کاربر:بخشایشی/صفحه تمرین

خدیجه خانم ملقب به اشرف‌السادات مرتضایی با نام هنری مرضیه (۱۳۸۹–۱۳۰۳)هنرمند و خواننده ایرانی است. وی با روی کار آمدن حکومت ولایت فقیه دست از خوانندگی کشید و تنها وقتی مجدداً به خوانندگی روی آورد که در سال ۱۳۷۳ از ایران خارج شد و پس از پناهندگی به فرانسه به شورای ملی مقاومت، ائتلاف اپوزیسیون اصلی نظام ولایت فقیه، پیوست. وی در سال ۱۳۸۹، در اثر سرطان در پاریس درگذشت.

کودکی

مرضیه در خانواده‌ای هنر دوست و اهل هنر متولد شد. پدر، سید حسن مرتضایی هفشجانی، مردی فاضل و روحانی و مادرش، ربابه، از تبار دوستداران شعر و هنر که مشوق اصلی مرضیه در کار شعر و آواز بود. او هیچگاه نمی‌خواست آواز خوان بشود. گمان می‌کرد که به دیگر رشته‌های هنری چون طراحی و نقاشی روی خواهد آورد. او خود در اینباره گفته بود: «تا وقتی که سرنوشت کار خودش را کرد و خودش را در قالب یک مرد ادیب و موسیقیدان یعنی مرحوم «حشمت دفتر راد» بر سر راه من قرار داد. با هر تصنیفی که این استاد به من می‌آموخت احساس می‌کردم خودم را پیدا می‌کنم.»

۹ساله بود که صدای زن پدرش او را به دنیائی دیگر می‌برد. نوای دل‌انگیز پیانو همراه با این شعر ناب:

هر گه که بنفشه جامه بر رنگ زند		در دامن گل باد صبا چنگ زند
هشیار کسی بود که پای سمنی		می‌نوشد و جام باده بر سنگ زند

زندگی مرضیه را شاید بتوان مجموعه‌ای از تناقض‌ها دانست. پدر روحانی، مادر نوازنده تار و زن پدر پیانیست. دوستان همه اهل فرهنگ و ادب. مرضیه اما خود می‌گوید: «پدر من به دنبال حقیقت بود ولی خیلی زود سراب را دیده، و لباس روحانیت را به دور انداخته بود».

آخرین سالهای دهة ۱۳۰۰خورشیدی، محدودة چهاردیواری از هر طرف راه زن را مسدود کرده بود. خراب کردن چهاردیواری محاصره کنندة زنان به قرنی تلاش نیازمند بود. در چنین فضای بستة فرهنگی، آواز خواندن توسط یک زن، یک گستاخی و یک شورش دو وجهی علیه فرهنگ مسلط زمانه و یک راهگشایی بزرگ بود. مرضیه در مصاحبه‌ای دربارهٔ خود گفته‌بود: «در زمانی که خانواده‌های ایرانی به ندرت فرزندان دخترشان را برای تحصیل علم می‌فرستادند پدر من با وجود اینکه یک فرد روحانی بود؛ مرا تشویق به آموزش تحصیلات مرسوم زمان نمود. وقتی که من آغاز به خواندن کردم خواننده شدن برای زنان خیلی غیرعادی بود و در عین حال یک خواننده در آن زمان باید هم دانش مدرسه‌ای می‌داشت و هم دانش کلاسیک موسیقی و هم چنین یک صدای خوب. در ضمن استادان موسیقی زیادی باید صدای او را تأیید می‌کردند و همچنین تئوری موسیقی را باید بخوبی می‌دانست. من پیش از اینکه شروع به خواندن کنم سالهای زیادی را به آموختن در زیر نظر استادان بزرگ موسیقی ایرانی گذراندم. در ۱۹سالگی به‌طور حرفه‌ای قدم در عرصه هنر نهاد و در آواز تحت تعلیم اساتید بزرگی چون استاد ابوالحسن صبا و مرتضی محجوبی قرار گرفت. وی در سنین جوانی در دورانی در ایران شروع به خوانندگی کرد که برای یک زن جوان کار ساده‌ای نبود. اما زیبایی صدای وی، زمان را درنوردید و او از محبوبیتی بی‌سابقه در میان مردم به‌عنوان یک خواننده مردمی بهره‌مند شد.

آغاز کار حرفه‌ای

مرضیه در سال ۱۳۲۱ زیر نظر اسماعیل مهرتاش، استاد بزرگ موسیقی، فعالیت هنری خود را آغاز کرد. در ابتدا با بازی در نقش شیرین در نمایش «خسرو و شیرین» در تئاتر باربد در تهران به محبوبیت رسید. در این نمایش موزیکال چون هنرپیشه اول نمایش، خواننده نبود، مرضیه از پشت صحنه بجای او آواز می‌خواند. کمی بعد، از مرضیه دعوت شد تا در برنامه «شیروخورشید سرخ ایران» که از رادیو ایران پخش می‌شد، شرکت کند. مرضیه در این برنامه شعر و آهنگ معروف «شیدا» به نام «امشب شب مهتابه» را خواند و صدایش به دل هزاران شنونده رادیو نشست. حالا دیگر نام مرضیه بر سر زبان‌ها افتاده بود و مردم می‌خواستند این خوانندة تازه‌نفس را ببینند. جامعه باربد یک بار دیگر نمایش «خسرو و شیرین» را به روی صحنه برد، اما این بار مرضیه شخصاً در نقش شیرین ظاهر شد. استقبال تماشاگران از این برنامه به حدی بود که استاد مهرتاش ناچار شد تا مدت‌ها اجرای آن را برروی صحنه ادامه بدهد. این نمایش برای مرضیه یک کامیابی بزرگ و سریع به بار آورد و با استقبال بسیار مردم روبه‌رو شد. مرضیه پس از آن به چنان شهرت و مهارتی در خواندن آواز دست یافت که تصنیف‌نویسان و شاعران برای اجرای آثار خود توسط این هنرمند با یکدیگر رقابت می‌کردند. مرضیه در زمانی که خوانندگی به عنوان یک سرگرمی ویا شغلی نه چندان افتخارآمیز تلقی می‌شد و بخصوص زنان در خانه‌ها محبوس بوده حق هیچگونه ابراز وجودی نداشتند، به عنوان یک زن جوان به خوانندگی به عنوان یک هنر غرورآفرین درسطح بالایی از نظر فرهنگی نگریست و درنهایت برای خود جایگاهی در صحنة هنر ایرانی با وجود همة گوناگونی‌های فرهنگی وزبانی ایجاد کرد. مرضیه یکبار گفته بود: «نخستین دورة آموزش‌ها، هفت سال و به طور مستمر ادامه داشت. یعنی در حقیقت، من در طول این زمان می‌توانستم با زحمتی خیلی کمتر در یکی از رشته‌های علمی یا ادبی دکترا بگیرم، می‌توانستم این کار را بکنم تا در آن سال‌ها کسی به من نگوید «آوازه خوان» و مجبور نشوم آن قدر خون دل بخورم؛ ولی من تصمیم گرفته بودم نشان دهم که یک زن می‌تواند هم آواز بخواند و هم خانم باشد و پاک و پاکیزه زندگی کند.

برنامة گلها

برنامهٔ رادیو گل‌ها به مدت ۲۳ سال از ۱۳۳۵ تا ۱۳۵۷ از رادیو ایران پخش می‌شد. بسیاری از خوانندگان، آهنگ‌سازان و موسیقی‌دانان پر آوازهٔ ایران در این برنامه هنرنمایی کردند. از جملهٔ این موسیقی‌دانان و آهنگ‌سازان می‌توان ابوالحسن صبا، مرتضی محجوبی، روح‌الله خالقی، حبیب‌الله بدیعی، لطف‌الله مجد، مرتضی نی‌داوود، حسن کسایی، جلیل شهناز، رضا ورزنده، احمد عبادی، فرهنگ شریف، و حسین تهرانی را نام برد. از خوانندگان نامدار قرن بیستم ایران که در برنامهٔ گل‌ها حضور داشتند نیز می‌توان به بزرگانی چون بنان، مرضیه، حمیرا، قوامی، گلپایگانگی، ایرج، عبدالوهاب شهیدی، سیما بینا، و پوران اشاره کرد. مرضیه از نخستین خوانندگان برنامه گلها بود. مرضیه در طول دوره هنری خود ۵ بار تصانیف دو صدایی خواند که ۳ بار از آن با استاد بنان، یک بار با علی بهاری و یک بار هم با نوه دختری خود، جانان خرم بوده. چنگ رودکی که به جوی مولیان معروف شد با همکاری استاد بنان، آهنگسازی استاد روح‌الله خالقی و شعری از رودکی خلق شد.

خروج از ایران

مرضیه در سال ۱۳۷۳ پس از یک دوره سکوت پانزده ساله برای همیشه از ایران خارج شد و از فرانسه پناهندگی گرفت و به شورای ملی مقاومت ایران پیوست. از این پس او در سفرهای متعدد به کشورهای مختلف کنسرت‌های بسیاری ایران ارائه داد. در این دوران او با هنرمندان، شاعران، آهنگسازان و نوازندگان مشهوری چون محمد شمس، عماد رام، کامیار ایزدپناه، آندرانیک آساتوریان، هنرمند انگلیسی راس پاپل رهبر ارکستر سمفونیک فستیوال لندن و دکتر حمیدرضا طاهر زاده استاد موسیقی اصیل ایرانی و هنرمند بریتانیایی، لرد یهودی منوهین، کارهای متعددی ارائه نمود. مرضیه وقتی در هشتاد و دو سالگی می‌خواست به همراه یک ارکستر بزرگ در سالن المپیای پاریس ظاهر شود و در برابر پنج هزار نفر نزدیک به سه ساعت آواز بخواند، فیگارو روزنامة مشهور فرانسوی دربارة این رویداد بزرگ نوشت: «اگر کسی بخواهد مرضیه را برای فرانسویان توصیف کند، جز با تلفیق چندین چهره نمی‌تواند اینکار را بکند: عشقی از نوع «کاترین سُوژ» برای شعر و شاعران، طعم صدای بی‌انتها در زمینه ویولن‌ها مانند «نانا موسکوری»، هیبت قوی مانند «جون بائز»، گرمای جذب کنندة شرقی ام کلثوم… مرضیه و هزاران هنرمند ایران زمین، هزاره‌ها و قرن‌هاست که با آتش بانگ‌نای شان شعلة این فرهنگ را در مقابل طوفان‌ها زنده نگه داشته‌اند و از نسلی به نسلی دیگر سپرده‌اند». (روزنامه فیگارو- ۲۵ فروردین ۸۵ -به قلم «برتران دیکال)

فعالیت سیاسی

مرضیه در سال ۱۳۷۳ پس از دیدار با مریم رجوی، پیوستن خود را به شورای ملی مقاومت ایران اعلام کرد. او خود در اینباره گفته بود: «…آزادی چیزی نیست که بتوان از آن گذشت. به‌خاطر آزادی تا آخرین نفس در کنار مردم و مقاومت مردم ایران، در کنار مجاهدان ایستاده‌ام…من بعد از ۱۵سال وقتی آمدم، اول نیامدم روی سن پاله دکنگره یا آلبرت هال. صاف و مستقیم رفتم وسط آن بیابانهای بی‌آب و علف و داغ. وسط آن زنان و مردان شجاع و رشید و وطن‌پرست که به‌خاطر مردم و به‌خاطر آزادی سر از پا نمی‌شناسند…رفتم روی تانک‌های داغ در هوای ۵۰ درجه فریاد کشیدم و سرود خواندم. سرود جنگی و نظامی، سرود برای مجاهدان، به‌خاطر آزادی، به‌خاطر مردمی که عشق من هستند…با همه خلوص می‌خواهم بر روی اولین تانک به جانب دشمن بشتابم. فکر همه خطرات را هم کرده‌ام و صد بار قاطع تر از پیش مبارزه خواهم کرد و خواهم جنگید…».