۱٬۰۴۴
ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
خط ۱: | خط ۱: | ||
[[پرونده:قلمرو دولت ایلامی با رنگ آبی تیره.jpg|بندانگشتی|قلمرو دولت ایلامی با رنگ آبی تیره]] | [[پرونده:قلمرو دولت ایلامی با رنگ آبی تیره.jpg|بندانگشتی|قلمرو دولت ایلامی با رنگ آبی تیره|369x369پیکسل]] | ||
'''ایلامیان''' یا '''عیلامیها''' یکی از اقوام سرزمین [[ایران]] بودند که از ۳۲۰۰ سال پیش از میلاد تا ۶۴۰ پیش از میلاد، بر بخش بزرگی از مناطق جنوب غربی فلات ایران فرمانروایی میکردند. (تاریخ مکتوب موجود از ۳۲۰۰ پیش از میلاد است) تمدن عیلام یکی از قدیمیترین و نخستین تمدنهای جهان است. بر اساس بخشبندی جغرافیایی امروز، عیلام باستان سرزمینهای خوزستان، فارس، کردستان ایلام و بخشهایی از استانهای بوشهر، استان کرمان، لرستان، استان چهارمحال و بختیاری، و [[کرمانشاه]] و در دورانهایی تا جنوب دریاچه ارومیه را شامل میشد.<ref name=":0">تاریخ واقعی ایران - [http://zartosht-irani.blogspot.al/2010/10/blog-post_09.html ایلامیان]</ref> | '''ایلامیان''' یا '''عیلامیها''' یکی از اقوام سرزمین [[ایران]] بودند که از ۳۲۰۰ سال پیش از میلاد تا ۶۴۰ پیش از میلاد، بر بخش بزرگی از مناطق جنوب غربی فلات ایران فرمانروایی میکردند. (تاریخ مکتوب موجود از ۳۲۰۰ پیش از میلاد است) تمدن عیلام یکی از قدیمیترین و نخستین تمدنهای جهان است. بر اساس بخشبندی جغرافیایی امروز، عیلام باستان سرزمینهای خوزستان، فارس، کردستان ایلام و بخشهایی از استانهای بوشهر، استان کرمان، لرستان، استان چهارمحال و بختیاری، و [[کرمانشاه]] و در دورانهایی تا جنوب دریاچه ارومیه را شامل میشد.<ref name=":0">تاریخ واقعی ایران - [http://zartosht-irani.blogspot.al/2010/10/blog-post_09.html ایلامیان]</ref> | ||
حدود آن از غرب به دجله و از شرق قسمتی از پارس، از شمال امتداد راهی که از بابل به همدان میرفت از جنوب خلیج فارس تا بوشهر بودهاست. مهمترین شهرهای آن شوش، در نزدیکی اندیمشک و ماداکتو در ساحل رود کرخه و خانواده یعنی خرمآباد امروزیست. این تمدن، مهمترین و نیرومندترین و دیرپاترین تمدن ایران قبل از ورود [[آریایی|آریاییها]] بوده که در حوزه رود کارون پدیدار شدهاست و تاریخ پیچیدهای دارد. ایلامیان نه آریایی بودند و نه سامی. برخی از پژوهشگران ایلامیان را با دراویدیان هند همخانواده میدانند.<ref name=":1" /><ref name=":2">وبلاگ - [http://www.susacity.ir/persianhistory/elam.htm ایلامیها]</ref> | حدود آن از غرب به دجله و از شرق قسمتی از پارس، از شمال امتداد راهی که از بابل به همدان میرفت از جنوب [[خلیج فارس]] تا بوشهر بودهاست. مهمترین شهرهای آن شوش، در نزدیکی اندیمشک و ماداکتو در ساحل رود کرخه و خانواده یعنی خرمآباد امروزیست. این تمدن، مهمترین و نیرومندترین و دیرپاترین تمدن ایران قبل از ورود [[آریایی|آریاییها]] بوده که در حوزه رود کارون پدیدار شدهاست و تاریخ پیچیدهای دارد. ایلامیان نه آریایی بودند و نه سامی. برخی از پژوهشگران ایلامیان را با دراویدیان هند همخانواده میدانند.<ref name=":1" /><ref name=":2">وبلاگ - [http://www.susacity.ir/persianhistory/elam.htm ایلامیها]</ref> | ||
در سالهای ۶۴۸ تا ۶۴۶ پیش از میلاد، آشور بانیپال به ایلام حمله کرد و این تمدن رو به نابودی رفت.<ref name=":4" /> | در سالهای ۶۴۸ تا ۶۴۶ پیش از میلاد، آشور بانیپال به ایلام حمله کرد و این تمدن رو به نابودی رفت.<ref name=":4" /> | ||
خط ۱۱: | خط ۱۱: | ||
عیلامیها مملکت خود را (انزان سوسونکا) مینامیدند. کلمه عیلام به معنی کوهستان بود و اطلاق به آن محلی میشد که کوهستان بود. پیش از آمدن ایلامیها، جلگههای شمال خلیج فارس از جمله قدیمیترین نواحی متمدن تاریخ جهان بوده و ناحیه شوش از حدود ۴۰۰۰ سال پیش از میلاد محل سکونت بوده و زیر فرمان پادشاهان آکد (تمدنی در شمال بابل) قرار داشت. هنگامی که نخستین عیلامیها به این ناحیه وارد شدند ضمن سکونت، زیر فرمان پادشاهی سومری اور قرار گرفتند. | عیلامیها مملکت خود را (انزان سوسونکا) مینامیدند. کلمه عیلام به معنی کوهستان بود و اطلاق به آن محلی میشد که کوهستان بود. پیش از آمدن ایلامیها، جلگههای شمال خلیج فارس از جمله قدیمیترین نواحی متمدن تاریخ جهان بوده و ناحیه شوش از حدود ۴۰۰۰ سال پیش از میلاد محل سکونت بوده و زیر فرمان پادشاهان آکد (تمدنی در شمال بابل) قرار داشت. هنگامی که نخستین عیلامیها به این ناحیه وارد شدند ضمن سکونت، زیر فرمان پادشاهی سومری اور قرار گرفتند. | ||
عیلامیان، بسیاری از ویژگیهای تمدن سومر از جمله یادگرفتن خط میخی و جایگزین کردن آن به جای خط تصویری خود دریافتند. عیلامیها قوم سلحشوری بودند و رقیب اصلی آنها آشوریان بودند که بر بینالنهرین (عراق کنونی) حکومت میکردند. آنچه که | عیلامیان، بسیاری از ویژگیهای تمدن سومر از جمله یادگرفتن خط میخی و جایگزین کردن آن به جای خط تصویری خود دریافتند. عیلامیها قوم سلحشوری بودند و رقیب اصلی آنها آشوریان بودند که بر بینالنهرین (عراق کنونی) حکومت میکردند. آنچه که از آثار باقیمانده نشان میدهد که عیلامیها از نخستین اقوامی بودند که دارای مدارک مکتوبی بودهاند و کارهای اداری را با دستورالعملهای مکتوب انجام میدادهاند. | ||
ایلامیان هرگز زیر دولت نبودند؛ ولی در سال ۲۲۸۰ پیش از میلاد که در اوج قدرت خود بودند، اور پایتخت سومریان را اشغال و غارت و خدای ویژه آن را به اسارت بردند. سومر مستعمره و | ایلامیان هرگز زیر دولت نبودند؛ ولی در سال ۲۲۸۰ پیش از میلاد که در اوج قدرت خود بودند، اور پایتخت سومریان را اشغال و غارت و خدای ویژه آن را به اسارت بردند. سومر مستعمره و خراجگذار ایلام شد و در پایان در ۲۱۱۵ پیش از میلاد در دوره فرمانروایی ریم سین دولت مشترک سومری – اکدی را به طرزی نابود کردند که ملت سومر هیچگاه نتوانست از خرابههای تاریخ سر برآورد.<ref name=":1">تاریخ ما - [https://tarikhema.org/ancient/iran/23435/تمدن-عیلام/ تمدن عیلام]</ref> | ||
== قلمرو فرمانروایی ایلامیان == | == قلمرو فرمانروایی ایلامیان == | ||
پادشاهی عیلام در اوج قدرت خود توانستهبود حتی بر بخشهای مهمی از بینالنهرین هم چیرگی یابد، اما محدوده قدرت مرکزی عیلام شامل سراسر سرزمین ایران نمیشدهاست. این پادشاهی اتحادی بوده که ایلها و طوایف منطقه را دربر میگرفته، اما چنین یکپارچگی میتواند به معنی امپراتوری نباشد. هرگاه عیلامیان قدرت داشتند، نقش مهمی در درگیریهای سیاسی | پادشاهی عیلام در اوج قدرت خود توانستهبود حتی بر بخشهای مهمی از بینالنهرین هم چیرگی یابد، اما محدوده قدرت مرکزی عیلام شامل سراسر سرزمین ایران نمیشدهاست. این پادشاهی اتحادی بوده که ایلها و طوایف منطقه را دربر میگرفته، اما چنین یکپارچگی میتواند به معنی امپراتوری نباشد. هرگاه عیلامیان قدرت داشتند، نقش مهمی در درگیریهای سیاسی بینالنهرین بازی کرده و حتی بر بخشهایی از آن سرزمین ولو در زمان کوتاهی فرمان راندهاند. آنها در حدود سال ۱۹۰۰ پیش از میلاد بینالنهرین را به تصرف خود درآوردند و حکومت سومری را برای همیشه از صحنه تاریخ بیرون کردند. اما بهطور کلی بیشتر زیر نفوذ و خراجگذار اقوام سامی و سومری میانرودان بودند. | ||
پروفسور گیرشمن و بسیاری از تاریخدانان دیگر محل کنونی شهر مسجد سلیمان را پایتخت هخامنشیان میدانند. | پروفسور گیرشمن و بسیاری از تاریخدانان دیگر محل کنونی شهر مسجد سلیمان را پایتخت هخامنشیان میدانند. | ||
خط ۲۹: | خط ۲۹: | ||
# عهدی که تاریخ عیلام با تاریخ دولت بابل مربوط میشود (۲۲۶۵ تا ۷۴۵ پیش از میلاد) | # عهدی که تاریخ عیلام با تاریخ دولت بابل مربوط میشود (۲۲۶۵ تا ۷۴۵ پیش از میلاد) | ||
# عهدی که آشور جدید رقیب عیلام است (۷۴۵ تا ۶۴۵ پیش از میلاد) | # عهدی که آشور جدید رقیب عیلام است (۷۴۵ تا ۶۴۵ پیش از میلاد) | ||
عیلام در سال ۶۴۵ پیش از میلاد به دست | عیلام در سال ۶۴۵ پیش از میلاد به دست آشور بانیپال منقرض گردید.<ref name=":3" /> | ||
== عهد اول == | == عهد اول == | ||
دراین عهد تاریخ عیلام تاریک است. با وجود این دیده میشود که پاتسیهای سومر و اکد با عیلامیان جنگهای دفاعی میکنند، اگر هم گاهی غالب میشوند تسلط آنان بر عیلام دوامی ندارد و عاقبت عیلام بر سومر و اکد دست یافته دولت ایشان را منقرض میسازد.<ref name=":3" /> | دراین عهد تاریخ عیلام تاریک است. با وجود این دیده میشود که پاتسیهای سومر و اکد با عیلامیان جنگهای دفاعی میکنند، اگر هم گاهی غالب میشوند تسلط آنان بر عیلام دوامی ندارد و عاقبت عیلام بر سومر و اکد دست یافته دولت ایشان را منقرض میسازد.<ref name=":3" /> | ||
کهنترین منبعی که در آن نام ایلام ذکر شده، متعلق به ۲۶۸۰ پیش از میلاد است. درفهرست شاهان سومری آمدهاست که ان-مبرگیسی پادشاه نیمه | کهنترین منبعی که در آن نام ایلام ذکر شده، متعلق به ۲۶۸۰ پیش از میلاد است. درفهرست شاهان سومری آمدهاست که ان-مبرگیسی پادشاه نیمه افسانهای نخستین دودمان کیش، به ایلام لشکر کشید و از آنجا غنایم بسیاری به چنگ آورد. | ||
شروع تاریخ ایلام از حدود ۲۵۰۰ پیش از میلاد است. منطقه انشان از جمله مراکز پادشاهی کوچکی بود که پادشاهی بزرگ ایلام را تشکیل میداد.<ref name=":4" /> | شروع تاریخ ایلام از حدود ۲۵۰۰ پیش از میلاد است. منطقه انشان از جمله مراکز پادشاهی کوچکی بود که پادشاهی بزرگ ایلام را تشکیل میداد.<ref name=":4" /> | ||
خط ۴۸: | خط ۴۸: | ||
نزدیک به ۲۲۰۰ پیش از میلاد، کوتیک اینشوشینیک پادشاه نیرومند انشان بین دولتهای محلی در منطقه اتحاد پدیدآورد و خود در راس آن قرار گرفت و به این ترتیب پایهگذار ایلام بزرگ شد.<ref name=":4" /> | نزدیک به ۲۲۰۰ پیش از میلاد، کوتیک اینشوشینیک پادشاه نیرومند انشان بین دولتهای محلی در منطقه اتحاد پدیدآورد و خود در راس آن قرار گرفت و به این ترتیب پایهگذار ایلام بزرگ شد.<ref name=":4" /> | ||
در حدود سال ۱۹۰۰ پیش از میلاد | در حدود سال ۱۹۰۰ پیش از میلاد بینالنهرین را به تصرف خود درآوردند و حکومت سومری را برای همیشه از صحنه تاریخ بیرون کردند.<ref name=":0" /> | ||
در قرن ۱۲ پیش از میلاد، ایلامیان به پادشاهی پانصد ساله کاسیها در سرزمین بابل پایان دادند. | در قرن ۱۲ پیش از میلاد، ایلامیان به پادشاهی پانصد ساله کاسیها در سرزمین بابل پایان دادند. | ||
خط ۷۴: | خط ۷۴: | ||
== زبان عیلامی == | == زبان عیلامی == | ||
زبان عیلامی با هیچیک از زبانهای سامی و هندواروپایی ارتباط نداشته و زبانی جدا بهشمار میآید. برخی از پژوهشگران این زبان را با زبان دراویدی در هند همخانواده میدانند. | زبان عیلامی با هیچیک از زبانهای سامی و هندواروپایی ارتباط نداشته و زبانی جدا بهشمار میآید. برخی از پژوهشگران این زبان را با زبان دراویدی در هند همخانواده میدانند. | ||
زبانِ عیلامی، جایگاه خود را پس از ورود اقوام آریائی نیز نگه داشت و زبان دوم نوشتاری | زبانِ عیلامی، جایگاه خود را پس از ورود اقوام آریائی نیز نگه داشت و زبان دوم نوشتاری حکومت ایران در دورانِ هخامنشی بود. در بیشتر سنگ نوشتههای عصر هخامنشی ترجمه عیلامی و بابلی (زبان بینالمللی آن روزگار) نوشتهها نیز آمدهاست. | ||
ابن ندیم صاحب «الفهرست» در نقل قولی از المقنع (عبدالله ابن المقنع) زبانهای ایرانی را «پهلوی، دری، خوزی، پارسی و سریانی» میشمارد که گواهیست بر حضور زبان عیلامی (خوزی) تا دورههای آغازین اسلامی.<ref name=":0" /> | ابن ندیم صاحب «الفهرست» در نقل قولی از المقنع (عبدالله ابن المقنع) زبانهای ایرانی را «پهلوی، دری، خوزی، پارسی و سریانی» میشمارد که گواهیست بر حضور زبان عیلامی (خوزی) تا دورههای آغازین اسلامی.<ref name=":0" /> | ||
خط ۹۰: | خط ۹۰: | ||
عیلامیها از نظر معتقدات مانند مذهب سومریها جهان را پر از ارواح و اشکال میدانستند و بر این باور بودند که ارواح در مکان تاریک جنگل سکنی دارند و رب النوع آنها شوشیناک (شوشینک) نام داشت؛ ولی پرستش شوشیانیک را فقط پادشاهان وپیشوایان مذهبی میتوانستند انجام دهند. بعد از شوشیناک آنها به شش رب النوع وپس از آن به گروهی از ارواح معتقد بودند. آنها مجسمه خدایان را میساختند بنابراین مذهب آنها شرک و بتپرستی بودهاست. پیشوایان مذهبی هم قدرت بسیار داشتند و چنین به نظر میرسد که آداب مذهبی مردم عیلام مانند آداب مذهبی مردم بابل شباهت داشتهاست.<ref name=":1" /> | عیلامیها از نظر معتقدات مانند مذهب سومریها جهان را پر از ارواح و اشکال میدانستند و بر این باور بودند که ارواح در مکان تاریک جنگل سکنی دارند و رب النوع آنها شوشیناک (شوشینک) نام داشت؛ ولی پرستش شوشیانیک را فقط پادشاهان وپیشوایان مذهبی میتوانستند انجام دهند. بعد از شوشیناک آنها به شش رب النوع وپس از آن به گروهی از ارواح معتقد بودند. آنها مجسمه خدایان را میساختند بنابراین مذهب آنها شرک و بتپرستی بودهاست. پیشوایان مذهبی هم قدرت بسیار داشتند و چنین به نظر میرسد که آداب مذهبی مردم عیلام مانند آداب مذهبی مردم بابل شباهت داشتهاست.<ref name=":1" /> | ||
بزرگترین خدای ایلامیان هومبان یا گل بود. الهه این شوشیک در | بزرگترین خدای ایلامیان هومبان یا گل بود. الهه این شوشیک در مرتبه بعدی قرار داشت. قرار گرفتن الاهه در مقام بالاترین مرتبه خدایان، نشان از احترام آنها به مقام زن بود. آنها علاوه بر دهها خدای ایلامی به خدایان بابلی نیز اهمیت میدادند. خدایان برای خود معابدی داشتند که معروفترین آنها در هفت تپه و چغازنبیل یافت شدهاست.<ref name=":4" /> | ||
== اشیای تاریخی بهجامانده از ایلامیان == | == اشیای تاریخی بهجامانده از ایلامیان == |
ویرایش