شیخ محمد خیابانی: تفاوت میان نسخه‌ها

 خياباني در شماره 10 ارديبهشت «تجدّد» نخستين مقاله خود را با عنوان «چه بايد كرد؟ تكيهگاه خونخواران ازپا درافتاده, نور حقيقت خواهد تابيد» منتشر كرد.  او در شماره 10خرداد «تجدّد» در مقاله يي با عنوان «ايران و روسيه آزاد» از «انقلاب جديد انسانيّت پسند» فوريه و نور اميدي كه اين رويداد در قلب ايرانيان تابانيده است, ياد كرد. 

 

     وثوق الدّوله براي خاموش كردن شور آزاديخواهي در تبريز, عين الدّوله را به عنوان والي آذربايجان به تبريز روانه كرد. عينالدّوله يكبار هم بخت خود را در شكستدادن ستّارخان دلاور آزموده و تيرش به سنگ خورده بود. انتخاب او يكي از عوامل بالاگرفتن جنبش در تبريز بود.

 عين الدّوله روز 30فروردين 1299 وارد تبريز شد. خياباني با اين كه خود را فرمانبردار حكومت مركزي ميشمرد, اعتنايي به او  نكرد و در سخنرانيش در همان روز ورود عين الدّوله, تأكيد كرد كه «ورود اشخاص هيچگونه تأثيري در مرام و عقايد ما نخواهد داشت». امّا, عين الدّوله هشتادساله, ديگر دل و دماغ درافتادن با آزاديخواهان تبريز را نداشت. روز 27خرداد خياباني در پايان نطق خود اعلام كرد كه عمارت «عاليقاپو», كه ويژه اقامت وليعهد و  خانواده او بود و اكنون عين الدّوله در  آن اقامت داشت, ميبايست تخليه و عمارت آن مركز فعاليّت دولت ملّي شود. دو سه روز بعد از اين سخنراني عين الدّوله عالي قاپو را به سوي تهران ترك كرد.  

     روز سوم تيرماه, خياباني و مردم به عاليقاپو رفتند و عاليقاپو مركز امور سياسي جنبش شد. در آن روز جشني در عاليقاپو برگزارشد كه در آن سرود «مارسهيز» (سرود ملّي فرانسه) و سرودهاي ديگر نواخته شد. از آن پس, «هيأت مديره اجتماعات» جاي خود را به حكومت ملّي داد كه خياباني در رأس آن قرارداشت.

     در همين روزها, كابينه وثوق الدّوله سقوط كرد. در روز 7تيرماه مشيرالدّوله نخست وزير شد و در روز 12تيرماه كابينه خود را به احمدشاه قاجار معرّفي كرد. خياباني در همين روز ضمن اشاره به اين كه قيام تبريز باعث روي كارآمدن «اين هيأت استقلال خواه» شده است, گفت كه اين كابينه «ميخواهد استقلال مملكت را نگهداري كند». درواقع, خياباني, قبلاً, اعلام كرده بود كه «ما عليه اين حكومت كه قرارداد خانمان برانداز وثوق الدّوله و انگليس را (=قرارداد 1919م) منعقد كرده, قيام كردهايم... تا زماني كه دولت ملّي و  وطنپرست روي كارنيايد و به اصلاحات اساسي دست نزند و استقلال كشور را تحكيم نكند و قانون اساسي را مُجري ندارد, دست از قيام برنخواهيم داشت» (2) و مشير الدّوله نيز در اعلاميه يي تأكيد كرد تا زماني كه مجلس قرارداد 1919 را تصويب نكند, قابل اجرا نيست. او هم چنين, انتخابات مجلس را كه در دوره نخست وزيري وثوق الدّوله, براي به تصويبرساندن قرارداد مزبور با زور و فشار برگزار شده بود, باطل اعلام كرد و كلّیه مستشاران انگليسي را, كه طبق قرارداد 1919 به ايران آمده بودند, به استثناي ماٌمور رسيدگي به حسابهاي شركت نفت, اخراج كرد. بدين ترتيب, خياباني در آغاز فريفته «وجاهت ملّي» مشير الدّوله شده بود, ولي, بعدها او را بهتر  شناخت و در روز 28مرداد در سخنرانيش گفت: «هيأت جديد حائز آن صلاحيّت نيست كه اراده ملّت را تحت كنترل خود درآورد».