ناصرالدین شاه

ناصرالدین‌ شاه قاجار که پیش از پادشاهی ناصرالدین میرزا خوانده می‌شد، معروف به «قبلهٔ عالم»، «سلطان صاحبقران» و بعد «شاهِ شهید»، چهارمین شاه از دودمان قاجار ایران بود.

وی با ۴۹ سال سلطنت  طولانی‌ ترین دوره پادشاهی را در میان دودمان قاجار داشته است..

ناصرالدین شاه یکی از بی کفایت ترین و بی اقتدار ترین پادشاهان قاجار بود که بیشتر تحت تاثیر اطرافیان بود.

وی بسیار دمدمی مزاج بوده و مرتب نظرات خود را تغییر می داد!

ناصرالدین‌شاه قاجار (زاده ۲۵ تیر ۱۲۱۰ – سالمرگ ۱۲ اردیبهشت ۱۲۷۵ در شهر ری) چهارمین شاه از دودمان قاجار ایران بود.

نامهای دیگر : پیش از پادشاهی ناصرالدین میرزا خوانده می‌شد، معروف به قبله عالم، سلطان صاحبقران و بعد شاه شهید، …

چهارمين پادشاه قاجار و پسر محمد شاه قاجار است وي در تاريخ 6 صفر سال1243 ه.ق ( يا 1245 ه.ق ) در روستاي كهنمير تبريز بدنيا آمده است

ولیعهدی و سلطنت ناصرالدین شاه

در دوران خردسالی و نوجوانی ناصرالدین‏‌ شاه، کشاکش و اختلاف دائمی مهدعلیا و محمد شاه سایه انداخته است. به‏ دلیل این روابط تیره، برخورد محمد شاه با فرزندش سرد و بی‏‌محبت بود. باوجود چنین روابطی، در سال ۱۲۵۱ هجری قمری و پس از درگذشت پسر بزرگ محمد شاه، او ناگزیر تصمیم به انتصاب ناصرالدین به مقام ولیعهدی گرفت.

سال بعد، نیکلای اول در ایروان با ولیعهد ایران ملاقات کرد. خبر درگذشت پدرش محمدشاه را در سال 1228 هجری شمسی هنگامی که در تبریز بود شنید، سپس به یاری امیرکبیر به پادشاهی رسید و بر تخت طاووس نشست.

علاقه ناصرالدین شاه به عکاسی

عکاسی یکی از علاقه‌مندیهای ناصرالدین شاه بود

عکاسی و عکاس‌های نخستین ایران به گونه‌ای با نام ناصرالدین شاه پیوند خورده است. زیرا در زمان ناصرالدین شاه بود که دوربین به ایران آمد و این پادشاه که اهل شعر و هنر هم بود عاشق عکاسی شد و در عکاسی مهارت یافت‫. در آن زمان ابزار عکاسی مانند دوربین و لنز و کاغذ بسیار گران و کمیاب بود و فقط اعیان و خاندان سلطنتی بودند که می‌توانستند بهای این ابزار و آلات گران را بپردازند.

ناصرالدین شاه کنجکاو بود و محیط اطراف خود را با دقت زیر نظر می‌گرفت و از آن‌ها عکاسی می‌کرد‫. عکس‌های او از زندگی دربار و ساخت‌های گوناگون زندگی اجتماعی و سیاسی ایران برای مورخین بسیار جالب است‫. نخستین عکس‌ها از روضه‌خوانی و تعزیه و شکار و سرگرمی‌ها و بازی‌ها و حتی زنان حرمسرا در حالات گوناگون و با لباس‌های متفاوت بخشی از کارهای تصویری ناصرالدین شاه را در بر می‌گیرد‫. به کمک همین عکس‌هاست که ما تصور نسبتا روشنتری از جامعه ایران دوران ناصری در مقایسه با دوران پیش از اختراع دوربین در دست داریم.

شیفتگی ناصرالدین شاه به عکاسی فقط به عکس‌های شخص خودش نبود بلکه او عکاسان دیگر را هم تشویق کرد تا به گوشه و کنار ایران سفر کنند و از زندگی مردم و فضا و حال سایر نقاط برایش عکس بیاورند‫.

نتیجه علاقه و تلاش خود شاه و عکاسان دیگر مجموعه بسیار بزرگی از عکس است که اکنون از ایران دوره قاجار از درون دربار و حرمسرای شاه گرفته تا اعیان و رجال و وزرا و وکلا و زنان و مردان روستایی و شهری در کوچه و بازار و خانه‌ها و اماکن دیگر اکنون در دسترس ماست. شاید هم بتوان گفت که ریشه بسیاری از رشته‌های عکاسی دوران ما مانند عکس خبری و مستند و عکس تاریخی و طبیعت ایران هم به همان زمان برمی‌گردد.

علاقه ویژه ناصرالدین شاه فقط به گرفتن و ظهور عکس ختم نمی‌شد. او در انتخاب کاغذ و چاپ عکس و ساختن مجموعه و آلبوم عکس و نگهداری از آن‌ها بسیار دقت می‌کرد. این دقت‌ها مایه آن شده که بسیاری از عکس‌ها بجا بماند که اینک میراثی است بزرگ در شناخت بهتر ایران آن زمان. یکی از کارهای جالب دیگر ناصرالدین شاه گردآوری مجموعه‌هایی از عکس‌های زمان خود اوست‫. برخی از عکس‌ها٬ عکس‌هایی است که خود او می‌گرفته و برخی دیگر از عکس‌ها از کسانی است که او به گوشه و کنار می‌فرستاده است‫.

علاقه‌ ناصرالدین شاه قاجار به نقاشی

ناصرالدین شاه قاجار جدای از این‌که به عکاسی علاقه‌مند بود و گاه و بی‌گاه از زنان حرمسرا عکسمی‌گرفت، از زمان ولیعهدی در نقاشی هم دستی داشت. 

یکی از نقاشی‌های ناصرالدین شاه

ناصرالدین شاه جدای از این‌که به عکاسی علاقه‌مند بود و گاه و بی‌گاه از زنان حرمسرا، غلامان و ندیمگان عکاسی می‌کرد، از زمان ولیعهدی در نقاشی هم دستی داشت.

ناصرالدین شاه هر وقت خسته می‌شد در حواشی یا صفحات آغازین یا صفحات انتهایی برخی از کتب چاپی کتابخانه سلطنتی یا برخی اسناد دولتی نقاشی‌هایی می‌کرد که امروزه تعدادی از آن‌ها باقی مانده و در آرشیو “کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران” و کتابخانه سلطنتی کاخ گلستان نگهداری می‌شود.

مرگ ناصرالدین‌ شاه

مراسم تشییع جنازه ناصرالدین شاه

سرانجام این سلطه گری به یکباره روز جمعه هجدهم ذیقعده سال 1313 توسط میرزا رضای کرمانی از میان برداشته شد.

در این روز ناصرالدین شاه قاجار که به شکرانه پنجاهمین سالگرد سلطنت به زیارت حضرت عبدالعظیم در شهر ری رفته بود در قیل و قال مردم در لحظه خروج از حرم با گلوله ای از تپانچه میرزا رضای کرمانی ترور شد.

پس از ترور شاه امین السلطان تلاش بسیاری کرد تا خبر این ترور پخش نشود و تهران آرام بماند؛ نقل است وی به محض مطلع شدن از ترور شاه ترتیبی داد تا جسد ناصرالدین شاه را مخفیانه از صحن بیرون ببرند و در کالسکه سلطنتی بنشانند. در بازگشت به کاخ گلستان خودش نیز در کنار جسد برجای نشسته شاه نشست و جسم بی جان او را به حرکت درآورد تا برای جمعیت دست تکان دهد.

با این حال شاه مضروب پس از انتقال به کاخ گلستان چندان زنده نمی ماند و تلاش اطبا برای نجات او بی نتیجه می ماند. گفته می شود کلمات آخر وی پیش از مرگ این بود که "اگر زنده بمانم جور دیگری بر شما حکومت می کنم". پس از مرگ ناصرالدین شاه مقرر می شود تا روز بعد و رسیدن مظفرالدین شاه به پایتخت صبر کنند و پس از آن پیکر شاه را پس از تشییع در امامزاده عبدالعضیم حسنی(ع) به خاک می سپارند.

دلایل نارضایتی عمومی از ناصرالدین شاه

مورخان یکی از دلایل نارضایتی عمومی از شاه قاجار را امتیازات فراوانی می‌دانند که وی به خارجی ها پیش کش می کرد؛ از جمله وی در سال ۱۲۶۹(۱۳۰۹) طی قراردادی مالکیت صنعت تنباکو را به جرالد تالبوت انگلیسی واگذار کرد.

یکی دیگر از دلایل نارضایتی از او سفرهای پر خرج وی به اروپا بود که مخارج آن معمولا از امتیزاتی که وی به اروپائیان می داد تامین می شد؛ او نخستین بار در ۱۲۵۲ هجری شمسی و بعداً دوباره در ۱۲۵۷ و برای آخرین بار در ۱۲۶۸ (که در آن بازدیدی کامل از ناوگان جنگی بریتانیا کرد) به اروپا سفر کرد.