۸٬۷۵۸
ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش |
|||
خط ۱: | خط ۱: | ||
'''بحران مشروعیت جمهوری اسلامی ایران'''، یکی از جدیترین بحرانهایی است که رژیم ایران با آن مواجه بوده و هست. جمهوری اسلامی ایران از زمان تأسیس در سال ۱۳۵۷ با چالشهای عمیقی در کسب مشروعیت مردمی مواجه بوده است. این بحران، که ریشه در سرکوبهای اولیه دهه ۱۳۶۰، سیاستهای ایدئولوژیک، و ناکارآمدیهای ساختاری دارد، در دهههای اخیر با اعتراضات سراسری و تحریم انتخابات به اوج خود رسیده است. سرکوب خونین تظاهرات مسالمتآمیز در دهه ۱۳۶۰، از جمله اعدامهای گسترده مخالفان سیاسی، پایههای مشروعیت رژیم را تضعیف کرد. این روند با اعتراضات سراسری در سالهای ۱۳۹۶ و ۱۳۹۸، که به دلیل مشکلات اقتصادی و سیاسی شکل گرفتند، شدت یافت. [[اعتراضات سراسری ۱۴۰۱ ایران|'''اعتراضات سراسری ۱۴۰۱''']]، که با مرگ [[مهسا امینی|'''مهسا امینی''']] در بازداشت آغاز شد، نقطه عطفی در نمایش نارضایتی عمومی بود، با صدها کشته، هزاران بازداشت، و موجی از مقاومت مدنی. کاهش شدید مشارکت در انتخابات مجلس و ریاستجمهوری، بهویژه در سالهای اخیر، نشاندهنده رد گسترده مشروعیت رژیم ایران توسط مردم است، تا جایی که برخی مقامات رژیم نیز به این بحران اذعان کردهاند. رژیم برای حفظ قدرت به سرکوب متکی شده، از جمله استفاده از نیروهای امنیتی، احکام قضایی سنگین، و نظارت گسترده، که هزینههای اجتماعی و سیاسی سنگینی به دنبال داشته است. این مقاله با استناد به منابع معتبر و کتابهای سیاسی مرتبط، به بررسی ریشههای تاریخی، تشدید بحران در اعتراضات، تحریم انتخابات، و نقش سرکوب در بقای رژیم میپردازد،<ref name=":0">[https://persianepochtimes.com/why-the-islamic-republic-is-moving-towards-more-repression/ چرا جمهوری اسلامی به سمت سرکوب بیشتر میرود؟ - سایت اپک تایمز]</ref><ref>[https://iranwire.com/fa/features/122348-%D8%B1%D9%88%D8%A7%D8%A8%D8%B7-%D8%AE%D8%A7%D8%B1%D8%AC%DB%8C-%DB%8C%DA%A9-%D8%AF%D9%88%D9%84%D8%AA-%D8%B2%D9%88%D8%A7%D9%84%D8%B2%D8%AF%D9%87-%D8%A8%D8%A7-%D8%A8%D8%AD%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D8%AF%D8%A7%D8%AE%D9%84%DB%8C-%D9%85%D8%B4%D8%B1%D9%88%D8%B9%DB%8C%D8%AA/ روابط خارجی یک دولت زوالزده با بحران داخلی مشروعیت - سایت ایران وایر]</ref> هدف، ارائه تصویری مستند از چگونگی شکلگیری و تداوم این بحران است، بدون ارائه تحلیل یا راهحل، تا خواننده خود به قضاوت بپردازد.<ref>[https://www.radiozamaneh.com/733356/ جمهوری اسلامی، نظامی بحرانزا، بحران آفرین و بحرانزی - سایت رادیو زمانه]</ref> | '''بحران مشروعیت جمهوری اسلامی ایران'''، یکی از جدیترین بحرانهایی است که رژیم ایران با آن مواجه بوده و هست. جمهوری اسلامی ایران از زمان تأسیس در سال ۱۳۵۷ با چالشهای عمیقی در کسب مشروعیت مردمی مواجه بوده است. این بحران، که ریشه در سرکوبهای اولیه دهه ۱۳۶۰، سیاستهای ایدئولوژیک، و ناکارآمدیهای ساختاری دارد، در دهههای اخیر با اعتراضات سراسری و تحریم انتخابات به اوج خود رسیده است. سرکوب خونین تظاهرات مسالمتآمیز در دهه ۱۳۶۰، از جمله اعدامهای گسترده مخالفان سیاسی، پایههای مشروعیت رژیم را تضعیف کرد. این روند با اعتراضات سراسری در سالهای ۱۳۹۶ و ۱۳۹۸، که به دلیل مشکلات اقتصادی و سیاسی شکل گرفتند، شدت یافت. [[اعتراضات سراسری ۱۴۰۱ ایران|'''اعتراضات سراسری ۱۴۰۱''']]، که با مرگ [[مهسا امینی|'''مهسا امینی''']] در بازداشت آغاز شد، نقطه عطفی در نمایش نارضایتی عمومی بود، با صدها کشته، هزاران بازداشت، و موجی از مقاومت مدنی. کاهش شدید مشارکت در انتخابات مجلس و ریاستجمهوری، بهویژه در سالهای اخیر، نشاندهنده رد گسترده مشروعیت رژیم ایران توسط مردم است، تا جایی که برخی مقامات رژیم نیز به این بحران اذعان کردهاند. رژیم برای حفظ قدرت به سرکوب متکی شده، از جمله استفاده از نیروهای امنیتی، احکام قضایی سنگین، و نظارت گسترده، که هزینههای اجتماعی و سیاسی سنگینی به دنبال داشته است. این مقاله با استناد به منابع معتبر و کتابهای سیاسی مرتبط، به بررسی ریشههای تاریخی، تشدید بحران در اعتراضات، تحریم انتخابات، و نقش سرکوب در بقای رژیم میپردازد،<ref name=":0">[https://persianepochtimes.com/why-the-islamic-republic-is-moving-towards-more-repression/ چرا جمهوری اسلامی به سمت سرکوب بیشتر میرود؟ - سایت اپک تایمز]</ref><ref name=":3">[https://iranwire.com/fa/features/122348-%D8%B1%D9%88%D8%A7%D8%A8%D8%B7-%D8%AE%D8%A7%D8%B1%D8%AC%DB%8C-%DB%8C%DA%A9-%D8%AF%D9%88%D9%84%D8%AA-%D8%B2%D9%88%D8%A7%D9%84%D8%B2%D8%AF%D9%87-%D8%A8%D8%A7-%D8%A8%D8%AD%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D8%AF%D8%A7%D8%AE%D9%84%DB%8C-%D9%85%D8%B4%D8%B1%D9%88%D8%B9%DB%8C%D8%AA/ روابط خارجی یک دولت زوالزده با بحران داخلی مشروعیت - سایت ایران وایر]</ref> هدف، ارائه تصویری مستند از چگونگی شکلگیری و تداوم این بحران است، بدون ارائه تحلیل یا راهحل، تا خواننده خود به قضاوت بپردازد.<ref name=":4">[https://www.radiozamaneh.com/733356/ جمهوری اسلامی، نظامی بحرانزا، بحران آفرین و بحرانزی - سایت رادیو زمانه]</ref> | ||
== مقدمه == | == مقدمه == | ||
خط ۱۳: | خط ۱۳: | ||
جمهوری اسلامی در سالهای اولیه تأسیس با مقاومتهای متعددی از سوی گروههای سیاسی، اقلیتهای قومی، و فعالان مدنی مواجه شد. رژیم به رهبری [[روحالله خمینی|'''روحالله خمینی''']] برای تحکیم قدرت، به سرکوب خشن این گروهها روی آورد، که به کاهش شدید مشروعیت مردمی منجر شد. در سال ۱۳۶۰، تظاهرات مسالمتآمیز گروههایی مانند [[سازمان مجاهدین خلق ایران|'''سازمان مجاهدین خلق''']] و چپگرایان با خشونت بیسابقهای سرکوب شد. گزارشهای تاریخی نشان میدهند که صدها نفر در خیابانهای تهران و سایر شهرها با شلیک مستقیم نیروهای امنیتی کشته شدند. این اقدامات، که نقض اصول اولیه حقوق بشر بودند، به بیاعتمادی گسترده میان مردم و رژیم دامن زد.<ref name=":0" /> | جمهوری اسلامی در سالهای اولیه تأسیس با مقاومتهای متعددی از سوی گروههای سیاسی، اقلیتهای قومی، و فعالان مدنی مواجه شد. رژیم به رهبری [[روحالله خمینی|'''روحالله خمینی''']] برای تحکیم قدرت، به سرکوب خشن این گروهها روی آورد، که به کاهش شدید مشروعیت مردمی منجر شد. در سال ۱۳۶۰، تظاهرات مسالمتآمیز گروههایی مانند [[سازمان مجاهدین خلق ایران|'''سازمان مجاهدین خلق''']] و چپگرایان با خشونت بیسابقهای سرکوب شد. گزارشهای تاریخی نشان میدهند که صدها نفر در خیابانهای تهران و سایر شهرها با شلیک مستقیم نیروهای امنیتی کشته شدند. این اقدامات، که نقض اصول اولیه حقوق بشر بودند، به بیاعتمادی گسترده میان مردم و رژیم دامن زد.<ref name=":0" /> | ||
اعدامهای گسترده مخالفان سیاسی در دهه ۱۳۶۰ یکی از نقاط عطف در بحران مشروعیت بود. [[قتل عام ۶۷|'''در کشتارهای تابستان ۱۳۶۷''']]، هزاران زندانی سیاسی، عمدتاً از اعضای سازمان مجاهدین خلق و گروههای چپ، بدون محاکمه عادلانه اعدام شدند. کتاب ''اقتصاد سیاسی ایران پس از انقلاب،'' نوشتهی سوزان مالونی این اعدامها را «نمایش قدرت رژیم برای ارعاب جامعه» توصیف میکند و تخمین میزند که بین ۴۰۰۰ تا ۵۰۰۰ نفر قربانی شدند. (بعدها فاش شد که بیش از ۳۰ هزار نفر اعدام شدند.)<ref name=":1" /> این واقعه، که بعدها به «کشتار ۶۷» معروف شد، نهتنها فعالان سیاسی، بلکه خانوادههای عادی را نیز از رژیم دور کرد. گزارش ایران امروز تأکید میکند که این سرکوبها مشروعیت رژیم را در میان طبقات متوسط و روشنفکران به شدت تضعیف کرد.<ref>[https://www.iran-emrooz.net/index.php/politic/more/1808/ بحران مشروعیت نظام جمهوری اسلامی - سایت ایران امروز]</ref> | اعدامهای گسترده مخالفان سیاسی در دهه ۱۳۶۰ یکی از نقاط عطف در بحران مشروعیت بود. [[قتل عام ۶۷|'''در کشتارهای تابستان ۱۳۶۷''']]، هزاران زندانی سیاسی، عمدتاً از اعضای سازمان مجاهدین خلق و گروههای چپ، بدون محاکمه عادلانه اعدام شدند. کتاب ''اقتصاد سیاسی ایران پس از انقلاب،'' نوشتهی سوزان مالونی این اعدامها را «نمایش قدرت رژیم برای ارعاب جامعه» توصیف میکند و تخمین میزند که بین ۴۰۰۰ تا ۵۰۰۰ نفر قربانی شدند. (بعدها فاش شد که بیش از ۳۰ هزار نفر اعدام شدند.)<ref name=":1" /> این واقعه، که بعدها به «کشتار ۶۷» معروف شد، نهتنها فعالان سیاسی، بلکه خانوادههای عادی را نیز از رژیم دور کرد. گزارش ایران امروز تأکید میکند که این سرکوبها مشروعیت رژیم را در میان طبقات متوسط و روشنفکران به شدت تضعیف کرد.<ref name=":5">[https://www.iran-emrooz.net/index.php/politic/more/1808/ بحران مشروعیت نظام جمهوری اسلامی - سایت ایران امروز]</ref> | ||
سرکوب اقلیتهای قومی و مذهبی نیز به این بحران افزود. در کردستان و خوزستان، اعتراضات مسالمتآمیز اقوام کرد و عرب با حملات نظامی و بازداشتهای گسترده پاسخ داده شد. وبسایت صدای مردم گزارش میدهد که در سالهای ۱۳۵۸ تا ۱۳۶۲، صدها غیرنظامی کرد در درگیری با نیروهای رژیم کشته شدند.<ref>[https://www.sedayemardom.net/?p=147494 بحران مشروعیت در نظام جمهوری اسلامی - سایت صدای مردم]</ref> این اقدامات، بهویژه در مناطق حاشیهای، رژیم را به عنوان نیرویی سرکوبگر معرفی کرد که قادر به کسب رضایت مردمی نیست.<ref name=":2" /> | سرکوب اقلیتهای قومی و مذهبی نیز به این بحران افزود. در کردستان و خوزستان، اعتراضات مسالمتآمیز اقوام کرد و عرب با حملات نظامی و بازداشتهای گسترده پاسخ داده شد. وبسایت صدای مردم گزارش میدهد که در سالهای ۱۳۵۸ تا ۱۳۶۲، صدها غیرنظامی کرد در درگیری با نیروهای رژیم کشته شدند.<ref name=":6">[https://www.sedayemardom.net/?p=147494 بحران مشروعیت در نظام جمهوری اسلامی - سایت صدای مردم]</ref> این اقدامات، بهویژه در مناطق حاشیهای، رژیم را به عنوان نیرویی سرکوبگر معرفی کرد که قادر به کسب رضایت مردمی نیست.<ref name=":2" /> | ||
=== نقش ایدئولوژی و قانون اساسی === | === نقش ایدئولوژی و قانون اساسی === | ||
ایدئولوژی [[رژیم ولایت فقیه|'''ولایت فقیه''']]، که اساس قانون اساسی جمهوری اسلامی را تشکیل داد، از همان ابتدا شکاف عمیقی میان رژیم و بخشهای بزرگی از جامعه ایجاد کرد. قانون اساسی ۱۳۵۸، که اصل ولایت فقیه را به عنوان محور حاکمیت معرفی کرد، قدرت مطلق را به رهبر انقلاب سپرد و نهادهای انتخابی را تحت نظارت نهادهای غیرانتخابی قرار داد. کتاب «''The Iran Primer»'' نوشتهی رابین رایت، این ساختار را «تناقضی ذاتی» میداند که ادعای دموکراتیک رژیم را با اقتدارگرایی مذهبی تضعیف کرد. '' | ایدئولوژی [[رژیم ولایت فقیه|'''ولایت فقیه''']]، که اساس قانون اساسی جمهوری اسلامی را تشکیل داد، از همان ابتدا شکاف عمیقی میان رژیم و بخشهای بزرگی از جامعه ایجاد کرد. قانون اساسی ۱۳۵۸، که اصل ولایت فقیه را به عنوان محور حاکمیت معرفی کرد، قدرت مطلق را به رهبر انقلاب سپرد و نهادهای انتخابی را تحت نظارت نهادهای غیرانتخابی قرار داد. کتاب «''The Iran Primer»'' نوشتهی رابین رایت، این ساختار را «تناقضی ذاتی» میداند که ادعای دموکراتیک رژیم را با اقتدارگرایی مذهبی تضعیف کرد.<ref name=":7">کتاب «''The Iran Primer»'' نوشتهی رابین رایت</ref> این تناقض، بهویژه در میان روشنفکران و طبقات شهری که به دنبال حکومتی دموکراتیک بودند، به رد مشروعیت رژیم منجر شد.<ref name=":5" /> | ||
سیاستهای ایدئولوژیک رژیم ایران، از جمله اجبار به رعایت قوانین شرعی و سرکوب آزادیهای فرهنگی، به بیگانگی بیشتر جامعه انجامید. بیبیسی گزارش میدهد که در دهه ۱۳۶۰، گشتهای کمیتههای انقلاب اسلامی با اعمال خشونتآمیز قوانین حجاب و محدودیتهای فرهنگی، زنان و جوانان را هدف قرار دادند. | سیاستهای ایدئولوژیک رژیم ایران، از جمله اجبار به رعایت قوانین شرعی و سرکوب آزادیهای فرهنگی، به بیگانگی بیشتر جامعه انجامید. بیبیسی گزارش میدهد که در دهه ۱۳۶۰، گشتهای کمیتههای انقلاب اسلامی با اعمال خشونتآمیز قوانین حجاب و محدودیتهای فرهنگی، زنان و جوانان را هدف قرار دادند.<ref name=":8">[https://www.bbc.com/persian/iran-42539057 ناآرامی در ایران؛ بحران مشروعیت حکومت یا مشکلات اقتصادی؟ - سایت بیبیسی]</ref> این اقدامات که برای تحمیل یکپارچگی ایدئولوژیک طراحی شده بودند، به نارضایتی گسترده در میان اقشار مدرن و سکولار منجر شد.<ref name=":7" /> | ||
ناکارآمدیهای اقتصادی نیز به تضعیف مشروعیت رژیم در این دوره کمک کرد. [[جنگ ایران و عراق|'''جنگ ایران و عراق''']] (۱۳۵۹-۱۳۶۷) و سوءمدیریت اقتصادی به تورم بالا، کمبود کالاهای اساسی، و بیکاری گسترده منجر شد. کتاب «دموکراسی آیتاللهها» نوشتهی هومان مجد، نشان میدهد که نظام جمهوری اسلامی به جای پاسخگویی به مطالبات اقتصادی، بر تبلیغات ایدئولوژیک تمرکز کرد، که به کاهش حمایت مردمی، بهویژه در میان طبقات کارگر، انجامید. | ناکارآمدیهای اقتصادی نیز به تضعیف مشروعیت رژیم در این دوره کمک کرد. [[جنگ ایران و عراق|'''جنگ ایران و عراق''']] (۱۳۵۹-۱۳۶۷) و سوءمدیریت اقتصادی به تورم بالا، کمبود کالاهای اساسی، و بیکاری گسترده منجر شد. کتاب «دموکراسی آیتاللهها» نوشتهی هومان مجد، نشان میدهد که نظام جمهوری اسلامی به جای پاسخگویی به مطالبات اقتصادی، بر تبلیغات ایدئولوژیک تمرکز کرد، که به کاهش حمایت مردمی، بهویژه در میان طبقات کارگر، انجامید.<ref name=":9">کتاب «دموکراسی آیتاللهها» نوشتهی هومان مجد</ref> در اواخر دهه ۱۳۶۰، اعتصابات کارگری در شهرهایی مانند تهران و اصفهان نشاندهنده نارضایتی عمیق از رژیم بود.<ref name=":5" /> | ||
این عوامل، از سرکوب خشن گرفته تا سیاستهای ایدئولوژیک و ناکارآمدی اقتصادی، پایههای بحران مشروعیت را در دهههای اولیه رژیم بنا نهادند. سرکوبهای دهه ۱۳۶۰ و ساختار اقتدارگرایانه قانون اساسی نهتنها رژیم را از بخشهای بزرگی از جامعه جدا کرد، بلکه زمینهساز اعتراضات و مقاومتهای بعدی شد. | این عوامل، از سرکوب خشن گرفته تا سیاستهای ایدئولوژیک و ناکارآمدی اقتصادی، پایههای بحران مشروعیت را در دهههای اولیه رژیم بنا نهادند. سرکوبهای دهه ۱۳۶۰ و ساختار اقتدارگرایانه قانون اساسی نهتنها رژیم را از بخشهای بزرگی از جامعه جدا کرد، بلکه زمینهساز اعتراضات و مقاومتهای بعدی شد.<ref name=":1" /> | ||
= تشدید بحران در اعتراضات سراسری = | = تشدید بحران در اعتراضات سراسری = | ||
خط ۳۰: | خط ۳۰: | ||
=== اعتراضات ۱۳۹۶ و ۱۳۹۸ === | === اعتراضات ۱۳۹۶ و ۱۳۹۸ === | ||
[[اعتراضات دیماه ۱۳۹۶|'''اعتراضات دیماه ۱۳۹۶''']]، که از مشهد آغاز شد و به بیش از ۸۰ شهر گسترش یافت، یکی از اولین نمایشهای گسترده نارضایتی عمومی در دهههای اخیر بود. این اعتراضات، که ابتدا به افزایش قیمتها و مشکلات اقتصادی واکنش نشان داد، بهسرعت به شعارهای سیاسی علیه کلیت نظام تبدیل شد. معترضان با شعارهایی مانند «مرگ بر دیکتاتور» مستقیماً مشروعیت رژیم را به چالش کشیدند. | [[اعتراضات دیماه ۱۳۹۶|'''اعتراضات دیماه ۱۳۹۶''']]، که از مشهد آغاز شد و به بیش از ۸۰ شهر گسترش یافت، یکی از اولین نمایشهای گسترده نارضایتی عمومی در دهههای اخیر بود. این اعتراضات، که ابتدا به افزایش قیمتها و مشکلات اقتصادی واکنش نشان داد، بهسرعت به شعارهای سیاسی علیه کلیت نظام تبدیل شد. معترضان با شعارهایی مانند «مرگ بر دیکتاتور» مستقیماً مشروعیت رژیم را به چالش کشیدند.<ref name=":0" /> رژیم ایران با سرکوب خشن پاسخ داد و دستکم ۲۵ نفر کشته و هزاران نفر بازداشت شدند. کتاب «''اقتصاد سیاسی ایران پس از انقلاب»'' نوشتهی سوزان مالونی این اعتراضات را نشانهای از «بحران عمیق اعتماد میان مردم و حاکمیت» توصیف میکند، بهویژه در میان طبقات کارگر و حاشیهنشین که از وعدههای اقتصادی رژیم ناامید شده بودند.<ref name=":1" /> | ||
[[اعتراضات ۱۳۹۸ ایران|'''اعتراضات آبان ۱۳۹۸''']]، که به دنبال افزایش ناگهانی قیمت بنزین آغاز شد، مقیاس بزرگتری داشت و شدت بیشتری از نارضایتی عمومی را نشان داد. این اعتراضات در بیش از ۱۰۰ شهر رخ داد و با شعارهایی علیه [[سید علی خامنه ای|'''خامنهای''']] و ساختار نظام همراه بود. | [[اعتراضات ۱۳۹۸ ایران|'''اعتراضات آبان ۱۳۹۸''']]، که به دنبال افزایش ناگهانی قیمت بنزین آغاز شد، مقیاس بزرگتری داشت و شدت بیشتری از نارضایتی عمومی را نشان داد. این اعتراضات در بیش از ۱۰۰ شهر رخ داد و با شعارهایی علیه [[سید علی خامنه ای|'''خامنهای''']] و ساختار نظام همراه بود.<ref name=":0" /> رژیم با قطع اینترنت سراسری و استفاده از نیروی مرگبار، دستکم ۳۰۰ نفر را کشت و هزاران نفر را بازداشت کرد. این سرکوب تلاشی برای جلوگیری از فروپاشی مشروعیت نظام جمهوری اسلامی بود و خشونت گسترده به جای ایجاد ثبات، نارضایتی را عمیقتر کرد.<ref name=":5" /> کتاب «''The Iran Primer»'' نوشتهی رابین رایت، اشاره میکند که این اعتراضات، بهویژه در مناطق محروم، نشاندهنده رد گسترده سیاستهای اقتصادی و سیاسی رژیم بود.<ref name=":7" /> | ||
هر دو موج اعتراضات، که با مطالبات اقتصادی آغاز شدند، بهسرعت به چالشهای سیاسی علیه مشروعیت رژیم تبدیل شدند. سرکوب خشن این اعتراضات، بهجای بازگرداندن اعتماد عمومی، رژیم را به عنوان نیرویی متکی به خشونت معرفی کرد و شکاف با مردم را افزایش داد. | هر دو موج اعتراضات، که با مطالبات اقتصادی آغاز شدند، بهسرعت به چالشهای سیاسی علیه مشروعیت رژیم تبدیل شدند. سرکوب خشن این اعتراضات، بهجای بازگرداندن اعتماد عمومی، رژیم را به عنوان نیرویی متکی به خشونت معرفی کرد و شکاف با مردم را افزایش داد.<ref name=":0" /> | ||
=== اعتراضات سراسری ۱۴۰۱ === | === اعتراضات سراسری ۱۴۰۱ === | ||
'''[[اعتراضات سراسری ۱۴۰۱ ایران|اعتراضات سراسری ۱۴۰۱]]'''، که با مرگ [[مهسا امینی]] در بازداشتگاه [[گشت ارشاد|'''گشت ارشاد''']] در شهریور ۱۴۰۱ آغاز شد، یکی از گستردهترین و پایدارترین جنبشهای اعتراضی در تاریخ جمهوری اسلامی بود. این اعتراضات، که در بیش از ۱۵۰ شهر جریان یافت، از مطالبات اولیه برای اصلاح قوانین حجاب فراتر رفت و به شعارهایی علیه کلیت نظام، از جمله «مرگ بر خامنهای»، منجر شد. دویچهوله گزارش میدهد که معترضان، بهویژه زنان و جوانان، رژیم را به دلیل محدودیتهای اجتماعی و سیاسی به چالش کشیدند. | '''[[اعتراضات سراسری ۱۴۰۱ ایران|اعتراضات سراسری ۱۴۰۱]]'''، که با مرگ [[مهسا امینی]] در بازداشتگاه [[گشت ارشاد|'''گشت ارشاد''']] در شهریور ۱۴۰۱ آغاز شد، یکی از گستردهترین و پایدارترین جنبشهای اعتراضی در تاریخ جمهوری اسلامی بود. این اعتراضات، که در بیش از ۱۵۰ شهر جریان یافت، از مطالبات اولیه برای اصلاح قوانین حجاب فراتر رفت و به شعارهایی علیه کلیت نظام، از جمله «مرگ بر خامنهای»، منجر شد. دویچهوله گزارش میدهد که معترضان، بهویژه زنان و جوانان، رژیم را به دلیل محدودیتهای اجتماعی و سیاسی به چالش کشیدند.<ref name=":10">[https://www.dw.com/fa-af/%D8%A2%DB%8C%D8%A7-%D9%BE%D8%B3-%D8%A7%D8%B2-%D8%B3%D8%B1%D9%86%DA%AF%D9%88%D9%86%DB%8C-%D8%A7%D8%B3%D8%AF-%D8%B1%DA%98%DB%8C%D9%85-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D9%86%DB%8C%D8%B2-%D8%B3%D9%82%D9%88%D8%B7-%D8%AE%D9%88%D8%A7%D9%87%D8%AF-%DA%A9%D8%B1%D8%AF/a-71081993 آیا پس از سرنگونی اسد، رژیم ایران نیز سقوط خواهد کرد؟ - سایت دویچهوله]</ref> در واقع این اعتراضات، نمایش بیسابقهای از رد مشروعیت رژیم در میان نسلهای جدید بود.<ref name=":7" /> | ||
رژیم با خشونت بیسابقهای به این اعتراضات پاسخ داد. وبسایت کردستان مدیا گزارش میدهد که بیش از ۵۰۰ نفر، از جمله کودکان، در جریان سرکوب کشته شدند و بیش از ۲۰,۰۰۰ نفر بازداشت شدند. | رژیم با خشونت بیسابقهای به این اعتراضات پاسخ داد. وبسایت کردستان مدیا گزارش میدهد که بیش از ۵۰۰ نفر، از جمله کودکان، در جریان سرکوب کشته شدند و بیش از ۲۰,۰۰۰ نفر بازداشت شدند.<ref name=":2" /> استفاده از گلولههای جنگی، تکتیراندازها، و بازداشتهای گسترده، بهویژه در مناطق قومی مانند کردستان و سیستان و بلوچستان، شدت گرفت. کتاب ''«دموکراسی آیتاللهها»'' نوشتهی هومان مجد، این سرکوب را نشانهای از «ناتوانی رژیم در کسب رضایت مردمی» میداند و تأکید میکند که خشونت به جای حل بحران، به مقاومت مدنی دامن زد.<ref name=":9" /> | ||
اعتراضات ۱۴۰۱ نهتنها در داخل، بلکه در سطح بینالمللی نیز مشروعیت رژیم را تضعیف کرد. | اعتراضات ۱۴۰۱ نهتنها در داخل، بلکه در سطح بینالمللی نیز مشروعیت رژیم را تضعیف کرد. سازمان ملل و نهادهای حقوق بشری سرکوب معترضان را محکوم کردند و خواستار تحقیقات مستقل شدند.<ref name=":3" /> این اعتراضات، با مشارکت گسترده اقشار مختلف، از دانشجویان تا کارگران، نشاندهنده عمق بحران مشروعیت جمهوری اسلامی بود. '''وبسایت صدای مردم''' تأکید میکند که شعارهای معترضان، که خواستار تغییر بنیادین نظام بودند، بیانگر فقدان هرگونه حمایت مردمی از رژیم بود.<ref name=":6" /> | ||
این اعتراضات، با نمایش گسترده نارضایتی و سرکوب بیرحمانه رژیم، نقطه اوج بحران مشروعیت جمهوری اسلامی را رقم زدند. رژیم، که قادر به پاسخگویی به مطالبات مردم نبود، با تکیه بر خشونت تلاش کرد قدرت خود را حفظ کند، اما این اقدامات تنها به تقویت مقاومت و کاهش بیشتر مشروعیت منجر شد. | این اعتراضات، با نمایش گسترده نارضایتی و سرکوب بیرحمانه رژیم، نقطه اوج بحران مشروعیت جمهوری اسلامی را رقم زدند. رژیم، که قادر به پاسخگویی به مطالبات مردم نبود، با تکیه بر خشونت تلاش کرد قدرت خود را حفظ کند، اما این اقدامات تنها به تقویت مقاومت و کاهش بیشتر مشروعیت منجر شد.<ref name=":9" /> | ||
= تحریم انتخابات و رد مشروعیت = | = تحریم انتخابات و رد مشروعیت = | ||
خط ۴۹: | خط ۴۹: | ||
=== کاهش مشارکت در انتخابات مجلس و ریاستجمهوری === | === کاهش مشارکت در انتخابات مجلس و ریاستجمهوری === | ||
تحریم انتخابات توسط مردم ایران از اواخر دهه ۱۳۹۰ به یک روند پایدار تبدیل شد، که نشاندهنده رد گسترده مشروعیت رژیم بود. انتخابات مجلس در سال ۱۳۹۸ شاهد پایینترین نرخ مشارکت در تاریخ جمهوری اسلامی بود. | تحریم انتخابات توسط مردم ایران از اواخر دهه ۱۳۹۰ به یک روند پایدار تبدیل شد، که نشاندهنده رد گسترده مشروعیت رژیم بود. انتخابات مجلس در سال ۱۳۹۸ شاهد پایینترین نرخ مشارکت در تاریخ جمهوری اسلامی بود. برخی از گزارشات حاکی از این بود که تنها ۴۲ درصد از واجدان شرایط در این انتخابات شرکت کردند، و در تهران این رقم به کمتر از ۲۶ درصد رسید.<ref name=":11">[http://iranefardalive.com/Archive/117651 مشارکت پایین در انتخابات، بحران مشروعیت جمهوری اسلامی - سایت ایران فردا]</ref> این کاهش مشارکت نتیجه ناامیدی مردم از وعدههای اصلاحطلبانه و اصولگرایانه بود، بهطور مستقیم مشروعیت نهادهای انتخابی رژیم را زیر سؤال برد.<ref name=":12">[https://www.zeitoons.com/115132 تحریم انتخابات یک کنش مدنی است - سایت زیتون]</ref> | ||
انتخابات ریاستجمهوری ۱۴۰۰ این روند را تشدید کرد. | انتخابات ریاستجمهوری ۱۴۰۰ این روند را تشدید کرد. مشارکت رسمی در این انتخابات حدود ۴۸ درصد بود، اما بسیاری از تحلیلگران معتقدند با احتساب آرای باطله و تخلفات انتخاباتی، مشارکت واقعی بسیار پایینتر بود.<ref>[https://www.rfi.fr/fa/%D9%BE%D8%A7%D8%AF%DA%A9%D8%B3%D8%AA/%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE-%D8%AA%D8%A7%D8%B2%D9%87-%D9%87%D8%A7/20240305-%D9%88%D8%B2%DB%8C%D8%B1-%D8%AA%D8%B9%D8%A7%D9%88%D9%86-%D8%AF%D9%88%D9%84%D8%AA-%D8%AE%D8%A7%D8%AA%D9%85%DB%8C-%D8%A7%D9%86%D8%AA%D8%AE%D8%A7%D8%A8%D8%A7%D8%AA-%D8%A8%D8%B1%D8%A7%DB%8C-%D9%85%D8%B1%D8%AF%D9%85-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D9%85%D9%88%D8%B6%D9%88%D8%B9%DB%8C%D8%AA-%D9%86%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%AF-%D8%A8%D8%AD%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D9%85%D8%B4%D8%B1%D9%88%D8%B9%DB%8C%D8%AA-%D9%88-%D8%B3%D8%B1%D8%A7%D9%86%D8%AC%D8%A7%D9%85-%D8%A2%D9%86 انتخابات برای مردم ایران موضوعیت ندارد. بحران مشروعیت و سرانجام آن - سایت رفی]</ref> شعارهای «رأی بی رأی» و کمپینهای تحریم انتخابات در شبکههای اجتماعی، بهویژه شبکه ایکس (توییتر سابق)، نشاندهنده بیاعتمادی گسترده به رژیم بود. کتاب «''The Iran Primer»'' نوشته رابین رایت، این تحریمها را «اعتراض خاموش مردم علیه ساختار سیاسی» توصیف میکند، که نشاندهنده فقدان هرگونه رضایت از نظام بود.<ref name=":7" /> وبسایت ایندیپندنت گزارش داد که بسیاری از رأیدهندگان سابق، بهویژه جوانان، با عدم شرکت در انتخابات، پیام روشنی مبنی بر نفی مشروعیت رژیم ارسال کردند.<ref>[https://www.independentpersian.com/node/134681/%D8%AF%DB%8C%D8%AF%DA%AF%D8%A7%D9%87/%D8%A2%DB%8C%D8%A7-%D8%B1%D8%A3%DB%8C-%D9%85%D8%B1%D8%AF%D9%85-%D8%A8%D9%87-%C2%AB%D8%AC%D9%85%D9%87%D9%88%D8%B1%DB%8C-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C%C2%BB-%D9%87%D9%85%DA%86%D9%86%D8%A7%D9%86-%C2%AB%D8%A2%D8%B1%DB%8C%C2%BB-%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%9F آیا رأی مردم به «جمهوری اسلامی» همچنان «آری» است؟ - سایت ایندیپندنت]</ref> | ||
انتخابات مجلس ۱۴۰۲ این بحران را عمیقتر کرد. | انتخابات مجلس ۱۴۰۲ این بحران را عمیقتر کرد. برخی گزارشات نشان میدهد که مشارکت به کمتر از ۴۱ درصد رسید، و در برخی مناطق، مانند کردستان و سیستان و بلوچستان، به زیر ۲۰ درصد سقوط کرد.<ref>[https://melligparty.com/?p=3043 بحران مشروعیت جمهوری اسلامی با عدم شرکت مردم در انتخابات مجلس - سایت ملی جیپارتی]</ref> این کاهش نتیجه سرکوب اعتراضات ۱۴۰۱ و ناامیدی از تغییرات سیاسی بود، نشاندهنده گسترش تحریم انتخابات به اقشار و مناطق مختلف بود.<ref name=":2" /> سوزان مالونی در کتاب خود تأکید میکند که تحریم انتخابات نهتنها نهادهای انتخابی، بلکه کل ساختار ولایت فقیه را هدف قرار داد، زیرا مردم دیگر رژیم را به عنوان نماینده خود نمیپذیرفتند.<ref name=":1" /> | ||
این تحریمها، که با کمپینهای گسترده در شبکههای اجتماعی همراه بود، به یک کنش مدنی علیه رژیم تبدیل شد. | این تحریمها، که با کمپینهای گسترده در شبکههای اجتماعی همراه بود، به یک کنش مدنی علیه رژیم تبدیل شد. فعالان مدنی با ترویج تحریم، انتخابات را «نمایشی» خواندند که برای حفظ ظاهر دموکراتیک رژیم طراحی شده است.<ref name=":5" /> این اقدامات، مشروعیت رژیم را در داخل و خارج به شدت تضعیف کرد.<ref name=":9" /> | ||
=== اذعان مقامات رژیم به بحران === | === اذعان مقامات رژیم به بحران === | ||
بحران مشروعیت به حدی آشکار شد که برخی مقامات رژیم به آن اذعان کردند، هرچند اغلب با توجیهاتی برای حفظ ظاهر. | بحران مشروعیت به حدی آشکار شد که برخی مقامات رژیم به آن اذعان کردند، هرچند اغلب با توجیهاتی برای حفظ ظاهر. در سال ۱۴۰۰، علی خامنهای، رهبر جمهوری اسلامی، کاهش مشارکت را به «کمکاری برخی مسئولین» نسبت داد، اما بهطور غیرمستقیم به نارضایتی عمومی اشاره کرد.<ref name=":13">[https://old.iranintl.com/%D8%AF%DB%8C%D8%AF%DA%AF%D8%A7%D9%87/%D8%A7%D8%B2-%D8%A8%D8%AD%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D9%85%D8%B4%D8%B1%D9%88%D8%B9%DB%8C%D8%AA-%D8%AA%D8%A7-%D8%A8%D8%AD%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D8%AD%D8%A7%DA%A9%D9%85%DB%8C%D8%AA-%D8%AC%D9%85%D9%87%D9%88%D8%B1%DB%8C-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C از بحران مشروعیت تا بحران حاکمیت جمهوری اسلامی - سایت ایران اینترنشنال]</ref> این اظهارات تلاشی برای کم اهمیت جلوه دادن بحران بود، در حالی که خود نشاندهنده آگاهی رژیم از عمق مشکل بود.<ref name=":6" /> | ||
در جریان انتخابات ۱۴۰۲، برخی مقامات ارشد رژیم، از جمله رئیس ستاد انتخابات، بهطور علنی از مشارکت پایین ابراز نگرانی کردند. | در جریان انتخابات ۱۴۰۲، برخی مقامات ارشد رژیم، از جمله رئیس ستاد انتخابات، بهطور علنی از مشارکت پایین ابراز نگرانی کردند. وبسایت سیمای آزادی گزارش داد که یکی از مقامات شورای نگهبان اذعان کرد که «مردم دیگر به نظام اعتماد ندارند»، اما این را به «دخالت دشمنان خارجی» نسبت داد.<ref name=":14">[https://iranntv.com/945152-%D8%A8%D8%AD%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D9%85%D8%B4%D8%B1%D9%88%D8%B9%DB%8C%D8%AA-%D8%B1%DA%98%DB%8C%D9%85 بحران مشروعیت رژیم - سایت سیمای آزادی]</ref> کتاب ''«دموکراسی آیتاللهها»''نوشتهی هومان مجد، این اظهارات را نشانهای از «فشار داخلی بر رژیم برای پذیرش واقعیت» میداند، هرچند رژیم از پاسخگویی به مطالبات مردم ناتوان بود.<ref name=":9" /> | ||
برخی نمایندگان مجلس نیز بهطور غیرمستقیم به بحران مشروعیت اشاره کردند و خواستار «اصلاحات ساختاری» شدند، اما این پیشنهادات با مقاومت نهادهای غیرانتخابی مواجه شد.<ref name=":10" /> این اذعانها، هرچند محدود، نشاندهنده تأثیر تحریم انتخابات بر رژیم بود، زیرا حتی حامیان سنتی نظام نیز از مشارکت خودداری کردند.<ref name=":4" /> این اظهارات همراه با کاهش مشارکت، مشروعیت رژیم را در سطح داخلی و بینالمللی به شدت تضعیف کرد.<ref name=":15">[https://asre-nou.net/php/view.php?objnr=42898 چرا ساختار نظام جمهوری اسلامی دیگر مشروعیت ندارد - سایت عصر نو]</ref> | |||
تحریم انتخابات و اذعان مقامات رژیم به این بحران، نشاندهنده عمق نارضایتی عمومی و ناتوانی رژیم در بازسازی مشروعیت خود بود. این روند، که با مقاومت مدنی و شعارهای ضدحکومتی همراه شد، رژیم را در موقعیت شکنندهای قرار داد که تنها با سرکوب قادر به حفظ قدرت بود. | تحریم انتخابات و اذعان مقامات رژیم به این بحران، نشاندهنده عمق نارضایتی عمومی و ناتوانی رژیم در بازسازی مشروعیت خود بود. این روند، که با مقاومت مدنی و شعارهای ضدحکومتی همراه شد، رژیم را در موقعیت شکنندهای قرار داد که تنها با سرکوب قادر به حفظ قدرت بود.<ref name=":11" /> | ||
= سرکوب به عنوان ابزار بقا = | = سرکوب به عنوان ابزار بقا = | ||
خط ۷۰: | خط ۷۰: | ||
=== مکانیزمهای سرکوب === | === مکانیزمهای سرکوب === | ||
جمهوری اسلامی از مجموعهای از ابزارهای سرکوب برای مهار نارضایتی عمومی و حفظ قدرت استفاده کرده است. نیروهای امنیتی، از جمله [[سپاه پاسداران انقلاب اسلامی|'''سپاه پاسداران''']]، [[بسیج|'''بسیج''']]، و پلیس ضدشورش، نقش محوری در سرکوب اعتراضات داشتهاند. | جمهوری اسلامی از مجموعهای از ابزارهای سرکوب برای مهار نارضایتی عمومی و حفظ قدرت استفاده کرده است. نیروهای امنیتی، از جمله [[سپاه پاسداران انقلاب اسلامی|'''سپاه پاسداران''']]، [[بسیج|'''بسیج''']]، و پلیس ضدشورش، نقش محوری در سرکوب اعتراضات داشتهاند. وبسایت اپک تایمز گزارش داد که در جریان اعتراضات سراسری ۱۴۰۱، این نیروها با استفاده از گاز اشکآور، گلولههای جنگی، و باتوم، صدها نفر را کشتند و هزاران نفر را بازداشت کردند.<ref name=":0" /> این اقدامات برای ارعاب جامعه طراحی شده بودند، نشاندهنده وابستگی رژیم به خشونت برای بقا بود.<ref name=":3" /> | ||
دستگاه قضایی نیز به عنوان ابزاری برای سرکوب به کار گرفته شده است. '''وبسایت رادیو زمانه''' گزارش میدهد که احکام سنگین، از جمله اعدام و حبسهای طولانیمدت، علیه فعالان سیاسی، روزنامهنگاران، و معترضان صادر شده است. | دستگاه قضایی نیز به عنوان ابزاری برای سرکوب به کار گرفته شده است. '''وبسایت رادیو زمانه''' گزارش میدهد که احکام سنگین، از جمله اعدام و حبسهای طولانیمدت، علیه فعالان سیاسی، روزنامهنگاران، و معترضان صادر شده است.<ref name=":4" /> برای مثال، در سالهای اخیر، دهها نفر به اتهامات مبهم مانند «محاربه» یا «اقدام علیه امنیت ملی» محکوم شدند. سوزان مالونی در کتاب خود این احکام را بخشی از استراتژی رژیم برای «خاموش کردن صدای مخالفان» توصیف میکند.<ref name=":1" /> اقلیتهای قومی، بهویژه کردها و بلوچها، با احکام قضایی شدیدتری مواجه شدند، که به کاهش مشروعیت رژیم در مناطق حاشیهای منجر شده است.<ref name=":2" /> | ||
نظارت گسترده و فیلترینگ اینترنت نیز به ابزارهای سرکوب رژیم اضافه شده است. | نظارت گسترده و فیلترینگ اینترنت نیز به ابزارهای سرکوب رژیم اضافه شده است. در جریان اعتراضات ۱۳۹۸ و ۱۴۰۱، رژیم با قطع اینترنت و فیلتر کردن شبکههای اجتماعی، تلاش کرد سازماندهی معترضان را مختل کند.<ref name=":13" /> این اقدامات، که به گفته '''وبسایت دویچهوله''' برای کنترل روایت رسمی و جلوگیری از انتشار تصاویر سرکوب بود، به محدودیت شدید آزادی بیان منجر شد.<ref name=":10" /> رابین رایت در کتاب '''«''The Iran Primer»''''' این نظارت را نشانهای از «ترس رژیم از قدرت مردم» میداند.<ref name=":7" /> | ||
=== هزینههای اجتماعی و سیاسی سرکوب === | === هزینههای اجتماعی و سیاسی سرکوب === | ||
سرکوب گسترده، اگرچه رژیم را موقتاً در قدرت نگه داشته، هزینههای اجتماعی و سیاسی سنگینی به دنبال داشته است. از نظر اجتماعی، سرکوب به افزایش بیاعتمادی و خشم عمومی منجر شده است. | سرکوب گسترده، اگرچه رژیم را موقتاً در قدرت نگه داشته، هزینههای اجتماعی و سیاسی سنگینی به دنبال داشته است. از نظر اجتماعی، سرکوب به افزایش بیاعتمادی و خشم عمومی منجر شده است. کشتار معترضان در اعتراضات ۱۴۰۱، بهویژه در میان جوانان و زنان، به ایجاد حس انزجار از رژیم انجامید.<ref name=":6" /> این نارضایتی به گسترش مقاومت مدنی، از جمله اعتصابات و کمپینهای آنلاین، منجر شد.<ref name=":5" /> کتاب ''«دموکراسی آیتاللهها»'' نوشته هومان مجد تأکید میکند که سرکوب، بهجای ایجاد ثبات، به رشد شبکههای مخفی مقاومت در میان دانشجویان و کارگران دامن زده است.<ref name=":9" /> | ||
از نظر سیاسی، سرکوب مشروعیت رژیم را در سطح داخلی و بینالمللی تضعیف کرده است. | از نظر سیاسی، سرکوب مشروعیت رژیم را در سطح داخلی و بینالمللی تضعیف کرده است. سرکوب اعتراضات ۱۴۰۱ واکنشهای گستردهای در سازمان ملل و نهادهای حقوق بشری برانگیخت، که خواستار تحریم مقامات رژیم شدند.<ref name=":8" /> این اقدامات، رژیم را به عنوان یک نظام اقتدارگرا معرفی کرد که قادر به کسب رضایت مردمی نیست.<ref name=":12" /> این تصویر به کاهش حمایت حتی در میان پایگاه سنتی رژیم، مانند طبقات مذهبی، منجر شد.<ref name=":11" /> | ||
سرکوب همچنین به انزوای بیشتر رژیم در منطقه انجامید. | سرکوب همچنین به انزوای بیشتر رژیم در منطقه انجامید. سیاستهای سرکوبگرانه جمهوری اسلامی، بهویژه در مناطق قومی، به کاهش نفوذ آن در خاورمیانه کمک کرد، بهویژه پس از تحولات منطقهای مانند سقوط رژیم [[بشار اسد|'''بشار اسد''']] در سوریه.<ref>[https://fa.kurdistanukurd.com/?p=15242 رژیم تهران از بحران مشروعیت تا بحران حاکمیت - سایت کورد و کوردستان]</ref> هزینههای مالی سرکوب، از جمله بودجه هنگفت نیروهای امنیتی، در حالی که مردم با مشکلات اقتصادی دستوپنجه نرم میکنند، به نارضایتی عمومی دامن زده است.<ref name=":14" /> | ||
سرکوب، اگرچه رژیم را در کوتاهمدت در قدرت نگه داشته، به قیمت تضعیف هرچه بیشتر مشروعیت آن تمام شده است. این اقدامات، که برای کنترل جامعه طراحی شده بودند، به افزایش مقاومت مدنی و انزوای رژیم در داخل و خارج منجر شدند. | سرکوب، اگرچه رژیم را در کوتاهمدت در قدرت نگه داشته، به قیمت تضعیف هرچه بیشتر مشروعیت آن تمام شده است. این اقدامات، که برای کنترل جامعه طراحی شده بودند، به افزایش مقاومت مدنی و انزوای رژیم در داخل و خارج منجر شدند.<ref name=":15" /> | ||
== منابع == | == منابع == | ||
ویرایش