۱٬۰۴۴
ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
خط ۱: | خط ۱: | ||
'''احمد قوام''' یا '''میرزا احمد خان قوام''' ملقب به '''قوامالسلطنه''' (زاده ۱۲۵۲ خورشیدی، تهران - درگذشته ۲۸ تیر ۱۳۳۴، تهران) سیاستمدار ایرانی پایان دوران قاجار و روزگار پهلوی بود که پنج بار نخستوزیر شد (سه بار در پایان دوران قاجار و دو بار در زمان حکومت محمدرضاشاه پهلوی). او برادر کوچکتر وثوقالدوله بود. | '''احمد قوام''' یا '''میرزا احمد خان قوام''' ملقب به '''قوامالسلطنه''' (زاده ۱۲۵۲ خورشیدی، تهران - درگذشته ۲۸ تیر ۱۳۳۴، تهران) سیاستمدار ایرانی پایان دوران قاجار و روزگار پهلوی بود که پنج بار نخستوزیر شد (سه بار در پایان دوران قاجار و دو بار در زمان حکومت محمدرضاشاه پهلوی). او برادر کوچکتر وثوقالدوله بود. | ||
قیام کلنل محمد تقی خان پسیان در خراسان و غائلهٔ آذربایجان در دوران نخست وزیری قوام رخ داد. او در زمان قاجار لقب قوامالسلطنه یافت و محمدرضاشاه به او لقب حضرت اشرف را داد (که بعداً پس گرفت). | قیام کلنل محمد تقی خان پسیان در خراسان و غائلهٔ آذربایجان در دوران نخست وزیری قوام رخ داد. او در زمان قاجار لقب قوامالسلطنه یافت و محمدرضاشاه به او لقب حضرت اشرف را داد (که بعداً پس گرفت). آخرین نخستوزیری وی به سال ۱۳۳۱ بود، که به علت حوادث ۳۰ تیر ۱۳۳۱ پس از چهار روز عزل شد.<ref name=":1" /><ref name=":3">goodreads - [https://www.goodreads.com/book/show/1495377._ میرزا احمد خان قوام السلطنه]</ref> | ||
متن فرمان مشروطیت به دستور مظفرالدین شاه و به قلم زیبای وی نوشته شد.<ref>آی ایران - [http://www.akairan.com/foto-aka/emrooz/201586124553.html دستخط قوام السلطنه + عکس] </ref> | متن فرمان مشروطیت به دستور مظفرالدین شاه و به قلم زیبای وی نوشته شد.<ref>آی ایران - [http://www.akairan.com/foto-aka/emrooz/201586124553.html دستخط قوام السلطنه + عکس] </ref> | ||
خط ۹: | خط ۹: | ||
<ref name=":1">پرشین بلاگ - [https://t3f.persianblog.ir/nwvADEbLm7tvvDdyJKbw-%C3%98%C2%A7%C3%98%C2%AD%C3%99%E2%80%A6%C3%98%C2%AF-%C3%99%E2%80%9A%C3%99%CB%86%C3%98%C2%A7%C3%99%E2%80%A6%C3%99%E2%80%A0%C3%98%C2%AE%C3%98%C2%B3%C3%98%C2%AA-%C3%99%CB%86%C3%98%C2%B2%C3%9B%C5%92%C3%98%C2%B1-%C3%99%E2%80%9A%C3%98%C2%A7%C3%98%C2%AC%C3%98%C2%A7%C3%98%C2%B1 احمد قوام نخست وزیر قاجار] </ref> | <ref name=":1">پرشین بلاگ - [https://t3f.persianblog.ir/nwvADEbLm7tvvDdyJKbw-%C3%98%C2%A7%C3%98%C2%AD%C3%99%E2%80%A6%C3%98%C2%AF-%C3%99%E2%80%9A%C3%99%CB%86%C3%98%C2%A7%C3%99%E2%80%A6%C3%99%E2%80%A0%C3%98%C2%AE%C3%98%C2%B3%C3%98%C2%AA-%C3%99%CB%86%C3%98%C2%B2%C3%9B%C5%92%C3%98%C2%B1-%C3%99%E2%80%9A%C3%98%C2%A7%C3%98%C2%AC%C3%98%C2%A7%C3%98%C2%B1 احمد قوام نخست وزیر قاجار] </ref> | ||
== زندگینامه == | |||
احمد هنوز بیش از یک سال نداشت که مادر خود را از دست داد. احمد از 6 سالگی تحصیلات مقدماتی را آغاز کرد و تحصیلات متوسطه و عالی خود را آغاز نمود. قوام به تعلیم حسن خط پرداخت و نزد میرزا کاظم خوشنویس مشق خط کرد به طوری که خط شکسته و نستعلیق را استادانه مینوشت. | |||
مادرش نوۀ عباس میرزا نائبالسلطنه بود. چون امور مالی آذربایجان با پدر و جدّش بود، در سال 1297(ه.ق) از طرف میرزا هدایتالله وزیر دفتر مستوفی آذربایجان شد. در سال 1304 ناصرالدینشاه به وی لقب معتمدالسلطنه داد. وی پیشکاری و وزارت حکومت فارس، گیلان را نیز برای مدتی به عهده گرفت. آخرین سمت دولتی معتمدالسلطنه حکومت قزوین بود. مادرش طاووس خانم دختر میرزا محمدخان مجدالملک سینکی(خواهرزادۀ میرزا آقاخان نوری) بود. | مادرش نوۀ عباس میرزا نائبالسلطنه بود. چون امور مالی آذربایجان با پدر و جدّش بود، در سال 1297(ه.ق) از طرف میرزا هدایتالله وزیر دفتر مستوفی آذربایجان شد. در سال 1304 ناصرالدینشاه به وی لقب معتمدالسلطنه داد. وی پیشکاری و وزارت حکومت فارس، گیلان را نیز برای مدتی به عهده گرفت. آخرین سمت دولتی معتمدالسلطنه حکومت قزوین بود. مادرش طاووس خانم دختر میرزا محمدخان مجدالملک سینکی(خواهرزادۀ میرزا آقاخان نوری) بود. | ||
در سال 1311(ه.ق) مناجات منظوم حضرت علی(ع) را با خط نستعلیق عالی نوشت و پدرش آن را تقدیم ناصرالدینشاه کرد، شاه او را احضار و به عنوان پیشخدمت خاص و لقب (دبیر حضور) سرافراز فرمود. قوام پس از قبول خدمت درباری در سال 1312(ه.ق) ازدواج کرد.[4] | در سال 1311(ه.ق) مناجات منظوم حضرت علی(ع) را با خط نستعلیق عالی نوشت و پدرش آن را تقدیم ناصرالدینشاه کرد، شاه او را احضار و به عنوان پیشخدمت خاص و لقب (دبیر حضور) سرافراز فرمود. قوام پس از قبول خدمت درباری در سال 1312(ه.ق) ازدواج کرد.[4] | ||
پس از قتل ناصرالدینشاه کار درباری را رها کرد و در سال 1314(ه.ق) به عنوان منشی و رئیس دفتر میرزا علیخان امینالدوله (داییاش) به تبریز رفت. | پس از قتل ناصرالدینشاه کار درباری را رها کرد و در سال 1314(ه.ق) به عنوان منشی و رئیس دفتر میرزا علیخان امینالدوله (داییاش) به تبریز رفت. | ||
امینالدوله به مدت یک سال وزیر اعظم و بعد صدراعظم مظفرالدین شاه شد و طبعا میرزا احمدخان هم رئیس دفتر اختصاصی صدراعظم بود.[5] پس از برکناری امینالدوله، قوام با محسنخان پسر امینالدوله همسفر شده به اروپا رفت.[6]دبیر حضور بعد از 2 سال در اواخر 1318(ه.ق) به تهران بازگشت. برای دیدار پدرش به شیراز رفت.(در این زمان پدرش برای وزارت شعاعالسلطنه در شیراز بود.) در آنجا رئیس دفتر شعاعالسلطنه شد و علاوه بر ریاست دفتر کلیۀ کارهای پدرش را انجام میداد و در حقیقت ادارۀ امور حکومتی فارس به عهدۀ او قرار گرفت. با صدارت عینالدوله، دبیر حضور فرمان ریاست دفتر اختصاصی صدراعظم را گرفت.<ref name=":2" / | امینالدوله به مدت یک سال وزیر اعظم و بعد صدراعظم مظفرالدین شاه شد و طبعا میرزا احمدخان هم رئیس دفتر اختصاصی صدراعظم بود.[5] پس از برکناری امینالدوله، قوام با محسنخان پسر امینالدوله همسفر شده به اروپا رفت.[6]دبیر حضور بعد از 2 سال در اواخر 1318(ه.ق) به تهران بازگشت. برای دیدار پدرش به شیراز رفت.(در این زمان پدرش برای وزارت شعاعالسلطنه در شیراز بود.) در آنجا رئیس دفتر شعاعالسلطنه شد و علاوه بر ریاست دفتر کلیۀ کارهای پدرش را انجام میداد و در حقیقت ادارۀ امور حکومتی فارس به عهدۀ او قرار گرفت. با صدارت عینالدوله، دبیر حضور فرمان ریاست دفتر اختصاصی صدراعظم را گرفت.<ref name=":2">پژوهه - [http://pajoohe.ir/%D8%A7%D8%AD%D9%85%D8%AF-%D9%82%D9%88%D8%A7%D9%85__a-39605.aspx احمد قوام]</ref> | ||
قوام السلطنه در زمان ۶ پادشاه زیست ( ناصرالدین شاه ، مظفرالدین شاه ، محمدعلی شاه ، احمدشاه ، رضاشاه ومحمدرضاشاه ) که به ۵ تن آنها خدمت کرد ( به غیر از ناصرالدینشاه) . قوام قبل از مشروطيت دو باررئيس دفتر دو صدراعظم شد و مدتي هم رياست دفتر مخصوص مظفرالدين شاه راعهدهدار بود.او ظرف چهل سال ، بيست و چهار فرمان وزارت دريافت كرد و طي سي و يك سال ، پنج بار جامه صدرات پوشيد و ده كابينه معرفي كرد و يازده فرمان نخست وزيري براي او صادر شد .علاوه بر مناصب ياد شده ، سه سال فرمانرواي كل خراسان و سيستان بود و مدتي نيز وكيل دارالشوراي ملي گرديد.<ref name=":3" /><ref name=":1" /> | |||
قوام السلطنه در زمان ۶ پادشاه زیست ( ناصرالدین شاه ، مظفرالدین شاه ، محمدعلی شاه ، احمدشاه ، رضاشاه ومحمدرضاشاه ) که به ۵ تن آنها خدمت کرد ( به غیر از ناصرالدینشاه) . قوام | |||
== تشابه با مصدق == | == تشابه با مصدق == | ||
خط ۴۶: | خط ۲۷: | ||
بالاتر از همه در سیاست خارجی هر دو با نفوذ زیاد انگلستان مخالف بودند<ref name=":0" /> | بالاتر از همه در سیاست خارجی هر دو با نفوذ زیاد انگلستان مخالف بودند<ref name=":0" /> | ||
قوام از نمونه سیاستمدارانی بود که تکیهگاهش بیش از آنکه به مردم باشد، به لابیها و احزاب سیاسی و بازی با عناصر قدرت همچون دربار و نیروی نظامی بود. برعکس آن ما سیاستمداری داریم مانند مصدق که پایگاه قدرتش را روی مردم متمرکز کرده بود، اما درنهایت هر دو این سیاستمدارها به نوعی ناکام شدند.<ref>سرپوش - [http://www.sarpoosh.com/art-cinema/iranian-movies/iranian-movies961007482.html فراز و فرودهای مردی که رئیسالوزرا بود]</ref> | قوام از نمونه سیاستمدارانی بود که تکیهگاهش بیش از آنکه به مردم باشد، به لابیها و احزاب سیاسی و بازی با عناصر قدرت همچون دربار و نیروی نظامی بود. برعکس آن ما سیاستمداری داریم مانند مصدق که پایگاه قدرتش را روی مردم متمرکز کرده بود، اما درنهایت هر دو این سیاستمدارها به نوعی ناکام شدند.<ref>سرپوش - [http://www.sarpoosh.com/art-cinema/iranian-movies/iranian-movies961007482.html فراز و فرودهای مردی که رئیسالوزرا بود]</ref>[[پرونده:دستخط زیبای قوامالسلطنه در نوشتن فرمان مشروطیت.jpg|بندانگشتی|400x400پیکسل|دستخط زیبای قوامالسلطنه در نوشتن فرمان مشروطیت]] | ||
== | == قوام در زمان قاجار == | ||
در سفر سوم مظفرالدین شاه به فرنگ(1323) در صف همراهان شاه بود. پس از بازگشت ترفیع مقام یافت و با لقب(وزیر حضور) رئیس دفتر مخصوص شاه شد. پس از درگذشت(نریمانخان قوامالسلطنه) وزیر حضور لقب قوامالسلطنه گرفت.[8]باقر عاقلی میگوید: البته با پیشکشی 5 هزار اشرفی به مظفرالدین شاه این لقب را از آن خود کرد. | |||
قوام مشروطه خواه بود و با مشروطهخواهان در ارتباط بود و آنان را از تحولاتی که در دربار جریان داشت با خبر میساخت. بالاخره فرمان مشروطه به خط زیبا و خوش قوامالسلطنه در 13 مرداد 1285(ه.ش) به امضای شاه رسید.[9] | |||
بعد از مرگ مظفرالدین شاه به اروپا رفت و در پی سقوط محمدعلی شاه و پیروزی مشروطهخواهان، کار دولتی خود را آغاز کرد.[10] | |||
قوام در کابینۀ مستوفیالممالک وزیر جنگ شد و لایحۀ خلع سلاح مجاهدین را به تصویب رساند. وی تا سال 1296 مجموعا 9 بار در راس وزارتخانههای عدلیه، مالیه و داخله قرار گرفت و در همان سال با اختیارات کامل به فرمانفرمایی خراسان و سیستان تعیین گردید.[11] | |||
قدرت قوام در خراسان افزود تا جایی که او را(خدای خراسان) میگفتند.[12] حکومت قوام در خراسان 3 سال به طول انجامید. پس از کودتای 1299 و آمدن سیّد ضیاءالدین طباطبایی در 13 فروردین 1300(ه.ش) به دستور سیّد دستگیر شد.[13] علت دستگیری قوام اطاعت تامّه نداشتن از رئیس الوزراء و اینکه به سیّد ضیاء خبر رسید که والی خراسان با زبردست، خان در صدد طرح نقشه بر علیه نفوذ و قدرت کابینه میباشد؛ لذا در صدد دستگیری قوام برآمد. علت دیگر دستگیری، دل خوش نداشتن انگلیسیها از قوام در جریان به رسمیت شناختن پلیس جنوب و قیام تنگستانیها و چاه کوتیها بود.<ref name=":2" /> | |||
==نخستین صدارت == | |||
پس از سقوط کابینۀ سیدضیاء، قوامالسلطنه در خرداد 1300 از طرف شاه رئیسالوزراء شد. از اولین اقداماتی که قوام قبل از تعیین هیات دولت انجام داد آزادی محبوسین سیدضیاء بود. اقدام بعدی وی افتتاح مجلس دورۀ چهارم بود.[15] قوام در مدت زمامداری خود توانست طغیان کلنل محمدتقی خان پسیان، میرزا کوچکخان جنگلی، امیرموید سوادکوهی، ساعدالدولۀ تنکابنی را سرکوب کند.[16] از اقدامات دیگر او تصویب قرارداد 1921، در 24 آذر 1300(ه.ش) بین ایران و شوروی است. همچنین در 14 آذر 1300 عهدنامۀ ایران و افغانستان نیز تصویب شد.[17] | پس از سقوط کابینۀ سیدضیاء، قوامالسلطنه در خرداد 1300 از طرف شاه رئیسالوزراء شد. از اولین اقداماتی که قوام قبل از تعیین هیات دولت انجام داد آزادی محبوسین سیدضیاء بود. اقدام بعدی وی افتتاح مجلس دورۀ چهارم بود.[15] قوام در مدت زمامداری خود توانست طغیان کلنل محمدتقی خان پسیان، میرزا کوچکخان جنگلی، امیرموید سوادکوهی، ساعدالدولۀ تنکابنی را سرکوب کند.[16] از اقدامات دیگر او تصویب قرارداد 1921، در 24 آذر 1300(ه.ش) بین ایران و شوروی است. همچنین در 14 آذر 1300 عهدنامۀ ایران و افغانستان نیز تصویب شد.[17] | ||
یکی از اقدامات سریع کابینۀ قوام واگذاری امتیاز استخراج نفت شمال به کمپانی استاندارد اویل آمریکایی بود که دولت به طور محرمانه مواد قرارداد را تسلیم مجلس نمود و فوریت آن تصویب گردید. سپس دولت شوروی و انگلیس به واگذاری امتیاز نفت شمال اعتراض شدیدی کردند. | یکی از اقدامات سریع کابینۀ قوام واگذاری امتیاز استخراج نفت شمال به کمپانی استاندارد اویل آمریکایی بود که دولت به طور محرمانه مواد قرارداد را تسلیم مجلس نمود و فوریت آن تصویب گردید. سپس دولت شوروی و انگلیس به واگذاری امتیاز نفت شمال اعتراض شدیدی کردند.<ref name=":2" /> | ||
او در ۲۹ دی ماه ۱۳۰۰ به خاطر آنکه برخی از وکلای مجلس به دکتر محمد مصدق وزیر مالیه دولت او که برای اصلاح وضع مالیه خواستار اختیارات بود سخت حمله کردند (به طوری که کار آنها باعث شد دکتر مصدق بعد از نطق خود بیهوش شود) بعد از ایراد نطق تندی در دفاع از وزیر مالیه خود و علیه نمایندگان مجلس از رئیسالوزرایی استعفا داد.<ref name=":1" /> | |||
== دومین == | == دومین == |
ویرایش