کاربر:Norry/صفحه تمرین

دفاع مشروع ( حقوق-ص33)

دفاع مشروع

دفاع مشروع حس غریزی هر انسان هست .همواره بشر در مقابل عملی که ناعادلانه و غیرمشروع بوده سر فرود نیاورده و دفاع در برابر چنین عملی را جزو حقوق طبیعی خود می داند، زیرا انسان با تبعیت از غریزه به هنگام خطر مقابله به مثل می کند و آن را نوعی حق برای خود و نوعی تکلیف نسبت به دیگران می داند و روابط انسانی و اجتماعی ایجاب می کند که افراد در صورت حمله و تهاجم ناعادلانه دیگران ساکت نمانند و قانون نیز چنانچه کسانی را که در شرایط دفاع باشند مجازات نخواهد کرد.

دفاع عبارت است از اینکه انسان با توسل به قدرت حقی دارد که تحت حمایت قانون است و اگر متجاوزی بخواهد آن را برباید حفظ کند. بنابراین دفاع یکی از وسایل اولیه حفظ حق است که با همین خصوصیت در مناسبات و روابط بین افراد و بین ملل باقی مانده است. ولی دفاع در روابط بین افراد وقتی مشروع است که برای دفع ضرری که از ناحیه حمله‌کننده با حمله حضوری و غیرقانونی صورت گرفته ضروری باشد.

بنابراین در یک نگاه شخصی که برخلاف عدل و انصاف مورد حمله قرار گرفته و برای دفاع از خود مرتکب جرم شده است در حال دفاع مشروع است. در نتیجه شباهت زیادی بین حالت اضطرار و دفاع مشروع وجود دارد. در هر دو مورد وقتی برای احتراز از خطر و زیان جرم مرتکب می‌شود در واقع دفاع مشروع یکی از موارد مخصوص حالت اضطرار است و خصوصیت آن این است که مجنی‌علیه در عین حال حمله‌کننده نیز هست.

یکی از مهمترین حقوق طبیعی انسان، حق دفاع در مقابل تجاوز‌ها به جان، آزادی، عرض، ناموس و مال است؛ بنابراین وضع مقررات درباره حق دفاع متهم، هم با اصول و مبانی حقوق اسلامی و هم با مبانی حقوق بشر هماهنگی دارد.

بر این اساس دفاع مشروع در مقام دفاع از نفس، عرض، ناموس، مال یا آزادی تن خود یا دیگری در قانون جدید مجازات اسلامی با شرایطی مورد پذیرش قرار گرفته است.

آیا حق دفاع متهم مطلق و بدون محدودیت است؟

خیر؛ قانونگذار شرایط دقیق آن را مشخص کرده است. در قانون مجازات اسلامی جدید پيش‌بينی شده است كه شخص می‌تواند در شرايطی خاص و ويژه از خود دفاع کند، بدون آنكه مجازات شود.

بررسی دفاع مشروع

دفاع مشروع یک ترکیب اضافی است که از دو جزء تشکیل شده است :

اول : دفع در لغت به معنی از میان برداشتن و زایل کردن از قهر و قوه است .

دوم : مشروع از شرع و شریعت گرفته شده که منظور از آن هر عملی است که از نظر شرع مجاز و مباح می باشد .

از ترکیب دو معنی فوق می توان گفت که دفاع مشروع عبارت است از به کارگیری هر قوه ای که جهت دفع و ازبین بردن خطر و تجاوز مهاجم مباح و مجاز می باشد .

با مراجعه به تاریخ می بینیم بشر در مقابل عملی که ناعادلانه و غیرمشروع بوده سر فرود نیاورده و دفاع در برابر چنین عملی را جزء حقوق طبیعی خود می داند، زیرا انسان با تبعیت از غریزه به هنگام خطر مقابله به مثل می کند و آن را نوعی حق برای خود و نوعی تکلیف نسبت به دیگران می داند و روابط انسانی و اجتماعی ایجاب می کند که افراد در صورت حمله و تهاجم ناعادلانه دیگران ساکت نمانند و قانون نیز چنانچه کسانی را که در شرایط دفاع باشند مجازات نخواهد کرد.

حقوقدانان برای توجیه دفاع مشروع دو نظر کلی را مورد توجه قرار داده و اساس دفاع را یکی از آن دو دانسته اند؛ اول اجبار، دوم اجرای حق یا انجام تکلیف.

طبق نظریه اجبار عمل انجام شده در دفاع مشروع جرم است، ولی جرمی که قابل مجازات نیست. دلیل طرفداران این عقیده این است که تهاجم غیرمشروع آزادی را از بین می برد و جرم تحت تاثیر اغتشاشات ارادی انجام می گیرد.

به عبارت دیگر تحت تاثیر حفظ «من» جرم به وجود آمده و اراده آدمی در انجام آن نقش قابل قبول نخواهد داشت زیرا جبر ناشی از تجاوز غیرمشروع انسان را به ارتکاب جرم وادار کرده است. براساس نظریه دوم در دفاع مشروع شخص حقی را اجرا کرده و حتی تکلیف خود را برای اجرای عدالت به جا آورده است.

در این مورد دفاع مشروع جرم نیست که مجازاتی را برای آن در نظر گرفت. طبق ماده ۴۳ قانون مجازات عمومی، اصلاحی ۱۳۵۲ هر کس در مقام دفاع از نفس و یا ناموس یا مال خود یا دیگری و یا آزادی تن خود و یا دیگری در برابر هرگونه تجاوز فعلی و یا خطر قریب الوقوع عملی را انجام دهد که جرم باشد در صورت اجتماع شرایط ذیل قابل تعقیب و مجازات نخواهد بود؛

انواع دفاع مشروع

این تعرضات همچنان که در ماده ۶۱ قانون مجازات اسلامی و مواد دیگری از این قانون و مقررات دیگر نیز بر آنها تصریح شده است علیه نفس، عرض، ناموس، مال یا آزادی تن خود و دیگری باشد.

نفس در اینجا به معنای تمامیت وجود فرد متشکل از تن و روان است و هر فعلی مانند قتل، جرح، تعرض به نفس محسوب می شود و اعمالی که خطری را برای حیات انسان ایجاد کند و سلامت جسم را تهدید کند مثل خودداری کردن از دادن خوراک و دارو به کسی که در بازداشت به سر می برد.