کاربر:Safa/1صفحه تمرین
انقلاب مخملی (velvet revolution) یا انقلاب رنگی (Color revolution)، کلیدواژه‌ای است که از سال ۱۹۸۹ به بعد در فرهنگ سیاسی متداول شد. پس از آنکه اعتراضات مسالمت‌آمیز مردم چکسلواکی در نوامبر و دسامبر ۱۹۸۹ منجر به سرنگونی نظام کمونیستی و برقراری دموکراسی در این کشور شد.
پس از این حوادث هر حرکت مسالمت‌آمیز و اعتراضی که منجر به تغییر حکومت گردد را به این نام می‌نامند. در جمهوری اسلامی بدلیل مخالفت هیستریک با هر نوع تغییری از آن با عنوان کودتای مخملی نام می‌برند.[۱]
تاریخچه انقلاب مخملی
انقلاب مخملی چکسلواکی
در جریان شورش‌های چکسلواکی که بعدها به بهار پراگ معروف شد پس از تجاوز نیروهای شوروی به چکسلواکی یان پالاخ دانشجوی دانشگاه جارلز پراگ با دوستانش عهد بست که با خودسوزی به این عمل اعتراض کند تا بر علیه یاس و نومیدی دامنگیر مردم کشورش بشورد. او به همین منظور روز ۱۶ ژانویه ۱۹۶۹ در مقابل موزه‌ی ملی روی خود بنزین ریخت و خود را به آتش کشید و با ۸۵ درصد سوختگی تا سه روز در بیمارستان زنده ماند و در مصاحبه با روزنامه‌ها گفت در اعتراض به حمله‌ی شوروی و برای اینکه مردم را بیدار کند به این عمل دست زده است و در یادداشتی که از او نیز در محل خودسوزی پیدا شد نوشته بود مشعل شماره یک که اشاره‌ای به این بود که مشعل شماره ۲ و ۳ هم هست.بیست سال پس از مرگ پالاخ نهضت مقاومت مخفی که پس از بهار پراگ شکل گرفته بود یک هفته را هفته‌ی پالاخ نام گذاری کرد تا برای اولین بار مراسم یادبود او به شکل علنی برگزار شود. در شب اول ۵۰۰۰ نفر از مردم تجمع کردند که خود زمینه‌ای برای شکل‌گیری انقلاب مخملی در کشور فراهم کرد. در پاییز همان سال، دانشجویان تظاهراتی را برای روز ۱۷ نوامیر پنجاهمین سالروز کشتار دانشجویان پراگ به دست نیروهای اشغالگر نازی سازمان‌دادند. در این تظاهرات واتسلاو هاول نویسنده چک که سابقه مبارزه در بهار پراگ هم داشت دستگیر شد و نیروهای امنیتی برای مقابله با مردم از ماشین آب‌پاش استفاده کردند و با ضرب و شتم و دستگیری تعداد زیادی از مردم سعی در خاموش کردن این حرکت داشتند. هاول تبدیل به نماد مقاومت و رهبر اپوزیسیون شد. روزنامه‌های دولتی سعی در تخریب این حرکت داشتند اما در روز ۲۸ نوامبر ۱۹۸۹ پس از اعتصابات و اعتراضات مستمر کارگران کمونیست‌ها اعلام کردند از قدرت کنار می‌روند و قانون تک حزبی را هم مجلس از قانون اساسی حذف کرد.
در دسامبر همین سال هاول نامزد ریاست جمهوری موقت شد و دو ماه بعد در فوریه ۱۹۹۰ او رئیس جمهور شد و نخستین انتخابات آزاد را برگزار کرد. در سال ۱۹۹۲ کشور چکسلواکی به دو کشور چک و اسلواک تقسیم شد که از سال ۱۹۹۳ تا ۲۰۰۳ هاول رئیس جمهور چک بود. پس از این تحولات این جابجایی در قدرت را انقلاب مخملی نام گذاردند. اصطلاح انگلیسی «انقلاب مخملی»، نخستین بار توسط ریتا کلیمووا، مدیرکل بخش ترجمه‌ی پارلمان اروپا، وضع شد که منظور از آن این بود که انقلاب چکسلواکی بدون خونریزی به نتیجه رسید.
انقلاب مخملی صربستان
انقلاب مخملی گل رز گرجستان
با فروپاشی شوروی سابق و نفوذ آمریکا و ناتو به حلقه اول اروپای شرقی و سپر دفاعی هارتلند، توسعه نفوذ در حلقه دوم (آسیای مرکزی و قفقاز) سپر مذکور در دستور کار آمریکا قرار گرفت و در این میان نفوذ در گرجستان به عنوان منطقه خارج نزدیک روسیه در اولویت قرار گرفت.
بر این اساس ایالات متحده آمریکا و متحدان اروپایی آن از طریق بنیاد سوروس و مؤسسات به ظاهر غیر دولتی با ساماندهی انقلاب رنگی، گسترش ناتو به حیات خلوت روسیه در قفقاز را زمینه‌سازی نمودند.
در انتخابات پارلمانی نوامبر ۲۰۰۳ در گرجستان ائتلاف برای گرجستان نو به رهبری ادوارد شوارد نادزه از یکسو و ائتلاف‌تروئیکای گرجستان شامل میخائیل ساکاشویلی، زوراب ژواینا (رئیس قبلی پارلمان گرجستان) و نینویورجا نادزه، رئیس پارلمان، از سوی دیگر، با هم به رقابت پرداختند.
در کوران رقابت انتخاباتی، بنیاد سوروس که مسؤولیت پشتیبانی از انقلاب مخملین در گرجستان را عهده‌دار بود، از طریق انستیتو جامعه باز و با استفاده افکارسنجی، پیروزی ائتلاف تروئیکا را پیشاپیش اعلام نمود. اما پس از انتخابات، نتایج شمارش آرا، بر پیروزی ائتلاف برای گرجستان نو دلالت می‌کرد. با اعلام نتایج اولیه انتخابات، ائتلاف تروئیکای گرجستان به نتیجه انتخابات اعتراض نمود و دولت را متهم به تقلب در انتخابات کرد. ائتلاف تروئیکای گرجستان که از طریق رسانه‌های آمریکایی و اروپایی حمایت می‌شدند، هواداران خود را به مبارزه منفی و نافرمانی مدنی فراخواندند. جنبش کامارا توانست پانزده هزار نفر را در پایتخت سازماندهی نماید؛ آنان چند روز در مقابل ساختمان‌های دولتی از جمله ریاست‌جمهوری تجمع نمودند و به پلیس و ارتش گرجستان، شاخه‌های گل رز اهدا می‌کردند.
در روز افتتاح پارلمان این کشور و درحالی که شوارد نادزه مشغول سخنرانی بود، مخالفان به رهبری ساکاشویلی، بدون مقاومت پلیس وارد پارلمان شده و مانع از تثبیت ائتلاف برای گرجستان نو در قدرت شدند. سرانجام با موافقت مقامات روسی، شوارد نادزه مجبور به استعفا شد و انقلاب به اصطلاح گل رز به پیروزی رسید.
به طور کلی فرآیند عملیاتی شدن انقلاب گل رز در گرجستان موارد زیر را شامل می‌گردد:
١. تزریق کمک‌های مالی آمریکا و غرب به مخالفان حکومت گرجستان؛
۲. حمایت تبلیغاتی وسیع آمریکا و غرب از ائتلاف تروئیکای گرجستان و جابه‌جایی افکار عمومی؛
٣. متهم نمودن نظام حاکم در گرجستان به فساد مالی، سیاسی و ناکارآمدی؛
۴. افزایش انتظارات و مطالبات عمومی در جریان مبارزات انتخاباتی؛
۵. متهم نمودن دولت گرجستان به تقلب در انتخابات؛
۶. از پیش برنده اعلام نمودن جریان‌های متمایل به آمریکا و غرب؛
۷. درخواست بازشماری آرا و به رسمیت شناختن پیروزی مخالفان از طرف دولت؛
۸. فراخوان مخالفان به مبارزه منفی و نافرمانی مدنی؛
9. تصرف پارلمان و اماکن دولتی و به تعطیلی کشانیدن ادارات.
انقلاب مخملی نارنجی اوکراین
اوکراین بعد از فدراسیون روسیه، بزرگ‌ترین کشور اروپایی است و در عرصه ژئوپلتیکی از موقعیتی منحصر‌به‌فرد برخوردار می‌باشد. این کشور دارای موقعیت کلیدی در میان چند منطقه مهم، یعنی اروپایی شرقی، قفقاز و خاورمیانه است و نفوذ آمریکا در این کشور، از یک سو حلقه محاصره روسیه را تنگ‌تر می‌نمود و از سوی دیگر، دست‌یابی آمریکا به بازار منابع نفت و گاز منطقه را تسهیل می‌کرد.
کاخ سفید برای ساماندهی انقلاب رنگی در اوکراین، تلاش مضاعفی را انجام داد؛ به طوری که پس از وقوع انقلاب نارنجی در این کشور، نیویورک تایمز فاش ساخت بوش دست‌کم ۶۵ میلیارد دلار برای این انقلاب سازماندهی‌شده خرج کرد.
در سال ۲۰۰۴ و در جریان انتخابات ریاست‌جمهوری اوکراین، هیچ یک از نامزدهای انتخاباتی نتوانستند حد نصاب لازم را در مرحله اول کسب نمایند. یانوکویچ، نخست وزیر وقت و هوادار روسیه، در دور اول ۳۹ درصد آرا را به دست آوردند؛ ویکتور یوشچنکو، نامزد مورد حمایت آمریکا و غرب، ۲۲% آرا را به خود اختصاص داد که نتیجه انتخابات به دور دوم کشیده شد. در مرحله دوم، بنا بر اعلام غیر رسمی، یانوکویچ پیروز شد، اما این نتیجه از سوی یوشچنکوو طرفدارانش مورد قبول قرار نگرفت و آنان دولت یانوکویچ را به تقلب در انتخابات متهم نمودند.
با اعلام نتیجه انتخابات جنبش پارا که از مدت‌ها قبل با حمایت مالی و تبلیغاتی آمریکا سازماندهی شده بود با حضور در خیابان‌های کیف، اقدام به تحصن و تظاهرات نمودند. متحصنین که تی‌شرت، بازو بند، کمربند و هدبند نارنجی برتن داشتند و با خود پرچم‌های نارنجی حمل می‌کردند، خواستار اعلام پیروزی یوشچنکو از سوی کمیسیون انتخابات شدند. اما کمیسیون انتخابات پیروزی یانوکویچ را رسماً اعلام نمود و با اصرار این کمیسیون پارلمان اوکراین نیز نتیجه انتخابات را به تصویب رسانید. پس از اعلام نتیجه انتخابات از سوی پارلمان اوکراین، تظاهرکنندگان، مانع ورود یانو کویچ به دفتر نخست‌وزیری شدند و کشور در شرایطی جنگ داخلی و تجزیه به دو بخش شرقی (طرفداران یانوکویچ) و بخش غربی (به هواداری یوشچنکو) قرار گرفت. با فوق‌العاده شدن وضعیت کشور، پارلمان اوکراین در رأی خود تجدید نظر کرد و اعلام نمود که در انتخابات تقلب صورت پذیرفته است و از رئیس‌جمهور کوچما درخواست کرد تا کمیسیون انتخابات را منحل کند. با جان‌بداری وزیر دفاع از یوشچنکو، شرایط به سود غرب‌گرایان و افراد مورد حمایت آمریکا تغییر کرد.
در نتیجه دادگاه عالی اوکراین سرانجام در ۷ دسامبر نتیجه انتخابات را باطل و تاریخ ۲۶ دسامبر را برای برگزاری انتخابات مجدد اعلام نمود. انتخابات مجدد در تاریخ ۲۶ دسامبر و با حضور ۱۲ هزار ناظر بین المللی برگزار گردید و یوشچنکو با ۵۲ درصد آرا را کسب نمود و رئیس‌جمهور این کشور شد.
فرآیند انقلاب نارنجی در اوکراین
١. تزریق کمک‌های مالی آمریکا به مخالفان دولت اوکراین؛
٢. انجام عملیات مشروعیت قهقرایی با متهم نمودن دولت اوکراین به خشونت، ترور مخالفان و فساد مالی، اداری و سیاسی؛
3. القای ناکارآمدی دولت؛
۴. تصویرسازی مطلوب از یوشچنکو و مخدوش نمودن چهره یانوکویچ توسط رسانه‌های آمریکایی و غربی
5. جابه‌جایی افکار عمومی‌از طریق پخش شایعه مسموم کردن یوشنچکو توسط دولت یانوکویچ؛
۶. القای تقلب در انتخابات توسط دولت؛
۷. مخالفت با اعلام نتیجه انتخابات و فراخوان مخالفان به نافرمانی مدنی و مبارزه منفی؛
۸. انعکاس گسترده تحولات اوکراین توسط سی‌ان÷ان، بی‌بی‌سی و یورونیوز و هدایت افکار عمومی‌در این کشور؛
9. برهم زدن نظم و امنیت عمومی و اشغال اماکن دولتی.
انقلاب مخملی لاله‌های قرقیزستان
قرقیزستان اگرچه دارای منابع طبیعی نفت و گاز نمی‌باشد، اما به دلیل هم‌مرز بودن با چین و روسیه، دارای جایگاه و اهمیت استراتژیک است. حادثه یازده سپتامبر، قرقیزستان را بیش از پیش در کانون توجهات آمریکا قرار داد؛ از این رو کاخ سفید درصدد جابه‌جایی قدرت در این کشور و تثبیت موقعیت خود در قرقیزستان برآمد. در سال ۲۰۰۵ با رد صلاحیت نامزدهای مخالف دولت در پارلمان جرقه‌های انقلاب مخملی در این کشور زده شد.
پس از برگزاری دو مرحله انتخابات پارلمانی و اعلام نتیجه آن، دو مخالف عسگر آقایف، یعنی کولوف وزیر پیشین امنیت قرقیزستان از اهالی شمالی به همراه باقی اف، نماینده برکنار شده پارلمان از اهالی جنوب، با یکدیگر متحد گردیدند.
با پیوستن خانم آتونبایا، نامزد رد صلاحیت شده انتخابات پارلمانی، به صفوف مخالفان آقایف، شرایط برای انقلاب مخملی در این کشور فراهم گردید. در چنین شرایطی، اولین گام‌های انقلاب رنگی یا انقلاب گلی توسط جنبش مقاومت جوانان برداشته شد و در مناطق جنوبی قرقیزستان، معترضان سازماندهی‌شده تحت حمایت آمریکا، با تجمع در میدان اصلی شهر اوش، فرودگاه و اماکن دولتی را به محاصره خود درآوردند. دامنه اعتراضات توسط جنبش مذکور به سرعت به تمامی مناطق قرقیزستان سرایت نمود و در نتیجه مخالفان عسگر آقایف، اماکن دولتی و دفتر ریاست‌جمهوری را در بیشکک به تصرف خود درآوردند و خواستار کناره‌گیری وی شدند. با متواری شدن آقایف، جابه‌جایی قدرت در این کشور با حمایت و ساماندهی آمریکا صورت پذیرفت. عسگر آقایف پس از فرار از کشور، استفن یانگ سفیر آمریکا در قرقیزستان را عامل اصلی این انقلاب معرفی کرد. وی اظهار داشت:
یک هفته قبل از وقوع این حوادث در شبکه جهانی اینترنت، نقشه این انقلاب منتشر شده بود. این نقشه را استفن یانگ تدوین کرده بود و این انقلاب دقیقاً همانند نقشه صورت گرفت.
در وقوع انقلاب لاله‌ای در قرقیزستان، نقش بنیاد سوروس و اعطای کمک‌های مالی کاخ سفید به مخالفان دولت این کشور عامل تعیین‌کننده بود. نهایتاً، این کمک‌ها زمینه لازم را برای پیشبرد اهداف انقلاب رنگی فراهم ساخت.
انقلابات بهار عربی
اعتراضات مردمی در فاجعه متروپل آبادان
مالک متروپل
منابع