کاربر:Khosro/صفحه تمرین حقوق بین‌المللی بشردوستانه: تفاوت میان نسخه‌ها

ایران در طول چهار دهه گذشته به دلیل نقض گسترده حقوق بشر، از جمله اعدام‌های گسترده، شکنجه، سرکوب اعتراضات مسالمت‌آمیز، و تبعیض علیه اقلیت‌ها و زنان، بارها از سوی نهادهای بین‌المللی مانند شورای حقوق بشر سازمان ملل متحد مورد انتقاد قرار گرفته است. گزارش‌های معتبر، مانند گزارش دیده‌بان حقوق بشر در سال ۲۰۲۴ و گزارشگر ویژه سازمان ملل، افزایش اعدام‌ها و محدودیت‌های شدید بر آزادی‌های اساسی را مستند کرده‌اند. این اقدامات، اگرچه عمدتاً در چارچوب درگیری‌های داخلی رخ می‌دهند، با اصول IHL، به‌ویژه ممنوعیت رفتار غیرانسانی و مجازات‌های خودسرانه، در تضاد هستند. برای مثال، سرکوب [[اعتراضات سراسری ۱۴۰۱ ایران|'''اعتراضات سراسری ۱۴۰۱''']]، پس از مرگ '''[[مهسا امینی]]'''، که به کشته شدن صدها نفر منجر شد، نمونه‌ای از نقض حق حیات و کرامت انسانی است که در اسناد بین‌المللی مورد تأکید قرار گرفته‌اند.

این مقاله استدلال می‌کند که گرچه ایران به‌طور رسمی در یک مخاصمه مسلحانه بین‌المللی یا داخلی قرار ندارد، اما سرکوب‌های سیستماتیک آن می‌توانند تحت چارچوب‌های حقوقی گسترده‌تر، مانند نقض قواعد عرفی IHL یا اسناد حقوق بشری مکمل، بررسی شوند. همچنین، موانع جبران خسارت برای قربانیان، از جمله مصونیت مقامات و فقدان مکانیسم‌های پاسخگویی داخلی، مورد تحلیل قرار می‌گیرد. در نهایت، مقاله پیشنهاد می‌کند که تقویت نظارت بین‌المللی، حمایت از جامعه مدنی، و استفاده از سازوکارهای قضایی جهانی، مانند دیوان کیفری بین‌المللی، می‌تواند به کاهش نقض‌ها کمک کند. این بررسی با تکیه بر منابع آکادمیک و گزارش‌های نهادهای معتبر، تصویری جامع از تقاطع IHL و نقض حقوق بشر در ایران ارائه می‌دهد و بر ضرورت اصلاحات ساختاری تأکید دارد.<ref name=":0">[https://blogs.icrc.org/ir/ihl/329-2/#:~:text=%D8%AD%D9%82%D9%88%D9%82%20%D8%A8%DB%8C%D9%86%20%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%D9%84%DB%8C%20%D8%A8%D8%B4%D8%B1%D8%AF%D9%88%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%D9%87%20%DB%8C%D8%A7,%D9%BE%D8%B1%D8%AF%D8%A7%D8%AE%D8%AA%D9%87%20%D9%85%DB%8C%20%D8%B4%D9%88%D8%AF%20%D9%85%DB%8C%20%D8%A8%D8%A7%D8%B4%D8%AF. حقوق بین‌المللی بشردوستانه چیست؟ - کمیته بین‌المللی صلیب سرخ]</ref><ref name=":1">[https://www.iranintl.com/202501165181 گزارش دیده‌بان حقوق بشر از نقض گسترده حقوق بشر در ایران در سال ۲۰۲۴ - سایت ایران اینترنشنال]</ref><ref name=":2">[https://www.hra-news.org/periodical/a-179/ گزارش سالانه وضعیت حقوق بشر در ایران؛ ویژه سال ۲۰۲۴ - سایت هرانا]</ref><ref name=":3">[https://ir.voanews.com/a/hundreds-of-human-rights-violations-recorded-by-iran-in-november/7874345.html ثبت صدها مورد نقض حقوق بشر توسط جمهوری اسلامی در آبان‌ماه - صدای آمریکا]</ref><ref name=":4">[https://www.dw.com/fa-ir/%D9%86%DA%AF%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C-%DA%AF%D8%B2%D8%A7%D8%B1%D8%B4%DA%AF%D8%B1-%D8%B3%D8%A7%D8%B2%D9%85%D8%A7%D9%86-%D9%85%D9%84%D9%84-%D9%85%D8%AA%D8%AD%D8%AF-%D8%A7%D8%B2-%D8%A7%D9%81%D8%B2%D8%A7%DB%8C%D8%B4-%D8%A7%D8%B9%D8%AF%D8%A7%D9%85%D9%87%D8%A7-%D8%AF%D8%B1-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86/a-71926293 نگرانی گزارشگر سازمان ملل متحد از افزایش اعدام‌ها در ایران - سایت دویچه‌وله]</ref><ref name=":5">[https://iranhrs.org/%D9%86%D9%82%D8%B6-%D8%AD%D9%82%D9%88%D9%82-%D8%A8%D8%B4%D8%B1-%D8%AF%D8%B1-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D8%AF%D8%B1-%DA%AF%D8%B2%D8%A7%D8%B1%D8%B4-%D8%A7%D8%B1%D8%A7%D8%A6%D9%87-%D8%B4%D8%AF%D9%87/ نقض حقوق بشر در ایران؛ گزارش جاوید رحمان در شورای حقوق بشر - کانون حقوق بشر ایران]</ref><ref name=":6">[https://www.independentpersian.com/node/383301/%D8%B3%DB%8C%D8%A7%D8%B3%DB%8C-%D9%88-%D8%A7%D8%AC%D8%AA%D9%85%D8%A7%D8%B9%DB%8C/%D9%87%D8%B4%D8%AF%D8%A7%D8%B1-%D9%85%D8%AC%D9%85%D9%88%D8%B9%D9%87-%D9%81%D8%B9%D8%A7%D9%84%D8%A7%D9%86-%D8%AD%D9%82%D9%88%D9%82-%D8%A8%D8%B4%D8%B1-%D8%AF%D8%B1-%D9%85%D9%88%D8%B1%D8%AF-%C2%AB%D8%AE%D8%B7%D8%B1-%D8%A7%D8%B9%D8%AF%D8%A7%D9%85%C2%BB-%DB%B1%DB%B2-%D8%B2%D9%86%D8%AF%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%B3%DB%8C%D8%A7%D8%B3%DB%8C-%D9%88 هشدار مجموعه فعالان حقوق بشر در مورد «خطر اعدام» ۱۲ زندانی سیاسی و عقیدتی - سایت ایندیپندنت]</ref><ref name=":7">Sassòli, M. , Bouvier, A. A. , & Quintin, A. (2011). ''How Does Law Protect in War? Cases, Documents and Teaching Materials on Contemporary Practice in International Humanitarian Law''. International Committee of the Red Cross.</ref>  

ایران، به‌عنوان کشوری با سابقه طولانی نقض حقوق بشر، موضوعی پیچیده برای تحلیل از منظر IHL ارائه می‌دهد. از زمان تأسیس جمهوری اسلامی در سال ۱۹۷۹(۱۳۵۷)، گزارش‌های متعددی از اعدام‌های گسترده، شکنجه، سرکوب اعتراضات، و تبعیض علیه گروه‌های قومی، مذهبی، و جنسیتی منتشر شده است. نهادهایی مانند سازمان ملل متحد، دیده‌بان حقوق بشر، و عفو بین‌الملل بارها این اقدامات را محکوم کرده‌اند. اگرچه ایران در حال حاضر در یک مخاصمه مسلحانه رسمی به سر نمی‌برد، اما شدت سرکوب‌های داخلی، به‌ویژه در جریان اعتراضات سراسری مانند سال‌های ۲۰۱۹ و ۲۰۲۲ (۱۳۹۸ و ۱۴۰۱)، پرسش‌هایی درباره نقض قواعد بشردوستانه، مانند ممنوعیت مجازات‌های خودسرانه و رفتار غیرانسانی، مطرح کرده است.

این مقاله با هدف بررسی ارتباط میان IHL و نقض حقوق بشر در ایران، به تحلیل چارچوب‌های حقوقی، مصادیق نقض، و موانع پاسخگویی می‌پردازد. پرسش اصلی این است که چگونه می‌توان اقدامات سرکوبگرانه دولت ایران را در پرتو اصول IHL ارزیابی کرد، حتی در غیاب یک مخاصمه مسلحانه رسمی؟ برای پاسخ، مقاله ابتدا به تشریح مبانی IHL و ارتباط آن با حقوق بشر می‌پردازد، سپس مصادیق نقض حقوق بشر در ایران را بررسی می‌کند، و در نهایت راهکارهایی برای جبران خسارت و پاسخگویی ارائه می‌دهد. این بررسی بر منابع آکادمیک، گزارش‌های نهادهای بین‌المللی، و اسناد حقوقی معتبر تکیه دارد و از هرگونه استفاده از منابع حکومتی ایران پرهیز می‌کند.<ref name=":0" /><ref name=":1" /><ref name=":2" /><ref name=":7" />

* '''تفکیک''': تمایز میان نظامیان و غیرنظامیان، که حملات به غیرنظامیان را ممنوع می‌کند.

* '''تناسب''': استفاده از زور باید متناسب با هدف نظامی باشد و از خسارات غیرضروری اجتناب شود.

* '''ضرورت نظامی''': اقدامات نظامی باید برای دستیابی به یک هدف مشروع و ضروری باشند.

* '''ممنوعیت رفتار غیرانسانی''': شکنجه، مجازات‌های خودسرانه، و رفتارهای تحقیرآمیز ممنوع است.

از منظر IHL، استفاده از زور علیه غیرنظامیان غیرمسلح، حتی در شرایط غیرجنگی، می‌تواند به‌عنوان نقض قواعد عرفی تلقی شود. برای مثال، گزارش جاوید رحمان، گزارشگر ویژه سازمان ملل، در سال ۲۰۲۴ به استفاده سیستماتیک از خشونت مرگبار علیه معترضان اشاره دارد که می‌تواند به‌عنوان نقض اصل تناسب و ضرورت تفسیر شود. این موارد نشان‌دهنده شکاف عمیق میان تعهدات بین‌المللی ایران و عملکرد داخلی آن است.<ref name=":5" />

حقوق بین‌المللی بشردوستانه (IHL) به‌طور سنتی برای تنظیم رفتار در مخاصمات مسلحانه، چه بین‌المللی و چه غیربین‌المللی، طراحی شده است. ماده ۳ مشترک کنوانسیون‌های ژنو حداقل استانداردهایی را برای مخاصمات غیربین‌المللی تعیین می‌کند، مانند ممنوعیت قتل، شکنجه، و رفتار غیرانسانی علیه افرادی که در درگیری مشارکت فعال ندارند. با این حال، ایران در حال حاضر در یک مخاصمه مسلحانه رسمی، طبق تعریف حقوقی IHL، قرار ندارد. این موضوع پرسش‌هایی را درباره applicability (قبلیت اجراء) مستقیم IHL به نقض حقوق بشر در ایران مطرح می‌کند. با وجود این، برخی حقوق‌دانان استدلال می‌کنند که قواعد عرفی IHL، مانند ممنوعیت رفتار غیرانسانی، در شرایط ناآرامی داخلی که به سطح مخاصمه نمی‌رسد نیز می‌توانند به‌عنوان معیاری برای ارزیابی رفتار دولت‌ها به کار روند.<ref name=":0" /><ref name=":7" />  

از منظر حقوق بین‌الملل، دولت‌ها مسئول نقض تعهدات خود تحت معاهدات و قواعد عرفی هستند. ایران به‌عنوان امضاکننده کنوانسیون‌های ژنو و ICCPR، موظف به رعایت استانداردهای این اسناد است. نقض‌های مستمر حقوق بشر، مانند اعدام‌های گسترده و شکنجه، می‌توانند به‌عنوان نقض تعهدات عرفی IHL و حقوق بشر تلقی شوند. گزارش‌های سازمان ملل متحد و نهادهای غیردولتی نشان می‌دهند که ایران نه‌تنها این تعهدات را نقض کرده، بلکه از ارائه جبران خسارت به قربانیان نیز خودداری می‌کند.<ref name=":4" /><ref name=":5" />  

علاوه بر این، نهادهای بین‌المللی می‌توانند از ابزارهای موجود، مانند قطعنامه‌های شورای حقوق بشر یا مکانیسم‌های بررسی دوره‌ای جهانی (UPR)، برای الزام ایران به رعایت تعهداتش تحت کنوانسیون‌های ژنو و میثاق بین‌المللی حقوق مدنی و سیاسی (ICCPR) استفاده کنند. این اقدامات، اگرچه الزام‌آور نیستند، می‌توانند فشار سیاسی و اخلاقی بر دولت ایران ایجاد کنند و زمینه را برای اصلاحات فراهم سازند.<ref name=":2" /><ref name=":9" />  

تقویت جامعه مدنی در ایران و حمایت از فعالان حقوق بشر، به‌ویژه زنان و اقلیت‌ها، نقش کلیدی در کاهش نقض‌ها دارد. اعتراضات سراسری ۱۴۰۱، نشان داد که مقاومت مدنی می‌تواند توجه جهانی را به تبعیض و سرکوب جلب کند. سایت «زنان نیروی تغییر» گزارش می‌دهد که حمایت بین‌المللی از فعالان زن، مانند تأمین منابع مالی و پناهندگی برای مدافعان حقوق بشر تحت تهدید، می‌تواند به پایداری این جنبش‌ها کمک کند. از منظر IHL، حمایت از افرادی که برای حفظ کرامت انسانی تلاش می‌کنند، با اصول بشردوستانه هم‌راستاست.<ref name=":8" />  

در نهایت، حفظ کرامت انسانی، که هدف مشترک IHL و حقوق بشر است، نیازمند تعهد جهانی به پاسخگویی و عدالت است. ایران، به‌عنوان امضاکننده کنوانسیون‌های ژنو و ICCPR، موظف به رعایت این استانداردهاست، و جامعه بین‌المللی باید با فشار دیپلماتیک و حقوقی، این تعهدات را مطالبه کند. تنها از طریق اصلاحات داخلی و همکاری جهانی می‌توان به کاهش نقض‌های حقوق بشر در ایران امیدوار بود.<ref name=":7" /><ref name=":9" />