کاربر:Alirezara/۴صفحه تمرین: تفاوت میان نسخه‌ها

«نظامی گنجوی» با نام کامل «جمال‌الدین ابومحمد الیاس بن یوسف بن زکی بن مؤید»، از شاعران و داستان‌سرایان معروف  ادبیات فارسی در قرن ششم است. او بین سالهای ۵۳۰ تا ۵۴۰ در شهر گنجه از شهرهای جمهوری آذربایجان به دنیا آمد. پدر او، یوسف و مادرش رئیسه نام داشت. برخی اصلیت او را از عراق، نواحی قم و تفرش میدانند نظامی جدای از شخصیت ادبی و سخنوری در علوم عقلی  فلسفه، منطق، طب، نجوم، ریاضی  و موسیقی بهره داشته است. همچنین در علوم نقلی اخبار، احادیث، قران و فقه سرآمد بوده و  تبحر داشت.  

سال تولد نظامی به درستی مشخص نیست و در هیچ کتابی ضبط نشده است. آنچه که از ابیات و اشعار خود نظامی بر می‌آید سال تولد نظامی را بین سالهای ۵۳۰ تا ۵۴۰ ثبت کرده‌اند.

او در هنگام سرودن منظومه‌ی اقبال نامه ۵۷ سال سن داشته است. به تصریح بسیاری از محققین اقبال نامه در سال ۵۹۷ یا اندکی پس از آن سروده شده است. پس اگر در این زمان از عمر وی ۵۷ سال گذشته باشد می بایست که در ۵۴۰ متولد شده باشد.

نظامی در زمان جوانی به دانش اندوزی و کسب هنر و کمال اشتغال داشت. او  در فراگیری دانش و ادب با رنج و کوشش بسیار به مقام  و مرتبه بی‌همتایی در سخنوری رسیده است. او در مورد تلاش و اهتمام خود در جهت کسب دانش زمان خود میسراید:

منم سرو پیر ای باغ سخن          به خدمت میان بسته چون سرو من

نظامی گنجوی تمام عمر خود را  در گنجه سپری کرده است. او  تنها یکبار به نیت سفر از گنجه بیرون رفته است. خود شاعر در این مورد در مثنوی مخزن الاسرار میگوید:

چو زنبوری که دارد خانه‌ی تنگ               در آن خانه بود حلوای صد رنگ

[[پرونده:تصویر نظامی گنجوی.jpg|جایگزین=نظامی گنجوی|بندانگشتی|نظامی گنجوی]]

نام و نسب نظامی را «الیاس بن یوسف بن زکی بن مؤید»  ذکر کرده‌اند. استاد سعید نفیسی به نقل از تقی‌الدین اوحدی در خلاصه‌الاشعار و زبده الافکار نام و نسب نظامی را «احمد بن یوسف بن مؤید» و کنیه‌اش را ابو محمد و لقبش را نظام‌الدین ذکر کرده است. مادر او رئیسه و  از تبار کرد بود. نظامی در کودکی  پدر خود را از دست میدهد و سرپرستی او را دایی‌اش میپذیرد. نظامی در مثنوی لیلی و مجنون نام و نسب خود را اینگونه بیان کرده است:

گر مادر من رئیسه‌ی کرد            مادر صفتانه پیش من مرد<ref>استاد سعید نفیسی - دیوان نظامی گنجوی - مقدمه</ref>

نظامی در مثنوی خسرو و شیرین بر مرگ کنیزکی افسوس میخورد که حکمران دربند برای او فرستاده بود و در جوانی فوت کرده  و همسر او بوده است. همچنین در اقبال نامه به دو همسر خود که آنها نیز کنیز وی بوده‌اند اشاره کرده است. او در باره‌ی تنها فرزند خود که محمد نام داشته و  از اولین همسر خود بوده در مثنوی لیلی و مجنون می نویسد:

این نسخه چو دل نهاد بر دست             در پهلوی من چو سایه بنشست

[[پرونده:تندیس نظامی گنجوی.jpg|جایگزین=تندیس نظامی گنجوی|بندانگشتی|تندیس نظامی گنجوی|324x324پیکسل]]

نظامی گنجوی مردی حکیم دانشمند و عارف مشرب و گوشه نشین بوده و از صحبت اهل زمانه اعراض میکرده و درگوشه‌ی عزلت و انزوا به اندیشه‌ها و طبع آزمایی‌های خود مشغول بوده و اهل چله نشینی و ریاضت کشی بوده است.

در پاکي اخلاق و تقوي، نظير حکيم نظامي را در ميان تمام شعراي عالم نمي توان پيدا کرد. در تمام ديوان وي يک لفظ رکيک و يک سخن زشت پيدا نمي شود و يک بيت هجو از اول تا آخر زندگي بر زبانش جاري نشده است.  

استاد سعید نفیسی به نقل از تقی الدین اوحدی کاشانی تصریح میکند که در کتب تواریخ به « نظامی مطرزی » اشتهار دارد.

سعید نفیسی می نویسد که تخلص نظامی را از لقب خود « نظام الدین » گرفته است. این گونه تخلص‌ها که شاعران از نام و یا لقب و نسب خود میگرفتند در میان گویندگان فارسی زبان بسیار ست.

[[پرونده:استاد ساعتچی (26).jpg|جایگزین=نظامی گنجوی - خوشنویسی استاد ساعتچی|بندانگشتی|نظامی گنجوی - خوشنویسی استاد ساعتچی ]]

داستانسرایی در زبان فارسی با نظامی به اوج خود رسیده است. او شعر تمثیلی را در زبان فارسی به حد اعلای تکامل رسانیده است.

دکتر برات زنجانی در مقدمه کتاب شرح و تفسیر اقبال نامه در مورد خمسه‌ی نظامی میگوید که خمسه‌ی نظامی دایره المعارف تاریخ اجتماعی قرن ششم جمعیتی است که در آذربایجان و شهرهای شکی و شروان و گنجه زندگی میکرده‌اند. نظامی با تصویر زندگی عامه‌ محبوبیت بزرگ به دست آورده است. شعر او آیینه‌ی تمام نمای اجتماع آن روزگاران است. هر کس در آن نگریسته تصویر خود را یافته است و همین اشتراک معنوی خواننده و شنونده را عاشق آثار نظامی کرده است.<ref>دکتر برات زنجانی - مقدمه‌ی کتاب شرح و تفسیر اقبال نامه</ref>  

نظامی علاوه بر پنج گنج دیوان قصاید و غزلیاتی هم دارد که به گفته‌ی دولتشاه عدد ابیات آن تا بیست هزار بیت میرسد و اکنون مقداری از آن در دست است.  پنج مثنوی نظامی به پنج گنج  مشهور است که بزرگترین و مشهورترین اثر اوست. منظومه‌ی پنج گنج شامل پنج مثنوی است و سبک عراقی سروده شده است. تعداد ابیات آن را تا حدود ۲۰ هزار بیت نوشته‌اند.  پنج گنج عبارتست از: مخزن الاسرار، لیلی و مجنون، خسرو و شیرین، هفت پیکر، اسکندرنامه، که تمامی مثنویها به سبک عراقی است.

۵-تازگی معانی و ابداع ترکیبات تازه که در شعر نظامی به وفور یافت می شود،

نظامی از شاعرانی است که باید او را در شمار ارکان شعر فارسی و از استادان مسلم ابن زبان دانست. وی از آن سخنگویانی است که مانند فردوسی و سعدی توانست به ایجاد و تکمیل سبک و روشی خاص دست یابد.  

به جرأت می توان گفت که او در سرایش لحظه های شادکامی بی همتاست، زبانش شیرین است و واژگانش نرم و لطیف، و گفتارش دلنشین. آن گونه که در بازگویی لحظه های رزم، نتوانسته از فشار بزم رهایی یابد به اشعار رزم نیز ناخودآگاه رنگ غنایی داده است.

تاثیر آثار نظامی در شعر و ادب فارسی تا حدی است که او را با نام پیشوای داستان‌سرایی در ادبیات فارسی هم می‌شناسند.مهارتی که نظامی در تنظیم و ترتیب منظومه های خود به کار برده است باعث شد که بزودی شاعران از آثار او تقلید کنند. نخستین و بزرگترین شاعری که به تقلید نظامی در نظم پنج گنج همت گماشت، امیر خسرو دهلوی است.  

همی گفتم که خاقانی دریغاگوی من باشد               دریغا من شدم آخر دریغاگوی خاقانی

حکیم نظامی گنجوی در ۷۰ سالگی  ( به قولی در ۶۳ سالگی ) در سال ۶۰۲ در شهر گنجه واقع در آذربایجان در گذشته و آرامگاهش در همین شهر بنا شده است. در سنگی که بر سر خاک او در گنجه از جانب حکومت شوروی سابق  آذربایجان گذاشته‌اند ولادت او را در سال ۵۳۵  و رحلت او را در سال ۵۹۹  دانسته‌اند.

== منابع ==

<references />