کاربر:Hossein/صفحه تمرین1402924

زندان اوین، معروفترین زندان ایران و خاورمیانه است که به دلیل شهرت زندانیان سیاسی از زمان شاه مانند مسعود رجوی، آیت‌الله طالقانی، خسرو گلسرخی، بیژن جزنی، موسی خیابانی و اعدام فراقانونی ۹ نفر در تپه‌های اوین و تعداد بسیار زیاد زندانیان در زمان جمهوری اسلامی و اعدام‌های دهه ۶۰ و بطور خاص قتل‌عام ۶۷ در سطح جهان شناخته شده است. این زندان در روستایی به همین نام «اوین درکه» که جزو منطقه شمیرانات واقع در شمال تهران محسوب می‌شود واقع شده است که از شمال به محله کوهسار واقع در درکه، از شرق به محله اوین و از طرف غرب به تپه‌های زندان اوین و از طرف جنوب به سعادت‌آباد ختم می‌شود.

امروز ۲۴ آذر ۱۴۰۲ زندان اوین ۵۲ ساله است. در منابع تاریخی مکتوب، زمان افتتاح زندان را سال ۱۳۵۰ ذکر کرده‌اند که از زمان افتتاح تا بهمن ۱۳۵۷، زیرنظر سازمان اطلاعات و امنیت کشور (ساواک) اداره می‌شد و طی ۴ دهه اخیر، زندان اوین که بزرگ‌ترین زندان محل نگهداری زندانیان سیاسی و جرایم امنیتی است، زیرنظر سازمان زندان‌ها و اقدمات تامینی وابسته به قوه قضاییه قرار دارد اگرچه که بند‌های مختلف زندان، بسته به اینکه محکومان توسط کدام نهاد امنیتی دستگیر شده باشند، ناظر و مسوولیت جداگانه از قوه قضاییه دارد.

پیشینه زندان اوین

زندان اوین در منطقه اوین- درکه در شمال شهر تهران قرار دارد. ساخت این زندان در زمینی به مساحت ۴۳ هکتار از دهه ۱۳۴۰ آغاز و در سال ۱۳۵۰ افتتاح شد.

بخش وسیعی از زمین‌های محله اوین و از جمله مساحتی که امروز زندان اوین در ان واقع شده، املاک سید ضیا الدین طباطبایی؛ سیاستمدار و نخست‌وزیر ایران (اسفند ۱۲۹۹ تا خرداد ۱۳۰۰) در دوره پادشاهی احمد شاه قاجار بوده و گفته می‌شود که بعد از کناره‌گیری از سیاست در نیمه دهه ۱۳۳۰، در املاک خود در محله اوین، به کشاورزی و دامداری مشغول شده است. طبق اسناد تاریخی، ساختمان کنونی زندان اوین، خانه مسکونی سید ضیا واقع در املاک شخصی او بوده که بعد از درگذشتش در سال ۱۳۴۸، بازسازی و با تغییراتی تبدیل به زندان شده است.

امیر نصرت منقح؛ از جمله معمارانی است که در بازسازی بنای مسکونی محل زندگی سید ضیا و قطعه‌بندی ساختمان با سلول‌ها و راهرو‌های و تقسیم بنا نقش داشته است. البته فضای محصور زندان اوین مشتمل بر حدود ۴۰ هکتار زمین است که ساختمان زندان، بخشی از ان به شمار می‌رود. در آن ساختمانی ويلايی متعلق به تيمسار تيمور بختيار وجود داشت که برای اولين بار همزمان با موج دستگيری مخالفان حکومت پهلوی آن ساختمان ويلايی مورد بهره برداری قرار گرفت که در آن زمان از آن با عنوان اوين قديم نام برده می شد.

در زمان افتتاح (۱۳۵۰) گنجایش کل زندان در ۲۰ سلول انفرادی و دو بند عمومی، فقط ۳۲۰ نفر بوده، اما چند سال بعد از افتتاح و آغاز بهره‌برداری از زندان و در سال ۱۳۵۶، تعداد سلول‌های انفرادی به ۱۰۰ سلول افزایش می‌یابد و بند‌های جداگانه برای زندانیان زن و همچنین محکومیت عمومی ایجاد می‌شود که به دنبال این تغییرات، در ماه‌های پایانی سال ۱۳۵۶، ظرفیت زندان اوین به ۱۵۰۰ نفر افزایش می‌یابد.

تصمیم انتقال زندان اوین

آذر ۱۳۸۰، لایحه تقدیمی دولت هشتم جمهوری اسلامی با عنوان «لایحه انتقال زندان‌ها و مراکز اقدامات تامینی و تربیتی موجود به خارج از شهرها» در جلسه علنی مجلس به تصویب رسید و در همان ماه توسط شورای نگهبان تایید شد.

اردیبهشت ۱۳۹۱، محمدباقر قالیباف؛ شهردار وقت تهران از تبدیل زندان اوین به بوستان و فضای سبز و انتقال بزرگ‌ترین زندان سیاسی کشور خبر داد. تا ۱۴۰۱ و با گذشت ۱۰ سال از این وعده و ۲۱ سال از تصویب این لایحه، بازداشتگاه اوین همچنان پابرجاست و در این سال‌ها هم خبر جدیدی درباره اجرای این تصمیم شنیده و منتشر نشده است. تا ۱۴۰۲ هم زندان اوین هم‌چنان در محل قبلی خود مشغول به کار است.

ساختمان زندان اوین

زندان اوین به مفهوم امروزی آن، که تحت حکومت محمدرضاشاه در دهه ۵۰ خورشیدی ساخته شد، مرکب از بندهای ‌چهارگانه، ساختمان ۲۰۹، بهداری، آشپزخانه، ساختمان‌های اداری، سالن ‌ورزش، استخر سرپوشیده، سالن ‌تیراندازی، پمپ بنزین و... بود. در اين دوران، بندهای چهارگانه و ۲۰۹ در کنار سلول‌های انفرادی ۳۱۱ و ۳۲۵، تنها محل نگهداری زندانیان سیاسی بود.

ساختمان اصلی زندان شامل بند‌های ۷ (ویژه نگهداری زندانیان با جرایم عمومی) بند هشت (ویژه نگهداری زندانیان سیاسی و دارای احکام قطعی) بند چهار (ویژه نگهداری زندانیان سیاسی عقیدتی و زندانیان مشهور اختلاس مالی اقتصادی) بند ۳۵۰ (ویژه نگهداری زندانیان سیاسی) بند ۶ یا بخش ۳ سابق (عمومی و زیرنظر قوه قضاییه) بند‌های ۲۴۰ و ۲۰۹ (دراختیار وزارت اطلاعات) بند ۳۲۵ (دادگاه ویژه روحانیت) بند ۴ (ویژه محکومان بدون حکم قطعی و قرنطینه) بند ۶ یا ۳۵۰ سابق (ویژه زندانیان مالی و خدماتی) بند ۲۴۱ (متعلق به اداره حفاظت قوه قضاییه) بند ۲ - الف (متعلق به اطلاعات سپاه؛ تحت‌نظر قرارگاه ثارالله) و بند زنان است

ساختار بندهای زندان اوین در طول زمان تغییر کرده است. در حال حاضر این بندها در زندان اوین وجود دارند: ۳۲۵ (روحانیت)، ۴ (بدون حکم قطعی و قرنطینه)، ۶ یا ۳۵۰ سابق (اغلب مالی و خدماتی)، ۷ (مالی و سایر زندانیان محکوم یا متهم به جرایم کیفری)، ۸ (احکام قطعی و زندانیان سیاسی)، ۲۴۰ (اغلب محل نگهداری زندانیان نان‌باینری و نگهداری سایر زندانیان به صورت موقت)، ۲۴۱ (حفاظت قوه قضاییه)، ۲۰۹ (وزارت اطلاعات)، دو-الف (اطلاعات سپاه؛ تحت‌نظر قرارگاه ثارالله) و بند نسوان

اندازه و تراکم

این زندان به طور معمول بین دو تا سه هزار زندانی داخل زندان، بیش از هر چیز برای نگه‌داری متهمان و محکومان سیاسی، امنیتی، مالی، دیه و ناتوان از پرداخت مهریه استفاده می‌شود.

طی ۵ دهه گذشته و به دنبال افزایش تعداد زندانیان سیاسی، امنیتی، عقیدتی، ظرفیت پذیرش زندان افزایش داده شده در حالی که در زمان افتتاح (۱۳۵۰) گنجایش کل زندان در ۲۰ سلول انفرادی و دو بند عمومی، فقط ۳۲۰ نفر بوده، اما چند سال بعد از افتتاح و آغاز بهره‌برداری از زندان و در سال ۱۳۵۶، تعداد سلول‌های انفرادی به ۱۰۰ سلول افزایش می‌یابد و بند‌های جداگانه برای زندانیان زن و همچنین محکومیت عمومی ایجاد می‌شود که به دنبال این تغییرات، در ماه‌های پایانی سال ۱۳۵۶، ظرفیت زندان اوین به ۱۵۰۰ نفر افزایش می‌یابد.

طی ۴ دهه اخیر هم افزایش آمار زندانیان ورودی به «اوین» دلیلی بر تغییرات کاربری برخی ساختمان‌ها و تبدیل آن‌ها به محل نگهداری زندانیان جدید بوده چنانکه گفته می‌شود ظرفیت نهایی زندان اوین حدود ۳۰۰۰ نفر است در حالی که به استناد منابع مکتوب در وبسایت‌های رسمی، امروز در بند ۷ (ویژه نگهداری زندانیان با جرایم عمومی) و معروف به باکیفیت‌ترین بند زندان در کشور، ظرفیت نگهداری تا ۱۴۰۰ نفر است، اما به دنبال تعدد احکام صادره و افزایش تعداد محکومان مرتبط، آمار نگهداری در این سالن‌ها، گاه تا بیش از ۴۰۰۰ نفر هم رسیده است.

در نمونه دیگر از تغییر کاربری‌ها به جهت افزایش آمار زندانیان سیاسی و امنیتی می‌توان به بند هشت زندان اشاره کرد که تا بهمن ۱۳۵۷، ساختمانی با کاربری اداری بوده و بعد از بهمن ۱۳۵۷، به دادگاه انقلاب تبدیل شده و در سال‌های بعد و پس از استقرار دادگاه انقلاب در خیابان شریعتی، این بخش از ساختمان هم به بند نگهداری محکومان سیاسی و امنیتی تبدیل شده است.

زندانیان سیاسی در جمهوری اسلامی در پاره‌ای از گفته‌ها تا ۹۰۰۰ زندانی هم برای آن گفته‌اند. حسن ظریف ناظریان از شاهدین قتل‌عام ۶۷ در کتابش آورده است که در سلول‌های ۴*۶ متری بندهای معروف به ۳۲۵ در دهه ۶۰ گاهی اوقات از ۱۰۰ زندانی هم بیشتر داشته است. مسعود ابویی از دیگر شاهدان قتل‌عام ۶۷ عنوان نموده است که در سلول شماره ۶ بند ۲ معروف به بندهای ۳۲۵، در طبقه دوم تا بیش از ۸۴ نفر گنجانده بودند و در سلولهای مجاور از جمله سلول ۵ به نقل از زندانی دیگری تعداد زندانیان را ۱۰۵ نفر ذکر کرده است.

بندهای زندان اوین

بازداشتگاه اوین دارای ۱۲ بند می باشد. ساختار بندهای زندان اوین نه تنها در طول زمان تغییر کرده است بلکه نظارت و اداره بعضی از بندهای آن نیز دیگر زیر نظر قوه قضاییه نیست و سایر ارگانها و نهادهای حکومتی آن را تحت نظارت و اداره خود گرفته اند.

بند ۲۰۹

بند ۲۰۹ واقع در زندان اوین جنب اندرزگاه ۴  می باشد. این بند شامل ۳ طبقه ( یعنی زیر زمین، همکف و طبقه ۱) میباشد. البته ممکن است زیرزمین آن طبقه های دیگری هم داشته باشد که کسی از آن مطلع نیست. این بند تحت نظارت وزارت اطلاعات جمهوری اسلامی ایران است و از ۱۰۰ سلول انفرادی تشکیل شده است. این بند مرکب از ۱۰ سالن است که در هر سالن ۸ سلول آن برای زندانی و یک سلول حمام و یک سلول که کمی بزرگتر است هواخوری می‌باشد. این بند در وسط ساختمان اوین ساخته شده و به صورت یک دژ در محاصره تپه‌های اوین و دیگر ساختمانها می‌باشد. یکی از مسئولان پیشین این بازداشتگاه کاظم کاظمی بوده است.

طبقه همکف ۲۰۹

طبقه همکف شامل دو اتاق عمومی است که معمولا بالای ۱۵ نفر زندانی قرار دارد. معمولاً افراد پس از بازجویی و خروج از انفرادی برای تعیین تکلیف، به بند عمومی ۲۰۹ فرستاده میشوند. این محل به اتاق ۱۲۱ و ۱۲۲ معروف است که اندازه آن تقریبا ۶*۷ میباشد و یک سرویس بهداشتی و ۲ حمام دارد. در همین طبقه همکف ۲ سوییت دیگر به اسم ۱۲۳ و ۱۲۴ دارد که اندازه آن ۳*۲ می باشد. در این اتاقها حدوداً ۴ نفر و در شرایط شلوغ تا ۶ نفر را نکه داری می کنند و یک سرویس بهداشتی و حمام دارد. این طبقه یک هواخوری ۶*۶ دارد که یک روز در میان زندانیان را بمدت ۲۰ دقیقه برای هواخوری میبرند. در این طبقه که حالت یو بر عکس دارد دو اتاق دیگر شامل اتاق دوربین (مصاحبه) و اتاق استراحت وجود دارد.

طبقه اول ۲۰۹

طبقه اول ۲۰۹ اوین، شامل ۱۱ سالن است. هر کدام از این سالنها از ابتدا و انتها با یک در نرده ای بسته می شوند. در هر سالن حدود ۱۰ سلول انفرادی هست که اخیرا (۳۰ آبان ۱۴۰۲) بعضی از این سلولها را دو تا یکی کرده و بزرگتر کرده اند که اصطلاحاً سوییت شده و ۴ تا ۵ زندانی در آن نگه داری می شوند. در شرایطی که دستگیریها بالا میرود، سر و ته سالنها را می بندند و تا ۳۰ – ۴۰ نفر در این سالنها میاندازند و درب اتاقها را باز میگذارند که ۵ اتاق، یک هواخوری ۳*۳ و یک حمام و  یک دستشویی دارد.

انفرادیهای ۲۰۹

و اما سالنهایی که انفرادی هستند۱متر و ۸۰ سانتیمتر در ۲ متر و نیم میباشد که بعضی از این انفرادی ها یک دستشویی داخل اتاقهاست توالت فرنگی و یک سینک روشویی دارد که معمولا کثیف است و زندانی برای چنین نیازی به خارج از سلول برده نمی‌شود. پنجره کوچکی بالای اتاق زير سقف قرار دارد و بالای در هم محفظه کوچکی به ابعاد ۲۰✖۲۰هست که چراغ سلول در آن قرار دارد و يک راهروی سرتاسری دور تا دور سلول های ۲۰۹ قرار گرفته است و همه راهروها از طريق اين راهرو به همديگر راه دارند. افرادی که در انفرادی هستند هفته ای دو مرتبه حمام می روند و یک بار  لباس میدهند که عوض کند و هفته ای ۳ بار به مدت ۲۰ دقیقه هواخوری دارند. رو به روی این سالنها یک کریدور اصلی هست که عرض آن تقریباً ۲ متر می باشد و اتاق های بازجویی و بهداری نیز در آنجا است.

قسمت زنان

سالن های ۱ و ۲ و۳ و ۴ مخصوص زندانیان زن میباشد که در ابتدای سالن قرار میگیرد.

وضعیت بند ۲۰۹

بند 209 زندان اوین از جمله بندهایی است که زیرنظرمستقیم وزارت اطلاعات بوده و هیچ مرجعی از قوه قضائیه تا سازمان زندان‌ها، اجازه بازدید از آنجا و بررسی وضعیت آن را ندارد( توضیح اینکه: یک روز پیش از مرگ اکبر محمدی در زندان، نمایندگان مجلس مجوز بازدید از این بند را بدست نیاوردند).به همین دلیل زندانیان نگهداری شده در این بند که عموما زندانیان سیاسی- امنیتی هستند نامشان در لیست زندان ثبت نشده و در اکثر موارد خانواده های این افراد برای مدت طولانی از وضعیت زندانیان خود بی اطلاع هستند. در این بازداشتگاه، زندانیان سیاسی برای مدت‌ گاه تا چندین ماه در سلولهای انفرادی نگهداری می‌شوند و تحت بازجویی‌های طولانی‌مدت قرار می‌گیرند.

از قوانین این بند داشتن چشم بند است، بطوریکه که از لحظه ی ورود به ساختمان، چشم‌بند به زندانی زده می‌شود و فقط درسلول خود اجازه برداشتن آن را دارد. زندانیانی که به استفاده از چشم بند اعتراض کنند و از زدن آن خودداری ورزند، مورد ضرب و شتم  و آزار و اذیت قرار می‌گیرند( مهندس موسوی خوئینی در اعتراض به غیر قانونی بودن استفاده از چشم بند در این بازداشتگاه از سوی مامورین بند 209 مورد ضرب و شتم قرار گرفت). بازجوییها نیز در اغلب اوقات با چشم بند انجام می‌شود.

علاوه برسلول انفرادی در بند ۲۰۹بندهای موسوم به عمومی نیز وجود دارد که به صورت انفرادی‌های چند نفره میباشد که به ادعای بسیاری از افراد نگهداری شده در آن؛ از شرایط به مراتب بدتری نسبت به سلول‌های انفرادی برخوردار است.

پنجره های این اتاق‌ها( که به صورت انفرادی های چند نفره است به این شکل که دیوار بین دو سلول انفرادی را برداشته و آن را به اتاقی بزرگتر تبدیل کرده‌اند) به عوض اینکه رو به هوای آزاد باشد به سمت راهروهای منتهی به سلولهای انفرادی است. همچنین تهویه نامناسب در این اتاق‌ها شرایط را برای زندانیان بسیار نامساعد ساخته است. در این بند زندانیان در هفته تنها ۱۲۰ دقیقه حق استفاده از هواخوری را داشته و به مدت ۲۰ دقیقه امکان ملاقات با خانواده‌شان را دارند. فضای شدید امنیتی در این بند از جمله معضلات آن است. با اینکه بند ۲۰۹ محلی برای نگهداری زندانیان سیاسی به منظور کارشناسی پرونده آنان است،  با این حال تعدادی از زندانیان با وجود صدور حکم از سوی دادگاه همچنان در این بند نگهداری می‌شوند.

مهدی خزعلی بند ۲۰۹ را اینگونه توصیف می‌کند:

اما بند، ۲۰۹ و بند ۲۴۰ زندان اوین، فاجعه‌بار ‌است. به نظر من به گوسفند هم ظلم می‌شود اگر در بند ۲۰۹ و ۲۴۰ نگه‌داری شود. خودشان آن را به سلول تعبیر می‌کنند اما در را که باز می‌کنید، می‌بینید فضایی ۱متر و ۶۰ سانتیمتر در دو متر، یک توالت کثیف و متعفن آن وسط است. قطعا دستشویی دفتر کار من از آن سلول بزرگ‌تر است. پنجره ۲۰ در ۲۰ روی در را هم می‌بندند تا زندانی حتی از هوای راهرو هم محروم باشد.

زنان در بند ۲۰۹

سایت زیتون به تاریخ ۱۴ آذر ۱۴۰۱ در گزارشی تحت عنوان زنان زندانی در اوین: بند ۲۰۹ مانند شکنجه‌گاه است آورده است:

زیتون – آتنا دائمی، فعال مدنی و زندانی سیاسی سابق، در رشته توییتی درباره وضعیت اسفناک زنان در بازداشتگاه وزارت اطلاعات در زندان اوین گزارش داد. تعدادی از زندانیان پس از آزادی در گفتگو با خانم دائمی وضعیت بند ۲۰۹ را به «شکنجه‌گاه» تشبیه کرده‌اند. بر اساس این گزارش به دلیل جمعیت زیاد بازداشتی ها، هفت الی هشت نفر در سلول‌های ده متری بدون تهویه نگهداری می‌شوند. در نتیجه فضای کافی برای راه رفتن در سلول یا حتی دراز کردن پا وجود ندارد.

زندانیان به دلیل تعداد زیاد زندانیان قادر به استفاده کردن از سرویس بهداشتی داخل سلول نیستند. سرویس‌های بهداشتی عمومی هم بسیار کثیف و آلوده هستند و اکثر زندانیان به بیماریهای عفونی و قارچ مبتلا شده اند. این در حالی است که به زندانیان تنها دوبار در هفته اجازه استفاده از حمام را می‌دهند. به نوشته خانم دائمی، برخلاف مقررات زندانیان بازداشتگاه ۲۰۹ تنها دوبار در هفته و هر بار ده دقیقه می توانند به هواخوری بروند.

بند ۲۴۰

بند ۲۴۰ واقع در زندان اوین پشت بند ۸ در شمال شرقی زندان اوین قرار گرفته است. بند ۲۴۰ در یک ساختمان سه طبقه قرار دارد که طبقه آخر آن ۲۴۰ میباشد. این بند در اختیار وزارت اطلاعات و زیر مجموعه  ۲۰۹ میباشد. بند ۲۴۰ شامل یک سالن است که ۴۰ سلول انفرادی دارد و اندازه هر سلول ۱متر و نیم در ۲ متر میباشد. این سلولها دارای یک توالت فرنگی و یک روشویی هستند و همان قوانین ۲۰۹ در آن حاکم میباشد. دو اتاق عمومی هم هست که هر کدام تا ۲۰ نفر را در خود جا می دهد. ۲۴۰ دارای یک هواخوری است که یک راهرو بدون سقف با ۲ متر عرض و ۲۰ متر طول می باشد.

سلول‌های انفرادی بند ۲۴۰ زندان اوین نیز شباهت بسیاری به بند ۲۰۹ دارند. پنجره‌ای نزدیک به سقف که آن را با تورهای فلزی بسته‌اند امکان باز کردن پنجره را نداری، چون دستت هرگز به این پنجره نمی‌رسد. یک متر و نیم در دو متر، طول و عرض بیشتر سلول‌ها را تشکیل می‌دهند. داخل این سلول‌ها یک سطل فلزی به عنوان دستشویی وجود دارد. بوی تعفن همه جا را پر کرده، احساس خفگی می‌کنی. اینجا جایی شبیه به قبر است.

احسان مهرابی می‌گوید: «من چون رشته تحصیلی‌ام مهندسی عمران بود وقتی وارد سلول شدم احساس می‌کردم که اگر کسی بخواهد یک نقشه قبر را در نقشه‌کشی طراحی کند، دقیقا یک چیزی را خواهد کشید که من داخلش بودم و احساس کردم کسی که آنجا را طراحی کرده گویا اساسا مداد را برداشته‌است تا یک قبر را طراحی کند.

بند ۲۴۱

بند ۲۴۱ دو قسمت است. قسمت اول در پشت بند ۷ قرار دارد که در اختیار سازمان زندانها است و زندانیان تنبیهی را به آنجا میبرند و در زمان اعتراضات و قیامهای بزرگ، بازداشتی‌های قیام را هم آنجا نگه می دارند. قسمت دیگر ۲۴۱ در اختیار حفاظت اطلاعات قوه قضائیه است که در همان ساختمان پشت بند ۸ واقع قرار گرفته است. طبقه همکف و طبقه اول آن مربوط به همین نهاد میباشد که طبقه آخر آن همان ۲۴۰ ( وزارت اطلاعات) است.

طبقه همکف، دارای یک سالن است که حدوداً ۲۰ اتاق دارد و ابعاد هر اتاق ۲متر در ۳ متر میباشد و دارای دستشویی ایرانی دوش و روشویی است و یک دیوار کوتاه آن را جدا کرده است. غذای این بازداشتگاه همان غذای بی کیفیت زندان است. ۲ الی ۳ اتاق سوئیت مانند دارد که ۳ تا ۴ زندانی در آن نگهداری میشود. طبقه اول هم قسمت اداری و اتاق های بازجویی ۲۴۱ میباشد. زندانیان این بازداشتگاه به صورت کامل چشم بند می‌بندند و اجازه دیدن نگهبانها را هم ندارند. این زندانیان در هواخوری هم باید با چشم بند باشند و روی یک صندلی می نشینند. بند ۲۴۱ به مراتب از بند ۲۰۹ مخوف‌تر و ضدانسانی تر است.

بند ۲ الف

بازداشتگاه ۲ الف واقع در زندان اوین و در اختیار اطلاعات سپاه میباشد. موقعیت مکانی آن واقع در شرق اوین و پشت بند ۱ (‌قرنطینه) و سوله ورزشی میباشد. این بازداشتگاه شامل ۲ طبقه است که بخش عمده طبقه بالا بازداشتگاه زنان با ۲ هواخوری حدوداً ۳۰ متری و قسمت کوچکتر آن با راه پله جداگانه شامل ۲ اتاق عمومی حدوداً ۵۰ متری شامل حمام و سرویس بهداشتی برای مردان است که گاهاً در صورت لزوم برای زنان استفاده میشود.

طبقه پایین شامل نگهبانی و اتاق دوربین و مانیتورینگ، ۳ سلول عمومی حدوداً ۵۰ متری با حمام و دستشویی و دو سلول عمومی کوچکتر حدوداً ۳۰ متری شامل حمام و دستشویی و حدود ۲۴ سلول انفرادی با ابعاد ۲*۳ متر بهمراه دستشویی و دستکم ۲ سلول انفرادی ۲*۵ بدون دستشویی، یک حمام عمومی شامل ۵ دوش و یک دستشویی عمومی شامل ۵ واحد و یک اتاق استراحت نگهبانها میباشد.

همچنین دو هواخوری مجزا دارد که با یک در از همدیگر جدا شده اند. هواخوری کوچکتر ۴*۲۰ متر با ۳ درخت چنار در وسط آن و هواخوری بزرگتر با ابعاد ۱۰*۲۰ متر با ۵ درخت چنار در کنار آن میباشد.

اتاقهای بازجویی در یک ساختمان جداگانه در شمال این مجموعه شامل ۳ یا ۴ طبقه قرار گرفته است.

طبقه ۴ احتمالاً زیرزمین ‌است که راه دسترسی به آن از طریق یک در از هواخوری بزرگ و همچنین از داخل ساختمان میباشد.

این بازداشتگاه همچنین دارای ۲ سوئیت مجزا برای بازداشتی های خاص با امکانات و هواخوری جداگانه واقع در مجموعه افسر نگهبانی و اتاق ریاست میباشد.

اتاق تحویل وسایل و تعویض لباس نیز واقع در انتهای مجموعه در یک سوله میباشد.

لازم به ذکر است که بند ۲ معروف به بند روحانیت، روبروی این مجموعه قرار دارد. کف کل راهروها و اتاقها موکت و هر جمعه با جارو برقی نظافت میشوند و دیوارها با سنگ مرمر سفید کار شده است.

در داخل هر سلول یک دستگاه آیفون برای خبر کردن نگهبان یا صحبت کردن با آنها یا بالعکس و همچنین افسر نگهبانی (که با دکمه های جداگانه انجام میشود) قرار دارد.

هواخوری در روز ۲ نوبت نیم ساعته است. یک نوبت صبح و نوبت بعدی عصر است که هر دو نوبت اجباری است.

حمام هفته ای ۲ بار است.

به هر بازداشتی در ابتدای ورودی یک کد سه یا چهار رقمی داده میشود که با آن کد شناخته و صدا زده میشود. آب این مجموعه قابل آشامیدن نیست و به هر فرد یک بطری آب با شماره آن فرد داده میشود که توسط نگهبان از شیر آبسردکن پر میشود. غذا در ظروفی درب دار و قابل شستشو ریخته میشود و کد زندانی روی آن نوشته شده است.

به هر زندانی در هنگام ورود یک دست لباس زیر، یک پیراهن و شلوار خاکستری و سه عدد پتو (‌برای زیر و رو و زیر سر) بعلاوه یک قالب صابون و مسواک و خمیر دندان داده میشود.

خرید در انفرادی ممنوع است. فقط هنگام ورود به سلول جمعی به بعضی از بازداشتی ها اجازه خرید داده میشود که دو یا سه هفته یکبار و به صورت محدود از بین چند قلم کالای معرفی شده، میتوانند خرید کنند.

چای در انفرادی روزی سه بار توسط نگهبان داده میشود و در سلول جمعی درون فلاکس روزی ۲ الی ۳ بار پر میشود.

تمامی اتاقها دارای دوربین بهمراه ضبط صدا میباشد و ۲۴ ساعته کاملاً چک میشود. گرمایش و سرمایش از طریق دریچه هوا صورت میگیرد.

در هنگام خاموشی چراغها خاموش و یک ردیف چراغ LED  رنگی روشن میشود و درون سلولهای جمعی یک دستگاه تلویزیون قرار دارد که برق آن قطع و کنترل (ریموت کنترل)‌ آن گرفته میشود و زندانیان مجاز به داشتن هیچ وسیله دیگری نیستند.

بند ۴

بند ۴ اوین در قسمت غرب زندان اوین قرار گرفته است. بند ۴ درست در کنار بند ۲۰۹ (وزارت اطلاعات) قرار گرفته است. این بند در حال حاضر شامل ۴ سالن میباشد که یکی از سالنهای آن (‌سالن ۲) بعنوان قرنطینه بند ۴ استفاده میشود. در حال حاضر، سالن یک به زندانیان متهم به جاسوسی اختصاص دارد.

سالنهای ۱ و ۲  هر کدام ۶ اتاق ۳*۴ دارد . سالن ۳ و ۴ ، دو طبقه میباشد. سالن ۳ ، ۱۲ اتاق شامل ۶ اتاق طبقه بالا و ۶ اتاق طبقه پایین دارد که هواخوری آن مشترک است. ابعاد هواخوری حدود ۱۰*۱۰ است. هواخوری سالن ۱ و ۳ و ۴ یک اندازه و مشابه هم هستند. سالن ۴ شامل ۱۰ اتاق میباشد که اتاق ۳ و ۸ جزو اتاقهای بزرگ و دارای ۳۳تخت هستند.

اندازه هر اتاق حدود ۴*۶ است. زندانیان بند ۴ هم سیاسی و امنیتی و هم مالی و جرائم ویژه اقتصادی هستند. بیشتر اوقات در بند ۴ زندانیانی را که هنوز حکم قطعی نگرفته‌اند نگهداری می کنند. ولی بعضا در آنها زندانیان محکوم به حبس هم هستند.

در ورودی بند افسر نگهبانی (زیر هشت) میباشد که یک سالن کوچک در جنب آن دارد. شامل ۲ اتاق و یک هواخوری تقریباً ۵*۵ دارد و زندانیان خاص وابسته به حاکمیت در آنجا نگهداری میشوند که عموما بیشتر از ۳تا ۴ نفر نیستند.

اتاق رئیس بند در همان محوطه زیر هشت واقع شده است. در طبقه اول، حسینیه مرکزی که حدود ۱۰*۱۰ متر و قسمت فرهنگی شامل کتابخانه،  اتاق آموزش، کارگاه، معرق کاری، اتاق مکانیکی و اتاق کامپیوتر و اتاق رئیس فرهنگی در آنجا قرار گرفته است.

راه پله طبقه دوم وارد کریدور اصلی می‌شود.

بند ۶ (۳۵۰ سابق)

این بند الان بند ۶ نام دارد. بند ۶ (۳۵۰ سابق) که از بند‌های عمومی زندان و زیرنظر قوه قضاییه است، یک ساختمان دو طبقه است که چهار ضلع ساختمان همچون حصاری دور یک حیاط مربع احداث شده و دو ضلع ساختمان، محل نگهداری زندانیان شامل ۷ اتاق (هر اتاق ۶ در ۶ متر) در هر طبقه است

ابن بند تحت کنترل سازمان زندانها می‌باشد و زندانیان سیاسی عمدتا در این بند هستند. مهدی خزعلی در رابطه با این بند می‌گوید:

من در میان ۲۰۲ نفر از هم‌بندهای ۳۵۰، حتی یک‌بار تزلزل ندیدم. بسیار با نشاط هستند. با هم‌دیگر زندگی جمعی زیبایی دارند. با هم کار می‌کنند. با هم ظرف می‌شورند. با هم غذا می‌پزند. نام بند ۳۵۰، دانشگاه ۳۵۰ است. به تعبیر من، آزادترین جای ایران بند ۳۵۰ زندان اوین است.

بند ۳۲۵ یا بند ویژه روحانیت

بند ۳۵۰ زندان اوين خاص زندانيان سياسی بود كه مسئولین زندان اوین و دستگاه قضاییه؛ پس از حمله گارد زندان به این بند در سال ۱۳۹۳ این بند را به حالت نیمه تعطیل در آورده و تمامي زندانيان سياسی اين بند را به زندان رجایی شهر کرج و يا زندانهاي ديگر و همچنين ساير بندهاي مختلف اوين منتقل كردند. دستگاه قضاییه با اين ترفند میخواست مانع تمركز زندانيان سياسي در اوين شود.

بند ۳۲۵ پیش‌تر ساختمانی ویلایی بود با درخت‌هایی سر به فلک کشیده و حوضی در میان آن و این بخش ویلایی جز مدتی کوتاه به‌عنوان زندان استفاده نمی‌شد. در این مجموعه تنها حدود سی‌وشش سلول انفرادی (۳۱۱ و ۳۲۵) که بعدها ساخته شد و به دلیل رنگ دیوارها "سلول‌های سبز" لقب گرفته بود.

بند ۷

بندهای ۷ زندان اوین معمولاً به زندانیان با جرایم مالی اختصاص دارد. این بند، جمعاً دارای سالنهایی با ظرفیت اسمی هریک ۲۰۰ زندانی بوده؛ اما بعضا بیش از ۷۰۰ زندانی در آن جای داده می شود.

بند هفت زندان اوین متشکل از هشت بخش می باشد که یکی از بندهای بدنام این زندان است که زندانیان عمدتا با جرایم مالی در آن نگهداری می‌شوند اما تعدادی از زندانیان سیاسی-امنیتی در کنار زندانیان معتاد به مواد مخدر و جرایم مالی؛ برخلاف اصل تفکیک جرائم و در وضعیتی بسیار نامناسب، حبس‌های طولانی مدت خود را می گذرانند.

هشت بخش بند هفت اوین شامل :

سالن یک، محل نگهداری زندانیان مالی و مواد مخدر (زیرزمین)

سالن ۲، محل نگهداری زندانیان مالی و زندانیان خیاط شاغل در زندان

سالن ۳، ۴، ۵ و ۶ محل نگهداری زندانیان مالی

سالن جهاد (معروف به سالن ۱۱) محل نگهداری زندانیان مالی و زندانیانی که در بخش تاسیسات بند ۷ کار می کنند

سالن ۱۲ (زیرزمین) محل نگهداری زندانیان سیاسی-امنیتی و زندانیان مالی با اتهامات جعل و کلاهبرداری است.

بند ۸

این بند یک ساختمان ۴ طبقه است که ۴ سالن (‌۷ و ۸ و ۹ و ۱۰) دارد. هر سالن دارای ۱۱ اتاق و یک حسینیه کوچک است. اندازه اتاقها تقریباً ۳*۴ میباشد که ۱۵ زندانی در آن جا می دهند. در این ساختمان ۲ فروشگاه در داخل طبقات هست. افسر نگهبانی (‌زیر هشت) در طبقه همکف میباشد. یک هواخوری ۲۰*۷۰ متر و یک سالن ورزشی سرپوشیده دارد. سوله استخر آن بدلیل خرابی چند سال است که تعطیل شده و کار نمی کند. یک آرایشگاه و یک حسینیه مرکزی بزرگتر دارد که حدوداً ۱۰*۱۰ میباشد و در طبقه اول واقع شده است.

بندهای اوین در مهر ۱۴۰۲

در حال حاضر این بندها در زندان اوین وجود دارند:

بند شماره ۱: ویژه قرنطینه چند روزه زندانیان جدیدالورود(ظرفیت ۳۰۰ نفر)

بند شماره ۲: ویژه زندانیان روحانی به نام بند ویژه روحانیت (ظرفیت ۴۰۰ نفر)

بند شماره ۴: ویژه زندانیانی است که از سوی دادگاه تعیین تکلیف نشده و یا دارای احکام غیرقطعی هستند.(ظرفیت ۶۰۰ نفر)

بند شماره ۵: بند نسوان یا بند زنان زندان اوین است .(ظرفیت ۶۰۰ نفر)

بند شماره ۶: ویژه زندانیانی که در اوین به کارهای خدماتی مشغولند.(ظرفیت ۴۰۰ نفر)

بند شماره ۷ و ۸: بند عمومی و ویژه محکومین قطعی است (ظرفیت ۱۰۰۰ نفر)

بند ۲۴۰: ویژه حفاظت اطلاعات زندان اوین جهت نگهداری زندانیان خاطی و برهم زنندگان نظم زندان.

بند ۲۴۱: ویژه متهمینی که از سوی حفاظت اطلاعات قوه قضاییه نگهداری می شوند.

بند ۲۰۹: ویژه متهمینی که از سوی وزارت اطلاعات نگهداری می شوند.

بند دو الف: ویژه متهمینی که از سوی سازمان اطلاعات سپاه پاسداران نگهداری می شوند. در این بند رفت و آمد و حضور زندانیان سیاسی خارج از سلول‌ها فقط با داشتن چشم‌بند مجاز است.

بند ۳۵۰ : این بند شامل زندانیان سیاسی بود و در حال حاضر وجود ندارد و تمامي زندانيان سياسي در اين بند را به گوهردشت و يا زندانهاي ديگر و همچنين ساير بندهاي مختلف اوين منتقل كردند.

بازداشتگاه ۶۶ سپاه یا بند ۳۲۵ اوین بازداشتگاهی متعلق به سپاه پاسداران است که در داخل زندان اوین قرار دارد. از این بازداشتگاه برای بازجویی متهمان حوادث پس از انتخابات سال ۸۸ استفاده شد.

بند های ۲۰۹ و ۲۴۰، انفرادی و سوئیت های وزارت اطلاعات

ارگانهای استفاده‌کننده زندان اوین

زندان اوین هم‌زمان مورد استفاده ارگانهای مختلف امنیتی و قضایی جمهوری اسلامی قرار می‌گیرد

سازمان زندانها

بند ۳۵۰ اوین در اختیار سازمان زندان‌ها است و زندانیان سیاسی عمدتا در این بند هستند.

وزارت اطلاعات

بندهای ۲۰۹ و ۲۴۰ این زندان که دارای سلول‌های انفرادی و چندنفره (موسوم به سوئیت) است در اختیار وزارت اطلاعات است. بند ۲۰۹ بند وزارت اطلاعات است. متهمین پرونده سنگین امنیتی را به بند ۲۰۹ می‌برند.

بندهای ۲۰۹ ، ۲۴۰ و ۲۴۱ این زندان که دارای سلول‌های انفرادی و چند نفره موسوم به سوئیت می باشد در اختیار وزارت اطلاعات قرار دارد.

زندانیان در زندان اوین

ناگفته پیداست که تنها می‌توان نمونه‌های اندکی از وضعیت زندانیان در زندان اوین را در این نوشتار گنجاند.

سازمان مجاهدین تعداد زندانیان دستگیر شده از هواداران خودش در سراسر ایران را ۵۰۰ هزار نفر در دهه ۶۰ برآورد کرده است. با توجه به اینکه بیشترین دستگیری در اندازه‌ای غیر قابل قیاس با دیگر شهرها و شهرستانهای ایران متعلق به تهران و بطور خاص زندان اوین بوده است می‌توان حداقل نصفی از این تعداد را متعلق به زندان اوین دانست. زندانیانی که به ندرت در کمتر از یک روز آزاد شده و دیگرانی که از یک هفته تا یک ماه و یک سال و چند سال و بیش از ۲۰ سال هم در آن زندانی بوده و آزاد شده‌اند و یا آنها که اعدام شدند.

نخستین اعدامی‌های اوین

اعدام خارج از محاکمه ۹ تن از زندانیان در تپه‌های اوین در شامگاه ۲۹ فروردین ۱۳۵۴نخستین اعدام در این زندان به‌شمار می‌آید. بیژن جزنی و ۶ تن دیگر از اعضای سازمان چریکهای فدایی خلق ایران به همراه دو عضو سازمان مجاهدین خلق ایران مصطفی جوان خوشدل و کاظم ذوالانوار در این اعدام فراقانونی به قتل رسیدند.

بیژن جزنی، عضو موسس سازمان چریک‌های فدایی خلق، در اواسط اسفندماه ۱۳۵۳ به زندان اوین برده می‌شود و در شبانگاه ۲۹ فروردین ۱۳۵۴ همراه با ۸ تن در تپه‌های اوین توسط مامورین ساواک و زندان اوین تیرباران می‌گردد. حسن ضیاظریفی، احمد جلیلی افشار، سعید (مشعوف) کلانتری (دایی بیژن جزنی)، عزیز سرمدی، محمد چوپان‌زاده، عباس سورکی. مصطفی جوان خوشدل، سید کاظم ذوالانواری همراه با بیژن جزنی تیرباران شدند. روزنامه‌های کشور در فردای آن روز از اعدام بیژن و یارانش خبر دادند که ۹ زندانی در حین فرار از زندان کشته شدند. این موضوع تا زمان انقلاب بهمن و دستگیری و محاکمه کارکنان ساواک مسکوت ماند. در دادگاهِ کوتاه پس از انقلاب، آرش بازجوی ساواک تشریح کرد که بیژن و یارانش را به تپه‌های اوین برده و در آن‌جا به رگبار گلوله بستند.

در بند انفرادی

سودابه اردوان زندانی دهه ۶۰ خورشیدی که هشت سال را در زندان به سر برده، از روزهایی می‌گوید که از ساعت چهار یا پنج بعد از ظهر چراغ سلول‌ها خاموش می‌شد و زندانی در فضایی رعب‌آور قرار می‌گرفت.

سودابه اردوان: «از پنجره کوچکی که نزدیک سقف بود یک ذره نور می‌آمد. این نور هم با تاریک شدن هوا به تدریج قطع می‌شد و ما تقریبا در تاریکی فرو می‌رفتیم. ما مجبور می‌شدیم زود بگیریم بخوابیم، چون کار دیگری در تاریکی نمی‌توانستیم بکنیم و سرمان را که می‌گذاشتیم روی زمین تا با همان یک عدد پتویی که داشتیم خودمان را بپوشانیم و بخوابیم، صداهای فریاد از زیر زمین ۲۰۹ به گوش می‌رسید.» «زیر زمین‌های ۲۰۹ محله شکنجه زندانی‌ها بود. شب هم که دیروقت می‌شد و کمی اوضاع و احوال آرام‌تر می‌شد، می‌آمدند و اعدامی‌ها را می‌بردند.» زندانی در گوشه‌ای از سلول خیره به دیوار شده، دریچه کوچک سلول باز می‌شود. زندانبان در حالی که تنها چشم‌هایش دیده می‌شود می‌گوید: «چشمبندت را بزن و بیا بیرون.»

روایت جمهوری اسلامی از زندان اوین

قوه قضاییه جمهوری اسلامی در تابستان ۱۳۹۶، ۵۰ سفیر از کشور‌های خارجی از جمله اندونزی و پرتغال و کره‌جنوبی را به بازدید از بزرگ‌ترین زندان سیاسی ایران برد و آنها بعد از مشاهده زندان اوین شرایط زندان را برخلاف گفته‌ زندانیان دهه‌های ۶۰ تا ۹۰ و ...بسیار خوب و رفتار با زندانیان را بسیار مطلوب توصیف کردند.

با فاصله‌ای کمتر، خبرنگاران داخلی و خارجی هم به تماشای «اوین» دعوت شده بودند و در همین بازدید بود که سهراب سلیمانی؛ مدیرکل وقت زندان‌های استان تهران گفته بود: «ظرفیت اسمی زندان اوین هزار نفر است، اما آمار کل زندانیان در این بازداشتگاه ۵ هزار و ۳۰۰ نفر است که در حال حاضر، ۲ هزار و ۵۰۰ نفر از آنان در زندان و مابقی در مرخصی هستند.»