کاربر:Ehsan/صفحه تمرین۱: تفاوت میان نسخه‌ها
پرش به ناوبری
پرش به جستجو
جز (Ehsan صفحهٔ کاربر:Ahmadrazi/صفحه تمرین۱ را به کاربر:Ehsan/صفحه تمرین۱ منتقل کرد: صفحه را در ضمن تغییر نام کاربر از «Ahmadrazi» به «Ehsan» به طور خودکار منتقل کرد) |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{{جعبه | {{pp-semi-indef|small=yes}} | ||
|نام | {{نحش}} | ||
|تصویر=[[ | {{جعبه زندگینامه | ||
| | | اندازه جعبه = | ||
| | | عنوان = <!-- نام عمومی --> | ||
| | | عنوان ۲ = <!-- عنوان رسمی یا افتخاری یا لقب --> | ||
| | | نام = ندا آقاسلطان<!-- نام اصلی --> | ||
| | | تصویر = Neda_Agha-Soltan.jpg | ||
| | | اندازه تصویر = 250px | ||
< | | عنوان تصویر = ندا آقاسلطان. اثری از کاسپین ماکان | ||
| | | زادروز = ۳ بهمن ۱۳۶۱ | ||
| زادگاه = [[تهران]] | |||
| تاریخ مرگ = {{تاریخ مرگ و سن|۱۳۸۸|۳|۳۰|۱۳۶۱|۱۱|۳|گاه‌شمار=خورشیدی}} | |||
| مکان مرگ = تقاطع خیابان شهید صالحی و کوچهٔ خسروی،<ref>{{یادکرد وب| نشانی = http://maps.google.com/maps?f=q&source=s_q&hl=en&geocode=&q=35.719097,51.391908&sll=35.692437,51.398849&sspn=0.079886,0.181789&ie=UTF8&ll=35.719096,51.391908&spn=0.004956,0.011362&z=17&iwloc=near| عنوان =محل کشته‌شدن ندا، روی نقشه گوگل مپس | تاریخ بازدید = ۳۰ خرداد ۱۳۸۹| تاریخ = ۳۰ خرداد ۱۳۸۹| ناشر =[[گوگل مپس]] | زبان = فارسی}}</ref> [[خیابان کارگر شمالی]]، [[امیرآباد (تهران)|امیرآباد]]، تهران | |||
| عرض جغرافیایی محل دفن= | |||
| طول جغرافیایی محل دفن= | |||
|latd= |latm=|lats= |latNS= N | |||
|longd=|longm= |longs= |longEW= E | |||
| علت مرگ = به ضرب گلوله کشته شد | |||
| پیداشدن جسد = | |||
| آرامگاه = قطعه ۲۵۷ ردیف ۴۱ شماره ۳۲، [[گورستان بهشت زهرا]] | |||
| بناهای یادبود = | |||
| محل زندگی = | |||
| ملیت = | |||
| نامهای دیگر = | |||
| نژاد = | |||
| تابعیت = | |||
| تحصیلات = رشته الاهیات در [[دانشگاه آزاد اسلامی]] (ناتمام) | |||
| دانشگاه = | |||
| پیشه = | |||
| سال‌های فعالیت = | |||
| کارفرما = | |||
| نهاد = | |||
| نماینده = | |||
| شناخته‌شده برای = از جانباختگان [[پیامدهای انتخابات ریاست‌جمهوری دهم ایران|اعتراضات مردمی به نتایج انتخابات ۲۲ خرداد ۱۳۸۸]] | |||
| نقش‌های برجسته = | |||
| سبک = | |||
| تأثیرگذاران = | |||
| تأثیرپذیرفتگان = | |||
| شهر خانگی = | |||
| لقب = | |||
| کنیه = | |||
| دوره = | |||
| پس از = | |||
| پیش از = | |||
| حزب = | |||
| جنبش = | |||
| مخالفان = | |||
| هیئت = | |||
| دین = | |||
| مذهب = | |||
| منصب = | |||
| مکتب = | |||
| آثار = | |||
| همسر = | |||
| شریک زندگی = کاسپین ماکان (نامزد) | |||
| فرزندان = | |||
| والدین = علی آقاسلطان<ref>[http://www.bbc.co.uk/persian/iran/2009/12/091204_he_neda_show.shtml خانواده ندا آقاسلطان نمایش کشته‌شدن او را محکوم کرد]، بی‌بی‌سی فارسی</ref>{{سخ}}هاجر رستمی‌مطلق<ref>[http://www.bbc.co.uk/persian/iran/2010/03/100324_makan_neda_israel.shtml خانواده ندا آقاسلطان: کاسپین ماکان نماینده ما نیست]، بی‌بی‌سی فارسی</ref> | |||
| خویشاوندان سرشناس = | |||
| جوایز = | |||
| امضا = | |||
| اندازه امضا = | |||
| signature_alt = | |||
| وبگاه = | |||
| imdb_id = | |||
| Soure_id = | |||
| پانویس = | |||
}} | }} | ||
'''نِدا آقاسُلطان'''<ref>{{یادکرد وب |نویسنده = نیکی محجوب|نشانی=http://www.bbc.co.uk/persian/iran/2009/06/090622_mm_neda_soltan.shtml |عنوان= نامزد ندا آقاسلطان: ندا خواهان آزادی بود، آزادی برای همه| ناشر =بی‌بی‌سی فارسی |تاریخ =۱ تیر ۱۳۸۸ |تاریخ بازبینی=}}</ref><ref>{{یادکرد وب |نویسنده = HELEN KENNEDY|نشانی=https://www.nydailynews.com/news/world/neda-young-girl-brutally-killed-iran-symbol-rebellion-article-1.375714 |عنوان= Neda, young girl brutally killed in Iran, becoming symbol of rebellion| ناشر =NY Daily News |تاریخ =22 ژوئن 2009 |تاریخ بازبینی=}}</ref> (۳ بهمن<ref>{{یادکرد وب |نویسنده = فرهنگ قویمی|نشانی= http://www.radiofarda.com/content/F8_neda_birthday/1935961.html|عنوان= سوم بهمن، تولد ندا آقا سلطان| ناشر =رادیو فردا |تاریخ = ۱ بهمن ۱۳۸۸|تاریخ بازبینی=}}</ref> ۱۳۶۱ در [[تهران]] – ۳۰ خرداد ۱۳۸۸ در [[تهران]]) یکی از ده‌ها نفری بود که در جریان [[پیامدهای انتخابات ریاست‌جمهوری دهم ایران|اعتراضات مردمی به نتایج انتخابات ۲۲ خرداد ۱۳۸۸]] [[جانباختگان اعتراضات به نتیجه انتخابات دهم ریاست‌جمهوری ایران|کشته شدند]]. ندا در روز شنبه ۳۰ خرداد ۱۳۸۸ (۲۰ ژوئن ۲۰۰۹) در محلهٔ [[امیرآباد (تهران)|امیرآباد]] تهران (خیابان کارگر شمالی، تقاطع خیابان شهید صالحی و کوچهٔ خسروی) به ضرب گلوله کشته شد. انتشار فیلم کوتاهی از لحظات جان سپردن وی که با [[تلفن همراه]] گرفته شد، بازتاب‌های فراوانی در رسانههای جهان به‌دنبال داشت.<ref>[http://news.sky.com/skynews/Home/World-News/Iran-Crisis-Several-Killed-After-Rioters-Torch-Mosque-In-Tehran-State-TV-Announces/Article/200906315313345 'Several Killed' In Iran Election Protests], Sky News</ref> به نوشته [[هفته نامه]] [[تایم]]، لحظه جان سپردن وی پربیننده‌ترین مرگ یک [[انسان]] در تاریخ بشریت شد.<ref name="roozonline.com">{{یادکرد وب| نشانی = http://www.roozonline.com/persian/news/newsitem/article////107/-3856b40bb9.html| عنوان = مظنون به قتل ندا ناپدید شده| نویسنده = [[فرشته قاضی]]| تاریخ بازدید = ۳ مرداد ۱۳۸۹| تاریخ = ۱۴ مرداد ۱۳۸۹| ناشر = روزآنلاین| صفحه = گزارش| زبان = فارسی}}{{پیوند مرده|date=اکتبر ۲۰۱۹ |bot=InternetArchiveBot}}</ref> [[آرش حجازی]] پزشک و نویسنده‌ای که شاهد ماجرا بوده و می‌گوید که تلاش ناموفقی برای جلوگیری از خونریزی و مرگ او انجام داده‌است، عامل قتل ندا آقاسلطان را یکی از موتورسواران [[شبه نظامی]] [[بسیج]] می‌داند که برای مدت کوتاهی توسط مردم معترض دستگیرشده‌است.<ref name="BBC2">[http://news.bbc.co.uk/2/hi/middle_east/8119713.stm Iran doctor tells of Neda's death], BBC, Thursday, 25 June 2009 19:13 UK</ref> این متهم به قتل که بعدها از وی با نام [[عباس کارگرجاوید]] یاد شد، یک سال بعد از مرگ وی از سوی دادگاه برای ادای توضیحات فرا خوانده شد اما ناپدید شده‌است.<ref name="roozonline.com"/> این واقعه در پی آنچه [[عفو بین‌الملل]] «چراغ سبز [[علی خامنهای]] در نماز جمعه ۲۹ خرداد ۱۳۸۸ به نیروهای سپاهی، بسیجی و انتظامی برای سرکوب معترضین» می‌خواند، اتفاق افتاد.<ref>{{یادکرد وب| نشانی = https://www.bbc.com/persian/iran/2009/06/090619_ba-ir88-amnesty-khamenei | |||
| عنوان = عفو بین‌الملل: اظهارات رهبر ایران، چراغ سبز سرکوب| تاریخ = ۱۹ ژوئن ۲۰۰۹| ناشر = بی‌بی‌سی فارسی|تاریخ= ۲۹ خرداد ۱۳۸۸}}</ref> | |||
در ایران | «ندا» در خارج از ایران و در ایران، به‌عنوان نماد ''ندای اعتراض ایرانیان'' و ''ندای آزادی‌خواهی ایرانیان'' و ''نماد صدای اعتراض دموکراسی خواهان'' در این اعتراضات شناخته می‌شود. برخی از او به عنوان «فرشته آزادی» یاد می‌کنند.<ref>{{یادکرد وب |url=http://blogs.usatoday.com/ondeadline/2009/06/in-.html |title=US Today, In Iran, one woman - Neda - becomes a symbol, May 31, 2009 |accessdate=۲۳ ژوئن ۲۰۰۹ |archiveurl=https://web.archive.org/web/20090623045539/http://blogs.usatoday.com/ondeadline/2009/06/in-.html |archivedate=۲۳ ژوئن ۲۰۰۹ |dead-url=yes}}</ref><ref>[http://latimesblogs.latimes.com/babylonbeyond/2009/06/iran--2.html IRAN: Footage of woman apparently shot in Tehran galvanizes opposition, Los Angeles Times, May 31, 2009]</ref><ref>[http://www.nydailynews.com/news/us_world/2009/06/21/2009-06-21_neda_young_girl_killed_in_iraq.html] Neda, young girl brutally killed in Iran, becoming symbol of rebellion, , NewYork Daily News, Gune 31, 2009</ref> نیروهای امنیتی حکومت ایران، با تحت فشار قرار دادن خانواده ندا، از آنان خواستند تا به محل دیگری منتقل شوند.<ref>{{یادکرد وب| نشانی = http://www.guardian.co.uk/world/2009/jun/24/neda-soltan-iran-family-forced-out| عنوان = روزنامه گاردین:Neda Soltan's family 'forced out of home' by Iranian authorities| تاریخ بازدید = دی ۱۳۸۶| تاریخ = ۱ فروردین ۱۳۸| ناشر = وبگاه رسمی | زبان = فارسی}}</ref> | ||
۱۴ آذر سال ۱۳۹۸، هاجر رستمی، مادر ندا آقاسلطان ضمن همدردی با خانواده‌های [[جانباختگان اعتراضات سراسری ۱۳۹۸ ایران|کشته‌شدگان]] [[اعتراضات آبان ۱۳۹۸ ایران]] گفت:<ref>{{یادکرد وب|نویسنده=|کد زبان=|تاریخ=۱۴ آذر ۱۳۹۸|وبگاه=ایران اینترنشنال|نشانی=https://iranintl.com/تازه-چه-خبر/مادر-ندا-آقاسلطان-متن-دلجویی-خامنهای-را-بلافاصله-به-هلال-احمر-برگرداندم|عنوان=مادر ندا آقاسلطان: متن دلجویی خامنهای را بلافاصله به هلال احمر برگرداندم}}</ref><ref>{{یادکرد وب|نویسنده=|کد زبان=|تاریخ=۱۴ آذر ۱۳۹۸|وبگاه=صدای آمریکا|نشانی=https://ir.voanews.com/a/iran-protest-human-rights/5194013.html|عنوان=واکنش خانواده برخی از جانباختگان اعتراضات مردمی ایران به پیشنهاد پرداخت دیه از سوی خامنهای}}</ref><ref>{{یادکرد وب|نویسنده=|کد زبان=|تاریخ=۱۴ آذر ۱۳۹۸|وبگاه=رادیو فردا|نشانی=https://www.radiofarda.com/a/interview-with-neda-aghasultan-s-mother-/30309178.html|عنوان=مادر ندا آقاسلطان: نه دیه را پذیرفتم نه هدیه آقای خامنهای را}}</ref> | |||
به | {{نقل‌قول|«ماه‌های اول بود، چند نفر از هلال احمر آمدند دیدن ما. من اجازه ورود به خانه را ندادم و در حیاط با آنان صحبت کردم. گفتم برای چه آمدید؟ گفتند برای دلجویی از شما. گفتم من احتیاجی به دلجویی شما ندارم. بعد یک مقدار هدایا آوردند برای من که آنها را هم قبول نکردم؛ ولی به اصرار گفتند که باید به رسم یادبود قبول کنید. هدایا را آوردم خانه باز کردم. یکی از آنها متن دلجویی آقای خامنهای بود که بلافاصله برگرداندم به هلال احمر.» | ||
او دربارهٔ پرداخت دیه ندا آقاسلطان نیز گفت: «قاضی شهریاری گفت که دیه را قبول کن. گفتم نه، من دیه را نمی‌خواهم. قاتل ندا را برای من پیدا کنید. دیه به کار من نمی‌خورد.» | |||
«در روزنامه ایران خواندم که بنیاد شهید می‌خواهد ندا را شهید اعلام کند. پیام فرستادم و گفتم هیچ وقت این کار را نکنید، ندا را شهید اعلام نکنید. من اجازه همچین کاری را به شما نمی‌دهم. ما فقط خواستار اجرای عدالتیم و دلجویی و دیه به هیچ درد ما نمی‌خورد.»|هاجر رستمی|ایران اینترنشنال}} | |||
== | == زندگینامه == | ||
ندا آقاسلطان ساکن تهران و فرزند دوم خانواده بود، پدرش کارمند با درآمد متوسط و مادرش خانه‌دار است. پس از یکسال تحصیل در رشته الاهیات در [[دانشگاه آزاد اسلامی]]، به دو دلیل از ادامه تحصیل انصراف داد. دلیل اول جو و فشارهای مضاعف از جانب مسئولین دانشگاه برای ظاهر و حجاب وی و دلیل دوم فشار و مخالفت اطرافیان از جمله خانواده همسر سابق او به نام امیر بود. او تصمیم گرفت در صنعت توریسم فعالیت کند. به همین دلیل در کلاس‌های خصوصی به فراگیری [[زبان ترکی آذربایجانی|زبان ترکی]] پرداخت و قصد داشت به عنوان راهنمای تورهای مسافرتی مشغول به کار شود که پس از آشنایی اش با [[کاسپین ماکان]]، فیلمساز، خبرنگار و عکاس ایرانی در ترکیه، از این تصمیم منصرف و به حرفه فیلمسازی و عکاسی روی آورد.<ref name=":0">{{یادکرد وب|نویسنده=Jenny Booth|کد زبان=en|تاریخ=23 June 2009|وبگاه=timesonline.co.uk|نشانی=http://www.timesonline.co.uk/tol/news/world/middle_east/article6561253.ece|عنوان=Iranian authorities scramble to negate Neda Soltan 'martyrdom'|پیوند بایگانی=https://web.archive.org/web/20090917065355/http://www.timesonline.co.uk/tol/news/world/middle_east/article6561253.ece|تاریخ بایگانی=2019-09-17|dead-url=yes|تاریخ بازبینی=2019-10-28}}</ref> | |||
=== قتل === | |||
{{Coord|۳۵|۴۳|۸٫۷۵|N|۵۱|۲۳|۳۰٫۸۷|E|region:IR|display=title}} | |||
[[پرونده:neda23.png|بندانگشتی|250px|ندا آقاسلطان لحظاتی پیش از جانسپاری]] | |||
=== | ==== روایت شاهدان عینی ==== | ||
بگفته هاجر رستمی مطلق، مادر ندا آقاسلطان، او و ندا هر روز در تجمعات شرکت می‌کرده‌اند، اما به دلیل بیماری خونی نتوانسته‌است دخترش را در روز حادثه همراهی کند و ندا به همراه استادش [<nowiki/>[[حمید پناهی]] معلم موسیقی ندا آقاسلطان] به تظاهرات رفت.<ref name="Eatemad">{{یادکرد|فصل=|کتاب=|ناشر= |شهر= |کوشش= |ویرایش= |سال=|شابک=|نویسنده= |نویسندگان سایر بخش‌ها=|ترجمه=|صفحه= |زبان=fa |عنوان = مهدی کروبی در دیدار با خانواده آقاسلطان؛ ندا به حرکت‌های مردم پیوست | پیوند = http://etemaad.ir/Released/88-05-06/150.htm#153486 |ژورنال= |نشریه=روزنامه اعتماد |تاریخ= ۶ مرداد ۱۳۸۸ |دوره= |شماره= |شاپا=}} بازیابی‌شده در تاریخ ۲۸-۰۷-۲۰۰۹.</ref> [[روزنامه تایمز]] از قول حمید پناهی معلم موسیقی آقاسلطان می‌نویسد که او و ندا به قصد شرکت در تظاهرات [[میدان آزادی]] در روز ۳۰ خرداد به سمت تظاهرات با ماشین در حرکت بودند. بگفته پناهی، آقاسلطان فعال سیاسی نبود، ولی نسبت به نتیجه انتخابات ناراحت بود. خانواده و نامزدش به او اصرار کرده بودند که در خانه بماند اما او در پاسخ گفته بود که از مرگ نمی‌هراسد: «نگران نباشید، فقط یک گلوله‌است و پس از آن همه چیز تمام می‌شود».<ref name=":0"/> او به نامزدش گفته بود که اگر هم فرزندی داشتند، او را به روی دوش می‌گرفت و به تظاهرات می‌رفت. | |||
[[آرش حجازی]]، نویسنده ایرانی که شاهد وقوع ماجرا بوده‌است و تلاش وی برای جلوگیری از خونریزی و [[مرگ ندا آقاسلطان]] بی‌نتیجه می‌ماند، عامل قتل را از موتور سواران بسیج می‌داند. به گفته وی، هنگام مشاهده یکی از اعتراضات، ناگهان [[پلیس ضد شورش]] اقدام به پرتاب [[گاز اشک‌آور]] به سمت معترضین می‌کنند و موتورسواران نیز به سمت معترضان یورش می‌برند که باعث می‌شود جمعیت (که ندا هم در میان آنها بود) در طول خیابان خسروی شروع به دویدن کنند. جمعیت در تقاطع خیابان خسروی و خیابان صالحی به تدریج در حال متفرق شدن بود، اگر چه هنوز چند نفری ایستاده بودند تا ببینند چه باید بکنند. حجازی ادامه می‌دهد که «ناگهان صدای شلیکی شنیدیم. از دوستم که کنارم ایستاده بود پرسیدم که چی بود؟ گلوله بود؟ او گفت که می‌گویند گلوله‌های پلاستیکی می‌زنند. در همان لحظه من برگشتم و دیدم که خون از سینه ندا که در چند متری من ایستاده بود فواره می‌زند».<ref>{{یادکرد وب |نویسنده = |نشانی= http://www.bbc.co.uk/persian/iran/2009/06/090626_op_ir88_hajazi_neda.shtml|عنوان= پزشک ایرانی از ماجرای مرگ ندا می‌گوید| ناشر =بی‌بی‌سی فارسی |تاریخ = ۵ تیر ۱۳۸۸|تاریخ بازبینی= ۲۷ ژوئن ۲۰۰۹}}</ref> ندا آقاسلطان که برای لحظه‌ای با ناباوری خونریزی خود را مشاهده میکند، تعادل خود را از دست داده و بر زمین می‌افتد. تلاش حجازی برای جلوگیری از خونریزی مجروح در ناحیه اصابت گلوله که به گواه او از روبرو شلیک شده و کمی پایین‌تر از ناحیه گردن بوده، نتیجه نداده و ندا آقاسلطان در کمتر از ۷ دقیقه جان می‌سپارد. او ابتدا گمان کرده که تیراندازی از روی یک پشت بام انجام شده‌است. اما کمی بعد تظاهرکنندگان را دیده‌است که مرد مسلح موتورسواری را به عنوان ضارب گرفته‌اند. حجازی می‌گوید: مردم برای مدت کوتاهی شخص موتورسوار را دستگیر و خلع سلاح می‌کنند و کارت شناسایی‌اش را که نشان از بسیجی بودن اوست، از او گرفته و همزمان چند تن از آنان، اقدام به گرفتن عکس از او می‌نمایند. ضارب که به نظر می‌رسیده شلیک به ندا را انکار نمی‌کند، در میان جمعیت خشمگین فریاد می‌زند که «من نمی‌خواستم او را بکشم». معترضان مستاصل از این که با او چه بکنند، تحویل دادن او به پلیس را بی‌فایده دانسته و بیم آن داشتند که خود نیز بازداشت و گرفتار شوند. از این روی پس از گرفتنِ عکس از چهره و کارت بسیجِ ضارب، او را رها می‌کنند.<ref name="BBC2"/> حجازی که دانشجوی یکی از دانشگاه‌های جنوب انگلستان است و پس از این رویداد به انگلستان رفته‌است، معتقد است که به علت در میان گذاشتن اطلاعات در مورد قتل ندا آقاسلطان، بازگشت دوباره او به ایران بسیار مخاطره‌آمیز خواهد بود.<ref name="BBC2"/> | |||
حمید پناهی معلم موسیقی آقاسلطان که هنگام قتل، همراهش بوده، می‌گوید اعتراض او مسالمت‌آمیز و بدون هرگونه خشونتی بود. شخص یا اشخاصی که ندا آقا سلطان را کشتند در مقابل خداوند پاسخگو خواهند بود. | |||
در | ==== روایت منابع با یک واسطه مرتبط با شاهدان عینی ==== | ||
[[پرونده:Hejazi.jpg|بندانگشتی|250px|[[آرش حجازی]] در صحنه جانسپاری ندا آقاسلطان.]] | |||
بگفته هاجر رستمی مطلق، مادر ندا آقاسلطان، از آنجایی که به علت بیماری اش نتوانسته‌است همراه دخترش به تجمعات برود<ref name="Eatemad"/><blockquote>«قرار شد تلفنی با هم [با ندا] در تماس باشند. او ادامه می‌دهد: من از شب قبل دلشوره داشتم. اصرار داشتم ندا نرود. اما او نپذیرفت و همراه استادش به خیابان رفت. من در طول مسیر مدام با ندا در تماس بودم. در آخرین تماس ندا گفت گاز اشک‌آور زده‌اند و ما داخل یک کوچه فرعی هستیم تا سوار ماشین شویم. نزدیک ساعت شش و نیم بعدازظهر بود که استادش تماس گرفت و گفت پای ندا تیر خورده‌است. ما سراسیمه خودمان را رساندیم به بیمارستان شریعتی. ابتدا کسی چیزی به من نمی‌گفت اما وقتی فهمیدم، از هوش رفتم و دیگر چیزی متوجه نشدم. می‌گویند ندا دشمن شخصی داشته‌است، مگر ندا چه کاره بود که دشمن شخصی داشته باشد. او نه وکیل بود، نه وزیر بود. یک جوان ساده که مانند دیگر جوانان کشورش نسبت به سرنوشت خود و جامعه‌اش حساس بوده، همین.»<ref name="Eatemad"/></blockquote> | |||
[[کاسپین ماکان]]، (نامزد ندا آقاسلطان) ماجرا را در مصاحبه با بی‌بی‌سی فارسی این‌گونه بیان کرده‌است:<blockquote>وقتی که این اتفاق افتاد، ندا از درگیری‌ها دور بود، یعنی در خیابان‌های فرعی نزدیک امیرآباد بود. حدود یک ساعتی با استاد موسیقی اش پشت ترافیک در اتومُبیل نشسته بود، کلافه و خسته از گرما از ماشین پیاده می‌شود. اما بنابر تصاویری که مردم ارسال کرده‌اند، احتمالاً نیروهای لباس شخصی و بسیجی در تیراندازی با نشانه‌گیری به قلبش می‌زنند. چند دقیقه بیشتر طول نکشید، بیمارستان شریعتی نزدیک بود، حاضران سعی می‌کنند ندا را با اتومبیل به اورژانس ببرند اما قبل از انتقال به بیمارستان، در میان دستان استاد موسیقی اش جان می‌دهد. جسدش را دیروز با زحمت زیاد توانستیم تحویل بگیریم. البته جسد ندا در پزشکی قانونی تهران نبود، در پزشکی قانونی خارج از تهران بود. مسئولان پزشکی قانونی خواستند که بخش‌هایی از بدنش از جمله قسمتی از استخوان رانش را بگیرند، پزشکی قانونی نگفت برای چه کسی اعضا را می‌خواهد استفاده کند، هیچ توضیحی در این زمینه داده نشد. خانواده موافقت کرد برای اینکه زودتر جسد را تحویل بگیرند، چون ممکن بود همین موضوع باعث تعویق تحویل جسد بشود. جسد ندا آقاسلطان را در قطعه‌ای از بهشت زهرا، یکشنبه ۳۱ خرداد هنگام عصر دفن کردیم، البته کسانِ دیگری را هم که در درگیری‌ها کشته شده بودند آنجا آورده بودند، انگار منطقه از پیش برای این افراد تعیین شده بود. مقامات امنیتی ایران طی حکم‌های مختلف به بیمارستان‌ها، کلینیک‌ها، جراحان و پزشکی قانونی عنوان کرده بودند که نباید گواهی فوت بر اثر شلیک گلوله صادر شود، مسلماً به این دلیل که در آینده شکایات بین‌المللی توسط خانواده‌ها به عمل نیاید. البته من هنوز برگه ترخیص ندا را ندیده‌ام اما در چند روز آینده از پدرش برگه را می‌گیرم.<ref name="BBC">{{یادکرد وب|عنوان=نامزد ندا آقاسلطان: ندا خواهان آزادی بود، آزادی برای همه | |||
|نشانی=http://www.bbc.co.uk/persian/iran/2009/06/090622_mm_neda_soltan.shtml|تاریخ=۱ تیر ۱۳۸۸|ناشر=بی‌بی‌سی فارسی}}</ref></blockquote> ماکان همچنین در مصاحبه با بی‌بی‌سی فارسی عکس‌هایی که گفته می‌شود ندا آقاسلطان را قبل از درگیری در تظاهرات نشان می‌دهد تکذیب کرده و می‌گوید: «به نوعی به نظر می‌رسد طرفداران آقای موسوی ندا را به او ربط داده‌اند. اما این‌طوری نیست. ندا فوق‌العاده به من نزدیک بود، ندا هرگز طرفدار هیچ‌یک از این دو گروه نبود، ندا خواهان آزادی بود، آزادی برای همه.»<ref name="BBC"/> از طرفی خبرگزاری آسوشیتدپرس با ارایه روایت دیگری از ماکان ذکر میکند که در آن صحبت، از «قصد آقاسلطان برای پیوستن به تظاهرات» اشاره و علیرغم تلاش ماکان برای منصرف کردن آقاسلطان، او به تظاهرات با هدف بدست آوردن مردم سالاری و آزادی برای همه مردم ایران رفته‌است.<ref>{{یادکرد وب |url=http://news.yahoo.com/s/ap/20090623/ap_on_re_mi_ea/ml_iran_election |title=Iran's top electoral body rules out vote annulment |accessdate=۲۶ ژوئن ۲۰۰۹ |archiveurl=https://web.archive.org/web/20090626110615/http://news.yahoo.com/s/ap/20090623/ap_on_re_mi_ea/ml_iran_election |archivedate=۲۶ ژوئن ۲۰۰۹ |dead-url=no}}</ref> | |||
'''کاسپین ماکان''' شش روز پس از کشته شدن ندا و به دلیل افشای جزئیات قتل و مشخصات اصلی ندا پس از محاصره منزلش توسط نیروهای امنیتی بازداشت و به مدت دوماه در زندان و زیر شکنجه به سر می‌برد. سازمان عفو بین‌الملل در ۱۴ شهریور ۱۳۸۸ اعلام کرد که کاسپین ماکان مدتی است که بدون پوشش خبری بازداشت و زیر شکنجه قرار دارد. عفو بین‌الملل با صراحت از مقامات ایرانی می‌خواهد تا اقدامات فوری در جهت حفاظت کاسپین ماکان از شکنجه یا بدرفتاری‌های دیگر اعمال نماید و اطمینان حاصل نماید که وی به قصد امضای هیچ گونه «اعترافی» تحت فشار قرار نگیرد. سرانجام ماکان پس از دوماه از زندان آزاد شده و از ایران خارج شد.<ref>http://chrr.biz/spip.php?article5415 {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131022193302/http://chrr.biz/spip.php?article5415 |date=۲۲ اکتبر ۲۰۱۳}} کمیته گزارشگران حقوق بشر؛ عفو بین‌الملل خواستار آزادی فوری کاسپین ماکان شد</ref> | |||
او این | == واکنش‌های مقامات و رسانههای داخلی == | ||
[[سید احمد خاتمی]] عضو هیئت رئیسه [[مجلس خبرگان]] و [[امام جمعه]] موقت تهران نیز در [[نماز جمعه]] پنجم تیر به این موضوع اشاره کرد و آن را کار خود معترضان که او «اغتشاشگران» نامید، دانست: «در اغتشاشات اخیر، یک خانم کشته شد، اوباما برایش [[اشک تمساح]] ریخت و غرب معرکه گرفت. هر عاقلی که فیلمش را ببیند متوجه می‌شود کار خود اغتشاشگران است. به‌گونه‌ای که از جایی که ماشین این خانم هم پارک شده‌است عکس گرفته‌اند. این خانم در کوچه خلوت بوده‌است. در کوچه خلوت که نمی‌کشند، دستگیر می‌کنند. معلوم است که اگر کار نظام بود، در خیابان برخورد می‌کرد.»<ref>[http://www.ilna.ir/newsText.aspx?ID=61981 امام جمعه موقت تهران: قوه قضائیه، قاطعانه و بی‌رحمانه برخورد کند] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090701111249/http://www.ilna.ir/newsText.aspx?ID=61981 |date=۱ ژوئیه ۲۰۰۹}} ایلنا</ref> | |||
[[عزت‌الله ضرغامی]] گفته بود «سی‌ان‌ان و بی‌بی‌سی یک به یک برخی تصاویر ساختگی مثل مرگ همان خانم (ندا آقا سلطان) را به نمایش گذاشتند و بعد آقایی به نام آرش حجازی در این زمینه جوسازی کرد و اکنون نیز گم و گور شده و پیدایش نیست را به راه انداختند…». سفیر ونزوئلا نیز تعریف می‌کرد که «در دور دوم انتخابات این کشور نیز چنین صحنه‌ای نظیر مرگ آن خانم را در آن کشور به راه انداختند و این سناریو هم در آنجا پیاده شد و می‌خواستند بگویند که رای آقای چاوز هم ساختگی است؛ اما موفق نشدند.<ref>{{یادکرد وب |نویسنده = |نشانی= http://www.tabnak.ir/fa/pages/?cid=53948|عنوان= ضرغامی و قتل مشابه «ندا» در ونزوئلا| ناشر = تابناک |تاریخ = ۱۲ تیر ۱۳۸۸ |تاریخ بازبینی= ۲۸-۰۷-۲۰۰۹}}</ref>» | |||
* بر اساس گزارش ایرنا در زمان حادثه یعنی عصر شنبه در محل این قتل یعنی [[خیابان امیرآباد]] شمالی هیچ درگیری خاصی رخ نداده و محل تیرخوردن، از محل ناآرامی‌های عصر شنبه ۳۰ خرداد یعنی [[خیابان آزادی]] بسیار دور بوده‌است.<ref name="A">{{یادکرد وب | |||
|عنوان=دربارهٔ قتل ناجوانمردانه و مشکوک یک هموطن|نشانی=http://alef.ir/1388/content/view/48213/|ناشر=الف|accessdate=۹ مارس ۲۰۱۰ | |||
|archiveurl=https://web.archive.org/web/20100609235530/http://alef.ir/1388/content/view/48213 | |||
|archivedate=۹ ژوئن ۲۰۱۰|dead-url=yes}}</ref><ref name="F">{{یادکرد وب |عنوان=کشته شدن ندا آقا سلطان حادثه‌ای کاملاً برنامه‌ریزی شده بود |نشانی=http://www.iwna.ir/pages/shownews.aspx?newsid=18384 |ناشر=ایونا}}{{پیوند مرده|date=اکتبر ۲۰۱۹ |bot=InternetArchiveBot}}</ref><ref name="D">{{یادکرد وب |عنوان=ابهامات مرگ تأسف‌بار ندا آقا سلطان |نشانی=http://www.teribon.ir/archives/464 |ناشر=تریبون}}</ref><ref name="H">{{یادکرد وب |عنوان=جواد لاریجانی: مرگ ندا آقا سلطان «از پیش ساخته» شده بود |نشانی=http://www.televisionwashington.com/floater_article1.aspx?lang=fa&t=floater_blog&id=13032 |ناشر=تلویزیون واشینگتن}}</ref><ref name="K">{{یادکرد وب |عنوان= ابهامات مرگ تأسف‌بار ندا آقا سلطان |نشانی= http://www.iusnews.ir/index.php/news/42-latest/629-1388-04-06-06-01-38.html |ناشر= خبرنامه دانشجویان ایران |accessdate= ۹ مارس ۲۰۱۰ |archiveurl= https://web.archive.org/web/20090701062556/http://iusnews.ir/index.php/news/42-latest/629-1388-04-06-06-01-38.html |archivedate= ۱ ژوئیه ۲۰۰۹ |dead-url= yes}}</ref><ref name="L">{{یادکرد وب |عنوان= «ندا آقا سلطان» چگونه به قتل رسید؟ |نشانی=http://iusnews.ir/index.php/news/42-latest/590-l--r----.html | |||
|ناشر=خبرنامه دانشجویان ایران}}</ref> | |||
=== روایت‌های مختلف دیگر === | |||
در مورد قتل ندا آقاسلطان در رسانههای حامی یا نزدیک به دولت، روایت‌های مختلف و متفاوتی ارائه شده‌است:<ref>{{یادکرد وب |نام خانوادگی= |نام= |عنوان=چه کسی «ندا» را کشت؟ |نشانی= http://asriran.com/fa/pages/?cid=76032|بازبینی= |اثر= |تاریخ= |ناشر= |نشانی بایگانی= https://web.archive.org/web/20090630082407/http://www.asriran.com/fa/pages/?cid=76032|تاریخ بایگانی= ۳۰ ژوئن ۲۰۰۹|کد زبان=}}</ref><ref>{{یادکرد وب |نام خانوادگی= |نام= |عنوان= دفاع بد در برابر حادثه تلخ مرگ «ندا»|نشانی= http://www.tabnak.ir/fa/pages/?cid=52996|بازبینی= |اثر= |تاریخ= ۴ تیر ۱۳۸۸|ناشر= تابناک|نشانی بایگانی=https://web.archive.org/web/20090628074150/http://www.tabnak.ir/fa/pages/?cid=52996 |تاریخ بایگانی= ۲۸ ژوئن ۲۰۰۹|کد زبان=}}</ref> | |||
* [[مهدی کلهر]]، مشاور رسانه‌ای [[محمود احمدی‌نژاد]]، ندا آقاسلطان را «دختر ساده‌ای دانست که خود را جلوی دوربین به مردن زد و سپس در آمبولانس به دست پزشک فراری به انگلیس (آرش حجازی) کشته شده». وی همچنین ادعا کرد که: «به معنای اسم ندا آقاسلطان توجه کنید. ترجمه اسمش به انگلیسی می‌شود فریاد آقای شاه. یعنی این مملکت با سابقه ۳۰ سال [[جمهوری اسلامی]] به جایی نرسید و باید آقای [[رضا پهلوی (دوم)|رضا پهلوی]] برگردد».<ref>{{یادکرد وب |نویسنده = |نشانی= http://www.bbc.co.uk/persian/iran/2010/02/100227_u02-kalhor-election.shtml|عنوان= کلهر: برگزاری جشن پیروزی احمدی‌نژاد اشتباه بود| ناشر =بی‌بی‌سی فارسی |تاریخ = |تاریخ بازبینی=}}</ref> | |||
* روز ۲۱ خرداد ۱۳۸۹ فیلمی به نام «تقاطع» از شبکه ۳ [[تلویزیون ایران]] پخش شد. در این فیلم فرض‌های مختلف دربارهٔ قتل ندا طرح شد. [[گروه مجاهدین خلق]] یک‌نفر را در ایران می‌کشد. خانواده ندا، دعوت سازندگان این فیلم را برای حضور در آن، رد کردند.<ref>{{یادکرد وب|نویسنده=|کد زبان=|تاریخ=۲۱ خرداد ۱۳۸۹|وبگاه=|نشانی=http://www.aparat.com/v/AR5xD/مستند_تقاطع|زبان=فارسی|عنوان=فیلم «تقاطع»، پخش‌شده از شبکه ۳ تلویزیون ایران، ۶۴ دقیقه|ناشر=|تاریخ بازدید=}}</ref> | |||
* سفیر ایران در [[مکزیک]] در مصاحبه با [[سی‌ان‌ان|سی‌ان‌ان اسپانیولی]]، ادعا کرد که احتمالاً عامل قتل، [[سازمان سیا]] است.<ref>{{یادکرد وب |نویسنده = |نشانی=http://blogs.abcnews.com/politicalpunch/2009/06/iranian-leaders-blaming-cia-protestors-for-killing-neda.html |عنوان= Iranian Leaders Blaming CIA, Protestors, for Killing Neda | ناشر = Political Punch|تاریخ = |تاریخ بازبینی=}}</ref><ref>{{یادکرد وب |نویسنده = |نشانی= http://edition.cnn.com/2009/WORLD/meast/06/25/iran.ambassador/|عنوان= Iranian envoy: CIA involved in Neda's shooting?| ناشر = CNN|تاریخ = 25 June 2009|تاریخ بازبینی= 30 June 2009}}</ref> | |||
[[آرش حجازی]] ضمن انتقاد از این فیلم، آن را از این جهت که شش ادعای ضدونقیض قبلی دولت ایران: | |||
۱-زنده بودن و زندگی ندا در [[یونان]] ۲-جعلی بودن فیلم کشته‌شدن ندا ۳-واقعی نبودن اصابت [[گلوله]] به ندا و وجود پمپ خون در دستش ۴-قاتل بودن حجازی ۵-اصابت گلوله به سر ندا ۶-تکذیب حضور [[عباس کارگرجاوید]]، [[بسیجی]] حاضر در صحنه{{سخ}}را رد میکند، مهم دانست.<ref>{{یادکرد وب| نشانی = http://arashhejazi.com/1389/03/murderers-of-neda/| عنوان = قاتلان گام به گام در دام خودنهاده افتاده‌اند، با هر دست و پا بیشتر گرفتار می‌شوند و خروجی ندارند| 3 = آرش حجازی، نویسنده، ناشر | |||
قاتلان گام به گام در دام خودنهاده افتاده‌اند، با هر دست و پا بیشتر گرفتار می‌شوند و خروجی ندارند| تاریخ بازدید = ۲۲ خرداد ۱۳۸۹| تاریخ = ۲۲ خرداد ۱۳۸۹| ناشر = آرش حجازی| زبان = فارسی| archiveurl = https://web.archive.org/web/20100615011033/http://arashhejazi.com/1389/03/murderers-of-neda/| archivedate = ۱۵ ژوئن ۲۰۱۰| dead-url = yes}}</ref> | |||
=== رسانههای رسمی و واکنش‌ها === | |||
رسانههای رسمی و وابسته به جمهوری اسلامی ضمن مشکوک قلمداد کردن این حادثه واکنش‌ها متفاوتی ار اعلام کردند. | |||
* به گفته [[تابناک (وبگاه)|تابناک]] [[خبرگزاری فارس]] مدعی شد که [[ندا آقا سلطان]] زنده است<ref>{{یادکرد وب |نویسنده = |نشانی = http://www.tabnak.ir/fa/pages/?cid=57419 |عنوان = فارس: ندا آقا سلطان زنده است |ناشر = تابناک |تاریخ = |تاریخ بازدید = ۲۵ اوت ۲۰۱۷ |archiveurl = https://web.archive.org/web/20170801233713/http://www.tabnak.ir/fa/pages/?cid=57419 |archivedate = ۱ اوت ۲۰۱۷ |dead-url = yes}}</ref> | |||
* [[رجا نیوز]] هم به نقل از [[صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران]] علام کرد که [[آرش حجازی]] قاتل اصلی ندا است<ref>{{یادکرد وب|نویسنده = |نشانی = http://www.rajanews.com/news/27144 |عنوان = | |||
قاتل اصلی ندا آقا سلطان دستپاچه شد | ناشر = رجا نیوز |تاریخ = |تاریخ بازدید = ۲۵ اوت ۲۰۱۷}}</ref> | |||
* از دیگر موارد مطروحه می‌توان به همکاری ندا با قاتلین خود (مطرح شده توسط صدا و سیما) و پروژه خواندن این موضوع در از سوی برخی مخالفان نظام و شبکه‌های جاسوسی غربی برای ضربه زدن به جمهوری اسلامی توسط روزنامه [[وطن امروز]] نام برد<ref>{{یادکرد وب|نویسنده = |نشانی = http://www.shafaf.ir/fa/news/14611/پرس-تی-وی-ندا-آقا-سلطان-با-قاتلین-خود-همکاری-کرده- |عنوان =پرس تی وی: ندا آقا سلطان با قاتلین خود همکاری کرده! | ناشر =پرس تی وی |تاریخ = |تاریخ بازدید = ۲۵ اوت ۲۰۱۷}}</ref> | |||
* [[روزنامه جوان]]، ارگان [[سپاه پاسداران]] مدعی شد که خبرنگار [[سرویس بی‌بی‌سی]]، برای قتل ندا سلطان، اوباش را اجیر کرده‌بود.<ref>[http://noandish.com/com.php?id=28828 روزنامه حامی دولت: خبرنگار BBC «ندا» را کشت] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090628155904/http://www.noandish.com/com.php?id=28828 |date=۲۸ ژوئن ۲۰۰۹}}، روزنامه نواندیش</ref> | |||
* خبرگزاری رسمی [[ایرنا]] مدعی شد که شواهد به دست آمده توسط کارشناسان انتظامی و امنیتی کشور، این فرضیه را تقویت میکند که ندا آقاسلطان اشتباهاً به عنوان خواهر یکی از اعضای [[مجاهدین خلق]] اعدام شده مازندرانی، از سوی تک تیراندازان این گروه هدف قرار داده شد.<ref>{{یادکرد وب |نویسنده = |نشانی= http://www.irna.ir/View/FullStory/?NewsId=580354|عنوان= انتخابات دهم، انقلاب سوم| ناشر = ایرنا |تاریخ = 20 تیر 1388|تاریخ بازبینی=}}{{پیوند مرده|date=اکتبر ۲۰۱۹ |bot=InternetArchiveBot}}</ref> | |||
== خاکسپاری و مراسم یادبود == | |||
بگفته کاسپین ماکان، نامزد ندا آقاسلطان، «دوشنبه یکم تیرماه ساعت دو و نیم قرار بود در مسجدی در خیابان شریعتی بالاتر از [[سید خندان]] مراسم یادبودی برگزار شود، اما بسیجیان و مسئولان مسجد اجازه برگزاری ندادند،<ref>{{یادکرد وب|عنوان=ندا آقا سلطان، گل پرپرشده به دستور خامنهای جلاد بزرگ ایران|نشانی=http://www.fozoolemahaleh.com/20090621605/ندا-آقا-سلطان، -گل-پرپرشده-به دستور خامنه ای | |||
|تاریخ=۲۱ ژوئن ۲۰۰۹|ناشر=[[فضول محله]]}}</ref> چون به نظرشان هرج‌ومرج می‌شود و نمی‌خواهند درگیری به وجود آید. چون می‌دانند که ندا مظلومانه رفت و می‌دانند که همه مردم در ایران و خارج از ایران متأسف شدند، شاید پیش‌بینی می‌شد جمع کثیری از مردم حاضر شوند، به هر صورت فعلاً اجازه برگزاری هیچ مراسم عمومی را نداده‌اند».<ref>{{یادکرد وب |نویسنده =نیکی محبوب |نشانی= http://www.bbc.co.uk/persian/iran/2009/06/090622_mm_neda_soltan.shtml|عنوان= 'ندا خواهان آزادی بود، آزادی برای همه'| ناشر =بی‌بی‌سی فارسی |تاریخ = ۱ تیر ۱۳۸۸ |تاریخ بازبینی=}}</ref> روز دوشنبه ۱ تیر ۱۳۸۸ مراسم گرامیداشت ندا با حضور هزار نفر در [[میدان هفت تیر]] برگزار شد. حدوداً ۵۰۰ نفر از افرادِ گارد ضدشورش و [[بسیج]] میدان را محاصره کرده بودند. گروهی از رانندگان عبوری نیز با به صدا درآوردن بوق اتومبیل خود با تظاهر کنندگان ابراز همبستگی کردند. تعداد ۶۰ نفر از این افراد دستگیر شدند<ref>[http://www.rfi.fr/actufa/articles/114/article_7059.asp تظاهرات در میدان هفت تیر تهران] وبگاه رادیو فرانسه</ref> | |||
به نوشته گاردین دولت ایران برای جلوگیری از مراجعه مردم به منزل ندا آقاسلطان برای ابراز تسلیت به خانواده او، با هدف جلوگیری از تجمع، خانواده ندا را وادار به خروج از منزل و انتقال به مکان دیگری کرده‌است. خیابان محل سکونت ندا نیز تحت کنترل پلیس است.<ref>{{یادکرد وب | |||
|عنوان=Neda Soltan's family 'forced out of home' by Iranian authorities|نشانی=http://www.guardian.co.uk/world/2009/jun/24/neda-soltan-iran-family-forced-out|تاریخ=۲۴ ژوئن ۲۰۰۹|ناشر=Guardian}}</ref> | |||
[[پرونده:Nedatomb.JPG|بندانگشتی|سنگ آرامگاه ندا آقاسلطان که تصویر وی بر روی قبر تخریب شده‌است.]] | |||
=== ریختن زباله در محل قتل === | |||
آرش حجازی، پزشکی که سعی کرده ندا آقاسلطان را نجات دهد، می‌گوید شاهد بوده یک ماشین حمل زباله بر روی گل‌هایی که مردم بعداً در محل قتل ندا آقاسلطان گذاشته بودند، آشغال خالی کرده‌است.<ref>[http://news.bbc.co.uk/2/hi/middle_east/8119713.stm Iran doctor tells of Neda's death]، دقایق ۱۴:۵۰–۱۵:۱۵از فیلم مصاحبه ویدو ای، BBC, Thursday, 25 June 2009 19:13 UK</ref> | |||
=== سرکوب اجتماع مادران عزادار === | |||
اجتماع مادران عزادار که با حضور خانواده‌های بسیاران از جوانانی که توسط نیروهای امنیتی و بسیجی کشته شده بودند (از جمله خانواده ندا) در [[پارک لاله]] تهران از سوی نیروهای حکومتی سرکوب شد.<ref>{{یادکرد وب|عنوان=مادران عزادار: از سوگواری ما هم می‌ترسند! | |||
|نشانی=http://www.mowjcamp.ws/article/id/18842|تاریخ=۲۵ مرداد ۱۳۸۸|ناشر=موج سبز آزادی}}</ref> | |||
به | == بازتاب == | ||
[[پرونده:Time - neda.jpg|بندانگشتی|چپ|شماره ۲۳ ژوئن ۲۰۰۹ | |||
[[روزنامه تایمز لندن]] با تصویر اشتباهی [[ندا سلطانی]]. در تیتر نوشته شده: «من ندا هستم، چهرهٔ غمگین ایران»]] | |||
تصاویر و عکسهای ندا آقا سلطان بلافاصله در سایت‌ها و رسانههای خبری مختلف در سراسر جهان به عنوان نمادی از کشته شدگان درگیری‌های پس از [[انتخابات ریاست جمهوری]] در ایران منتشر شد. [[مجله تایم]] تصویر وی را به عنوان یکی از ۱۰ نماد اعتراضی برتر دنیا انتخاب کرد.<ref>[http://www.time.com/time/photogallery/0,29307,1906434_1901653,00.html Top 10 Protest Symbols], ''Time Magazine'', Retrieved July 07, 2009</ref><ref>[http://www.bbc.co.uk/persian/iran/2009/07/090701_ka_ir88_hejazi_ahmadimoghadam.shtml فرمانده نیروی انتظامی: شاهد مرگ ندا تحت تعقیب وزارت اطلاعات و پلیس بین‌الملل است]، بی‌بی‌سی فارسی، چهارشنبه ۰۱ ژوئیه ۲۰۰۹</ref> [[باراک اوباما]] با دیدن فیلم قتل او در [[کاخ سفید]]، به خبرنگاران گفت که دیدن این فیلم «مایه دل‌شکستگی» است.<ref>[http://www.nytimes.com/2009/06/24/us/politics/24webobama.html?hp Obama Condemns Iranian Crackdown - NYTimes.com<!-- عنوان تصحیح شده توسط ربات -->]</ref> او افزود «ما زنان شجاعی را مشاهده کرده‌ایم که در برابر سبعیت و تهدیدها ایستادگی کرده‌اند، و تصویر آزاردهنده زنی را دیده‌ایم که در خیابان تا حد مرگ خونریزی کرد.» برای چندین روز شبکه‌های تلویزیونی عمده آمریکا به‌طور دائم تصاویر ویدئویی لحظه جان دادن ندا آقاسلطان را پخش نمودند.<ref>[http://www.bbc.co.uk/persian/iran/2009/06/090623_wmj-ir88-pew.shtml ایران موضوع اصلی رسانههای خبری آمریکاست]</ref> به گزارش [[مرکز تحقیقاتی پیو]]، ویدیوی مرگ آقاسلطان در هفته آخر ماه ژوئن میلادی پربیننده‌ترین ویدیوی خبری در سایت یوتیوب بوده‌است.<ref>{{یادکرد|فصل=|کتاب=|ناشر= |شهر= |کوشش= |ویرایش= |سال=|شابک=|نویسنده= |نویسندگان سایر بخش‌ها=|ترجمه=|صفحه= |عنوان = ندا و مایکل جکسون؛ دو موضوع عمده در سایت‌های اجتماعی | پیوند = http://www.bbc.co.uk/persian/iran/2009/07/090702_wkf-jackson-neda-pew.shtml |ژورنال= |نشریه=بی‌بی‌سی فارسی |تاریخ= |دوره= |شماره= |شاپا=}} بازیابی‌شده در ۲ ژوئیهٔ ۲۰۰۹.</ref> برخی از هنرمندان نیز به این اتفاق واکنش نشان دادند از جمله پرترهٔ تیم اوبرایان که لحظهٔ فوت وی را به تصویر کشید<ref>[http://www.drawger.com/tonka/?article_id=8147 Tim OBrien at Drawger<!-- عنوان تصحیح شده توسط ربات -->]</ref> و ترانهٔ [[شاهین نجفی]] در وصف مرگ ندا آقاسلطان.<ref>{{یادکرد وب |url=http://sharr.blogfa.com/post-132.aspx |title=شاهین نجفی - ترانه «ندا»<!-- عنوان تصحیح شده توسط ربات --> |accessdate=۲۵ ژوئن ۲۰۰۹ |archiveurl=https://web.archive.org/web/20090629173341/http://sharr.blogfa.com/post-132.aspx |archivedate=۲۹ ژوئن ۲۰۰۹ |dead-url=yes}}</ref> | |||
باراک اوباما همچنین در واکنش به خبر دریافت [[جایزه صلح نوبل]] سال ۲۰۰۹ گفت: «این جایزه باید با همهٔ کسانی که برای دستیابی به عدالت و کرامت انسانی تلاش می‌کنند تقسیم شود… با زن جوانی که با وجود خطر کتک یا گلوله خوردن، با آرامش برای دست یابی به حق خود راهپیمائی میکند…» صحبت اوباما از ''زن جوان'' اشاره‌ای به ندا آقاسلطان تعبیر شد.<ref>[http://www.rfi.fr/actufa/articles/118/article_8850.asp آیا اوباما جایزهٔ خود را به ندا آقاسلطان تقدیم کرد؟] رادیو بین‌المللی فرانسه، ۱۰ اکتبر ۲۰۰۹</ref> | |||
[[محمود احمدی‌نژاد]] روز هشتم تیر در نامهای به [[محمود هاشمی شاهرودی]] خواستار رسیدگی جدید به موضوع قتل آقاسلطان شد. در این نامه آمده‌است: «با توجه به حاشیه‌سازی‌های فراوانی که در خصوص این حادثه دلخراش صورت گرفته و شانتاژ تبلیغاتی وسیع رسانههای بیگانه و قراین و شواهد فراوان دیگر، دخالت مخالفین و معاندین [[ملت ایران]] برای بهره‌برداری‌های سوء سیاسی و مشوه نمودن چهره پاک جمهوری اسلامی قطعی به نظر می‌رسد.»<ref>{{یادکرد وب |نویسنده = |نشانی= |عنوان= | ناشر = |تاریخ = |تاریخ بازبینی=}}</ref><ref>[http://www.dolat.ir/NSite/fullstory/?id=178601&Title=نامه نامه رئیس‌جمهوری به شاهرودی درباره یک قتل مشکوک]{{پیوند مرده|date=اکتبر ۲۰۱۹ |bot=InternetArchiveBot}} پایگاه اطلاع‌رسانی دولت</ref> | |||
جامعه فلاسفه آمریکا مرگ آقاسلطان را به خانواده، دوستان و هم شاگردی‌های او تسلیت گفت. در این بیانیه آمده‌است که «ندا به عنوان یک دانشجوی فلسفه به خوبی به اهمیت و ارزش مناظره استدلالی آگاه بوده‌است.»<ref>{{یادکرد وب |نویسنده = |نشانی= http://www.apaonline.org/default.aspx|عنوان= Important News and Announcements| ناشر = The American Philosophical Association|تاریخ = |تاریخ بازبینی= 2009-07-02}}</ref> | |||
[[احمدی مقدم]]، فرمانده [[نیروی انتظامی]] جمهوری اسلامی، به خبرنگاران گفت: «قتل ندا یک سناریو بوده‌است و هیچ ربطی به اغتشاش‌های تهران ندارد».<ref>{{یادکرد وب| نشانی = http://www.alarabiya.net/articles/2009/07/01/77546.html| عنوان = | |||
«پروژه اعتراف‌گیری زیر شکنجه از سران اپوزیسیون ایران»| ناشر = العربیه| زبان = }}</ref> وی همچنین اعلام کرد که آرش حجازی یکی از شاهدان قتل آقاسلطان به علت «سمپاشی علیه نظام جمهوری اسلامی» و «جنجال‌سازی در مورد کشته شدن ندا آقاسلطان» توسط [[وزارت اطلاعات]] و [[پلیس بین‌الملل]] (اینترپل) تحت تعقیب است.<ref>{{یادکرد وب |نویسنده = |نشانی= http://www.mehrnews.com/fa/newsdetail.aspx?NewsID=905699|عنوان= شاهد قتل ندا آقاسلطان تحت تعقیب است/ آمار بازداشتیها در حوادث اخیر| ناشر =خبرگزاری مهر |تاریخ = ۱۳۸۸/۰۴/۱۰|تاریخ بازبینی=}}</ref><ref>{{یادکرد وب |نویسنده = |نشانی= http://www.bbc.co.uk/persian/iran/2009/07/090701_ka_ir88_hejazi_ahmadimoghadam.shtml|عنوان= فرمانده نیروی انتظامی: شاهد مرگ ندا تحت تعقیب وزارت اطلاعات و پلیس بین‌الملل است| ناشر = بی‌بی‌سی فارسی|تاریخ = |تاریخ بازبینی=}}</ref> | |||
اما به گزارش [[رادیو فردا]]، دفتر مطبوعاتی پلیس بین‌الملل اعلام کرد، هیچگونه درخواستی از مقامات ایران برای پیگرد آرش حجازی دریافت نکرده‌است.<ref>{{یادکرد وب |نویسنده = |نشانی= http://www.radiofarda.com/content/F7_Interpol_Iran_Neda_AghaSoltan/1767852.html|عنوان= اینترپل: درخواستی برای تعقیب شاهد قتل «ندا» دریافت نکرده‌ایم| ناشر = |تاریخ = |تاریخ بازبینی=}}</ref> | |||
همچنین شعارنویسی‌هایی با عنوان "مرگ بر خامنهای قاتل ندا در نقاط مختلف شهر انجام شد.<ref>{{یادکرد وب|تاریخ=2009-09-22|نشانی=https://web.archive.org/web/20090922191252/http://www.iranpressnews.net/source/065445.htm|عنوان=IranPressNews: ایران پرس نیوز: عکس؛ شعارنویسی: مرگ بر خامنهای قاتل ندا|بازبینی=2018-01-24}}</ref> | |||
در رم نیز توسط شهرداری خیابانی به نام ندا نامگذاری شد.<ref>{{یادکرد وب|عنوان=Roma intitolerà una via a Neda, simbolo della protesta iraniana|نشانی=http://www.romatoday.it/politica/via-intitolata-a-neda-a-roma.html | |||
|تاریخ=|ناشر=romatoday}}</ref> | |||
به | تایمز لندن ندا آقاسلطان را به عنوان فرد سال ۲۰۰۹ برگزید.<ref>{{یادکرد وب |نویسنده = لیدا پرچمی|نشانی= http://www.rfi.fr/actufa/articles/120/article_10111.asp|عنوان= «ندا آقاسلطان» شخصیت برجستهٔ سال| ناشر = |تاریخ = |تاریخ بازبینی=}}</ref> | ||
همچنین صحنه جان سپردن ندا آقا سلطان به عنوان بهترین فیلم خبری سال ۲۰۰۹ شناخته شد. [[جایزه روزنامه‌نگاری جورج پولک|جایزه روزنامه‌نگاری جورج پولْک]] تصویربردار ناشناسی که با استفاده از گوشی تلفن همراه صحنه قتل ندا آقا سلطان را ضبط کرده‌است نیز به عنوان بهترین تصویربردار خبری سال شناخته‌شد.<ref>{{یادکرد وب| نشانی = http://www.bbc.co.uk/persian/arts/2010/02/100216_l03_ir88_neda_polk.shtml | |||
| عنوان = صحنه جان سپردن ندا آقا سلطان برنده بهترین فیلم خبری سال شد| تاریخ = ۲۷ بهمن ۱۳۸۸| ناشر = بی‌بی‌سی فارسی}}</ref> | |||
در ژوئن ۲۰۱۰ [[منوچهر متکی]] که به منظور دیدار و گفتگو با چند مقام غربی به [[اروپا]] سفر کرده بود، هنگام ورود به مقر [[پارلمان اروپا]] با نمایندگانی روبرو شد که تصاویری از ندا در دست داشتند. استروان استیونسون، نماینده [[حزب محافظه کار بریتانیا]] در پارلمان اروپا نیز، در حالی که عکس ندا را در دست داشت، به حضور [[وزیر خارجه]] جمهوری اسلامی در پارلمان اروپا اعتراض کرد و منوچهر متکی را «آدمکش» خطاب کرد<ref>{{یادکرد وب |نویسنده = |نشانی=http://www.radiofarda.com/content/F5_Dozen_EU_PM_shout_in_objection_Mottaki_presence_EUParliament/2059203.html?keepThis=true&TB_iframe=true&height=650&width=850 |عنوان=نماینده بریتانیا در پارلمان اروپا متکی را «آدمکش» خطاب کرد | |||
| ناشر =رادیو فردا |تاریخ = 12 خرداد 1389|تاریخ بازبینی= }}</ref>.<ref>{{یادکرد وب |نویسنده = |نشانی=http://zamaaneh.com/news/2010/06/post_13336.html |عنوان= وزیر الخارجیة الإیرانی متکی بالبرلمان الأوروبی| ناشر =رادیو زمانه |تاریخ =۱ ژوئن ۲۰۱۰ |تاریخ بازبینی=}}</ref><ref>{{یادکرد وب| نشانی = http://www.youtube.com/watch?v=2w_514WvFjs| عنوان = | تاریخ بازدید = ۲ ژوئن ۲۰۱۰| تاریخ = | ناشر =العربیه | زبان = عربی}}</ref> | |||
== آثار و فعالیت‌های فرهنگی-هنری پیرامون ندا == | |||
{{جعبه نقل قول | نقل‌قول ='''«نه مُرده‌ای، نه می‌میری{{سخ}}همیشه زنده می‌مانی،{{سخ}}حیات جاودان داری{{سخ}}نِدای خلق ایرانی.»'''{{سخ}}[[سیمین بهبهانی]]<ref>[http://blogs.aljazeera.com/blog/middle-east/irans-last-great-poet Iran's last great poet], Aljazeera English</ref><ref>[http://www.dw.de/ستایش-رسانههای-معتبر-جهان-از-سیمین-بهبهانی/a-17867909 یادبود «شیرزن ایران» در رسانههای معتبر جهان]، دویچه وله فارسی</ref>| تراز = چپ | عرض = 300px | اندازه خط = 12px | گیومه نقل‌قول = بله | تراز منبع = چپ}} | |||
=== شمس لنگرودی === | |||
[[شمس لنگرودی]] شعری با مطلع زیر برای ندا سرود: | |||
دخترم! | |||
سنت‌شان بود | |||
زنده به گورت کنند | |||
تو کشته شدی | |||
ملتی [[زنده به گور]] می‌شود. | |||
ببین که چه آرام سر بر بالش می‌گذارد | |||
او که پول مرگ تو را گرفته | |||
شام حلال می‌خورد. | |||
== | تو فقط ایستاده بودی<ref>{{یادکرد وب|عنوان=برای دخترم ندا آقاسلطان، شعری از شمس لنگرودی|نشانی=http://www.mowjcamp.ws/article/id/5501 | ||
|تاریخ=۱۱ مرداد ۱۳۸۸|ناشر=موج سبز آزادی}}</ref> | |||
=== | === فرامرز اصلانی === | ||
[[فرامرز اصلانی]] ترانه‌ای با نام «برای همهٔ نداهای ایران» اجرا کرد. | |||
در سکوتی بودیم که ندایی برخاست. | |||
از ته تاریکی چه صدایی برخاست. | |||
نه ز یک جا که همه اهل جهان فهمیدند | |||
=== | کین گل پرپر باغ ز چه جایی برخاست<ref>{{یادکرد وب|عنوان=ترانه‌ای از فرامرز اصلانی|نشانی=http://www.youtube.com/watch?v=dyN9QLX5hv8 | ||
|تاریخ=۱۱ ژوئیهٔ ۲۰۰۹|ناشر=یوتیوب}}</ref> | |||
=== کاسپین ماکان === | |||
کاسپین ماکان، نامزد ندا، دو شعر به نامهای «برای ندا» و «پژواک جانم» را برای او سروده و فیلم کوتاهی برای «پژواک جانم» ساخت<ref>{{یادکرد وب|عنوان=پژواک جانم، شعری از کاسپین ماکان نامزد ندا|نشانی=http://rooznamehnegaran.com/گفتار-ندا-آقاسلطان-ندا-با-ما-سخن-می-گوی/|تاریخ=بهار ۱۳۹۲|ناشر=روزنامه‌نگاران|accessdate=۲۰ اکتبر ۲۰۱۳ | |||
|archiveurl=https://web.archive.org/web/20131020003143/http://rooznamehnegaran.com/%da%af%d9%81%d8%aa%d8%a7%d8%b1-%d9%86%d8%af%d8%a7-%d8%a2%d9%82%d8%a7%d8%b3%d9%84%d8%b7%d8%a7%d9%86-%d9%86%d8%af%d8%a7-%d8%a8%d8%a7-%d9%85%d8%a7-%d8%b3%d8%ae%d9%86-%d9%85%db%8c-%da%af%d9%88%db%8c/|archivedate=۲۰ اکتبر ۲۰۱۳|dead-url=yes}}</ref> | |||
برای ندا | |||
... قلب آکنده از مهرت، سراسر وجودم | |||
طعم بهتر بودن را با تو چشیدم اما | |||
در فراقت، فرسود، دل جوانم | |||
با رفتن تو، زخم عمیقی به جان نقش بست | |||
که سوزش این زخم، یادگار ماندگار توست | |||
از گذشته خزونی در بهاران پیش رو مانده | |||
اکنون شوق جان سپردن دارم | |||
==== | آنگاه آزادم که بوسه بر سیمای مرگ نهم<ref>{{یادکرد وب|عنوان=پژواک جانم، شعری از کاسپین ماکان نامزد ندا | ||
|نشانی= http://www.caspianmakan.com/2011/01/to-neda.html|ناشر=تارنگار رسمی کاسپین ماکان|accessdate=۲۳ اکتبر ۲۰۱۳ | |||
|archiveurl=https://web.archive.org/web/20131029185809/http://www.caspianmakan.com/2011/01/to-neda.html|archivedate=۲۹ اکتبر ۲۰۱۳ | |||
|dead-url=yes}}</ref> | |||
=== | === رپ === | ||
خوانندگان [[سبک رپ]] در ایران و خارج از ایران ترانه‌هایی در مورد ندا منتشر کردند. از این میان می‌توان از [[شاهین نجفی]] نام برد.<ref>{{یادکرد وب| نشانی = http://freelantern.com/p/?p=722| عنوان = شاهین نجفی - ترانه ندا}}</ref> | |||
[[هیچ‌کس]] [[خواننده رپ]] ایرانی در ترانه «[[یه روز خوب میاد]]» به اسم ندا اشاره میکند.<ref>https://www.youtube.com/watch?v=IQj_B9TkEBc</ref> | |||
در | |||
[[ | |||
=== دوچرخه سواری دور دنیا === | |||
[[پرونده:Hassan-and-amir-holidng-statue-of-neda-NY.jpg|بندانگشتی|مجسمه یادبود ندا در دستان امیرحسین احمدی و حسن علیزاده - نیویورک]] | |||
[[امیرحسین احمدی]] و [[حسن علیزاده]] که پیش از این یک بار [[دور دنیا]] را با دوچرخه طی کرده بودند اعلام کردند که تور جدیدی را برای رساندن پیام مظلومیت و بیگناهی [[مردم ایران]] و زنده نگاه داشتن نام کشته شدگان از جمله ندا آغاز کردند.<ref>{{یادکرد وب | |||
|عنوان=تور نمادین دو دوچرخه‌سوار ایرانی در همبستگی با جنبش مردم ایران|نشانی=http://mowjcamp.ws/article/id/26074|تاریخ=۱۲ شهریور ۱۳۸۸|ناشر=موج سبز آزادی}}</ref> | |||
[[ | === بورس تحصیلی ندا آقاسلطان در دانشگاه آکسفورد === | ||
{{اصلی|بورس تحصیلی ندا آقاسلطان}} | |||
در اکتبر سال ۲۰۰۹، کوئینز کالج در [[دانشگاه آکسفورد]] در انگلستان به منظور یادبود ندا آقاسلطان، دورهٔ [[بورس تحصیلی]] ندا آقاسلطان برای دوره‌های [[کارشناسی ارشد]] و [[دکترا|دکترای]] رشته فلسفه را تأسیس کرد. داوطلبان ایرانی یا ایرانی‌تبار در دریافت این بورسیه ارجحیت دارند.<ref>{{یادکرد وب |url=http://www.queens.ox.ac.uk/news/index.php#3e7e68b4822e0f2b63479c0291461dd4 |title=The Queen's College<!-- عنوان تصحیح شده توسط ربات --> |accessdate=۷ نوامبر ۲۰۰۹ |archiveurl=https://web.archive.org/web/20100109143044/http://www.queens.ox.ac.uk/news/index.php#3e7e68b4822e0f2b63479c0291461dd4 |archivedate=۹ ژانویه ۲۰۱۰ |dead-url=yes}}</ref> این اقدام با اعتراض شدید [[سفارت ایران در لندن]] مواجه شد که این بورسیه را موجب خدشه‌دار شدن شأن علمی این دانشگاه، دورافتادن از اهداف آکادمیک و به خدمت مطامع سیاسی درآمدن خوانده‌است.<ref>{{یادکرد وب |نویسنده = |نشانی= http://www.ayandenews.com/news/15012/|عنوان= اعتراض سفارت ایران به طرح بورسیه "نداً| ناشر = خبرگزاری آینده|تاریخ = ۱۹ آبان ۱۳۸۸|تاریخ بازبینی=}}</ref> | |||
=== تندیس‌های ندا === | |||
[[پاولا سلیتر]]، مجسمه‌ساز صاحب‌نام آمریکایی<ref>{{یادکرد وب |url=http://www.americanchronicle.com/articles/view/122575 |title=American Chronicle {{!}} Paula B. Slater: An American Artist Immortalizes Neda<!-- عنوان تصحیح شده توسط ربات --> |accessdate=۲۰ ژوئیه ۲۰۱۲ |archiveurl=https://archive.is/20120720121650/www.americanchronicle.com/articles/view/122575 |archivedate=۲۰ ژوئیه ۲۰۱۲ |dead-url=no }}</ref> سه تندیس برنزی جداگانه از ندا آقاسلطان بنام «فرشتهٔ ایران»<ref>{{یادکرد وب |url=http://www.newmediajournal.us/staff/imani/2009/10072009.htm |title=The New Media Journal {{!}} An American Artist Immortalizes Neda by Amil Imani<!-- عنوان تصحیح شده توسط ربات --> |accessdate=۱۲ نوامبر ۲۰۰۹ |archiveurl=https://web.archive.org/web/20091110135440/http://www.newmediajournal.us/staff/imani/2009/10072009.htm |archivedate=۱۰ نوامبر ۲۰۰۹ |dead-url=yes }}</ref> ساخت که در اکتبر و نوامبر ۲۰۰۹ از آنها به ترتیب در [[کاخ هنرهای زیبا|کاخ هنرهای زیبای]] شهر [[سانفرانسیسکو]] و «کنفرانس بزرگداشت زنان ایرانی» در شهر [[واشینگتن دی سی]] پرده‌برداری شد.<ref>{{یادکرد وب |url=http://www.paulaslater.com/Slater/Sculptor/WorksInProgress.htm |title=Fine art by Paula B. Slater - Works in Progress<!-- عنوان تصحیح شده توسط ربات --> |accessdate=۱۲ نوامبر ۲۰۰۹ |archiveurl=https://web.archive.org/web/20091202024938/http://www.paulaslater.com/Slater/Sculptor/WorksInProgress.htm |archivedate=۲ دسامبر ۲۰۰۹ |dead-url=yes}}</ref> یکی از تندیس‌ها در ساختمان شهرداری [[سانفرانسیسکو]] به‌طور دائم قرار خواهد داشت.<ref>{{یادکرد وب |url=http://www.paulaslater.com/Slater/Sculptor/Biography.htm |title=Artist's Resume: Paula B. Slater, Fine Art Sculptor<!-- عنوان تصحیح شده توسط ربات --> |accessdate=۱۲ نوامبر ۲۰۰۹ |archiveurl=https://web.archive.org/web/20090506222520/http://www.paulaslater.com/Slater/Sculptor/Biography.htm |archivedate=۶ مه ۲۰۰۹ |dead-url=yes}}</ref> و تندیس دیگر به نامزد ندا، کاسپین ماکان و خانواده ندا اهدا شد.<ref>http://www.youtube.com/watch?v=TM8biawRmTI اهدای تندیس ندا ساخته پاولا سلیتر به کاسپین ماکان در تورنتو</ref><ref>http://www.google.ca/imgres?q=اهدای+تندیس+ندا+به+کاسپین+ماکان&um=1&hl=en&sa=N&tbo=d&biw=1440&bih=780&tbm=isch&tbnid=6vr9TMkdLDLzmM:&imgrefurl=http://article.wn.com/view/2012/05/24/Resolute_Issues_Clarification_Regarding_Trading_Under_RFP_Sy_7/&docid=ysxGYWCwTJChjM&itg=1&imgurl=http://i.ytimg.com/vi/TM8biawRmTI/0.jpg&w=480&h=360&ei=8oGxUMenG-fuyAGjq4CABg&zoom=1&iact=hc&vpx=4&vpy=151&dur=251&hovh=194&hovw=259&tx=160&ty=66&sig=110138055624002429903&page=1&tbnh=137&tbnw=174&start=0&ndsp=26&ved=1t:429,r:0,s:0,i:85 اعطای تندیس ندا به نامزدش کاسپین ماکان</ref> | |||
=== صحنهٔ قتل ندا، جایزهٔ بهترین فیلم خبری سال ۲۰۰۹ === | |||
در تاریخ ۱۶ فوریهٔ [[۲۰۱۰ (میلادی)|۲۰۱۰]]، جایزهٔ روزنامه‌نگاری [[جورج پولک]] برای بهترین فیلم خبری سال [[۲۰۰۹ (میلادی)|۲۰۰۹]] به فیلمی داده شد که یک فرد ناشناس از صحنهٔ جان‌سپردن ندا آقاسلطان برداشته بود. این جایزه از معتبرترین جوایز روزنامه‌نگاری است.<ref>{{یادکرد وب| نشانی = http://www.dw-world.net/dw/article/0,,5254926,00.html| عنوان = جایزهٔ بهترین فیلم خبری به فیلم مرگ ندا آقاسلطان تعلق گرفت | تاریخ بازدید = ۲۹ بهمن ۱۳۸۸| تاریخ =| ناشر = دویچه‌وله | زبان = فارسی}}</ref><ref>{{یادکرد وب|نویسنده = |نشانی = https://ir.voanews.com/a/neda-2010-2-16-firoozeh-84485627/149512.html |عنوان =صحنه قتل و جانسپاری ندا آقا سلطان برنده جایزه جورج پولک، مهم‌ترین جایزه خبرنگاری جهان برای بهترین فیلم خبری سال شد | ناشر =VOA |تاریخ = |تاریخ بازدید = ۲۵ اوت ۲۰۱۷}}</ref> | |||
=== اپرای ندا === | |||
اپرای ندا دارای سه پرده است که هر کدام از آنها دو صحنهٔ مختلف دارد. این اپرا اثر [[نادر مشایخی]]، رهبر پیشین [[ارکستر سمفونیک تهران]] است که نخستین بار در اُسنابروک اجرا شد. متن آن را آنگلیکا مِسنر (Angelika Messner) و نادیا کایالی (Nadja Kayali) نوشته‌اند و فعلاً متن به [[زبان آلمانی]] است.<ref>[http://www.dw-world.de/dw/article/0,,5354526,00.html دویچه‌وله فارسی]، بازدید: مارس ۲۰۱۰</ref> | |||
=== | === انتشار تمبر یاد بود در هلند و ژاپن === | ||
با تلاش هواداران [[جنبش سبز]] در کشورهای هلند و ژاپن، تمبر یاد بود [[سهراب اعرابی]] و ندا آقاسلطان منتشر گردید.<ref name="جرس">{{cite web|url=http://www.rahesabz.net/story/12926/|title=تمبر یادبود ندا و سهراب در ژاپن|accessdate=۲۰۱۰-۰۴-۰۱|archiveurl=https://web.archive.org/web/20100403195208/http://www.rahesabz.net/story/12926|archivedate=۳ آوریل ۲۰۱۰|dead-url=yes}}</ref> | |||
=== کریس دی برگ === | |||
در تاریخ ۲۰ ژوئن ۲۰۱۰، مصادف با سالگرد مرگ ندا آقاسلطان، [[کریس دی‌برگ#آهنگ مردم دنیا|آهنگ مردم دنیا]] {{انگلیسی|People of the World}} به مدت یک هفته در وبگاه رسمی [[کریس دی‌برگ]] قرار گرفت. وی این آهنگ را به ندا تقدیم کرد و او را نماد حقیقت‌جویی و آزادی‌خواهی و مبارزه با خشونت و سرکوب معرفی نمود.<ref>{{یادکرد وب| نشانی = http://www.cdeb.com/cdebnew/potw.html| عنوان = توضیحات وبگاه رسمی کریس دی‌برگ دربارهٔ آهنگ People Of The World| تاریخ بازدید = ۳۰ خرداد ۱۳۸۹| تاریخ = ۳۰ خرداد ۱۳۸۹| ناشر = وبگاه رسمی کریس دی‌برگ| زبان = انگلیسی| archiveurl = https://web.archive.org/web/20100624022654/http://www.cdeb.com/cdebnew/potw.html| archivedate = ۲۴ ژوئن ۲۰۱۰| dead-url = yes}}</ref> | |||
== | == واکنش دانشجویان بسیجی == | ||
[[ | در [[آذر ماه]] ۱۳۸۸ دانشجویان بسیجی در مقابل [[سفارت انگلستان]] اقدام به تظاهرات کرده و ضمن متهم کردن بی‌بی‌سی به دست داشتن در این حادثه خواستار استرداد [[آرش حجازی]] به عنوان قاتل ندا آقا سلطان شدند، در این تظاهرات گروه‌های دانشجویی مانند اتحادیه انجمن‌های اسلامی دانشجویان مستقل دانشگاه‌های سراسر کشور نیز حضور داشتند.<ref name="bbc.com">{{یادکرد وب|نویسنده = |نشانی = http://www.bbc.com/persian/iran/2009/12/091204_he_neda_show |عنوان =خانواده ندا آقا سلطان نمایش کشته شدن او را محکوم کرد | ناشر = bbc|تاریخ = |تاریخ بازدید = ۲۵ اوت ۲۰۱۷}}</ref><ref name="radiofarda.com">{{یادکرد وب|نویسنده = |نشانی = https://www.radiofarda.com/a/F11_Iran_Postelection_Neda_Basij/1895370.html |عنوان =انتقاد خانواده آقاسلطان از برگزاری «نمایش» کشته شدن «ندا» | ناشر = radiofarda|تاریخ = |تاریخ بازدید = ۲۵ اوت ۲۰۱۷}}</ref> | ||
=== تئاتر خیابانی قتل ندا === | |||
در ادامه آنچه که از سوی بسیج به عنوان صحنه واقعی و چگونگی کشته شدن ندا خوانده شده توسط بازیگران تئاتر به صحنه کشیده شد: | |||
{{نقل قول|به گزارش فارس، در ابتدای این تئاتر خیابانی یکی از دانشجویان به عنوان مجری شبکه BBC فارسی به ایفای نقش پرداخت. سپس یکی دیگر از دانشجویان در نقش مأمور سازمان جاسوسی انگلیس MI6 مأموریت آرش حجازی برای قتل ندا آقا سلطان را تشریح کرد. وی با دادن مبالغ، اسلحه و بیان نحوه مأموریت آرش حجازی و همچنین دادن بلیت رفت و برگشت به ایران، حجازی را برای انجام مأموریت روانه ایران کرد. در قسمت بعدی این تئاتر، دانشجویی که نقش آرش حجازی را بازی می‌کرد و چهره خود را با تصویر این فرد پوشانده بود، نحوه قتل ندا آقا سلطان را به یکی از همکارانش توضیح داد. قسمت بعدی این تئاتر صحنه قتل ندا آقا سلطان بود. آرش حجازی با حضور در کنار ندا آقا سلطان وی را علیه جمهوری اسلامی و سر دادن شعار تحریک کرده و وی را به گوشه‌ای از محل قتل راهنمایی می‌کرد. همکار وی نیز در این زمینه او را به این کار تشویق می‌کرد و بعد از آن نیز هنگامی که ندا آقا سلطان در حال شعار دادن بود، همکار آرش حجازی از پشت سر وی با اسلحه‌ای که در پیراهن خود پنهان کرده بود، پشت سر ندا آقا سلطان را مورد هدف گلوله قرار داد و وی را به قتل رساند و بعد از آن سوار بر وسیله نقلیه خود، از محل دور شد. در قسمت بعدی آرش حجازی با حضور در محل قتل با ایجاد سر و صدا و هیاهو مردم را به سمت خود و جنازه ندا سوق داد و شروع به سردادن شعارهایی علیه جمهوری اسلامی کرد. این تئاتر خیابانی نیز با سر دادن شعار از سوی دانشجویان به پایان رسید||}}<ref>{{یادکرد وب|نویسنده = |نشانی = http://www.farsnews.com/newstext.php?nn=8809111713 |عنوان =گزارش کامل فارس از تجمع دانشجویان و بازسازی صحنه قتل ندا آقاسلطان؛ | ناشر = فارس|تاریخ = |تاریخ بازدید = ۲۵ اوت ۲۰۱۷}}</ref> | |||
=== | این نمایش مورد اعتراض خانواده آقا سلطان قرار گرفت و اعلام کردند که تنها مسئولان دولتی را مسبب قتل ندا می‌دانند.<ref>{{یادکرد وب | ||
|نشانی= https://ir.voanews.com/a/nedaplay-2009-12-4-firoozeh-78536167/654941.html|عنوان= اعتراض شدید خانواده ندا آقا سلطان به تئاتر خیابانی قتل ندا| ناشر = صدای آمریکا|تاریخ = ۱۳ آذر ۱۳۸۸|تاریخ بازبینی= ۱۳ فروردین ۱۳۹۸}}</ref><ref name="bbc.com"/><ref name="radiofarda.com"/> | |||
== تجمعات در گورستان بهشت زهرا و همدردی مردم == | |||
گروهی از مردم بر سر مزار ندا آقاسلطان حاضر شده و بر روی قبر او گل می‌گذارند. محل دفن ندا آقاسلطان در [[گورستان بهشت زهرا]] قطعه ۲۵۷ ردیف ۴۱ شماره ۳۲ است. | |||
=== | === دیدارها با خانواده ندا آقاسلطان === | ||
در روز چهارشنبه ۳۱ تیرماه ۱۳۸۸، گروهی از اعضای «کمپین یک میلیون امضا» که برای [[حقوق زنان]] مبارزه می‌کنند به دیدار خانواده ندا آقا سلطان رفتند. در این دیدار، اعضای خانواده آقاسلطان از حضور پدر ندا در یکی از برنامه‌های تلویزیونی و معرفی معترضان به عنوان قاتل او، اظهار بی‌اطلاعی کرده و آن را تکذیب نمودند. در این دیدار، مادر ندا آقاسلطان از اظهارات برخی مقام‌های بلندپایه جمهوری اسلامی مانند احمد خاتمی خطیب نماز جمعه تهران و عزت‌الله ضرغامی رئیس صدا و سیما، دربارهٔ سناریو بودن یا ساختگی بودم مرگ دخترش گله کرد و این اظهارات را بسیار تلخ و دردآور دانست. وی گفت که دخترش هم مانند هزاران جوان دیگر که علاقه‌مند به سرنوشت کشورشان هستند، به نتایج انتخابات اعتراض داشت. خواهر ندا آقاسلطان نیز در رد استدلال کسانی که قتل خواهرش را کار [[مجاهدین خلق]] یا گروه‌های مسلح ضد حکومتی می‌دانند، محدودیت‌ها و ممنوعیت‌های مقامات حکومتی برای برگزاری مراسم سوگواری را مثال آورد.<ref name="Eatemad"/> | |||
=== مراسم چهلم === | |||
مراسم چهلم ندا آقاسلطان بنا به نظر مادر وی قرار بود در مسجد نیلوفر تهران برگزار شود که به علت عدم موافقت مسجد مذکور طبق دستور دولت، مادر آقاسلطان اعلام کرد مراسم چهلم در بهشت زهرا بر سر مزار او برگزار خواهد شد.<ref>{{یادکرد وب |نویسنده = |نشانی= http://peiknet.net/09-juli/news.asp?id=39620&sort=Iran|عنوان= لغو مراسم چهلم ندا آقاسلطان، مادر ندا: چهلم سر خاکش می‌رویم| ناشر = |تاریخ = ۷ اوت ۲۰۰۹|نشانی بایگانی= https://web.archive.org/web/20111113010720/http://peiknet.net/09-juli/news.asp?id=39620&sort=Iran|تاریخ بایگانی =۱۳ نوامبر ۲۰۱۱ |تاریخ بازبینی= }}</ref> پنجشنبه هشتم مرداد ۱۳۸۸ مصادف با چهلم آقاسلطان، بیش از چهل هزار نفر از مردم<ref>{{یادکرد وب|عنوان=جمعیت امروز در بهشت زهرا بیش از ۴۰ هزار نفر بوده‌است. | |||
|نشانی=http://norooznews.org/news/13195.php|تاریخ=|ناشر=نوروز نیوز|accessdate=۱۷ سپتامبر ۲۰۰۹ | |||
|archiveurl=https://web.archive.org/web/20090826042154/http://norooznews.org/news/13195.php|archivedate=۲۶ اوت ۲۰۰۹ | |||
|dead-url=yes}}</ref> در قطعه ۲۵۷ بهشت زهرا حاضر شدند و [[میرحسین موسوی]] و [[مهدی کروبی]] کاندیداهای انتخابات دوره دهم [[ریاست جمهوری]] نیز برای شرکت در این مراسم در محل یاد شده حضور یافتند. بر اساس برخی گزارش‌ها نیروهای پلیس و [[لباس شخصی]] اجازه پیاده شدن از ماشین را به موسوی ندادند و او را بلافاصله برگرداندند ولی کروبی مدتی در محل ماند؛{{مدرک}} اما بگفته وبسایت رسمی [[حزب اعتماد ملی]] هم آقای کروبی و هم آقای موسوی توانسته‌اند برای لحظاتی خود را به مزار آقاسلطان رسانده و فاتحه بخوانند.<ref name="BBCNedaChehelom"/><ref><ref>{{یادکرد وب |نویسنده = |نشانی=http://news.gooya.com/didaniha/archives/2009/07/091500.php gooya |عنوان= _ didaniha_عکسهای ویژه خبرنامه گویا از مراسم چهلم ندا آقا سلطان - قسمت اول| ناشر = |تاریخ = |تاریخ بازبینی= }}</ref><ref>{{یادکرد وب |نویسنده = |نشانی= http://www.hammihannews.com/news/5461|عنوان= روایت کروبی از چهلم ندا| ناشر = هم میهن|تاریخ = |تاریخ بازبینی= }}</ref> مادر و برادر [[سهراب اعرابی]] (از دیگر کشته شدگان حوادث پس از انتخابات) در این مراسم حضور داشتند. نیروهای امنیتی برای پراکنده کردن معترضان با آنها درگیر شده و از باتوم و گاز اشک‌آور استفاده کردند. آسوشیتدپرس به نقل از شاهدان عینی درگیر شدن پلیس را متعاقب تلاش مهدی کروبی برای سخنرانی بر سر مزار آقاسلطان گزارش کرده‌است. حمله پلیس باعث شد که آقای کروبی مجبور به ترک محل شود و بگفته برخی وبسایت‌های هواداران مخالفان، چندین نفر از یاران کروبی کتک خوردند.<ref name="BBCNedaChehelom">{{یادکرد وب |نویسنده = |نشانی=http://www.bbc.co.uk/persian/iran/2009/07/090730_op_ir88_behesht_zahra_commemorate.shtml |عنوان=تظاهرات در تهران و چند شهر دیگر در چهلم قربانیان خشونت‌ها | ناشر = بی‌بی‌سی فارسی|تاریخ = ۹ مرداد ۱۳۸۸|تاریخ بازبینی= ۸ اوت ۲۰۰۹}}</ref><ref>{{یوتیوب|6JHzzt_CmlI|فیلمی از شکسته شدن سر یکی از شرکت کنندگان در مراسم چهلم ندا در بهشت زهرا به دلیل اصابت باتوم نیروهای امنیتی}}</ref> همچنین [[جعفر پناهی]] کارگردان و [[مهناز محمدی]] مستندساز در این مراسم از سوی نیروهای امنیتی بازداشت شدند<ref>{{یادکرد وب |نویسنده = |نشانی= http://www.bbc.co.uk/persian/iran/2009/07/090730_op_ir88_behesht_zahra_panahi_mohammadi.shtml|عنوان= بازداشت مهناز محمدی و رخساره قائم مقامی| ناشر =بی‌بی‌سی فارسی |تاریخ =۰۸ مرداد ۱۳۸۸ |تاریخ بازبینی= }}</ref>. | |||
همچنین مراسم چهلم وی در کلن آلمان با حضور عده‌ای از ایرانیان برگزار گردید.<ref>{{یادکرد وب|عنوان=گزارش تصویری از مراسم چهلم ندا و دیگر شهدا در کلن|نشانی=http://news.gooya.com/didaniha/archives/2009/08/091570.php|تاریخ= | |||
|ناشر=گویا}}</ref><ref>{{یادکرد وب|عنوان=مراسمی شایسته ندا و سهراب در کلن|نشانی=https://www.dw.com/fa-ir/مراسمی-شایسته-ندا-و-سهراب-در-کلن/a-4531218|تاریخ=|ناشر=صدای آلمان}}</ref> | |||
== دستگیری خانواده ندا و نامزدش == | |||
در تاریخ ۱۳ شهریور ۱۳۸۸ [[سازمان عفو بین‌الملل]] اعلام کرد که حکومت ایران، [[کاسپین ماکان]] نامزد ندا آقاسلطان را از تاریخ ۵ تیر ۱۳۸۸ دستگیر کرده و او را تحت فشار گذاشته‌اند تا «اعتراف کند که قتل ندا کار [[سازمان مجاهدین خلق]] بوده‌است»<ref>{{یادکرد وب |نویسنده = |نشانی= http://www.amnesty.org/en/news-and-updates/news/neda-agha-soltan-murder-witness-risk-torture-tehran-prison-20090904|عنوان= Neda Agha Soltan murder witness at risk of torture in Tehran prison| ناشر = Amnesty International|تاریخ = |تاریخ بازبینی= }}</ref>. کاسپین ماکان هم در مصاحبه‌ای با بی‌بی‌سی این مسئله را تأیید کرد. او بیان کرد که به مدت دو ماه در زندان بوده‌است و «در جریان بازداشتش به شدت کتک می‌خورده‌است و تهدید می‌شد که به اعدام محکوم خواهد شد». کاسپین ماکان همچنین گفت که برخلاف ادعاهای حکومتی ''ندا فردی سیاسی بود''. ماکان ادامه داد: «او (ندا) ذاتاً روحیه رهبری داشت و بسیاری (از معترضان) را به سوی خود جذب می‌کرد. فکر می‌کنم به همین دلیل هدف قرار گرفت. [[حکومت ایران]] و مقام‌های امنیتی آن، او را تحمل نمی‌کردند و می‌خواستند که او را از بین ببرند.»<ref>{{یادکرد وب |نویسنده = |نشانی= https://www.bbc.com/persian/lg/iran/2009/11/091115_na_makan_neda_iv.shtml|عنوان= نامزد ندا آقا سلطان: ندا فردی سیاسی بود | |||
| ناشر = بی‌بی‌سی فارسی |تاریخ = 24 آبان 1388|تاریخ بازبینی= }}</ref>. | |||
=== | مادر ندا در مصاحبه‌ای که با جرس داشته‌است از بازداشت ساعتی خود و همسرش در روز ۱۳ آبان خبر داده‌است. او می‌گوید: «روز ۱۳ آبان به همراه همسرم به قصد شرکت در مراسم این روز به میدان هفت تیر رفتیم. اما همینکه بسیجی‌ها چهره ما را شناختند به شدت ما را مورد ضرب و شتم قرار دادند. او می‌افزاید: آنها سپس برای چند ساعت ما را بازداشت کردند.»<ref>{{یادکرد وب |url=http://www.rahesabz.net/story/4848/ |title=واکنش مادر ندا به نمایش بسیجیان: دخترم را کشتید، سیاه بازی را تمام کنید |accessdate=۴ دسامبر ۲۰۰۹ |archiveurl=https://web.archive.org/web/20091206104213/http://www.rahesabz.net/story/4848 |archivedate=۶ دسامبر ۲۰۰۹ |dead-url=yes}}</ref> | ||
== فیلم مستند «برای ندا» == | |||
شبکه اچ.بی.او. مستندی<ref>{{یادکرد خبر|نام خانوادگی=CNN|نام=By Mitra Mobasherat,|عنوان='For Neda' tells story of symbol of Iran's post-election protests - CNN.com|نشانی=https://edition.cnn.com/2010/WORLD/meast/06/12/iran.neda.film/index.html|زبان=en|تاریخ بازبینی=2018-01-24}}</ref><ref>{{یادکرد وب|نویسنده=|کد زبان=en|تاریخ=|وبگاه=IMDB|نشانی=http://www.imdb.com/title/tt1671630/|عنوان=For Neda (2010)}}</ref> دربارهٔ ندا ساخت که [[شهره آغداشلو]] راوی آن بود. مستند از تلویزیون فارسی [[صدای آمریکا]] نیز پخش شد و به نوشته گاردین، دولت ایران در زمان پخش آن از ماهواره، با ارسال پارازیت مانع از تماشای آن توسط مردم در داخل ایران شده‌است. خانواده ندا در این فیلم دربارهٔ او صحبت می‌کنند و فیلم‌ها و تصاویری از زندگی ندا نشان داده می‌شود.<ref>{{یادکرد وب |نویسنده = |نشانی= https://www.theguardian.com/world/2010/jun/04/iran-protest-victim-neda-agha-soltan-film|عنوان= Film about Iranian protest victim Neda Agha-Soltan beats regime's censors| ناشر = |تاریخ = |تاریخ بازبینی= }}</ref> | |||
== | == زهرا (ندا) سلطانی == | ||
تصاویری از ندا سلطانی در سال ۱۳۸۸ به جای ندا آقا سلطان در [[فضای مجازی]] منتشر شد و بسیاری در مراسم‌های گوناگون عکسهای او را به جای عکسهای ندا در دست گرفتند. او در مصاحبه با [[روزنامه نیویورک تایمز]] اظهار کرد از سوی [[وزارت اطلاعات ایران]] تحت فشار بوده تا به عنوان ندا آقاسلطان مقابل دوربین قرار گرفته و اعلام کند که کل ماجرای قتل ندا توطئه بوده‌است. او بعد از این ماجرا، از ایران به ترکیه رفته و در کشور آلمان پناهندگی گرفته و در آنجا ساکن شد. او در کتابی به نام چهره‌ام سرقت شده به شرح این ماجرا پرداخت.<ref>{{یادکرد وب|نویسنده = |نشانی = http://www.alarabiya.net/articles/2012/05/17/214768.html |عنوان =پرده برداشتن از ماجرای عکس ندا آقا سلطان با انتشار کتاب ندا سلطانی | ناشر =العربیه |تاریخ = |تاریخ بازدید = ۲۵ اوت ۲۰۱۷}}</ref><ref>{{یادکرد وب|نویسنده = |نشانی = http://vahdatsabz.blogsky.com/1389/05/12/post-547/ |عنوان =http://vahdatsabz.blogsky.com/1389/05/12/post-547/ | ناشر = |تاریخ = |تاریخ بازدید = ۲۵ اوت ۲۰۱۷}}</ref><ref>{{یادکرد وب|نویسنده = |نشانی = http://www.seratnews.ir/fa/news/8690/صحبتهاي-جالب-دختر-شبيه-ندا-آقا-سلطان |عنوان =صحبتهای جالب دختر شبیه ندا آقا سلطان | ناشر = صراط|تاریخ = |تاریخ بازدید = ۲۵ اوت ۲۰۱۷}}</ref><ref>{{یادکرد وب|نویسنده = |نشانی = https://jahanezan.wordpress.com/2010/08/02/tahmin-67/ |عنوان =نیویورک تایمز: «زهرا (ندا) سلطانی» دختری که عکسش اشتباهاً به جای «ندا آقاسلطان» پخش شد) | ناشر = |تاریخ = |تاریخ بازدید = ۲۵ اوت ۲۰۱۷}}</ref><ref>{{یادکرد وب|نویسنده = |نشانی = http://khaandaniha.com/text/4583 |عنوان =دختری که عکس او به جای ندا منتشر شد برای اولین بار سخن می‌گوید | ناشر = |تاریخ = |تاریخ بازدید = ۲۵ اوت ۲۰۱۷}}</ref> | |||
==پانویس== | == پانویس == | ||
{{پانویس| | {{پانویس|۲|اندازه=کوچک|جعبه=بله}} | ||
== جستارهای وابسته == | |||
* [[رسیدگی قوه قضائیه ایران به موارد ترور و شکنجه]] | |||
* [[آرش حجازی]] | |||
* [[کاسپین ماکان]] | |||
* [[پیامدهای اعلام نتایج انتخابات ریاست جمهوری ایران (۱۳۸۸)]] | |||
* [[عباس کارگرجاوید]] ضارب ندا آقا سلطان. | |||
* [[ندا سلطانی]] | |||
== پیوند به بیرون == | |||
<small> | |||
{{ویکی‌انبار|Category:Neda Agha-Soltan}} | |||
=== فیلم و تصویر === | |||
* [http://www.cnn.com/2009/WORLD/meast/11/05/neda.mom.speaks/index.html تصاویری از زندگی ندا آقا سلطان+مصاحبه با مادر ندا]، ''سی. ان. ان'' | |||
* {{یوتیوب|IGvow-chn28|ویدیوی کشته شدن ندا (سایت یوتیوب)}} | |||
* {{یوتیوب|3DX4UIarRXw|ویدیوی کشته‌شدن ندا از زاویه‌ای دیگر}}، یوتیوب، ۱۱ ژوئن ۲۰۱۰ | |||
* [http://www.cnn.com/video/#/video/world/2009/06/21/intv.nasr.neda.cnn ویدیوی کشته شدن ندا (سایت CNN)] | |||
* [http://www.liveleak.com/view?i=fe5_1245534854 ویدیوی کشته شدن ندا فیلمبرداری شده با یک موبایل دیگر (سایت LiveLeak)] | |||
* {{یوتیوب|bWHT37pQmmE|ویدیوی منتسب به پیش از کشته شدن ندا (سایت یوتیوب)}} | |||
* [http://www.cnn.com/video/#/video/world/2009/06/21/iran.neda.before.amateur ویدیوی منتسب به پیش از کشته شدن وی که در آن ندا و همراهش با دایره مشخص شده‌است (سایت CNN)] | |||
* {{یوتیوب|asv7nFFbw54|ویدئویی دیگر پیش از کشته شدن ندا از بالای ساختمان}} | |||
* {{یوتیوب|AryTCSaAmXc|فیلمی از حضور مردم و مادر ندا بر مزار وی}} | |||
* {{یوتیوب|5BShKF6pGjs|"برای نداً فیلم مستند شبکه اچ‌بی‌او}}، فارسی، ۱ ساعت و ۷ دقیقه، ۲ ژوئن ۲۰۱۰ (ایران در دریافت تلویزیونیِ این فیلم اخلال ایجاد کرد)<ref>{{یادکرد وب| نشانی = http://www1.voanews.com/persian/news/iran/Neda_PNN-2010-06-05-95674059.html| عنوان = صدای آمریکا: ایران در دریافت تلویزیونیِ فیلم مستند زندگی ندا آقا سلطان اختلال ایجاد کرد| تاریخ بازدید = ۱۵ خرداد ۱۳۸۹| تاریخ = ۱۵ خرداد ۱۳۸۹| ناشر = صدای آمریکا| زبان = فارسی| archiveurl = https://web.archive.org/web/20100608090209/http://www1.voanews.com/persian/news/iran/Neda_PNN-2010-06-05-95674059.html| archivedate = ۸ ژوئن ۲۰۱۰| dead-url = yes}}</ref> | |||
* [https://web.archive.org/web/20170902140349/http://www.thisisforneda.com/ فیلم مستند "برای ندا"]، فارسی-عربی-انگلیسی، ۲ ژوئن ۲۰۱۰ | |||
* [http://edition.cnn.com/video/data/2.0/video/world/2010/06/12/intv.neda.film.blocked.iran.cnn.html گفت‌گوی شبکه سی‌ان‌ان با سازنده فیلم"برای ندا"] | |||
* {{یوتیوب|wXN_yCSbUYk|ویدیوکلیپ (انیمیشن) از ماجرای کشته‌شدن ندا}}، انگلیسی، ۷ ژوئن ۲۰۱۰ | |||
* [https://web.archive.org/web/20100611013132/http://nedaspeaks.org/watch مجموعه‌ای از ویدیوهای مختلف درباره ندا]، ناشر nedaspeaks.org | |||
=== یادبودها === | |||
* نام ندا آقاسلطان در رتبه دوم فهرست ده نفره قهرمانان سال ۲۰۰۹ نشریه [[تایم]] قرار گرفت.<ref>[http://www.bbc.co.uk/persian/iran/2009/12/091209_he_neda_time.shtml بی‌بی‌سی فارسی]</ref> | |||
* [http://www.bbc.co.uk/persian/iran/2009/11/091115_na_makan_neda_iv.shtml کاسپین ماکان، نامزد ندا آقا سلطان: ندا فردی سیاسی بود]، ''[[بی‌بی‌سی فارسی]]'' | |||
* [http://www.cnn.com/2009/WORLD/meast/11/05/neda.mom.speaks/index.html مصاحبه با مادر ندا+تصاویری از زندگی ندا آقا سلطان]، ''سی. ان. ان'' | |||
* [https://web.archive.org/web/20090624023840/http://www.iranpressnews.com/zanan/news/2009/11349.htm مقاله با عنوان چشمان آن دختر] | |||
* {{یوتیوب|azLtnnPsAWw|نطق مک کین در مورد ندا در صحن سنا}} | |||
* [http://news.bbc.co.uk/2/hi/8119713.stm مصاحبه با پزشک حاضر در صحنهٔ مرگ]، (به انگلیسی) | |||
* [http://www.bbc.co.uk/persian/iran/2009/06/090622_mm_neda_soltan.shtml مصاحبه با نامزد ندا آقاسلطان (بی‌بی‌سی فارسی)] ۱۴ ژوئن ۲۰۱۰ | |||
=== ترانه‌ها و شعرها === | |||
<small>* [http://www.facebook.com/profile.php?id=100000000658754&ref=mf صفحه یادبود ندا در فیس بوک] پس از جانسپاری او | |||
* {{یوتیوب|ivdKvsW2kmM|ترانه‌ای از یک هنرمند آمریکایی تقدیم به ندا (سایت یوتیوب)}} | |||
* {{یوتیوب|aXRdYyEpgwI|ترانه‌ای از یک هنرمند آمریکایی تقدیم به ندا با زیرنویس فارسی (سایت یوتیوب)}} | |||
* [https://web.archive.org/web/20090628174245/http://www.roozonline.com/persian/honare-rooz-2/honare-rooz-2-item/article/2009/june/24/-3161f0aeda.html 5 قطعه شعر برای ندا] در وبگاه [[روزآنلاین]]. | |||
* {{یوتیوب|lbvlx-5eLoc|ترانه‌ای از مهسا برای ندا}} | |||
* {{یوتیوب|Ya9mD1XP3vU|ترانه‌ای با نام «من نمی‌تونم نفس بکشم» از یک گروه آلمانی برای ندا}} | |||
* {{یوتیوب|eAoI0LMBcLE|کلیپ و شعر ندا بانو برای دختر ایران زمین}} | |||
* {{یوتیوب|NtftBdtssMg|منم ندا، ترانه‌ای از مامک خادم}} برای اولین سالگرد کشته‌شدن ندا، یوتیوب، انگلیسی (زیرنویس فارسی) | |||
</small> | |||
{{پانویس|۲|اندازه=ریز}} | |||
{{جانباختگان تظاهرات‌ها و اعتراض‌های مردمی در ایران}} | |||
{{دهمین دوره انتخابات ریاست جمهوری ایران}} | |||
{{ترتیب‌پیش‌فرض:آقاسلطان، ندا}} | |||
[[رده:انتخابات ریاست جمهوری ایران (۱۳۸۸)]] | |||
[[رده:اهالی تهران]] | |||
[[رده:تاریخ زنان در ۲۰۰۹ (میلادی)]] | |||
[[رده:تهران در سده ۲۱ (میلادی)]] | |||
[[رده:خاک‌سپاری‌ها در بهشت زهرا]] | |||
[[رده:دانش‌آموختگان دانشگاه آزاد اسلامی]] | |||
[[رده:درگذشتگان ۱۳۸۸]] | |||
[[رده:درگذشتگان ۲۰۰۹ (میلادی)]] | |||
[[رده:درگذشتگان زیر سی سالگی]] | |||
[[رده:روزنامه‌نگاران زن اهل ایران]] | |||
[[رده:رویدادهای ژوئن ۲۰۰۹]] | |||
[[رده:زادگان ۱۳۶۱]] | |||
[[رده:زادگان ۱۹۸۳ (میلادی)]] | |||
[[رده:سرکوب‌های سیاسی در ایران]] | |||
[[رده:کشتارهای فیلمبرداری شده]] | |||
[[رده:کشته‌شدگان حوادث پس از انتخابات ریاست جمهوری ایران]] | |||
[[رده:مرگ به وسیله اسلحه گرم در ایران]] | |||
[[رده:مرگ و میر بر پایه شخص]] | |||
[[رده:مرگ و میر فیلمبرداری شده]] | |||
[[رده:مرگ و میر ناشی از اعتراض]] | |||
[[رده:موسیقی‌دانان اهل ایران]] | |||
[[رده:ویکی‌سازی رباتیک]] | |||
نسخهٔ ۱۹ ژوئن ۲۰۲۰، ساعت ۰۶:۱۷
| ندا آقاسلطان | |
|---|---|
| پرونده:Neda Agha-Soltan.jpg ندا آقاسلطان. اثری از کاسپین ماکان | |
| زادروز | ۳ بهمن ۱۳۶۱ تهران |
| درگذشت | ۳۰ مارس ۱۳۸۸ میلادی (۲۶ سال) تقاطع خیابان شهید صالحی و کوچهٔ خسروی،[۱] خیابان کارگر شمالی، امیرآباد، تهران |
| علت مرگ | به ضرب گلوله کشته شد |
| آرامگاه | قطعه ۲۵۷ ردیف ۴۱ شماره ۳۲، گورستان بهشت زهرا |
| تحصیلات | رشته الاهیات در دانشگاه آزاد اسلامی (ناتمام) |
| شناخته‌شده برای | از جانباختگان اعتراضات مردمی به نتایج انتخابات ۲۲ خرداد ۱۳۸۸ |
| شریک زندگی | کاسپین ماکان (نامزد) |
| والدین | علی آقاسلطان[۲] هاجر رستمی‌مطلق[۳] |
نِدا آقاسُلطان[۴][۵] (۳ بهمن[۶] ۱۳۶۱ در تهران – ۳۰ خرداد ۱۳۸۸ در تهران) یکی از ده‌ها نفری بود که در جریان اعتراضات مردمی به نتایج انتخابات ۲۲ خرداد ۱۳۸۸ کشته شدند. ندا در روز شنبه ۳۰ خرداد ۱۳۸۸ (۲۰ ژوئن ۲۰۰۹) در محلهٔ امیرآباد تهران (خیابان کارگر شمالی، تقاطع خیابان شهید صالحی و کوچهٔ خسروی) به ضرب گلوله کشته شد. انتشار فیلم کوتاهی از لحظات جان سپردن وی که با تلفن همراه گرفته شد، بازتاب‌های فراوانی در رسانههای جهان به‌دنبال داشت.[۷] به نوشته هفته نامه تایم، لحظه جان سپردن وی پربیننده‌ترین مرگ یک انسان در تاریخ بشریت شد.[۸] آرش حجازی پزشک و نویسنده‌ای که شاهد ماجرا بوده و می‌گوید که تلاش ناموفقی برای جلوگیری از خونریزی و مرگ او انجام داده‌است، عامل قتل ندا آقاسلطان را یکی از موتورسواران شبه نظامی بسیج می‌داند که برای مدت کوتاهی توسط مردم معترض دستگیرشده‌است.[۹] این متهم به قتل که بعدها از وی با نام عباس کارگرجاوید یاد شد، یک سال بعد از مرگ وی از سوی دادگاه برای ادای توضیحات فرا خوانده شد اما ناپدید شده‌است.[۸] این واقعه در پی آنچه عفو بین‌الملل «چراغ سبز علی خامنهای در نماز جمعه ۲۹ خرداد ۱۳۸۸ به نیروهای سپاهی، بسیجی و انتظامی برای سرکوب معترضین» می‌خواند، اتفاق افتاد.[۱۰]
«ندا» در خارج از ایران و در ایران، به‌عنوان نماد ندای اعتراض ایرانیان و ندای آزادی‌خواهی ایرانیان و نماد صدای اعتراض دموکراسی خواهان در این اعتراضات شناخته می‌شود. برخی از او به عنوان «فرشته آزادی» یاد می‌کنند.[۱۱][۱۲][۱۳] نیروهای امنیتی حکومت ایران، با تحت فشار قرار دادن خانواده ندا، از آنان خواستند تا به محل دیگری منتقل شوند.[۱۴]
۱۴ آذر سال ۱۳۹۸، هاجر رستمی، مادر ندا آقاسلطان ضمن همدردی با خانواده‌های کشته‌شدگان اعتراضات آبان ۱۳۹۸ ایران گفت:[۱۵][۱۶][۱۷]
«ماه‌های اول بود، چند نفر از هلال احمر آمدند دیدن ما. من اجازه ورود به خانه را ندادم و در حیاط با آنان صحبت کردم. گفتم برای چه آمدید؟ گفتند برای دلجویی از شما. گفتم من احتیاجی به دلجویی شما ندارم. بعد یک مقدار هدایا آوردند برای من که آنها را هم قبول نکردم؛ ولی به اصرار گفتند که باید به رسم یادبود قبول کنید. هدایا را آوردم خانه باز کردم. یکی از آنها متن دلجویی آقای خامنهای بود که بلافاصله برگرداندم به هلال احمر.»
او دربارهٔ پرداخت دیه ندا آقاسلطان نیز گفت: «قاضی شهریاری گفت که دیه را قبول کن. گفتم نه، من دیه را نمی‌خواهم. قاتل ندا را برای من پیدا کنید. دیه به کار من نمی‌خورد.»
«در روزنامه ایران خواندم که بنیاد شهید می‌خواهد ندا را شهید اعلام کند. پیام فرستادم و گفتم هیچ وقت این کار را نکنید، ندا را شهید اعلام نکنید. من اجازه همچین کاری را به شما نمی‌دهم. ما فقط خواستار اجرای عدالتیم و دلجویی و دیه به هیچ درد ما نمی‌خورد.»
— هاجر رستمی، ایران اینترنشنال
زندگینامه
ندا آقاسلطان ساکن تهران و فرزند دوم خانواده بود، پدرش کارمند با درآمد متوسط و مادرش خانه‌دار است. پس از یکسال تحصیل در رشته الاهیات در دانشگاه آزاد اسلامی، به دو دلیل از ادامه تحصیل انصراف داد. دلیل اول جو و فشارهای مضاعف از جانب مسئولین دانشگاه برای ظاهر و حجاب وی و دلیل دوم فشار و مخالفت اطرافیان از جمله خانواده همسر سابق او به نام امیر بود. او تصمیم گرفت در صنعت توریسم فعالیت کند. به همین دلیل در کلاس‌های خصوصی به فراگیری زبان ترکی پرداخت و قصد داشت به عنوان راهنمای تورهای مسافرتی مشغول به کار شود که پس از آشنایی اش با کاسپین ماکان، فیلمساز، خبرنگار و عکاس ایرانی در ترکیه، از این تصمیم منصرف و به حرفه فیلمسازی و عکاسی روی آورد.[۱۸]
قتل
مختصات: ۳۵°۴۳′۸٫۷۵″ شمالی ۵۱°۲۳′۳۰٫۸۷″ شرقی / ۳۵٫۷۱۹۰۹۷۲°شمالی ۵۱٫۳۹۱۹۰۸۳°شرقی
پرونده:Neda23.png
ندا آقاسلطان لحظاتی پیش از جانسپاری
روایت شاهدان عینی
بگفته هاجر رستمی مطلق، مادر ندا آقاسلطان، او و ندا هر روز در تجمعات شرکت می‌کرده‌اند، اما به دلیل بیماری خونی نتوانسته‌است دخترش را در روز حادثه همراهی کند و ندا به همراه استادش [حمید پناهی معلم موسیقی ندا آقاسلطان] به تظاهرات رفت.[۱۹] روزنامه تایمز از قول حمید پناهی معلم موسیقی آقاسلطان می‌نویسد که او و ندا به قصد شرکت در تظاهرات میدان آزادی در روز ۳۰ خرداد به سمت تظاهرات با ماشین در حرکت بودند. بگفته پناهی، آقاسلطان فعال سیاسی نبود، ولی نسبت به نتیجه انتخابات ناراحت بود. خانواده و نامزدش به او اصرار کرده بودند که در خانه بماند اما او در پاسخ گفته بود که از مرگ نمی‌هراسد: «نگران نباشید، فقط یک گلوله‌است و پس از آن همه چیز تمام می‌شود».[۱۸] او به نامزدش گفته بود که اگر هم فرزندی داشتند، او را به روی دوش می‌گرفت و به تظاهرات می‌رفت.
آرش حجازی، نویسنده ایرانی که شاهد وقوع ماجرا بوده‌است و تلاش وی برای جلوگیری از خونریزی و مرگ ندا آقاسلطان بی‌نتیجه می‌ماند، عامل قتل را از موتور سواران بسیج می‌داند. به گفته وی، هنگام مشاهده یکی از اعتراضات، ناگهان پلیس ضد شورش اقدام به پرتاب گاز اشک‌آور به سمت معترضین می‌کنند و موتورسواران نیز به سمت معترضان یورش می‌برند که باعث می‌شود جمعیت (که ندا هم در میان آنها بود) در طول خیابان خسروی شروع به دویدن کنند. جمعیت در تقاطع خیابان خسروی و خیابان صالحی به تدریج در حال متفرق شدن بود، اگر چه هنوز چند نفری ایستاده بودند تا ببینند چه باید بکنند. حجازی ادامه می‌دهد که «ناگهان صدای شلیکی شنیدیم. از دوستم که کنارم ایستاده بود پرسیدم که چی بود؟ گلوله بود؟ او گفت که می‌گویند گلوله‌های پلاستیکی می‌زنند. در همان لحظه من برگشتم و دیدم که خون از سینه ندا که در چند متری من ایستاده بود فواره می‌زند».[۲۰] ندا آقاسلطان که برای لحظه‌ای با ناباوری خونریزی خود را مشاهده میکند، تعادل خود را از دست داده و بر زمین می‌افتد. تلاش حجازی برای جلوگیری از خونریزی مجروح در ناحیه اصابت گلوله که به گواه او از روبرو شلیک شده و کمی پایین‌تر از ناحیه گردن بوده، نتیجه نداده و ندا آقاسلطان در کمتر از ۷ دقیقه جان می‌سپارد. او ابتدا گمان کرده که تیراندازی از روی یک پشت بام انجام شده‌است. اما کمی بعد تظاهرکنندگان را دیده‌است که مرد مسلح موتورسواری را به عنوان ضارب گرفته‌اند. حجازی می‌گوید: مردم برای مدت کوتاهی شخص موتورسوار را دستگیر و خلع سلاح می‌کنند و کارت شناسایی‌اش را که نشان از بسیجی بودن اوست، از او گرفته و همزمان چند تن از آنان، اقدام به گرفتن عکس از او می‌نمایند. ضارب که به نظر می‌رسیده شلیک به ندا را انکار نمی‌کند، در میان جمعیت خشمگین فریاد می‌زند که «من نمی‌خواستم او را بکشم». معترضان مستاصل از این که با او چه بکنند، تحویل دادن او به پلیس را بی‌فایده دانسته و بیم آن داشتند که خود نیز بازداشت و گرفتار شوند. از این روی پس از گرفتنِ عکس از چهره و کارت بسیجِ ضارب، او را رها می‌کنند.[۹] حجازی که دانشجوی یکی از دانشگاه‌های جنوب انگلستان است و پس از این رویداد به انگلستان رفته‌است، معتقد است که به علت در میان گذاشتن اطلاعات در مورد قتل ندا آقاسلطان، بازگشت دوباره او به ایران بسیار مخاطره‌آمیز خواهد بود.[۹]
حمید پناهی معلم موسیقی آقاسلطان که هنگام قتل، همراهش بوده، می‌گوید اعتراض او مسالمت‌آمیز و بدون هرگونه خشونتی بود. شخص یا اشخاصی که ندا آقا سلطان را کشتند در مقابل خداوند پاسخگو خواهند بود.
روایت منابع با یک واسطه مرتبط با شاهدان عینی
پرونده:Hejazi.jpg
آرش حجازی در صحنه جانسپاری ندا آقاسلطان.
بگفته هاجر رستمی مطلق، مادر ندا آقاسلطان، از آنجایی که به علت بیماری اش نتوانسته‌است همراه دخترش به تجمعات برود[۱۹]
«قرار شد تلفنی با هم [با ندا] در تماس باشند. او ادامه می‌دهد: من از شب قبل دلشوره داشتم. اصرار داشتم ندا نرود. اما او نپذیرفت و همراه استادش به خیابان رفت. من در طول مسیر مدام با ندا در تماس بودم. در آخرین تماس ندا گفت گاز اشک‌آور زده‌اند و ما داخل یک کوچه فرعی هستیم تا سوار ماشین شویم. نزدیک ساعت شش و نیم بعدازظهر بود که استادش تماس گرفت و گفت پای ندا تیر خورده‌است. ما سراسیمه خودمان را رساندیم به بیمارستان شریعتی. ابتدا کسی چیزی به من نمی‌گفت اما وقتی فهمیدم، از هوش رفتم و دیگر چیزی متوجه نشدم. می‌گویند ندا دشمن شخصی داشته‌است، مگر ندا چه کاره بود که دشمن شخصی داشته باشد. او نه وکیل بود، نه وزیر بود. یک جوان ساده که مانند دیگر جوانان کشورش نسبت به سرنوشت خود و جامعه‌اش حساس بوده، همین.»[۱۹]
کاسپین ماکان، (نامزد ندا آقاسلطان) ماجرا را در مصاحبه با بی‌بی‌سی فارسی این‌گونه بیان کرده‌است:
وقتی که این اتفاق افتاد، ندا از درگیری‌ها دور بود، یعنی در خیابان‌های فرعی نزدیک امیرآباد بود. حدود یک ساعتی با استاد موسیقی اش پشت ترافیک در اتومُبیل نشسته بود، کلافه و خسته از گرما از ماشین پیاده می‌شود. اما بنابر تصاویری که مردم ارسال کرده‌اند، احتمالاً نیروهای لباس شخصی و بسیجی در تیراندازی با نشانه‌گیری به قلبش می‌زنند. چند دقیقه بیشتر طول نکشید، بیمارستان شریعتی نزدیک بود، حاضران سعی می‌کنند ندا را با اتومبیل به اورژانس ببرند اما قبل از انتقال به بیمارستان، در میان دستان استاد موسیقی اش جان می‌دهد. جسدش را دیروز با زحمت زیاد توانستیم تحویل بگیریم. البته جسد ندا در پزشکی قانونی تهران نبود، در پزشکی قانونی خارج از تهران بود. مسئولان پزشکی قانونی خواستند که بخش‌هایی از بدنش از جمله قسمتی از استخوان رانش را بگیرند، پزشکی قانونی نگفت برای چه کسی اعضا را می‌خواهد استفاده کند، هیچ توضیحی در این زمینه داده نشد. خانواده موافقت کرد برای اینکه زودتر جسد را تحویل بگیرند، چون ممکن بود همین موضوع باعث تعویق تحویل جسد بشود. جسد ندا آقاسلطان را در قطعه‌ای از بهشت زهرا، یکشنبه ۳۱ خرداد هنگام عصر دفن کردیم، البته کسانِ دیگری را هم که در درگیری‌ها کشته شده بودند آنجا آورده بودند، انگار منطقه از پیش برای این افراد تعیین شده بود. مقامات امنیتی ایران طی حکم‌های مختلف به بیمارستان‌ها، کلینیک‌ها، جراحان و پزشکی قانونی عنوان کرده بودند که نباید گواهی فوت بر اثر شلیک گلوله صادر شود، مسلماً به این دلیل که در آینده شکایات بین‌المللی توسط خانواده‌ها به عمل نیاید. البته من هنوز برگه ترخیص ندا را ندیده‌ام اما در چند روز آینده از پدرش برگه را می‌گیرم.[۲۱]
ماکان همچنین در مصاحبه با بی‌بی‌سی فارسی عکس‌هایی که گفته می‌شود ندا آقاسلطان را قبل از درگیری در تظاهرات نشان می‌دهد تکذیب کرده و می‌گوید: «به نوعی به نظر می‌رسد طرفداران آقای موسوی ندا را به او ربط داده‌اند. اما این‌طوری نیست. ندا فوق‌العاده به من نزدیک بود، ندا هرگز طرفدار هیچ‌یک از این دو گروه نبود، ندا خواهان آزادی بود، آزادی برای همه.»[۲۱] از طرفی خبرگزاری آسوشیتدپرس با ارایه روایت دیگری از ماکان ذکر میکند که در آن صحبت، از «قصد آقاسلطان برای پیوستن به تظاهرات» اشاره و علیرغم تلاش ماکان برای منصرف کردن آقاسلطان، او به تظاهرات با هدف بدست آوردن مردم سالاری و آزادی برای همه مردم ایران رفته‌است.[۲۲]
کاسپین ماکان شش روز پس از کشته شدن ندا و به دلیل افشای جزئیات قتل و مشخصات اصلی ندا پس از محاصره منزلش توسط نیروهای امنیتی بازداشت و به مدت دوماه در زندان و زیر شکنجه به سر می‌برد. سازمان عفو بین‌الملل در ۱۴ شهریور ۱۳۸۸ اعلام کرد که کاسپین ماکان مدتی است که بدون پوشش خبری بازداشت و زیر شکنجه قرار دارد. عفو بین‌الملل با صراحت از مقامات ایرانی می‌خواهد تا اقدامات فوری در جهت حفاظت کاسپین ماکان از شکنجه یا بدرفتاری‌های دیگر اعمال نماید و اطمینان حاصل نماید که وی به قصد امضای هیچ گونه «اعترافی» تحت فشار قرار نگیرد. سرانجام ماکان پس از دوماه از زندان آزاد شده و از ایران خارج شد.[۲۳]
واکنش‌های مقامات و رسانههای داخلی
سید احمد خاتمی عضو هیئت رئیسه مجلس خبرگان و امام جمعه موقت تهران نیز در نماز جمعه پنجم تیر به این موضوع اشاره کرد و آن را کار خود معترضان که او «اغتشاشگران» نامید، دانست: «در اغتشاشات اخیر، یک خانم کشته شد، اوباما برایش اشک تمساح ریخت و غرب معرکه گرفت. هر عاقلی که فیلمش را ببیند متوجه می‌شود کار خود اغتشاشگران است. به‌گونه‌ای که از جایی که ماشین این خانم هم پارک شده‌است عکس گرفته‌اند. این خانم در کوچه خلوت بوده‌است. در کوچه خلوت که نمی‌کشند، دستگیر می‌کنند. معلوم است که اگر کار نظام بود، در خیابان برخورد می‌کرد.»[۲۴]
عزت‌الله ضرغامی گفته بود «سی‌ان‌ان و بی‌بی‌سی یک به یک برخی تصاویر ساختگی مثل مرگ همان خانم (ندا آقا سلطان) را به نمایش گذاشتند و بعد آقایی به نام آرش حجازی در این زمینه جوسازی کرد و اکنون نیز گم و گور شده و پیدایش نیست را به راه انداختند…». سفیر ونزوئلا نیز تعریف می‌کرد که «در دور دوم انتخابات این کشور نیز چنین صحنه‌ای نظیر مرگ آن خانم را در آن کشور به راه انداختند و این سناریو هم در آنجا پیاده شد و می‌خواستند بگویند که رای آقای چاوز هم ساختگی است؛ اما موفق نشدند.[۲۵]»
- بر اساس گزارش ایرنا در زمان حادثه یعنی عصر شنبه در محل این قتل یعنی خیابان امیرآباد شمالی هیچ درگیری خاصی رخ نداده و محل تیرخوردن، از محل ناآرامی‌های عصر شنبه ۳۰ خرداد یعنی خیابان آزادی بسیار دور بوده‌است.[۲۶][۲۷][۲۸][۲۹][۳۰][۳۱]
روایت‌های مختلف دیگر
در مورد قتل ندا آقاسلطان در رسانههای حامی یا نزدیک به دولت، روایت‌های مختلف و متفاوتی ارائه شده‌است:[۳۲][۳۳]
- مهدی کلهر، مشاور رسانه‌ای محمود احمدی‌نژاد، ندا آقاسلطان را «دختر ساده‌ای دانست که خود را جلوی دوربین به مردن زد و سپس در آمبولانس به دست پزشک فراری به انگلیس (آرش حجازی) کشته شده». وی همچنین ادعا کرد که: «به معنای اسم ندا آقاسلطان توجه کنید. ترجمه اسمش به انگلیسی می‌شود فریاد آقای شاه. یعنی این مملکت با سابقه ۳۰ سال جمهوری اسلامی به جایی نرسید و باید آقای رضا پهلوی برگردد».[۳۴]
- روز ۲۱ خرداد ۱۳۸۹ فیلمی به نام «تقاطع» از شبکه ۳ تلویزیون ایران پخش شد. در این فیلم فرض‌های مختلف دربارهٔ قتل ندا طرح شد. گروه مجاهدین خلق یک‌نفر را در ایران می‌کشد. خانواده ندا، دعوت سازندگان این فیلم را برای حضور در آن، رد کردند.[۳۵]
- سفیر ایران در مکزیک در مصاحبه با سی‌ان‌ان اسپانیولی، ادعا کرد که احتمالاً عامل قتل، سازمان سیا است.[۳۶][۳۷]
آرش حجازی ضمن انتقاد از این فیلم، آن را از این جهت که شش ادعای ضدونقیض قبلی دولت ایران:
۱-زنده بودن و زندگی ندا در یونان ۲-جعلی بودن فیلم کشته‌شدن ندا ۳-واقعی نبودن اصابت گلوله به ندا و وجود پمپ خون در دستش ۴-قاتل بودن حجازی ۵-اصابت گلوله به سر ندا ۶-تکذیب حضور عباس کارگرجاوید، بسیجی حاضر در صحنه
را رد میکند، مهم دانست.[۳۸]
رسانههای رسمی و واکنش‌ها
رسانههای رسمی و وابسته به جمهوری اسلامی ضمن مشکوک قلمداد کردن این حادثه واکنش‌ها متفاوتی ار اعلام کردند.
- به گفته تابناک خبرگزاری فارس مدعی شد که ندا آقا سلطان زنده است[۳۹]
- رجا نیوز هم به نقل از صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران علام کرد که آرش حجازی قاتل اصلی ندا است[۴۰]
- از دیگر موارد مطروحه می‌توان به همکاری ندا با قاتلین خود (مطرح شده توسط صدا و سیما) و پروژه خواندن این موضوع در از سوی برخی مخالفان نظام و شبکه‌های جاسوسی غربی برای ضربه زدن به جمهوری اسلامی توسط روزنامه وطن امروز نام برد[۴۱]
- روزنامه جوان، ارگان سپاه پاسداران مدعی شد که خبرنگار سرویس بی‌بی‌سی، برای قتل ندا سلطان، اوباش را اجیر کرده‌بود.[۴۲]
- خبرگزاری رسمی ایرنا مدعی شد که شواهد به دست آمده توسط کارشناسان انتظامی و امنیتی کشور، این فرضیه را تقویت میکند که ندا آقاسلطان اشتباهاً به عنوان خواهر یکی از اعضای مجاهدین خلق اعدام شده مازندرانی، از سوی تک تیراندازان این گروه هدف قرار داده شد.[۴۳]
خاکسپاری و مراسم یادبود
بگفته کاسپین ماکان، نامزد ندا آقاسلطان، «دوشنبه یکم تیرماه ساعت دو و نیم قرار بود در مسجدی در خیابان شریعتی بالاتر از سید خندان مراسم یادبودی برگزار شود، اما بسیجیان و مسئولان مسجد اجازه برگزاری ندادند،[۴۴] چون به نظرشان هرج‌ومرج می‌شود و نمی‌خواهند درگیری به وجود آید. چون می‌دانند که ندا مظلومانه رفت و می‌دانند که همه مردم در ایران و خارج از ایران متأسف شدند، شاید پیش‌بینی می‌شد جمع کثیری از مردم حاضر شوند، به هر صورت فعلاً اجازه برگزاری هیچ مراسم عمومی را نداده‌اند».[۴۵] روز دوشنبه ۱ تیر ۱۳۸۸ مراسم گرامیداشت ندا با حضور هزار نفر در میدان هفت تیر برگزار شد. حدوداً ۵۰۰ نفر از افرادِ گارد ضدشورش و بسیج میدان را محاصره کرده بودند. گروهی از رانندگان عبوری نیز با به صدا درآوردن بوق اتومبیل خود با تظاهر کنندگان ابراز همبستگی کردند. تعداد ۶۰ نفر از این افراد دستگیر شدند[۴۶]
به نوشته گاردین دولت ایران برای جلوگیری از مراجعه مردم به منزل ندا آقاسلطان برای ابراز تسلیت به خانواده او، با هدف جلوگیری از تجمع، خانواده ندا را وادار به خروج از منزل و انتقال به مکان دیگری کرده‌است. خیابان محل سکونت ندا نیز تحت کنترل پلیس است.[۴۷]
ریختن زباله در محل قتل
آرش حجازی، پزشکی که سعی کرده ندا آقاسلطان را نجات دهد، می‌گوید شاهد بوده یک ماشین حمل زباله بر روی گل‌هایی که مردم بعداً در محل قتل ندا آقاسلطان گذاشته بودند، آشغال خالی کرده‌است.[۴۸]
سرکوب اجتماع مادران عزادار
اجتماع مادران عزادار که با حضور خانواده‌های بسیاران از جوانانی که توسط نیروهای امنیتی و بسیجی کشته شده بودند (از جمله خانواده ندا) در پارک لاله تهران از سوی نیروهای حکومتی سرکوب شد.[۴۹]
بازتاب
پرونده:Time - neda.jpg
شماره ۲۳ ژوئن ۲۰۰۹ روزنامه تایمز لندن با تصویر اشتباهی ندا سلطانی. در تیتر نوشته شده: «من ندا هستم، چهرهٔ غمگین ایران»
تصاویر و عکسهای ندا آقا سلطان بلافاصله در سایت‌ها و رسانههای خبری مختلف در سراسر جهان به عنوان نمادی از کشته شدگان درگیری‌های پس از انتخابات ریاست جمهوری در ایران منتشر شد. مجله تایم تصویر وی را به عنوان یکی از ۱۰ نماد اعتراضی برتر دنیا انتخاب کرد.[۵۰][۵۱] باراک اوباما با دیدن فیلم قتل او در کاخ سفید، به خبرنگاران گفت که دیدن این فیلم «مایه دل‌شکستگی» است.[۵۲] او افزود «ما زنان شجاعی را مشاهده کرده‌ایم که در برابر سبعیت و تهدیدها ایستادگی کرده‌اند، و تصویر آزاردهنده زنی را دیده‌ایم که در خیابان تا حد مرگ خونریزی کرد.» برای چندین روز شبکه‌های تلویزیونی عمده آمریکا به‌طور دائم تصاویر ویدئویی لحظه جان دادن ندا آقاسلطان را پخش نمودند.[۵۳] به گزارش مرکز تحقیقاتی پیو، ویدیوی مرگ آقاسلطان در هفته آخر ماه ژوئن میلادی پربیننده‌ترین ویدیوی خبری در سایت یوتیوب بوده‌است.[۵۴] برخی از هنرمندان نیز به این اتفاق واکنش نشان دادند از جمله پرترهٔ تیم اوبرایان که لحظهٔ فوت وی را به تصویر کشید[۵۵] و ترانهٔ شاهین نجفی در وصف مرگ ندا آقاسلطان.[۵۶]
باراک اوباما همچنین در واکنش به خبر دریافت جایزه صلح نوبل سال ۲۰۰۹ گفت: «این جایزه باید با همهٔ کسانی که برای دستیابی به عدالت و کرامت انسانی تلاش می‌کنند تقسیم شود… با زن جوانی که با وجود خطر کتک یا گلوله خوردن، با آرامش برای دست یابی به حق خود راهپیمائی میکند…» صحبت اوباما از زن جوان اشاره‌ای به ندا آقاسلطان تعبیر شد.[۵۷]
محمود احمدی‌نژاد روز هشتم تیر در نامهای به محمود هاشمی شاهرودی خواستار رسیدگی جدید به موضوع قتل آقاسلطان شد. در این نامه آمده‌است: «با توجه به حاشیه‌سازی‌های فراوانی که در خصوص این حادثه دلخراش صورت گرفته و شانتاژ تبلیغاتی وسیع رسانههای بیگانه و قراین و شواهد فراوان دیگر، دخالت مخالفین و معاندین ملت ایران برای بهره‌برداری‌های سوء سیاسی و مشوه نمودن چهره پاک جمهوری اسلامی قطعی به نظر می‌رسد.»[۵۸][۵۹]
جامعه فلاسفه آمریکا مرگ آقاسلطان را به خانواده، دوستان و هم شاگردی‌های او تسلیت گفت. در این بیانیه آمده‌است که «ندا به عنوان یک دانشجوی فلسفه به خوبی به اهمیت و ارزش مناظره استدلالی آگاه بوده‌است.»[۶۰]
احمدی مقدم، فرمانده نیروی انتظامی جمهوری اسلامی، به خبرنگاران گفت: «قتل ندا یک سناریو بوده‌است و هیچ ربطی به اغتشاش‌های تهران ندارد».[۶۱] وی همچنین اعلام کرد که آرش حجازی یکی از شاهدان قتل آقاسلطان به علت «سمپاشی علیه نظام جمهوری اسلامی» و «جنجال‌سازی در مورد کشته شدن ندا آقاسلطان» توسط وزارت اطلاعات و پلیس بین‌الملل (اینترپل) تحت تعقیب است.[۶۲][۶۳]
اما به گزارش رادیو فردا، دفتر مطبوعاتی پلیس بین‌الملل اعلام کرد، هیچگونه درخواستی از مقامات ایران برای پیگرد آرش حجازی دریافت نکرده‌است.[۶۴]
همچنین شعارنویسی‌هایی با عنوان "مرگ بر خامنهای قاتل ندا در نقاط مختلف شهر انجام شد.[۶۵]
در رم نیز توسط شهرداری خیابانی به نام ندا نامگذاری شد.[۶۶]
تایمز لندن ندا آقاسلطان را به عنوان فرد سال ۲۰۰۹ برگزید.[۶۷]
همچنین صحنه جان سپردن ندا آقا سلطان به عنوان بهترین فیلم خبری سال ۲۰۰۹ شناخته شد. جایزه روزنامه‌نگاری جورج پولْک تصویربردار ناشناسی که با استفاده از گوشی تلفن همراه صحنه قتل ندا آقا سلطان را ضبط کرده‌است نیز به عنوان بهترین تصویربردار خبری سال شناخته‌شد.[۶۸]
در ژوئن ۲۰۱۰ منوچهر متکی که به منظور دیدار و گفتگو با چند مقام غربی به اروپا سفر کرده بود، هنگام ورود به مقر پارلمان اروپا با نمایندگانی روبرو شد که تصاویری از ندا در دست داشتند. استروان استیونسون، نماینده حزب محافظه کار بریتانیا در پارلمان اروپا نیز، در حالی که عکس ندا را در دست داشت، به حضور وزیر خارجه جمهوری اسلامی در پارلمان اروپا اعتراض کرد و منوچهر متکی را «آدمکش» خطاب کرد[۶۹].[۷۰][۷۱]
آثار و فعالیت‌های فرهنگی-هنری پیرامون ندا
«نه مُرده‌ای، نه می‌میری
همیشه زنده می‌مانی،
حیات جاودان داری
نِدای خلق ایرانی.»
سیمین بهبهانی[۷۲][۷۳]
«
»
شمس لنگرودی
شمس لنگرودی شعری با مطلع زیر برای ندا سرود:
دخترم!
سنت‌شان بود
زنده به گورت کنند
تو کشته شدی
ملتی زنده به گور می‌شود.
ببین که چه آرام سر بر بالش می‌گذارد
او که پول مرگ تو را گرفته
شام حلال می‌خورد.
تو فقط ایستاده بودی[۷۴]
فرامرز اصلانی
فرامرز اصلانی ترانه‌ای با نام «برای همهٔ نداهای ایران» اجرا کرد.
در سکوتی بودیم که ندایی برخاست.
از ته تاریکی چه صدایی برخاست.
نه ز یک جا که همه اهل جهان فهمیدند
کین گل پرپر باغ ز چه جایی برخاست[۷۵]
کاسپین ماکان
کاسپین ماکان، نامزد ندا، دو شعر به نامهای «برای ندا» و «پژواک جانم» را برای او سروده و فیلم کوتاهی برای «پژواک جانم» ساخت[۷۶]
برای ندا
... قلب آکنده از مهرت، سراسر وجودم
طعم بهتر بودن را با تو چشیدم اما
در فراقت، فرسود، دل جوانم
با رفتن تو، زخم عمیقی به جان نقش بست
که سوزش این زخم، یادگار ماندگار توست
از گذشته خزونی در بهاران پیش رو مانده
اکنون شوق جان سپردن دارم
آنگاه آزادم که بوسه بر سیمای مرگ نهم[۷۷]
رپ
خوانندگان سبک رپ در ایران و خارج از ایران ترانه‌هایی در مورد ندا منتشر کردند. از این میان می‌توان از شاهین نجفی نام برد.[۷۸]
هیچ‌کس خواننده رپ ایرانی در ترانه «یه روز خوب میاد» به اسم ندا اشاره میکند.[۷۹]
دوچرخه سواری دور دنیا
پرونده:Hassan-and-amir-holidng-statue-of-neda-NY.jpg
مجسمه یادبود ندا در دستان امیرحسین احمدی و حسن علیزاده - نیویورک
امیرحسین احمدی و حسن علیزاده که پیش از این یک بار دور دنیا را با دوچرخه طی کرده بودند اعلام کردند که تور جدیدی را برای رساندن پیام مظلومیت و بیگناهی مردم ایران و زنده نگاه داشتن نام کشته شدگان از جمله ندا آغاز کردند.[۸۰]
بورس تحصیلی ندا آقاسلطان در دانشگاه آکسفورد
در اکتبر سال ۲۰۰۹، کوئینز کالج در دانشگاه آکسفورد در انگلستان به منظور یادبود ندا آقاسلطان، دورهٔ بورس تحصیلی ندا آقاسلطان برای دوره‌های کارشناسی ارشد و دکترای رشته فلسفه را تأسیس کرد. داوطلبان ایرانی یا ایرانی‌تبار در دریافت این بورسیه ارجحیت دارند.[۸۱] این اقدام با اعتراض شدید سفارت ایران در لندن مواجه شد که این بورسیه را موجب خدشه‌دار شدن شأن علمی این دانشگاه، دورافتادن از اهداف آکادمیک و به خدمت مطامع سیاسی درآمدن خوانده‌است.[۸۲]
تندیس‌های ندا
پاولا سلیتر، مجسمه‌ساز صاحب‌نام آمریکایی[۸۳] سه تندیس برنزی جداگانه از ندا آقاسلطان بنام «فرشتهٔ ایران»[۸۴] ساخت که در اکتبر و نوامبر ۲۰۰۹ از آنها به ترتیب در کاخ هنرهای زیبای شهر سانفرانسیسکو و «کنفرانس بزرگداشت زنان ایرانی» در شهر واشینگتن دی سی پرده‌برداری شد.[۸۵] یکی از تندیس‌ها در ساختمان شهرداری سانفرانسیسکو به‌طور دائم قرار خواهد داشت.[۸۶] و تندیس دیگر به نامزد ندا، کاسپین ماکان و خانواده ندا اهدا شد.[۸۷][۸۸]
صحنهٔ قتل ندا، جایزهٔ بهترین فیلم خبری سال ۲۰۰۹
در تاریخ ۱۶ فوریهٔ ۲۰۱۰، جایزهٔ روزنامه‌نگاری جورج پولک برای بهترین فیلم خبری سال ۲۰۰۹ به فیلمی داده شد که یک فرد ناشناس از صحنهٔ جان‌سپردن ندا آقاسلطان برداشته بود. این جایزه از معتبرترین جوایز روزنامه‌نگاری است.[۸۹][۹۰]
اپرای ندا
اپرای ندا دارای سه پرده است که هر کدام از آنها دو صحنهٔ مختلف دارد. این اپرا اثر نادر مشایخی، رهبر پیشین ارکستر سمفونیک تهران است که نخستین بار در اُسنابروک اجرا شد. متن آن را آنگلیکا مِسنر (Angelika Messner) و نادیا کایالی (Nadja Kayali) نوشته‌اند و فعلاً متن به زبان آلمانی است.[۹۱]
انتشار تمبر یاد بود در هلند و ژاپن
با تلاش هواداران جنبش سبز در کشورهای هلند و ژاپن، تمبر یاد بود سهراب اعرابی و ندا آقاسلطان منتشر گردید.[۹۲]
کریس دی برگ
در تاریخ ۲۰ ژوئن ۲۰۱۰، مصادف با سالگرد مرگ ندا آقاسلطان، آهنگ مردم دنیا (به انگلیسی: People of the World) به مدت یک هفته در وبگاه رسمی کریس دی‌برگ قرار گرفت. وی این آهنگ را به ندا تقدیم کرد و او را نماد حقیقت‌جویی و آزادی‌خواهی و مبارزه با خشونت و سرکوب معرفی نمود.[۹۳]
واکنش دانشجویان بسیجی
در آذر ماه ۱۳۸۸ دانشجویان بسیجی در مقابل سفارت انگلستان اقدام به تظاهرات کرده و ضمن متهم کردن بی‌بی‌سی به دست داشتن در این حادثه خواستار استرداد آرش حجازی به عنوان قاتل ندا آقا سلطان شدند، در این تظاهرات گروه‌های دانشجویی مانند اتحادیه انجمن‌های اسلامی دانشجویان مستقل دانشگاه‌های سراسر کشور نیز حضور داشتند.[۹۴][۹۵]
تئاتر خیابانی قتل ندا
در ادامه آنچه که از سوی بسیج به عنوان صحنه واقعی و چگونگی کشته شدن ندا خوانده شده توسط بازیگران تئاتر به صحنه کشیده شد: الگو:نقل قول[۹۶]
این نمایش مورد اعتراض خانواده آقا سلطان قرار گرفت و اعلام کردند که تنها مسئولان دولتی را مسبب قتل ندا می‌دانند.[۹۷][۹۴][۹۵]
تجمعات در گورستان بهشت زهرا و همدردی مردم
گروهی از مردم بر سر مزار ندا آقاسلطان حاضر شده و بر روی قبر او گل می‌گذارند. محل دفن ندا آقاسلطان در گورستان بهشت زهرا قطعه ۲۵۷ ردیف ۴۱ شماره ۳۲ است.
دیدارها با خانواده ندا آقاسلطان
در روز چهارشنبه ۳۱ تیرماه ۱۳۸۸، گروهی از اعضای «کمپین یک میلیون امضا» که برای حقوق زنان مبارزه می‌کنند به دیدار خانواده ندا آقا سلطان رفتند. در این دیدار، اعضای خانواده آقاسلطان از حضور پدر ندا در یکی از برنامه‌های تلویزیونی و معرفی معترضان به عنوان قاتل او، اظهار بی‌اطلاعی کرده و آن را تکذیب نمودند. در این دیدار، مادر ندا آقاسلطان از اظهارات برخی مقام‌های بلندپایه جمهوری اسلامی مانند احمد خاتمی خطیب نماز جمعه تهران و عزت‌الله ضرغامی رئیس صدا و سیما، دربارهٔ سناریو بودن یا ساختگی بودم مرگ دخترش گله کرد و این اظهارات را بسیار تلخ و دردآور دانست. وی گفت که دخترش هم مانند هزاران جوان دیگر که علاقه‌مند به سرنوشت کشورشان هستند، به نتایج انتخابات اعتراض داشت. خواهر ندا آقاسلطان نیز در رد استدلال کسانی که قتل خواهرش را کار مجاهدین خلق یا گروه‌های مسلح ضد حکومتی می‌دانند، محدودیت‌ها و ممنوعیت‌های مقامات حکومتی برای برگزاری مراسم سوگواری را مثال آورد.[۱۹]
مراسم چهلم
مراسم چهلم ندا آقاسلطان بنا به نظر مادر وی قرار بود در مسجد نیلوفر تهران برگزار شود که به علت عدم موافقت مسجد مذکور طبق دستور دولت، مادر آقاسلطان اعلام کرد مراسم چهلم در بهشت زهرا بر سر مزار او برگزار خواهد شد.[۹۸] پنجشنبه هشتم مرداد ۱۳۸۸ مصادف با چهلم آقاسلطان، بیش از چهل هزار نفر از مردم[۹۹] در قطعه ۲۵۷ بهشت زهرا حاضر شدند و میرحسین موسوی و مهدی کروبی کاندیداهای انتخابات دوره دهم ریاست جمهوری نیز برای شرکت در این مراسم در محل یاد شده حضور یافتند. بر اساس برخی گزارش‌ها نیروهای پلیس و لباس شخصی اجازه پیاده شدن از ماشین را به موسوی ندادند و او را بلافاصله برگرداندند ولی کروبی مدتی در محل ماند؛[نیازمند منبع] اما بگفته وبسایت رسمی حزب اعتماد ملی هم آقای کروبی و هم آقای موسوی توانسته‌اند برای لحظاتی خود را به مزار آقاسلطان رسانده و فاتحه بخوانند.[۱۰۰]خطای یادکرد: برچسب تمام‌کنندهٔ </ref> برای برچسب <ref> پیدا نشد[۱۰۱] مادر و برادر سهراب اعرابی (از دیگر کشته شدگان حوادث پس از انتخابات) در این مراسم حضور داشتند. نیروهای امنیتی برای پراکنده کردن معترضان با آنها درگیر شده و از باتوم و گاز اشک‌آور استفاده کردند. آسوشیتدپرس به نقل از شاهدان عینی درگیر شدن پلیس را متعاقب تلاش مهدی کروبی برای سخنرانی بر سر مزار آقاسلطان گزارش کرده‌است. حمله پلیس باعث شد که آقای کروبی مجبور به ترک محل شود و بگفته برخی وبسایت‌های هواداران مخالفان، چندین نفر از یاران کروبی کتک خوردند.[۱۰۰][۱۰۲] همچنین جعفر پناهی کارگردان و مهناز محمدی مستندساز در این مراسم از سوی نیروهای امنیتی بازداشت شدند[۱۰۳].
همچنین مراسم چهلم وی در کلن آلمان با حضور عده‌ای از ایرانیان برگزار گردید.[۱۰۴][۱۰۵]
دستگیری خانواده ندا و نامزدش
در تاریخ ۱۳ شهریور ۱۳۸۸ سازمان عفو بین‌الملل اعلام کرد که حکومت ایران، کاسپین ماکان نامزد ندا آقاسلطان را از تاریخ ۵ تیر ۱۳۸۸ دستگیر کرده و او را تحت فشار گذاشته‌اند تا «اعتراف کند که قتل ندا کار سازمان مجاهدین خلق بوده‌است»[۱۰۶]. کاسپین ماکان هم در مصاحبه‌ای با بی‌بی‌سی این مسئله را تأیید کرد. او بیان کرد که به مدت دو ماه در زندان بوده‌است و «در جریان بازداشتش به شدت کتک می‌خورده‌است و تهدید می‌شد که به اعدام محکوم خواهد شد». کاسپین ماکان همچنین گفت که برخلاف ادعاهای حکومتی ندا فردی سیاسی بود. ماکان ادامه داد: «او (ندا) ذاتاً روحیه رهبری داشت و بسیاری (از معترضان) را به سوی خود جذب می‌کرد. فکر می‌کنم به همین دلیل هدف قرار گرفت. حکومت ایران و مقام‌های امنیتی آن، او را تحمل نمی‌کردند و می‌خواستند که او را از بین ببرند.»[۱۰۷].
مادر ندا در مصاحبه‌ای که با جرس داشته‌است از بازداشت ساعتی خود و همسرش در روز ۱۳ آبان خبر داده‌است. او می‌گوید: «روز ۱۳ آبان به همراه همسرم به قصد شرکت در مراسم این روز به میدان هفت تیر رفتیم. اما همینکه بسیجی‌ها چهره ما را شناختند به شدت ما را مورد ضرب و شتم قرار دادند. او می‌افزاید: آنها سپس برای چند ساعت ما را بازداشت کردند.»[۱۰۸]
فیلم مستند «برای ندا»
شبکه اچ.بی.او. مستندی[۱۰۹][۱۱۰] دربارهٔ ندا ساخت که شهره آغداشلو راوی آن بود. مستند از تلویزیون فارسی صدای آمریکا نیز پخش شد و به نوشته گاردین، دولت ایران در زمان پخش آن از ماهواره، با ارسال پارازیت مانع از تماشای آن توسط مردم در داخل ایران شده‌است. خانواده ندا در این فیلم دربارهٔ او صحبت می‌کنند و فیلم‌ها و تصاویری از زندگی ندا نشان داده می‌شود.[۱۱۱]
زهرا (ندا) سلطانی
تصاویری از ندا سلطانی در سال ۱۳۸۸ به جای ندا آقا سلطان در فضای مجازی منتشر شد و بسیاری در مراسم‌های گوناگون عکسهای او را به جای عکسهای ندا در دست گرفتند. او در مصاحبه با روزنامه نیویورک تایمز اظهار کرد از سوی وزارت اطلاعات ایران تحت فشار بوده تا به عنوان ندا آقاسلطان مقابل دوربین قرار گرفته و اعلام کند که کل ماجرای قتل ندا توطئه بوده‌است. او بعد از این ماجرا، از ایران به ترکیه رفته و در کشور آلمان پناهندگی گرفته و در آنجا ساکن شد. او در کتابی به نام چهره‌ام سرقت شده به شرح این ماجرا پرداخت.[۱۱۲][۱۱۳][۱۱۴][۱۱۵][۱۱۶]
پانویس
- ↑ «محل کشته‌شدن ندا، روی نقشه گوگل مپس» (فارسی). گوگل مپس، ۳۰ خرداد ۱۳۸۹. بازبینی‌شده در ۳۰ خرداد ۱۳۸۹.
- ↑ خانواده ندا آقاسلطان نمایش کشته‌شدن او را محکوم کرد، بی‌بی‌سی فارسی
- ↑ خانواده ندا آقاسلطان: کاسپین ماکان نماینده ما نیست، بی‌بی‌سی فارسی
- ↑ نیکی محجوب. «نامزد ندا آقاسلطان: ندا خواهان آزادی بود، آزادی برای همه». بی‌بی‌سی فارسی، ۱ تیر ۱۳۸۸.
- ↑ HELEN KENNEDY. «Neda, young girl brutally killed in Iran, becoming symbol of rebellion». NY Daily News، 22 ژوئن 2009.
- ↑ فرهنگ قویمی. «سوم بهمن، تولد ندا آقا سلطان». رادیو فردا، ۱ بهمن ۱۳۸۸.
- ↑ 'Several Killed' In Iran Election Protests, Sky News
- ↑ ۸٫۰ ۸٫۱ فرشته قاضی. «مظنون به قتل ندا ناپدید شده» (فارسی). روزآنلاین، ۱۴ مرداد ۱۳۸۹. گزارش. بازبینی‌شده در ۳ مرداد ۱۳۸۹.[پیوند مرده]
- ↑ ۹٫۰ ۹٫۱ ۹٫۲ Iran doctor tells of Neda's death, BBC, Thursday, 25 June 2009 19:13 UK
- ↑ «عفو بین‌الملل: اظهارات رهبر ایران، چراغ سبز سرکوب». بی‌بی‌سی فارسی، ۲۹ خرداد ۱۳۸۸.
- ↑ .
- ↑ IRAN: Footage of woman apparently shot in Tehran galvanizes opposition, Los Angeles Times, May 31, 2009
- ↑ [۱] Neda, young girl brutally killed in Iran, becoming symbol of rebellion, , NewYork Daily News, Gune 31, 2009
- ↑ «روزنامه گاردین:Neda Soltan's family 'forced out of home' by Iranian authorities» (فارسی). وبگاه رسمی، ۱ فروردین ۱۳۸. بازبینی‌شده در دی ۱۳۸۶.
- ↑ «مادر ندا آقاسلطان: متن دلجویی خامنهای را بلافاصله به هلال احمر برگرداندم». ۱۴ آذر ۱۳۹۸.
- ↑ «واکنش خانواده برخی از جانباختگان اعتراضات مردمی ایران به پیشنهاد پرداخت دیه از سوی خامنهای». ۱۴ آذر ۱۳۹۸.
- ↑ «مادر ندا آقاسلطان: نه دیه را پذیرفتم نه هدیه آقای خامنهای را». ۱۴ آذر ۱۳۹۸.
- ↑ ۱۸٫۰ ۱۸٫۱ Jenny Booth. “Iranian authorities scramble to negate Neda Soltan 'martyrdom'”. 23 June 2009. Archived from the original on 2019-09-17. Retrieved 2019-10-28.
- ↑ ۱۹٫۰ ۱۹٫۱ ۱۹٫۲ ۱۹٫۳ «مهدی کروبی در دیدار با خانواده آقاسلطان؛ ندا به حرکت‌های مردم پیوست». روزنامه اعتماد، ۶ مرداد ۱۳۸۸. بازیابی‌شده در تاریخ ۲۸-۰۷-۲۰۰۹.
- ↑ «پزشک ایرانی از ماجرای مرگ ندا می‌گوید». بی‌بی‌سی فارسی، ۵ تیر ۱۳۸۸. بازبینی‌شده در ۲۷ ژوئن ۲۰۰۹.
- ↑ ۲۱٫۰ ۲۱٫۱ «نامزد ندا آقاسلطان: ندا خواهان آزادی بود، آزادی برای همه». بی‌بی‌سی فارسی، ۱ تیر ۱۳۸۸.
- ↑ .
- ↑ http://chrr.biz/spip.php?article5415 الگو:Webarchive کمیته گزارشگران حقوق بشر؛ عفو بین‌الملل خواستار آزادی فوری کاسپین ماکان شد
- ↑ امام جمعه موقت تهران: قوه قضائیه، قاطعانه و بی‌رحمانه برخورد کند الگو:Webarchive ایلنا
- ↑ «ضرغامی و قتل مشابه «ندا» در ونزوئلا». تابناک، ۱۲ تیر ۱۳۸۸. بازبینی‌شده در ۲۸-۰۷-۲۰۰۹.
- ↑ «دربارهٔ قتل ناجوانمردانه و مشکوک یک هموطن». الف.
- ↑ «کشته شدن ندا آقا سلطان حادثه‌ای کاملاً برنامه‌ریزی شده بود». ایونا.[پیوند مرده]
- ↑ «ابهامات مرگ تأسف‌بار ندا آقا سلطان». تریبون.
- ↑ «جواد لاریجانی: مرگ ندا آقا سلطان «از پیش ساخته» شده بود». تلویزیون واشینگتن.
- ↑ «ابهامات مرگ تأسف‌بار ندا آقا سلطان». خبرنامه دانشجویان ایران.
- ↑ ««ندا آقا سلطان» چگونه به قتل رسید؟». خبرنامه دانشجویان ایران.
- ↑ «چه کسی «ندا» را کشت؟». بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در ۳۰ ژوئن ۲۰۰۹.
- ↑ «دفاع بد در برابر حادثه تلخ مرگ «ندا»». تابناک، ۴ تیر ۱۳۸۸. بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در ۲۸ ژوئن ۲۰۰۹.
- ↑ «کلهر: برگزاری جشن پیروزی احمدی‌نژاد اشتباه بود». بی‌بی‌سی فارسی.
- ↑ «فیلم «تقاطع»، پخش‌شده از شبکه ۳ تلویزیون ایران، ۶۴ دقیقه» (فارسی). ۲۱ خرداد ۱۳۸۹.
- ↑ «Iranian Leaders Blaming CIA, Protestors, for Killing Neda». Political Punch.
- ↑ «Iranian envoy: CIA involved in Neda's shooting?». CNN، 25 June 2009. بازبینی‌شده در 30 June 2009.
- ↑ «قاتلان گام به گام در دام خودنهاده افتاده‌اند، با هر دست و پا بیشتر گرفتار می‌شوند و خروجی ندارند» (فارسی). آرش حجازی، ۲۲ خرداد ۱۳۸۹. بازبینی‌شده در ۲۲ خرداد ۱۳۸۹.
- ↑ «فارس: ندا آقا سلطان زنده است». تابناک. بازبینی‌شده در ۲۵ اوت ۲۰۱۷.
- ↑ «قاتل اصلی ندا آقا سلطان دستپاچه شد». رجا نیوز. بازبینی‌شده در ۲۵ اوت ۲۰۱۷.
- ↑ «پرس تی وی: ندا آقا سلطان با قاتلین خود همکاری کرده!». پرس تی وی. بازبینی‌شده در ۲۵ اوت ۲۰۱۷.
- ↑ روزنامه حامی دولت: خبرنگار BBC «ندا» را کشت الگو:Webarchive، روزنامه نواندیش
- ↑ «انتخابات دهم، انقلاب سوم». ایرنا، 20 تیر 1388.[پیوند مرده]
- ↑ -گل-پرپرشده-به دستور خامنه ای «ندا آقا سلطان، گل پرپرشده به دستور خامنهای جلاد بزرگ ایران». فضول محله، ۲۱ ژوئن ۲۰۰۹.
- ↑ نیکی محبوب. «'ندا خواهان آزادی بود، آزادی برای همه'». بی‌بی‌سی فارسی، ۱ تیر ۱۳۸۸.
- ↑ تظاهرات در میدان هفت تیر تهران وبگاه رادیو فرانسه
- ↑ «Neda Soltan's family 'forced out of home' by Iranian authorities». Guardian، ۲۴ ژوئن ۲۰۰۹.
- ↑ Iran doctor tells of Neda's death، دقایق ۱۴:۵۰–۱۵:۱۵از فیلم مصاحبه ویدو ای، BBC, Thursday, 25 June 2009 19:13 UK
- ↑ «مادران عزادار: از سوگواری ما هم می‌ترسند!». موج سبز آزادی، ۲۵ مرداد ۱۳۸۸.
- ↑ Top 10 Protest Symbols, Time Magazine, Retrieved July 07, 2009
- ↑ فرمانده نیروی انتظامی: شاهد مرگ ندا تحت تعقیب وزارت اطلاعات و پلیس بین‌الملل است، بی‌بی‌سی فارسی، چهارشنبه ۰۱ ژوئیه ۲۰۰۹
- ↑ Obama Condemns Iranian Crackdown - NYTimes.com
- ↑ ایران موضوع اصلی رسانههای خبری آمریکاست
- ↑ «ندا و مایکل جکسون؛ دو موضوع عمده در سایت‌های اجتماعی». بی‌بی‌سی فارسی. بازیابی‌شده در ۲ ژوئیهٔ ۲۰۰۹.
- ↑ Tim OBrien at Drawger
- ↑ .
- ↑ آیا اوباما جایزهٔ خود را به ندا آقاسلطان تقدیم کرد؟ رادیو بین‌المللی فرانسه، ۱۰ اکتبر ۲۰۰۹
- ↑ .
- ↑ نامه رئیس‌جمهوری به شاهرودی درباره یک قتل مشکوک[پیوند مرده] پایگاه اطلاع‌رسانی دولت
- ↑ «Important News and Announcements». The American Philosophical Association. بازبینی‌شده در 2009-07-02.
- ↑ ««پروژه اعتراف‌گیری زیر شکنجه از سران اپوزیسیون ایران»». العربیه.
- ↑ «شاهد قتل ندا آقاسلطان تحت تعقیب است/ آمار بازداشتیها در حوادث اخیر». خبرگزاری مهر، ۱۳۸۸/۰۴/۱۰.
- ↑ «فرمانده نیروی انتظامی: شاهد مرگ ندا تحت تعقیب وزارت اطلاعات و پلیس بین‌الملل است». بی‌بی‌سی فارسی.
- ↑ «اینترپل: درخواستی برای تعقیب شاهد قتل «ندا» دریافت نکرده‌ایم».
- ↑ «IranPressNews: ایران پرس نیوز: عکس؛ شعارنویسی: مرگ بر خامنهای قاتل ندا». 2009-09-22. بازبینی‌شده در 2018-01-24.
- ↑ «Roma intitolerà una via a Neda, simbolo della protesta iraniana». romatoday.
- ↑ لیدا پرچمی. ««ندا آقاسلطان» شخصیت برجستهٔ سال».
- ↑ «صحنه جان سپردن ندا آقا سلطان برنده بهترین فیلم خبری سال شد». بی‌بی‌سی فارسی، ۲۷ بهمن ۱۳۸۸.
- ↑ «نماینده بریتانیا در پارلمان اروپا متکی را «آدمکش» خطاب کرد». رادیو فردا، 12 خرداد 1389.
- ↑ «وزیر الخارجیة الإیرانی متکی بالبرلمان الأوروبی». رادیو زمانه، ۱ ژوئن ۲۰۱۰.
- ↑ (عربی). العربیه. http://www.youtube.com/watch?v=2w_514WvFjs. بازبینی‌شده در ۲ ژوئن ۲۰۱۰.
- ↑ Iran's last great poet, Aljazeera English
- ↑ یادبود «شیرزن ایران» در رسانههای معتبر جهان، دویچه وله فارسی
- ↑ «برای دخترم ندا آقاسلطان، شعری از شمس لنگرودی». موج سبز آزادی، ۱۱ مرداد ۱۳۸۸.
- ↑ «ترانه‌ای از فرامرز اصلانی». یوتیوب، ۱۱ ژوئیهٔ ۲۰۰۹.
- ↑ «پژواک جانم، شعری از کاسپین ماکان نامزد ندا». روزنامه‌نگاران، بهار ۱۳۹۲.
- ↑ «پژواک جانم، شعری از کاسپین ماکان نامزد ندا». تارنگار رسمی کاسپین ماکان.
- ↑ «شاهین نجفی - ترانه ندا».
- ↑ https://www.youtube.com/watch?v=IQj_B9TkEBc
- ↑ «تور نمادین دو دوچرخه‌سوار ایرانی در همبستگی با جنبش مردم ایران». موج سبز آزادی، ۱۲ شهریور ۱۳۸۸.
- ↑ .
- ↑ «اعتراض سفارت ایران به طرح بورسیه "نداً». خبرگزاری آینده، ۱۹ آبان ۱۳۸۸.
- ↑ .
- ↑ .
- ↑ .
- ↑ .
- ↑ http://www.youtube.com/watch?v=TM8biawRmTI اهدای تندیس ندا ساخته پاولا سلیتر به کاسپین ماکان در تورنتو
- ↑ http://www.google.ca/imgres?q=اهدای+تندیس+ندا+به+کاسپین+ماکان&um=1&hl=en&sa=N&tbo=d&biw=1440&bih=780&tbm=isch&tbnid=6vr9TMkdLDLzmM:&imgrefurl=http://article.wn.com/view/2012/05/24/Resolute_Issues_Clarification_Regarding_Trading_Under_RFP_Sy_7/&docid=ysxGYWCwTJChjM&itg=1&imgurl=http://i.ytimg.com/vi/TM8biawRmTI/0.jpg&w=480&h=360&ei=8oGxUMenG-fuyAGjq4CABg&zoom=1&iact=hc&vpx=4&vpy=151&dur=251&hovh=194&hovw=259&tx=160&ty=66&sig=110138055624002429903&page=1&tbnh=137&tbnw=174&start=0&ndsp=26&ved=1t:429,r:0,s:0,i:85 اعطای تندیس ندا به نامزدش کاسپین ماکان
- ↑ «جایزهٔ بهترین فیلم خبری به فیلم مرگ ندا آقاسلطان تعلق گرفت» (فارسی). دویچه‌وله. بازبینی‌شده در ۲۹ بهمن ۱۳۸۸.
- ↑ «صحنه قتل و جانسپاری ندا آقا سلطان برنده جایزه جورج پولک، مهم‌ترین جایزه خبرنگاری جهان برای بهترین فیلم خبری سال شد». VOA. بازبینی‌شده در ۲۵ اوت ۲۰۱۷.
- ↑ دویچه‌وله فارسی، بازدید: مارس ۲۰۱۰
- ↑ "تمبر یادبود ندا و سهراب در ژاپن". Archived from the original on ۳ آوریل ۲۰۱۰. Retrieved ۲۰۱۰-۰۴-۰۱. Check date values in:
|access-date=, |archive-date=(help) - ↑ «توضیحات وبگاه رسمی کریس دی‌برگ دربارهٔ آهنگ People Of The World» (انگلیسی). وبگاه رسمی کریس دی‌برگ، ۳۰ خرداد ۱۳۸۹. بازبینی‌شده در ۳۰ خرداد ۱۳۸۹.
- ↑ ۹۴٫۰ ۹۴٫۱ «خانواده ندا آقا سلطان نمایش کشته شدن او را محکوم کرد». bbc. بازبینی‌شده در ۲۵ اوت ۲۰۱۷.
- ↑ ۹۵٫۰ ۹۵٫۱ «انتقاد خانواده آقاسلطان از برگزاری «نمایش» کشته شدن «ندا»». radiofarda. بازبینی‌شده در ۲۵ اوت ۲۰۱۷.
- ↑ «گزارش کامل فارس از تجمع دانشجویان و بازسازی صحنه قتل ندا آقاسلطان؛». فارس. بازبینی‌شده در ۲۵ اوت ۲۰۱۷.
- ↑ «اعتراض شدید خانواده ندا آقا سلطان به تئاتر خیابانی قتل ندا». صدای آمریکا، ۱۳ آذر ۱۳۸۸. بازبینی‌شده در ۱۳ فروردین ۱۳۹۸.
- ↑ «لغو مراسم چهلم ندا آقاسلطان، مادر ندا: چهلم سر خاکش می‌رویم». ۷ اوت ۲۰۰۹. بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در ۱۳ نوامبر ۲۰۱۱.
- ↑ «جمعیت امروز در بهشت زهرا بیش از ۴۰ هزار نفر بوده‌است.». نوروز نیوز.
- ↑ ۱۰۰٫۰ ۱۰۰٫۱ «تظاهرات در تهران و چند شهر دیگر در چهلم قربانیان خشونت‌ها». بی‌بی‌سی فارسی، ۹ مرداد ۱۳۸۸. بازبینی‌شده در ۸ اوت ۲۰۰۹.
- ↑ «روایت کروبی از چهلم ندا». هم میهن.
- ↑ الگو:یوتیوب
- ↑ «بازداشت مهناز محمدی و رخساره قائم مقامی». بی‌بی‌سی فارسی، ۰۸ مرداد ۱۳۸۸.
- ↑ «گزارش تصویری از مراسم چهلم ندا و دیگر شهدا در کلن». گویا.
- ↑ «مراسمی شایسته ندا و سهراب در کلن». صدای آلمان.
- ↑ «Neda Agha Soltan murder witness at risk of torture in Tehran prison». Amnesty International.
- ↑ «نامزد ندا آقا سلطان: ندا فردی سیاسی بود». بی‌بی‌سی فارسی، 24 آبان 1388.
- ↑ .
- ↑ CNN، By Mitra Mobasherat,. «'For Neda' tells story of symbol of Iran's post-election protests - CNN.com» (en). بازبینی‌شده در 2018-01-24.
- ↑ “For Neda (2010)”.
- ↑ «Film about Iranian protest victim Neda Agha-Soltan beats regime's censors».
- ↑ «پرده برداشتن از ماجرای عکس ندا آقا سلطان با انتشار کتاب ندا سلطانی». العربیه. بازبینی‌شده در ۲۵ اوت ۲۰۱۷.
- ↑ «http://vahdatsabz.blogsky.com/1389/05/12/post-547/». بازبینی‌شده در ۲۵ اوت ۲۰۱۷.
- ↑ «صحبتهای جالب دختر شبیه ندا آقا سلطان». صراط. بازبینی‌شده در ۲۵ اوت ۲۰۱۷.
- ↑ «نیویورک تایمز: «زهرا (ندا) سلطانی» دختری که عکسش اشتباهاً به جای «ندا آقاسلطان» پخش شد)». بازبینی‌شده در ۲۵ اوت ۲۰۱۷.
- ↑ «دختری که عکس او به جای ندا منتشر شد برای اولین بار سخن می‌گوید». بازبینی‌شده در ۲۵ اوت ۲۰۱۷.
جستارهای وابسته
- رسیدگی قوه قضائیه ایران به موارد ترور و شکنجه
- آرش حجازی
- کاسپین ماکان
- پیامدهای اعلام نتایج انتخابات ریاست جمهوری ایران (۱۳۸۸)
- عباس کارگرجاوید ضارب ندا آقا سلطان.
- ندا سلطانی
پیوند به بیرون
فیلم و تصویر
- تصاویری از زندگی ندا آقا سلطان+مصاحبه با مادر ندا، سی. ان. ان
- الگو:یوتیوب
- الگو:یوتیوب، یوتیوب، ۱۱ ژوئن ۲۰۱۰
- ویدیوی کشته شدن ندا (سایت CNN)
- ویدیوی کشته شدن ندا فیلمبرداری شده با یک موبایل دیگر (سایت LiveLeak)
- الگو:یوتیوب
- ویدیوی منتسب به پیش از کشته شدن وی که در آن ندا و همراهش با دایره مشخص شده‌است (سایت CNN)
- الگو:یوتیوب
- الگو:یوتیوب
- الگو:یوتیوب، فارسی، ۱ ساعت و ۷ دقیقه، ۲ ژوئن ۲۰۱۰ (ایران در دریافت تلویزیونیِ این فیلم اخلال ایجاد کرد)[۱]
- فیلم مستند "برای ندا"، فارسی-عربی-انگلیسی، ۲ ژوئن ۲۰۱۰
- گفت‌گوی شبکه سی‌ان‌ان با سازنده فیلم"برای ندا"
- الگو:یوتیوب، انگلیسی، ۷ ژوئن ۲۰۱۰
- مجموعه‌ای از ویدیوهای مختلف درباره ندا، ناشر nedaspeaks.org
یادبودها
- نام ندا آقاسلطان در رتبه دوم فهرست ده نفره قهرمانان سال ۲۰۰۹ نشریه تایم قرار گرفت.[۲]
- کاسپین ماکان، نامزد ندا آقا سلطان: ندا فردی سیاسی بود، بی‌بی‌سی فارسی
- مصاحبه با مادر ندا+تصاویری از زندگی ندا آقا سلطان، سی. ان. ان
- مقاله با عنوان چشمان آن دختر
- الگو:یوتیوب
- مصاحبه با پزشک حاضر در صحنهٔ مرگ، (به انگلیسی)
- مصاحبه با نامزد ندا آقاسلطان (بی‌بی‌سی فارسی) ۱۴ ژوئن ۲۰۱۰
ترانه‌ها و شعرها
* صفحه یادبود ندا در فیس بوک پس از جانسپاری او
- الگو:یوتیوب
- الگو:یوتیوب
- 5 قطعه شعر برای ندا در وبگاه روزآنلاین.
- الگو:یوتیوب
- الگو:یوتیوب
- الگو:یوتیوب
- الگو:یوتیوب برای اولین سالگرد کشته‌شدن ندا، یوتیوب، انگلیسی (زیرنویس فارسی)
- ↑ «صدای آمریکا: ایران در دریافت تلویزیونیِ فیلم مستند زندگی ندا آقا سلطان اختلال ایجاد کرد» (فارسی). صدای آمریکا، ۱۵ خرداد ۱۳۸۹. بازبینی‌شده در ۱۵ خرداد ۱۳۸۹.
- ↑ بی‌بی‌سی فارسی
الگو:جانباختگان تظاهرات‌ها و اعتراض‌های مردمی در ایران الگو:دهمین دوره انتخابات ریاست جمهوری ایران
ردهها:
- صفحههای دارای تابع تجزیهگر آرایشعدد با آرگومان غیرعددی
- صفحههای دارای خطا در ارجاع
- صفحههای دارای آرگومان تکراری در فراخوانی الگو
- صفحات ایرانپدیا با الگوهای محافظت نادرست
- صفحههای دارای پیوند خراب به پرونده
- انتخابات ریاست جمهوری ایران (۱۳۸۸)
- اهالی تهران
- تاریخ زنان در ۲۰۰۹ (میلادی)
- تهران در سده ۲۱ (میلادی)
- خاک‌سپاری‌ها در بهشت زهرا
- دانش‌آموختگان دانشگاه آزاد اسلامی
- درگذشتگان ۱۳۸۸
- درگذشتگان ۲۰۰۹ (میلادی)
- درگذشتگان زیر سی سالگی
- روزنامه‌نگاران زن اهل ایران
- رویدادهای ژوئن ۲۰۰۹
- زادگان ۱۳۶۱
- زادگان ۱۹۸۳ (میلادی)
- سرکوب‌های سیاسی در ایران
- کشتارهای فیلمبرداری شده
- کشته‌شدگان حوادث پس از انتخابات ریاست جمهوری ایران
- مرگ به وسیله اسلحه گرم در ایران
- مرگ و میر بر پایه شخص
- مرگ و میر فیلمبرداری شده
- مرگ و میر ناشی از اعتراض
- موسیقی‌دانان اهل ایران
- ویکی‌سازی رباتیک