۳۹۵
ویرایش
سلطنت پهلوی: تفاوت میان نسخه‌ها
پرش به ناوبری
پرش به جستجو
بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۲۰: | خط ۲۰: | ||
اوج جنبش جنگل با پیروزی انقلاب اکتبر 1917 در روسیه و آغاز حکومت بلشویکها همزمان بود. حکومت نوپا، اندکی پس از پاگرفتن، همۀ قراردادهای استعماری دوران حکومت تزارها با ایران را الغاکرد. تروتسکی، «کمیسر خلق برای روابط خارجی»، در 26دیماه 1296 (16ژانویه 1918) «کلیۀ معاهدات تحمیلی به ایران» را فاقد اعتبار اعلام کرد. | اوج جنبش جنگل با پیروزی انقلاب اکتبر 1917 در روسیه و آغاز حکومت بلشویکها همزمان بود. حکومت نوپا، اندکی پس از پاگرفتن، همۀ قراردادهای استعماری دوران حکومت تزارها با ایران را الغاکرد. تروتسکی، «کمیسر خلق برای روابط خارجی»، در 26دیماه 1296 (16ژانویه 1918) «کلیۀ معاهدات تحمیلی به ایران» را فاقد اعتبار اعلام کرد. | ||
احمدشاه قاجار (21ساله) پس از کنارکشیدن روسها، که حامی اصلی دولت مرکزی ایران بودند، برای اداره کشور از توانی برخوردار نبود و قوای قزّاق، اصلی ترین نیروی نظامی آن روز ایران، نیز که دست پروردۀ حکومت تزاری روس بود، پس از تغییر سیاست حکومت جدید در روسیه، کارآیی اش را به شکل سابق، از دست داده بود. | احمدشاه قاجار (21ساله) پس از کنارکشیدن روسها، که حامی اصلی دولت مرکزی ایران بودند، برای اداره کشور از توانی برخوردار نبود و قوای قزّاق، اصلی ترین نیروی نظامی آن روز ایران، نیز که دست پروردۀ حکومت تزاری روس بود، پس از تغییر سیاست حکومت جدید در روسیه، کارآیی اش را به شکل سابق، از دست داده بود.<ref name=":0" /> | ||
پس از کوتاه شدن دست استعماری روس در ایران، استعمار انگلیس، که در نیمۀ مرکزی و جنوبی ایران چیرگی داشت، به فکر سلطه بر سراسر ایران افتاد. تنها مانع رسیدن به این مقصود، جنبش جنگل، به فرماندهی میرزا کوچک خان جنگلی بود. از این رو، برای نابودی این جنبش دست به کارشد و برای پیشبرد این مقصود شوم، بلافاصله پس از لغو «کلیۀ معاهدات تحمیلی» روسیه به ایران، در همان اوایل سال 1918 یکی از '''افسران''' تزار به نام بیچراخُف، را که فرماندهی حدود هزارتن از قزّاقهای ضد انقلاب را به عهده داشت، با واگذاری مبلغ کلانی به او، به خدمت گرفت | پس از کوتاه شدن دست استعماری روس در ایران، استعمار انگلیس، که در نیمۀ مرکزی و جنوبی ایران چیرگی داشت، به فکر سلطه بر سراسر ایران افتاد. تنها مانع رسیدن به این مقصود، جنبش جنگل، به فرماندهی میرزا کوچک خان جنگلی بود. از این رو، برای نابودی این جنبش دست به کارشد و برای پیشبرد این مقصود شوم، بلافاصله پس از لغو «کلیۀ معاهدات تحمیلی» روسیه به ایران، در همان اوایل سال 1918 یکی از '''افسران''' تزار به نام بیچراخُف، را که فرماندهی حدود هزارتن از قزّاقهای ضد انقلاب را به عهده داشت، با واگذاری مبلغ کلانی به او، به خدمت گرفت<ref name=":0" /> | ||
چند ماه بعد، قوای نظامی انگلیس تحت فرماندهی ژنرال دنسترویل، فرمانده نیروهای انگلیسی در شمال و غرب ایران، همراه با نیروهای تحت فرمان بیچراخُف، در 21خرداد1297 (12ژوئن1918ـ 4رمضان 1336قمری) با توپخانه سنگین، هواپیما و زرهپوش به نیروهای تحت فرمان میرزا کوچک خان، که جز تفنگ و دو مسلسل سلاح دیگری نداشتند، در پل منجیل (محل کنونی سدّ سپیدرود) یورش بردند. در این یورش 18تن از رزمندگان جنگل به شهادت رسیدند و محمودخان ژولیده، که فرمانده نیروهای جنگل در پل منجیل بود، زخمی شد. انگلیسیها او را برای مداوا به قزوین بردند، امّا او حاضر نشد به مداوای «دشمنان وطن» تن دهد و به شهادت رسید. | چند ماه بعد، قوای نظامی انگلیس تحت فرماندهی ژنرال دنسترویل، فرمانده نیروهای انگلیسی در شمال و غرب ایران، همراه با نیروهای تحت فرمان بیچراخُف، در 21خرداد1297 (12ژوئن1918ـ 4رمضان 1336قمری) با توپخانه سنگین، هواپیما و زرهپوش به نیروهای تحت فرمان میرزا کوچک خان، که جز تفنگ و دو مسلسل سلاح دیگری نداشتند، در پل منجیل (محل کنونی سدّ سپیدرود) یورش بردند. در این یورش 18تن از رزمندگان جنگل به شهادت رسیدند و محمودخان ژولیده، که فرمانده نیروهای جنگل در پل منجیل بود، زخمی شد. انگلیسیها او را برای مداوا به قزوین بردند، امّا او حاضر نشد به مداوای «دشمنان وطن» تن دهد و به شهادت رسید.<ref name=":0" /> | ||
== نخست وزیری وثوق الدوله == | == نخست وزیری وثوق الدوله == | ||
| خط ۳۱: | خط ۳۱: | ||
وثوق الدوله که از مرداد1297 تا تیرماه 1299 بر سر کار بود، از ابتدای نخست وزیری، مذاکرات محرمانه یی را با انگلیسی ها آغازکرد و پس از 9ماه مذاکره، قرارداد جنجال برانگیز «1919» بین ایران و انگلیس را در 17مرداد1298 (9اوت1919 ـ 12ذی قعده1337) امضاکرد. براساس این قرارداد تمام امور کشوری و لشکری ایران زیر نظر مستشاران انگلیسی و با مجوّز آنان انجام می شد. | وثوق الدوله که از مرداد1297 تا تیرماه 1299 بر سر کار بود، از ابتدای نخست وزیری، مذاکرات محرمانه یی را با انگلیسی ها آغازکرد و پس از 9ماه مذاکره، قرارداد جنجال برانگیز «1919» بین ایران و انگلیس را در 17مرداد1298 (9اوت1919 ـ 12ذی قعده1337) امضاکرد. براساس این قرارداد تمام امور کشوری و لشکری ایران زیر نظر مستشاران انگلیسی و با مجوّز آنان انجام می شد. | ||
در آستانۀ بسته شدن قرارداد بين انگليس و وثوقالدّوله, فرماندهي نيروهاي قزّاق در فومنات, شَفت و ديگر حوزههاي استقراري جنبش جنگل حكومت نظامي اعلام نمود و حمله و هجوم به نیروهای مستقر در جنگل دامنۀ گسترده تری پیداکرد و در نتيجه, موج تسليم شدنها و امان نامه گرفتنها نيز بيشتر شد. | در آستانۀ بسته شدن قرارداد بين انگليس و وثوقالدّوله, فرماندهي نيروهاي قزّاق در فومنات, شَفت و ديگر حوزههاي استقراري جنبش جنگل حكومت نظامي اعلام نمود و حمله و هجوم به نیروهای مستقر در جنگل دامنۀ گسترده تری پیداکرد و در نتيجه, موج تسليم شدنها و امان نامه گرفتنها نيز بيشتر شد.<ref name=":0" /> | ||
== اعلام حکومت نظامی در منطقه فومنات == | == اعلام حکومت نظامی در منطقه فومنات == | ||
حدود دو هفته بعد از امضای این قرارداد، در روز 2شهریور 1298، عبدالحسین تیمورتاش، حکمران گیلان و طوالش، در سراسر منطقۀ فومنات، که از مراکز مهم استقرار نیروهای جنبش جنگل بود، حکومت نظامی اعلام کرد و یورش به رزمندگان جنگل، به صورت وحشیانه تری، آغازشد. در دورۀ حکومت او در گیلان بود که دکتر حشمت، از یاران نزدیک میرزا کوچک خان، به دارآویخته شد. | حدود دو هفته بعد از امضای این قرارداد، در روز 2شهریور 1298، عبدالحسین تیمورتاش، حکمران گیلان و طوالش، در سراسر منطقۀ فومنات، که از مراکز مهم استقرار نیروهای جنبش جنگل بود، حکومت نظامی اعلام کرد و یورش به رزمندگان جنگل، به صورت وحشیانه تری، آغازشد. در دورۀ حکومت او در گیلان بود که دکتر حشمت، از یاران نزدیک میرزا کوچک خان، به دارآویخته شد. | ||
در این یورشهای نابرابر و ویرانگر، رضاخان از فرماندهان قزّاق و از عاملان اصلی سرکوب جنبش بود و در چشم فرماندهان انگلیسی و قزّاق، خوش درخشید و با این خوشخدمتی به «دشمنان وطن» پله های ترقی را به سرعت پیمود. | در این یورشهای نابرابر و ویرانگر، رضاخان از فرماندهان قزّاق و از عاملان اصلی سرکوب جنبش بود و در چشم فرماندهان انگلیسی و قزّاق، خوش درخشید و با این خوشخدمتی به «دشمنان وطن» پله های ترقی را به سرعت پیمود. <ref name=":0" /> | ||
== مخالفتها با قرارداد 1919 == | == مخالفتها با قرارداد 1919 == | ||
| خط ۴۷: | خط ۴۷: | ||
مشیرالدوله حاضر نشد همچون همتای پیشین خود مفاد قرارداد را به اجرا دربیاورد و آن را به تصویب مجلس شورا موکول کرد. | مشیرالدوله حاضر نشد همچون همتای پیشین خود مفاد قرارداد را به اجرا دربیاورد و آن را به تصویب مجلس شورا موکول کرد. | ||
انگلیس پس از ناکامی در پیشبرد قرارداد استعماری «1919»، راه دیگری برگزید که درصورت تحقّق آن، منافع درازمدتش تضمین قوی تری پیدامی کرد: راه ایجاد یک دولت متمرکز قدرتمند، که جنبشهای محلی و آشوبهای منطقه یی را از میان بردارد و دربرابر نفوذ دولت نوپای شوروی سد و راهبند ایجاد کند. | انگلیس پس از ناکامی در پیشبرد قرارداد استعماری «1919»، راه دیگری برگزید که درصورت تحقّق آن، منافع درازمدتش تضمین قوی تری پیدامی کرد: راه ایجاد یک دولت متمرکز قدرتمند، که جنبشهای محلی و آشوبهای منطقه یی را از میان بردارد و دربرابر نفوذ دولت نوپای شوروی سد و راهبند ایجاد کند.<ref name=":0" /> | ||
== سرکوب قیامهای منطقه ای == | == سرکوب قیامهای منطقه ای == | ||
مشیرالدوله در راستای این سیاست جدید انگلیس اقدامات مؤثری انجام داد که از جمله، می توان به سرکوب قیام تبریز به رهبری شیخ محمد خیابانی در 22 شهریور 1299 (29ذیحجۀ 1338قمری) و شهادت خود او، ازمیان بردن جنبش تنگستانیها و چاکوتاهی ها و تلاش برای ازمیان بردن جنبش جنگل اشاره کرد. با وجود این خوشخدمتی ها، مخالفت آشکارش با قرارداد1919 و ردّ درخواست انگلیس برای برکناری استاروسلسکی، فرمانده روسی قوای قزاق، و سپردن زِمام قوای قزاق به فرماندهان انگلیسی، او را از چشم انگلیسیها انداخت. | مشیرالدوله در راستای این سیاست جدید انگلیس اقدامات مؤثری انجام داد که از جمله، می توان به سرکوب قیام تبریز به رهبری شیخ محمد خیابانی در 22 شهریور 1299 (29ذیحجۀ 1338قمری) و شهادت خود او، ازمیان بردن جنبش تنگستانیها و چاکوتاهی ها و تلاش برای ازمیان بردن جنبش جنگل اشاره کرد. با وجود این خوشخدمتی ها، مخالفت آشکارش با قرارداد1919 و ردّ درخواست انگلیس برای برکناری استاروسلسکی، فرمانده روسی قوای قزاق، و سپردن زِمام قوای قزاق به فرماندهان انگلیسی، او را از چشم انگلیسیها انداخت. | ||
مشیرالدوله در سوم آبان 1299، در جریان مخالفتش با برکناری استاروسلسکی، و مخالفتهای برآمده از شهادت خیابانی و «شیخ حسین چاه کوتاهی» استعفاداد که خشم مدرّس را برانگیخت. به جای او سپهدار اعظم (فتح الله اکبر)، که فردی ضعیف اما مورد اعتماد انگلیسی ها بود، به نخست وزیری نشانده شد. او نیز کاری از پیش نبرد و چند هفته پیش از کودتای انگلیسی سوم اسفند1299 کناره گرفت. | مشیرالدوله در سوم آبان 1299، در جریان مخالفتش با برکناری استاروسلسکی، و مخالفتهای برآمده از شهادت خیابانی و «شیخ حسین چاه کوتاهی» استعفاداد که خشم مدرّس را برانگیخت. به جای او سپهدار اعظم (فتح الله اکبر)، که فردی ضعیف اما مورد اعتماد انگلیسی ها بود، به نخست وزیری نشانده شد. او نیز کاری از پیش نبرد و چند هفته پیش از کودتای انگلیسی سوم اسفند1299 کناره گرفت.<ref name=":0" /> | ||
== کودتای سوم اسفند رضاشاه == | == کودتای سوم اسفند رضاشاه == | ||
کودتای سوم اسفند، زمام نخست وزیری را به سیدضیاء طباطبایی و مقام سردار سپه را به رضاخان «میرپنج» واگذارکرد و پس از صد روز به جای سیدضیا، قوام السطنه به نخست وزیری نشانده شد. کودتا توسط نیروهای قزاق تحت امر انگلیس و افسر مورد اعتماد انگلیس ـ رضاخان ـ انجام شد و به یاری انگلیس، به شتاب، به سوی تثبیت یک قدرت متمرکز قوی و سرسپردۀ آن کشور پیش رفت. | کودتای سوم اسفند، زمام نخست وزیری را به سیدضیاء طباطبایی و مقام سردار سپه را به رضاخان «میرپنج» واگذارکرد و پس از صد روز به جای سیدضیا، قوام السطنه به نخست وزیری نشانده شد. کودتا توسط نیروهای قزاق تحت امر انگلیس و افسر مورد اعتماد انگلیس ـ رضاخان ـ انجام شد و به یاری انگلیس، به شتاب، به سوی تثبیت یک قدرت متمرکز قوی و سرسپردۀ آن کشور پیش رفت. | ||
تا سه ماه پس از کودتای سوم اسفند، رضاخان «سردار سپه» و خانواده اش در همان خانه اجاره یی محلۀ «دروازه قزوین» زندگی می کردند. پس از آن بود که به خانه یی بزرگ‌تر نقل مکان کردند. اما وقتی «سردارسپه» در 21آذر 1304 به تخت شاهی نشست، خانه یی به وسعت «ایران» نصیب «خاندان پهلوی» شد. | تا سه ماه پس از کودتای سوم اسفند، رضاخان «سردار سپه» و خانواده اش در همان خانه اجاره یی محلۀ «دروازه قزوین» زندگی می کردند. پس از آن بود که به خانه یی بزرگ‌تر نقل مکان کردند. اما وقتی «سردارسپه» در 21آذر 1304 به تخت شاهی نشست، خانه یی به وسعت «ایران» نصیب «خاندان پهلوی» شد.<ref name=":0" /> | ||
== جستارهای وابسته == | == جستارهای وابسته == | ||