کاربر:Khosro/صفحه تمرین تفتیش عقاید: تفاوت میان نسخه‌ها

'''تفتیش عقاید'''، به‌عنوان یکی از برجسته‌ترین ابزارهای سرکوب دگراندیشی در تاریخ بشری، ریشه در تلاش نهادهای قدرت برای یکسان‌سازی باورها و حذف تنوع فکری و مذهبی دارد. این پدیده که در قرون وسطی به‌ویژه در اروپا با فعالیت دستگاه تفتیش عقاید کلیسای کاتولیک شناخته شد، فرایندی سازمان‌یافته برای بازجویی، محاکمه و مجازات افرادی بود که از اصول رسمی دینی یا سیاسی انحراف می‌یافتند. در این مقاله، مفهوم تفتیش عقاید از منظر تاریخی و معاصر بررسی شده و تمرکز ویژه‌ای بر وضعیت آن در ایران معاصر صورت گرفته است. در ایران، پس از انقلاب ۱۳۵۷، نظام جمهوری اسلامی با اتکا به ایدئولوژی شیعه اثنی‌عشری، سیاستی sistematic برای سرکوب هرگونه عقیده و مذهب مخالف پیش گرفته است که از آن می‌توان به‌عنوان شکلی مدرن از تفتیش عقاید یاد کرد. قانون اساسی ایران، در حالی که در اصل ۲۳ تفتیش عقاید را ممنوع اعلام کرده، در عمل با اصول دیگر خود مانند اصل ۱۲ (رسمیت مذهب شیعه) و محدودیت‌های اعمال‌شده بر اقلیت‌ها، تناقضی آشکار را به نمایش می‌گذارد.

=== زمینه‌های تاریخی تفتیش عقاید ===

تفتیش عقاید به‌صورت رسمی در قرن دوازدهم میلادی در اروپا شکل گرفت، زمانی که کلیسای کاتولیک برای مقابله با فرقه‌های بدعت‌گذار مانند کاتارها و والدنسی‌ها، دستگاهی قضایی تأسیس کرد. این دستگاه در قرن سیزدهم با تأسیس تفتیش عقاید پاپی توسط پاپ گرگوری نهم گسترش یافت و در قرن پانزدهم در اسپانیا به اوج خود رسید. تفتیش عقاید اسپانیا، که تحت نظارت پادشاهان کاتولیک چون فردیناند و ایزابلا عمل می‌کرد، نه‌تنها به سرکوب یهودیان و مسلمانان، بلکه به اخاذی و مصادره اموال قربانیان نیز پرداخت.<ref name=":3">[https://fararu.com/fa/news/765056/%D8%B4%DA%A9%D9%86%D8%AC%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%AA%D8%B1%D8%B3%D9%86%D8%A7%DA%A9-%D8%AF%D9%88%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D8%AA%D9%81%D8%AA%DB%8C%D8%B4-%D8%B9%D9%82%D8%A7%DB%8C%D8%AF-%D8%A7%D8%B3%D9%BE%D8%A7%D9%86%DB%8C%D8%A7-%D8%A7%D8%B2-%D8%A7%D8%A8%D8%B2%D8%A7%D8%B1%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%B3%D8%A7%D8%AF%DB%8C%D8%B3%D8%AA%DB%8C-%D8%AA%D8%A7-%D8%A7%D8%AE%D8%A7%D8%B0%DB%8C-%D8%A7%D8%B2-%D9%82%D8%B1%D8%A8%D8%A7%D9%86%DB%8C%D8%A7%D9%86 شکنجه‌های ترسناک دوران تفتیش عقاید اسپانیا؛ از ابزار‌های سادیستی تا اخاذی از قربانیان - سایت فرارو]</ref><ref name=":4">[https://www.aasoo.org/fa/books/868 دستگاه تفتیش عقاید چرا و چگونه به وجود آمد؟ - سایت آسو]</ref> ابزارهای سادیستی مانند "صندلی میخ‌دار" و "چرخ شکنجه" در این دوره برای استخراج اعتراف به کار می‌رفت، که نشان‌دهنده خشونت عریان این سیستم بود.<ref name=":3" />  

== تاریخچه تفتیش عقاید و زمینه‌های ظهور آن در ایران ==

=== تفتیش عقاید در اروپا: ریشه‌ها و تکامل ===

تفتیش عقاید به‌عنوان نهادی رسمی در قرن دوازدهم میلادی در اروپا پدید آمد، زمانی که کلیسای کاتولیک با تهدید فزاینده فرقه‌های بدعت‌گذار مواجه شد. در سال ۱۱۸۴، پاپ لوسیوس سوم فرمان "Ad Abolendam" را صادر کرد که اسقف‌ها را موظف به شناسایی و محاکمه بدعت‌گذاران می‌کرد، اما این تلاش‌ها در ابتدا پراکنده و غیرمنسجم بود. در سال ۱۲۳۱، پاپ گرگوری نهم با تأسیس تفتیش عقاید پاپی، سیستمی متمرکز ایجاد کرد که هدفش ریشه‌کن کردن فرقه‌هایی چون کاتارها و والدنسی‌ها بود. کاتارها، که به دوگانه‌گرایی (تقابل خیر و شر) باور داشتند، از سوی کلیسا تهدیدی الهیاتی تلقی می‌شدند، و تفتیش عقاید با استفاده از بازجویی‌های گسترده و شکنجه، آن‌ها را سرکوب کرد.<ref name=":4" /><ref name=":1" /> این نهاد از راهبان دومینیکن و فرانسیسکن به‌عنوان بازرسان استفاده می‌کرد که به "سگ‌های نگهبان خدا" (Domini Canes) معروف شدند، نشانه‌ای از جدیت و خشونت این سیستم<ref name=":0" />  

== تفتیش عقاید در ایران معاصر: مصادیق و گروه‌های هدف ==

=== سرکوب اقلیت‌های مذهبی: بهائیان، نوکیشان مسیحی و اهل سنت ===

جمهوری اسلامی ایران از زمان تأسیس در سال ۱۳۵۷، سیاستی سیستماتیک برای سرکوب اقلیت‌های مذهبی در پیش گرفته که شباهت‌های بارزی با تفتیش عقاید تاریخی دارد. [[بهائیان ایران|'''بهائیان''']]، با جمعیتی حدود ۳۰۰ هزار نفر، به دلیل عدم به‌رسمیت‌شناخته‌شدن در قانون اساسی (اصل ۱۳)، هدف اصلی این سرکوب‌ها بوده‌اند. این گروه نه‌تنها از حقوق اولیه مانند تحصیل در دانشگاه‌ها و استخدام در مشاغل دولتی محروم‌اند، بلکه با تخریب اماکن مقدس، مصادره اموال و بازداشت‌های گسترده مواجه شده‌اند. گزارش‌ها حاکی از آن است که از سال ۱۳۵۷ تاکنون، بیش از ۲۰۰ بهائی اعدام شده‌اند و هزاران نفر زندانی یا تبعید شده‌اند، اغلب با اتهامات مبهم چون "جاسوسی برای صهیونیسم" یا "ارتداد"<ref>[https://www.dw.com/fa-ir/%D9%86%DA%AF%D8%A7%D9%87%DB%8C-%D8%A8%D9%87-%D8%B9%D9%84%D9%84-%D8%B3%D8%B1%DA%A9%D9%88%D8%A8-%D8%A8%D9%87%D8%A7%D8%A6%DB%8C%D8%A7%D9%86-%D8%AF%D8%B1-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86/a-41066225 نگاهی به علل سرکوب بهائیان در ایران - سایت دویچه‌وله]</ref><ref name=":8" /> این اتهامات ریشه در تفاسیر ایدئولوژیک دارد که بهائیت را تهدیدی علیه اسلام شیعی تلقی می‌کند، مشابه رویکرد تفتیش عقاید اسپانیا به یهودیان و مسلمانان به‌عنوان "بدعت‌گذار"<ref name=":3" />

=== سرکوب دراویش گنابادی و سایر گروه‌های عرفانی ===

تفتیش عقاید در ایران به حوزه مذهب محدود نمی‌شود و دگراندیشان سیاسی و فرهنگی را نیز در بر می‌گیرد. فعالان سیاسی که دیدگاه‌های مخالف ایدئولوژی رسمی را ابراز می‌کنند، با اتهاماتی چون "محاربه"، "تبلیغ علیه نظام" و "توهین به مقدسات" مواجه می‌شوند. این اتهامات، که اغلب بدون مدارک مشخص مطرح می‌شوند، یادآور محاکمات نمایشی تفتیش عقاید است که هدفش حذف صداهای منتقد بود.<ref name=":2" /> برای مثال، در جریان اعتراضات ۱۳۹۸ و ۱۴۰۱، هزاران نفر بازداشت شدند و برخی به اعدام محکوم شدند، فرآیندی که سازمان‌های حقوق بشری آن را "سرکوب سیستماتیک" توصیف کرده‌اند.<ref name=":14">[https://fa.iran-hrm.com/%D8%AD%DA%A9%D9%88%D9%85%D8%AA-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D8%A7%D8%B2-%D8%A7%D8%B5%D9%84%DB%8C-%D8%AA%D8%B1%DB%8C%D9%86-%D8%A8%D8%A7%D9%86%DB%8C%D8%A7%D9%86-%D9%86%D9%82%D8%B6-%D8%A2%D8%B2%D8%A7/ حکومت ایران از اصلی ترین بانیان نقض آزادی عقیده و بیان در جهان - مانیتورینگ حقوق بشر ایران]</ref>

=== تفتیش عقاید در نهادهای آموزشی: از مدارس تا دانشگاه‌ها ===