کاربر:Zarin/صفحه تمرین

زنان درجنبش مشروطه

جنبش مشروطیت ایران جنبشی ضداستبدادی و بر علیه سنت گرایی بود.در این جنبش زنان همدوش وهمراه مردان بودند و حضور فعال زنان ونقش آنان درتحولات اجتماعی ومبارزات مردمی به عنوان نیمی از جامعه، همواره نمود بارزی در تاریخ معاصر ایران زمین بوده است.در حقیقت جنبش ملی زنان یک خرده جنبش بود که با جنبش عمومی همکاری می کرد و هدفش استقلال ایران و اجرای قانون اساسی بود.در جنبش مشروطیت با وجود سنتها و فرهنگهای بازدارنده، ۲۰ زن در صحنه نبرد با مستبدین و ستمکاران به شهادت رسیدند. یکی از زنان انقلابی تبریز بنام زینب پاشا درجمع تبریزیها ، در ترغیب مردان برای قیام فریاد زد: اگر شما مردان جرأت ندارید جزای ستم‌ پیشه‌گان را کف دستشان بگذارید... ما جای شما با ستمکاران می‌جنگیم».انقلاب مشروطه نقطه عطفی برای خروج زنان از انزوای «اندرونی»های تنگ خانگی و رفتن به خیابانها شد . .تاریخ مبارزات زن ایرانی یک راه طی شده ۱۵۰ساله است و در طول تاریخ ، زنان همواره در اعتراض و نبرد باقدرتهای مستبد حاکم بهای گزافی پرداخته اندو آنچه که زنان در پی آن بودند آزادی انتخاب و حق تعیین سرنوشت خود بود .فارغ از اینکه جرقه بیداری زنان آن عصرچگونه و با کدام ماجرا زده شد و مطالبات سیاسی، اجتماعی و فرهنگی آنها تا چه حد در جریان انقلاب مشروطه محقق گردید ، باید پذیرفت مهم‌ترین دستاورد جنبش مشروطیت برای جامعه زنان آن بود که متوجه تاثیرگذار بودن خود در جریانات سیاسی واجتماعی جامعه شدند و دریافتندکه آنان نیز نیمی از جامعه ایران هستند که میتوانند همچون مردان درتعیین سرنوشت خود و کشورشان موثر باشند .واین گونه بود که یک جنبش و بیداری اجتماعی را تجربه کردندو به این آگاهی رسیدند که زنان از هر طبقه‌ای باید برای احقاق حقوق خود مبارزه کنند.

ابتدا زنان تصور مشخصی از خواست های مستقل خود نداشتند و فکر میکردند که با استقرار حکومتی ملی و مشروطه خواه، به آزادی و حقوق خودمانند همه مردم ایران ،دست مییابند، اما با تصویب قانون اساسی مشروطه و قرار دادن زنان در ردیف دیوانگان و کودکان و محرومیت آنها از حق رای، زنان مشروطه خواهی که در این نبرد ازچیزی فروگذار نکرده بودند برای بدست آوردن خواسته های خود تلاش کردند و نخستین نطفه های جنبش زنان ایران را شکل دادند. جنبشی که اهدافی ملی و عدالتخواهانه داشت و با تاسیس مدارس دخترانه و انجمن های زنان حمایت میشد.

پیشینه ومصادیق حضورزنان درجنبش مشروطیت :

قبل از مشروطیت دراواخر دوره قاجاریه عرصه بر زنان بسیار تنگ بود اکثر مرتجعین درس خواندن و با سواد شدن زنان را حرام و گناه میدانستند .در این عصر رسم بر این بود که درخیابانهای تهران زنان از یک طرف و مردان از طرف دیگر عبور میکردند و سوار شدن زن و مرد بریک  درشکه ممنوع بود و در یک جمله در این دوران زن بودن به معنای پست بودن  بود  و در چنین اتمسفری بود که زنان آگاه و مبارز به تلاشی وقفه ناپذیر برای باز کردن مدارس دخترانه و با سواد کردن زنان میپرداختند.

فضای ملتهب و متلاطم مشروطه و مشروطه خواهی باعث شد تا بخش دیگری از زنان ایرانی از سرنوشت سیاسی و اجتماعی خود، آگاه شوند و در راه اعتلای آن دوشادوش مردان به نبرد بپردازند و با حضور در عرصه های اجتماعی و مبارزاتی از کنج خانه خارج شده و نقش منفعل قبلی را کنار بزنند . جنبش تنباکو در سال ۱۲۷۵ و بحران نان در دو سال پس از آن در حقیقت اولین نشانه های ورود زنان به عرصه اجتماعی بود.

مصادیق حضور زنان در مبارزات مشروطه عبارتند از : حضور زنان درلغو قرارداد رژی ( نهضت تنباکو )، همچون نخستین مبارزه ی جمعی ایرانیان علیه استبداد داخلی و نفوذ خارجی؛ اقدامات انقلابی و مسلحانه ی زینب پاشا در تبریز ؛ همراهی زنان با مهاجرت علما؛ اقدامات انجمن های نسوان در فشار برای تکمیل قانون اساسی؛ حمایت زنان از تأسیس بانک ملی؛ و قیام زنان علیه بمباران مجلس.

تشکلهای زنان در جنبش مشروطیت : تشکل ها و سازمان های زنان که در دوره اول انقلاب مشروطیت، در دفاع از این جنبش و احقاق حق برابری و رفع ستم بر زنان بوجود آمدند بسیار زیاد و متنوع بودند ولی بدلیل جو استبدادی حاکم بر جامعه ، وجود آنان برای سال های متمادی پنهان نگاه داشته شدند. نویسندگان بزرگ و مورخین شاخص مشروطیت مانند کسروی، ملک زاده، آدمیت، نظام مافی، محیط مافی، ناظم الاسلام کرمانی، صفائی، دولت آبادی، رضوانی و دیگران نیز با اینکه در آثار خود اشاراتی به این انجمن ها و شوراها در کرده اند ولی بدلایل گوناگون از معرفی کامل آنها سر باز زده اند. برخی از انجمن هایی که در دوره اول مشروطیت ایجاد شدند عبارتند از: انجمن آزادی زنان، اتحادیه غیبی نسوان، انجمن نسوان وطن، شرکت خیریه خواتین ایران، اتحادیه نسوان، انجمن همت خواتین و شورای هیات خواتین.

معروفترین زنان مشروطه وفعالیتهای آنان:زنان فعال در دوران مشروطیت به تاسیس انجمن های زنان،مدارس دخترانه،کلاس های بزرگسالان و در مراحل بعدی به چاپ روزنامه همت گماشتند.آنها با تشکیل انجمنها و احزاب و تشکلهای مدنی پرداختند و به جنگ با فرهنگهای سنتی رفتند و برای ارتقاء‌ علمی و سیاسی خود بها پرداختند. به شرح‌حال برخی از زنان پیشرو در دوران مشروطه میپردازیم :

بی‌بی‌خانم استرآبادی: او ازجمله زنان فعال در دوران مشروطیت بود که در بالابردن سطح آگاهی نقش داشت، او کتاب معایب الرجال رادر 313ه ق نوشت ودر این کتاب عنوان می‌کند که هیچ مردی از زنی بالاتر نیست و هیچ زنی نیز از مردی پایین‌تر نیست. بی بی‌خانم از آنجایی که معتقد بود پسر و دختر باید یکسان آموزش ببینند و کسب معرفت کنند، در این راه خاموش ننشست. او برای رفع ظلم از زنان و رشد و آگاهی و تربیت آنان، در ١٣٢٤ هجری قمری، نخستین مدرسه دخترانه تهران را با نام دبستان دوشیزگان تأسیس کرد. 

تاج السلطنه: از زنانی بود که با افکار نوین اجتماعی، تاریخ فرانسه، اهمیت تدوین قوانین مدنی و تعلیم‌وتربیت و چهره‌های سیاسی آن زمان مانند بیسمارک آشنایی یافت واین موضوع باعث افزایش آگاهی او نسبت به مسائل اجتماعی و سیاسی شد ، تاج‌السلطنه دختر ناصرالدین‌شاه بود. او خاطراتی را از وضعیت اجتماعی زنان آن دوران به رشته تحریر درآورد و در آن، به تشویق زنان برای احقاق حقوق خود پرداخت . او در خاطرات خود به قراردادهایی که نتیجه‌ای جز پریشان‌حالی و فقر برای ملت ایران در‌بر نداشته، اشاره نمود و به واگذاری نفت مناطق بختیاری به انگلیسی‌ها واکنش نشان دادو آنرا به نقد کشید . تاج‌السلطنه از زنان درباری پیشرویی بود که با شناخت اوضاع اجتماعی دوران خود گامهای مهمی در راستای روشنگری زنان و حقوقشان برداشت. افتخارالسلطنه:از دختران ناصرالدین‌شاه قاجار بود. او انجمن «حریت زنان» را در سال ١٣٢٥ هجری قمری با کمک سایر زنان آزاده آن روزگار،تشکیل داد. از اهداف مهم این انجمن تلاش برای راه یابی زنان به جامعه و شرکت در فعالیت‌های اجتماعی هم‌دوش مردان بود تا بتوانند کسب حقوق اجتماعی و سیاسی خود برسند.

زینب‌پاشا:زینب‌پاشا، از پیشتازان زن مبارز در جنبش مشروطه با چهره یک زن شجاع و حق‌طلب و عدالت‌خواه هنوز هم نامش در آذربایجان بر سر زبانهاست. او سردسته زنان مبارز و انقلابی تبریز بودکه در جریان نهضت تحریم تنباکو با تعدادی از زنان چادری مسلح که چادرهای خود را به کمر بسته بودند، در برابر مأموران حکومتی که به زور و ارعاب مغازه‌ها را باز کرده بودند، ایستادند و بازاریان را تشویق نمودند که دکان هایشان را ببندند. ١٣٠٩ هجری قمری) زینب‌پاشا هنگام قحطی مصنوعی تبریز،با جمعی از زنان مبارز درب انبارهای گندم مالکان را باز می‌کرد و در اختیار نیازمندان می‌گذاشت. زینب‌پاشا و دسته زنان همراه او همواره با کانون‌های فساد مبارزه می‌کردند و سپس پنهان می‌شدند و کسی به هویت آنان پی نمی‌برد. زینب‌پاشا که به بی‌بی‌شاه‌زینب، زینب‌باجی و ده‌باشی‌زینب نیز معروف بود.

مزین‌السلطنه :مریم عمید ملقب به مزین‌السلطنه از زنان آگاه و روزنامه نگاردر دوران قاجار بود که دومین نشریه زنان ایران «روزنامه شکوفه» را در سال ١٣٣٢ منتشر کرد. تحصیلات اولیه خود را در خانه نزد پدر فراگرفت و پس از آن نیز به فراگیری علم و دانش پرداخت. زبان فرانسه و فن عکاسی را نیز آموخت.  مزین‌السلطنه در دوران مشروطه با تأسیس روزنامه شکوفه وارد عرصه فعالیت مطبوعاتی شد و در آگاه‌نمودن زنان و مبارزه با خرافات و جهل نقش مهمی ایفا کرد