کاربر:Khosro/صفحه تمرین تفتیش عقاید: تفاوت میان نسخه‌ها

== مقدمه و تعریف تفتیش عقاید ==

=== زمینه‌های تاریخی تفتیش عقاید ===

تفتیش عقاید به‌صورت رسمی در قرن دوازدهم میلادی در اروپا شکل گرفت، زمانی که کلیسای کاتولیک برای مقابله با فرقه‌های بدعت‌گذار مانند کاتارها و والدنسی‌ها، دستگاهی قضایی تأسیس کرد. این دستگاه در قرن سیزدهم با تأسیس تفتیش عقاید پاپی توسط پاپ گرگوری نهم گسترش یافت و در قرن پانزدهم در اسپانیا به اوج خود رسید. تفتیش عقاید اسپانیا، که تحت نظارت پادشاهان کاتولیک چون فردیناند و ایزابلا عمل می‌کرد، نه‌تنها به سرکوب یهودیان و مسلمانان، بلکه به اخاذی و مصادره اموال قربانیان نیز پرداخت.<ref name=":3">[https://fararu.com/fa/news/765056/%D8%B4%DA%A9%D9%86%D8%AC%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%AA%D8%B1%D8%B3%D9%86%D8%A7%DA%A9-%D8%AF%D9%88%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D8%AA%D9%81%D8%AA%DB%8C%D8%B4-%D8%B9%D9%82%D8%A7%DB%8C%D8%AF-%D8%A7%D8%B3%D9%BE%D8%A7%D9%86%DB%8C%D8%A7-%D8%A7%D8%B2-%D8%A7%D8%A8%D8%B2%D8%A7%D8%B1%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%B3%D8%A7%D8%AF%DB%8C%D8%B3%D8%AA%DB%8C-%D8%AA%D8%A7-%D8%A7%D8%AE%D8%A7%D8%B0%DB%8C-%D8%A7%D8%B2-%D9%82%D8%B1%D8%A8%D8%A7%D9%86%DB%8C%D8%A7%D9%86 شکنجه‌های ترسناک دوران تفتیش عقاید اسپانیا؛ از ابزار‌های سادیستی تا اخاذی از قربانیان - سایت فرارو]</ref><ref name=":4">[https://www.aasoo.org/fa/books/868 دستگاه تفتیش عقاید چرا و چگونه به وجود آمد؟ - سایت آسو]</ref> ابزارهای سادیستی مانند "صندلی میخ‌دار" و "چرخ شکنجه" در این دوره برای استخراج اعتراف به کار می‌رفت، که نشان‌دهنده خشونت عریان این سیستم بود.<ref name=":3" />  

== تاریخچه تفتیش عقاید و زمینه‌های ظهور آن در ایران ==

=== تفتیش عقاید در اروپا: ریشه‌ها و تکامل ===

در قرن پانزدهم، تفتیش عقاید اسپانیا تحت نظارت پادشاهان کاتولیک، فردیناند و ایزابلا، به اوج خود رسید. این دوره پس از فتح گرانادا (Reconquista) آغاز شد، زمانی که یهودیان و مسلمانان به اجبار تغییر دین دادند، اما همچنان به "مارانوها" (یهودیان مخفی) و "موریسک‌ها" (مسلمانان مخفی) مظنون بودند. تفتیش عقاید اسپانیا با محاکماتی نمایشی مانند "اوتو دا فه" (Auto-da-Fé) شناخته می‌شود که در آن متهمان در ملأعام سوزانده می‌شدند. ابزارهای شکنجه مانند "گاوبست" (دستگاهی برای خرد کردن استخوان‌ها)، "صندلی میخ‌دار" و "چرخ شکنجه" برای استخراج اعتراف به کار می‌رفت، و مصادره اموال قربانیان به ثروت کلیسا و پادشاهی می‌افزود.<ref name=":3" /><ref name=":2" /> این سیستم نه‌تنها دینی، بلکه ابزاری سیاسی-اقتصادی بود که به تثبیت قدرت متمرکز کمک کرد و تا قرن هجدهم ادامه یافت.<ref name=":7">[https://hassan-mansoor.blog/archives/tag/%D8%AA%D9%81%D8%AA%DB%8C%D8%B4-%D8%B9%D9%82%D8%A7%DB%8C%D8%AF تفتیش عقاید - سایت حسن منصور]</ref>  

=== زمینه‌های تاریخی و فرهنگی تفتیش عقاید در ایران ===

=== شباهت‌ها و تفاوت‌ها با تفتیش عقاید کلاسیک ===

== تفتیش عقاید در ایران معاصر: مصادیق و گروه‌های هدف ==

جمهوری اسلامی ایران از زمان تأسیس در سال ۱۳۵۷، سیاستی سیستماتیک برای سرکوب اقلیت‌های مذهبی در پیش گرفته که شباهت‌های بارزی با تفتیش عقاید تاریخی دارد. [[بهائیان ایران|'''بهائیان''']]، با جمعیتی حدود ۳۰۰ هزار نفر، به دلیل عدم به‌رسمیت‌شناخته‌شدن در قانون اساسی (اصل ۱۳)، هدف اصلی این سرکوب‌ها بوده‌اند. این گروه نه‌تنها از حقوق اولیه مانند تحصیل در دانشگاه‌ها و استخدام در مشاغل دولتی محروم‌اند، بلکه با تخریب اماکن مقدس، مصادره اموال و بازداشت‌های گسترده مواجه شده‌اند. گزارش‌ها حاکی از آن است که از سال ۱۳۵۷ تاکنون، بیش از ۲۰۰ بهائی اعدام شده‌اند و هزاران نفر زندانی یا تبعید شده‌اند، اغلب با اتهامات مبهم چون "جاسوسی برای صهیونیسم" یا "ارتداد"<ref>[https://www.dw.com/fa-ir/%D9%86%DA%AF%D8%A7%D9%87%DB%8C-%D8%A8%D9%87-%D8%B9%D9%84%D9%84-%D8%B3%D8%B1%DA%A9%D9%88%D8%A8-%D8%A8%D9%87%D8%A7%D8%A6%DB%8C%D8%A7%D9%86-%D8%AF%D8%B1-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86/a-41066225 نگاهی به علل سرکوب بهائیان در ایران - سایت دویچه‌وله]</ref><ref name=":8" /> این اتهامات ریشه در تفاسیر ایدئولوژیک دارد که بهائیت را تهدیدی علیه اسلام شیعی تلقی می‌کند، مشابه رویکرد تفتیش عقاید اسپانیا به یهودیان و مسلمانان به‌عنوان "بدعت‌گذار"<ref name=":3" />

=== سرکوب دراویش گنابادی و سایر گروه‌های عرفانی ===

دراویش گنابادی، به‌عنوان بخشی از تصوف شیعی، از دیگر قربانیان تفتیش عقاید در ایران هستند. این گروه، که به دلیل باورهای عرفانی و مراسم خاص خود از سوی نهادهای رسمی "منحرف" تلقی می‌شوند، از دهه ۱۳۸۰ با فشارهای فزاینده مواجه شده‌اند. در سال ۱۳۹۶، در جریان اعتراضات دراویش در تهران (واقعه گلستان هفتم)، صدها نفر بازداشت و ده‌ها نفر به زندان‌های طولانی‌مدت محکوم شدند. حسینیه‌های آن‌ها تخریب شده و رهبرانشان، مانند نورعلی تابنده، تحت حصر خانگی قرار گرفتند.<ref name=":10" /> این اقدامات نشان‌دهنده تلاش نظام برای یکسان‌سازی تفاسیر مذهبی و حذف هرگونه انحراف از اصول رسمی شیعه است، هدفی که با تفتیش عقاید تاریخی هم‌راستاست.<ref name=":0" /> سرکوب دراویش نه‌تنها ریشه مذهبی دارد، بلکه به‌عنوان واکنشی سیاسی به مقاومت آن‌ها در برابر فشارهای حکومتی نیز تعبیر می‌شود.<ref name=":5" />  

تفتیش عقاید در ایران به حوزه مذهب محدود نمی‌شود و دگراندیشان سیاسی و فرهنگی را نیز در بر می‌گیرد. فعالان سیاسی که دیدگاه‌های مخالف ایدئولوژی رسمی را ابراز می‌کنند، با اتهاماتی چون "محاربه"، "تبلیغ علیه نظام" و "توهین به مقدسات" مواجه می‌شوند. این اتهامات، که اغلب بدون مدارک مشخص مطرح می‌شوند، یادآور محاکمات نمایشی تفتیش عقاید است که هدفش حذف صداهای منتقد بود.<ref name=":2" /> برای مثال، در جریان اعتراضات ۱۳۹۸ و ۱۴۰۱، هزاران نفر بازداشت شدند و برخی به اعدام محکوم شدند، فرآیندی که سازمان‌های حقوق بشری آن را "سرکوب سیستماتیک" توصیف کرده‌اند.<ref name=":14">[https://fa.iran-hrm.com/%D8%AD%DA%A9%D9%88%D9%85%D8%AA-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D8%A7%D8%B2-%D8%A7%D8%B5%D9%84%DB%8C-%D8%AA%D8%B1%DB%8C%D9%86-%D8%A8%D8%A7%D9%86%DB%8C%D8%A7%D9%86-%D9%86%D9%82%D8%B6-%D8%A2%D8%B2%D8%A7/ حکومت ایران از اصلی ترین بانیان نقض آزادی عقیده و بیان در جهان - مانیتورینگ حقوق بشر ایران]</ref>

نفوذ تفتیش عقاید به نهادهای آموزشی یکی از نگران‌کننده‌ترین جنبه‌های این پدیده در ایران است. در سال ۱۴۰۰، گزارش‌هایی از توزیع پرسشنامه‌هایی در مدارس تهران منتشر شد که دانش‌آموزان را وادار به افشای عقاید شخصی، مذهبی و خانوادگی خود می‌کرد. این پرسشنامه‌ها، که توسط وزارت آموزش و پرورش تأیید شدند، با هدف شناسایی "انحرافات فکری" طراحی شده بودند و شباهت عجیبی به روش‌های بازجویی تفتیش عقاید کلاسیک داشتند.<ref>[https://old.iranintl.com/%D8%A7%D9%8A%D8%B1%D8%A7%D9%86/%D8%A7%D8%AE%D8%AA%D8%B5%D8%A7%D8%B5%DB%8C-%D8%AA%D9%88%D8%B2%DB%8C%D8%B9-%D9%81%D8%B1%D9%85%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C-%C2%AB%D8%AA%D9%81%D8%AA%DB%8C%D8%B4-%D8%B9%D9%82%D8%A7%DB%8C%D8%AF%C2%BB-%D8%AF%D8%B1-%D9%85%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%B3-%D8%AA%D9%87%D8%B1%D8%A7%D9%86 توزیع فرم‌های «تفتیش عقاید» در مدارس تهران - ایران اینترنشنال]</ref><ref name=":15">[https://www.radiofarda.com/a/questionnaire-inquisition-distributed-students-iran/32465585.html وزرات آموزش و پرورش توزیع پرسشنامه «تفتیش عقاید» بین دانش‌آموزان را تأیید کرد - رادیو فردا]</ref> این اقدام انتقادات گسترده‌ای را برانگیخت و به‌عنوان نقض حریم خصوصی و آزادی عقیده تلقی شد.<ref name=":9" /> در دانشگاه‌ها نیز، دانشجویان به دلیل فعالیت‌های سیاسی یا ابراز عقاید مخالف، اخراج یا تعلیق می‌شوند، و اساتید با نظارت شدید و سانسور مواجه‌اند.<ref name=":5" /> این سیاست‌ها نه‌تنها نسل جوان را تحت فشار ایدئولوژیک قرار می‌دهد، بلکه اعتماد به نهادهای آموزشی را تضعیف کرده است.

روش‌های سرکوب در ایران معاصر، اگرچه از ابزارهای قرون وسطایی فاصله گرفته، همچنان خشن و سازمان‌یافته است. بازداشت‌های خودسرانه، شکنجه‌های جسمی و روانی، و اعتراف‌گیری اجباری از جمله این روش‌ها هستند. نهادهایی چون دادگاه‌های انقلاب و سازمان اطلاعات سپاه با استفاده از قوانین مبهم، دامنه سرکوب را گسترش داده‌اند.<ref name=":10" /> نوکیشان مسیحی گزارش داده‌اند که در بازجویی‌ها مجبور به انکار ایمان خود شده‌اند، و فعالان سیاسی تحت فشارهای شدید اعترافات تلویزیونی پخش کرده‌اند.<ref name=":11" /> نظارت دیجیتال نیز به ابزاری کلیدی تبدیل شده؛ محدودیت‌های اینترنتی و فیلترینگ گسترده، همراه با رصد فعالیت‌های کاربران در فضای مجازی، نشان‌دهنده تلاش نظام برای کنترل ذهن شهروندان است.<ref name=":12" /> مسئله حجاب اجباری و سرکوب زنان به دلیل انتخاب پوشش نیز بخشی از این تفتیش عقاید مدرن است که ریشه در اصول ایدئولوژیک دارد.<ref>[https://iranhr.net/fa/articles/3290/ حق انتخاب پوشش: حق آزادی عقیده و اصل عدم تبعیض - سازمان حقوق بشر ایران]</ref>  

تفتیش عقاید در ایران پیامدهای گسترده‌ای داشته است. سرکوب اقلیت‌ها و دگراندیشان به کاهش تنوع فرهنگی و مذهبی منجر شده و حس انزوا را در میان گروه‌های هدف تقویت کرده است.<ref name=":16">[https://www.dw.com/fa-ir/%DA%A9%D9%85%DB%8C%D8%B3%DB%8C%D9%88%D9%86-%D8%A2%D8%B2%D8%A7%D8%AF%DB%8C-%D9%85%D8%B0%D8%A7%D9%87%D8%A8-%D8%B3%D8%B1%DA%A9%D9%88%D8%A8-%D8%A2%D8%B2%D8%A7%D8%AF%DB%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D9%85%D8%B0%D9%87%D8%A8%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D8%B4%D8%AF%DB%8C%D8%AF%D8%AA%D8%B1-%D8%B4%D8%AF%D9%87-%D8%A7%D8%B3%D8%AA/a-65494569 کمیسیون آزادی مذهب: سرکوب آزادی مذهب در ایران شدیدتر شده است - دویچه‌وله]</ref> فرار مغزها، که نتیجه فشارهای ایدئولوژیک است، اقتصاد و توسعه علمی را تضعیف کرده؛ تخمین زده می‌شود که سالانه هزاران متخصص ایران را ترک می‌کنند.<ref name=":13" /> از منظر بین‌المللی، گزارش‌های سالانه، از جمله گزارش وزارت امور خارجه آمریکا در ۲۰۲۲، ایران را یکی از بدترین ناقضان آزادی مذهب معرفی کرده‌اند.<ref name=":6" /> این سرکوب‌ها نه‌تنها جایگاه جهانی ایران را مخدوش کرده، بلکه به تحریم‌ها و انزوای دیپلماتیک دامن زده است.<ref name=":17">[https://ir.voanews.com/a/religious-persecution-continues-in-iran/1569254.html سرکوب مذهب در ايران ادامه دارد - صدای آمریکا]</ref> در داخل، شکاف میان دولت و مردم عمیق‌تر شده و اعتراضات مداوم نشان‌دهنده نارضایتی گسترده از این سیاست‌هاست.<ref name=":12" />

=== تطبیق تفتیش عقاید ایران با الگوهای جهانی ===

=== ریشه‌های ایدئولوژیک، سیاسی و اجتماعی ===

=== موانع، فرصت‌ها و چشم‌انداز آینده ===

== نتیجه‌گیری ==

راهکارهای پیشنهادی، از اصلاحات قانونی داخلی تا فشارهای بین‌المللی، اگرچه در تئوری قابل‌اجرا هستند، اما با موانع ساختاری و ایدئولوژیک مواجه‌اند.<ref name=":6" /><ref name=":9" /> تجربه جهانی حاکی از آن است که افول تفتیش عقاید نیازمند تحولات اجتماعی و فرهنگی عمیق است، امری که در ایران به دلیل سرکوب مداوم جامعه مدنی و مقاومت نظام، فرآیندی طولانی خواهد بود.<ref name=":4" /><ref name=":17" /> با این حال، افزایش آگاهی عمومی و حمایت جهانی از حقوق بشر می‌تواند به‌تدریج این روند را تسهیل کند. در نهایت، تفتیش عقاید در ایران نه‌تنها یک چالش داخلی، بلکه بخشی از یک الگوی جهانی سرکوب است که نیازمند توجه و اقدام جمعی است.<ref name=":14" />  

== منابع: ==