حضور در این دریاچه بینی خود را محکم می‌گیریم ولی بعد از دقایقی به این بوی مشمئزکننده عادت می‌کنیم، ماهی‌های خشک شده‌ی روی زمین و قایق‌های رنگارنگ در اطراف دریاچه گواه بر تبخیر آب دریاچه در ماه‌های نزدیک است.

گونه های جانوری در ایران

تهران- ایرنا- مدیر آزمایشگاه بانک سلول‌های انسانی و جانوری مرکز ملی ذخایر ژنتیکی و زیستی ایران، شمار گونه‌های جانوری کشور را ۱۲۰۰ گونه اعلام کرد و گفت: از این تعداد ۱۵۰ گونه جانوری دستخوش انقراض قرار دارند.

خبرگزاری تسنیم: رئیس اداره مراقبت از حیات وحش محیط زیست استان کردستان گفت: علت عمده از بین رفتن گونه‌های جانوری، تخریب و از بین بردن زیستگاه طبیعی آنهاست که استان کردستان نیز جدای از این موضوع نیست.

حیدر ویسی در گفت‌وگو با خبرنگار تسنیم در سنندج، با اشاره به وضعیت گونه‌های جانوری در حال انقراض در کردستان اظهار کرد: خرس قهوه‌ای، پلنگ، سیاه گوش، گربه وحشی، گربه جنگلی، سگ آبی، سنجاب ایرانی، کل وبز، قوچ ومیش، عقاب طلائی، عقاب مارخور، کرکس (دال) هما، سمندر کردستانی، سمندر آتشین از جمله گونه های جانوری هستند که در خطر انقراض قرار دارند.

وی گفت: وضعیت بسیاری دیگر از پرندگان مانند کبک با این روند برخورد و شکار آن اصلاً مناسب نیست و این گونه ها نیز در معرض تهدید قرار گرفته‌اند.

رئیس اداره نظارت بر حیات وحش محیط زیست کردستان تصریح کرد: متاسفانه در استان کردستان مطالعات جامع و عمیق روی حیات وحش و گونه‌های جانوری و گیاهی صورت نگرفته است و ما هنوز در باره خیلی از گونه‌ها اطلاعات زیادی نداریم.

وی با اشاره به اینکه میش مرغ یا میشه سی گونه جانوری بوده که چند سالی است در استان مشاهده نشده، گفت: نزدیک به چهار سال است این گونه جانوری در زرینه اوباتو که آخرین زیستگاه آن جانور در استان بود، مشاهده نشده و بر این اساس انقراض این گونه بعید نیست.

ویسی افزود: امروزه با توسعه روز افزون جوامع بشری و افزایش فشار بر منابع طبیعی و محیط زیست به شمار عواملی که سلامت اکوسیستم ها و به طبع گونه ها را تهدید می‌کند افزوده می‌شود.

وی عوامل انقراض گونه های جانوری را متعدد و متفاوت برشمرد و گفت: علت مشترک و عمده انقراض گونه‌های جانوری تخریب و از بین بردن زیستگاه طبیعی آنهاست که استان کردستان نیز از این امر مستثنی نیست.

رئیس اداره نظارت بر حیات وحش محیط زیست کردستان افزود: یکی دیگر از مهمترین عوامل انقراض گونه ها که به طور مستقیم یا غیر مستقیم زیان‌های بسیاری را متوجه حیات وحش نموده و متاسفانه توجه زیادی نیز به آن نمی‌شود، معرفی عمدی و غیر عمدی گونه های غیر بومی است.

وی شکار بی رویه و خارج از اصول و قاعده انسانی را یکی دیگر از عوامل انقراض گونه‌های جانوری در حیات وحش کردستان عنوان کرد.

ویسی گفت: همچنین رویدادهای طبیعی مانند خشکسالی و آتش سوزی که در چند سال اخیر تاثیراتی منفی بر روی گونه‌های گیاهی و جانوری استان داشته و نیز بهره‌گیری بی رویه از طبیعت عامل انقراض بعضی از گونه های جانوری است.

وی اظهار کرد: از جمله عوامل دخیل دیگر در انقراض گونه‌های جانوری حضور دامداران در زیستگاه‌ها، تصرف چشمه‌ها و نیز تغییر کاربری چشمه‌ها و انتقال آب آنها به زمین‌های کشاورزی و خارج کردن آنها از دسترس وحوش است.

روز جهانی محیط زیست

روز جهانی محیط زیست، روزی است که در تاریخ ۵ ژوئن از سوی سازمان ملل جهت افزایش سطح آگاهی مردم برای نگهداری محیط زیست و تحریک و تشویق سیاستمداران به گرفتن تصمیماتی برای رویارویی با ویرانی محیط زیست و گونه‌های زیستی‌جانوری برگزیده شده‌است.

هر ساله روز ۱۵ خرداد (۵ ژوئن) در سراسر جهان با عنوان روز جهانی محیط زیست گرامی داشته می‌شود. تاریخچه روز جهانی محیط زیست به سال ۱۹۷۲ بر می‌گردد، در آن سال برای نخستین بار، سازمان ملل متحد کنفرانسی را با موضوع انسان و محیط زیست در شهر استکهلم سوئد برگزار نمود.

همزمان با برپایی این کنفرانس مجمع عمومی سازمان ملل قطعنامه‌ای را تصویب کرد که منجر به تشکیل UNEP (برنامه محیط زیست سازمان ملل) شد، UNEP در سراسر جهان مراسم ویژه‌ای را به مناسبت این روز برگزار می‌نماید. مراسم این روز می‌تواند به اشکال مختلف باشد مثل راهپیمایی‌های خیابانی، همایش‌های دوچرخه سواری، نمایش، مسابقات نقاشی و مقاله نویسی در مدارس، درختکاری، فعالیت‌های مربوط به بازیافت، پاکسازی و….

هدف از برگزاری چنین مراسمی جلب توجه عمومی به مسائلی است که محیط زیست را آلوده ساخته است. هر سال نیز یکی از مسایلی که شدیدا محیط زیست را تهدید می‌کند به عنوان موضوع این روز انتخاب می‌شود.

برپایه گزارش خبرگزاری فارس دفتر خامنه‌ای روز سه‌شنبه ۲۶ آبان ماه ۱۳۹۸، سیاست‌های کلی محیط زیست را اعلام کرد. مدیریت هماهنگ و نظام‌مند منابع حیاتی، جرم‌انگاری تخریب محیط زیست، تهیه اطلس زیست‌بوم کشور و گسترش اقتصاد سبز و نهادینه‌سازی فرهنگ و اخلاق زیست‌محیطی" از جمله محورهای ابلاغیه یاد شده است.

این امر که زیر سلطه رژیم جمهوری اسلامی، محیط زیست در موقعیت بحرانی و فاحعه‌باری قرار گرفته مورد تایید سازمان‌های جهانی و همچنین بعضی از ارگان‌ها و مقامات رژیم نیز هست. «انستیتو جهانی منابع طبیعی» در گزارش سال ۲۰۱۵ خود تولیدکنندگان گازهای گلخانه‌ای را رتبه‌بندی کرده است. مطابق با گزارش منتشر شده، جمهوری اسلامی بعد از چین، آمریکا، ۵ کشور اروپایی، هند و روسیه، با تولید سالانه ۷۱۵ میلیون تن دی اکسیدکربن مقام دهم را در جهان کسب کرده است. بر اساس این گزارش، تولید مذکور رو به افزایش نیز هست. به این اعتبار باید گفت ایران با بنیه اقتصادی ضعیف‌تر و جمعیتی کمتر از بقیه کشورها در رساندن زیان به ۷۸ میلیون جمعیت کشور و ۷ میلیارد از ساکنان زمین به چنین مقامی در تخریب محیط زیست رسیده است. بنا به گزارش برخی تحقیقات، سوزاندن وسیع گاز طبیعی و وجود چندین میلیون اتومبیل کهنه که بنزین غیر استاندارد می سوزانند، دو عامل اصلی در ایجاد میزان ذکر شده دی اکسید کربن در ایران می‌باشند. اما مشکلات زیست محیطی در ایران تحت حاکمیت جمهوری اسلامی فقط به تولید گازهای گلخانه ای محدود نمی‌شود. در سال‌های گذشته مشکلات زیست‌محیطی زیادی در ایران رخ داده که خشک شدن دریاچه‌ها، رودها و تالاب‌ها، از بین رفتن جنگل ها، بحران آب و همچنین آلوده بودن هوای شهرهای بزرگ از جمله آنهاست.

چندی پیش «حمید چیت چیان» وزیر نیرو در دولت یازدهم، بحران آب در ایران را جدی و اصلی ترین چالش کشور دانست. او شور شدن آب ها، خشک شدن باغات و زمین‌های کشاورزی، خشک شدن چشمه‌ها، قنات‌ها، تالاب‌ها و دریاچه‌ها و کاهش آب رودخانه‌ها را از شواهد بحران آب بر شمرد و افزود که سالانه ۱۲۰۰ کیلومتر کف شکنی در چاههای موجود یا حفر چاه های جدید در کشور صورت می‌گیرد. این در حالی است که یکی از عوامل اصلی بحران آب در ایران برداشت بی رویه از آبهای زیرزمینی و وجود هزاران چاه مجاز و غیرمجاز در کشور است. «ستار محمودی» قائم مقام وزیر نیرو نیز وضعیت آب در ۵۲۰ شهر ایران را بحرانی خواند. به نظر او خشکسالی های پایدار، سدسازی های بی رویه، اتلاف منابع آبی توسط کشاورزی سنتی و ناکارآمد و بالاخره حفر دهها هزار چاه به ویژه در اطراف دریاچه ها و تالاب ها، بحران و قحطی آب در ایران را باعث شده اند. مطابق آمارهای رسمی اکنون در ایران از ۶۴۷ سد، بهره‌برداری می‌شود و احداث ۶۸۳ سد دیگر در دست مطالعه یا اجراست. اکثر این سدها و آبراهه ها توسط قرارگاه خاتم الانبیا زده شده اند. بعضی از سدها برای رساندن آب به املاک و خانه های آخوندهای دانه درشت و مقامات، مراکز نظامی و یا در جایی مثل کردستان برای محروم کردن منطقه از آب فراوانی زده شده اند که می تواند موجب رشد کشاورزی، دامداری و دامپروری و بی نیازی اقتصادی این منطقه شود. درآمدهای به دست آمده از این پروژه ها به جیب سپاه و فرماندهان ارشد آن رفته و گرد و خاک حاصل از بستر خشک دریاچه ها، رودها و تالاب ها، مردم را به انواع بلایا مبتلا کرده است. جنگلهای زاگرس در کردستان آگاهانه و به بهانه حفظ امنیت توسط نیروهای مسلح جمهوری اسلامی سوزانده می شوند. جنگلهای شمال نیز توسط فرماندهان نظامی، انتظامی، مقامات دولتی و رانت خواران و به خاطر خانه، ویلا و انبوه سازی، به آتش کشیده می شوند. پوشش گیاهی در مناطق مختلف و بویژه در کردستان زیر چکمه نیروهای ارتش، سپاه و بسیج لگد مال شده و یا توسط آتش سلاحهای آنان شعله ور گردیده و از بین میروند. در ابلاغیه خامنه ای از جمله به «جرم‌انگاری تخریب محیط زیست» اشاره شده است. آیا در کشوری که نظام حکومتی آن عامل اصلی تخریب محیط زیست است، چه کسی قرار است تخریب کنندگان محیط زیست را تنبیه کند؟

در سالهای اخیر بحران زیست محیطی خشم و اعتراضات گسترده مردم را برانگیخته است و رژیم با حربه سرکوب با این اعتراضات روبرو شده است. اما این سرکوب ها مردم را مرعوب نکرده و مبارزه برای بهبود محیط زیست به یکی از عرصه های رودرروئی مردم با رژیم تبدیل شده است.

وسعت و ژرفای بحران محیط زیست بخش هایی از کارگزاران رژیم و بورژوازی ایران را هم نگران کرده و به قول بعضی از کارشناسان به صورت مانعی در مقابل سرمایه گذاری های داخلی و خارجی درآمده است. در این شکی نیست که سرمایه گذاران خارجی و داخلی از فقدان قوانین در حفاظت از محیط زیست سود می برند. اما وقتی بحران در این عرصه ابعاد فاجعه باری پیدا می کند، کسب و کار و تندرستی خود و نیروی کارشان را به خطر می اندازد و به اعتراضات مردم دامن می زند، اینبار طرفدار دخالت و سرمایه گذاری دولت در این عرصه می شوند. ابلاغ «سیاست‌های کلی محیط زیست» توسط خامنه ای در شرایطی است که تخریب محیط زیست ابعاد فاجعه باری پیدا کرده است و پیامدهای آن دامن رژیم جمهوری اسلامی را گرفته است. تولد سرمایه داری با گام های آغازین، با تخریب محیط زیست همراه شد. ابعاد و اشکال این ویرانگری در طول تاریخ کوتاه سرمایهداری بسیار تغییر کرده است، ولی این پدیده نه تنها تکرار میشود، بلکه به عنوان جزء همزاد این سیستم عملکردی هولناک تر مییابد. در دل سیستم بحران زده کنونی سران حکومت اسلامی سرمایه قادر به جلوگیری از مصائب رو به افزایش ناشی از تخریب محیط زیست نبوده و نخواهند بود و بدون شک «سیاست‌های کلی محیط زیست» خامنه ای نیز همچون سایر اسناد مربوط به سیاست های کلان به یک ورق پاره تبدیل خواهد گردید.