کاربر:Khosro/صفحه تمرین بحران مشروعیت جمهوری اسلامی ایران: تفاوت میان نسخه‌ها

'''بحران مشروعیت جمهوری اسلامی ایران'''، یکی از جدی‌ترین بحران‌هایی است که رژیم ایران با آن مواجه بوده و هست. جمهوری اسلامی ایران از زمان تأسیس در سال ۱۳۵۷ با چالش‌های عمیقی در کسب مشروعیت مردمی مواجه بوده است. این بحران، که ریشه در سرکوب‌های اولیه دهه ۱۳۶۰، سیاست‌های ایدئولوژیک، و ناکارآمدی‌های ساختاری دارد، در دهه‌های اخیر با اعتراضات سراسری و تحریم انتخابات به اوج خود رسیده است. سرکوب خونین تظاهرات مسالمت‌آمیز در دهه ۱۳۶۰، از جمله اعدام‌های گسترده مخالفان سیاسی، پایه‌های مشروعیت رژیم را تضعیف کرد. این روند با اعتراضات سراسری در سال‌های ۱۳۹۶ و ۱۳۹۸، که به دلیل مشکلات اقتصادی و سیاسی شکل گرفتند، شدت یافت. [[اعتراضات سراسری ۱۴۰۱ ایران|'''اعتراضات سراسری ۱۴۰۱''']]، که با مرگ [[مهسا امینی|'''مهسا امینی''']] در بازداشت آغاز شد، نقطه عطفی در نمایش نارضایتی عمومی بود، با صدها کشته، هزاران بازداشت، و موجی از مقاومت مدنی. کاهش شدید مشارکت در انتخابات مجلس و ریاست‌جمهوری، به‌ویژه در سال‌های اخیر، نشان‌دهنده رد گسترده مشروعیت رژیم ایران توسط مردم است، تا جایی که برخی مقامات رژیم نیز به این بحران اذعان کرده‌اند. رژیم برای حفظ قدرت به سرکوب متکی شده، از جمله استفاده از نیروهای امنیتی، احکام قضایی سنگین، و نظارت گسترده، که هزینه‌های اجتماعی و سیاسی سنگینی به دنبال داشته است. این مقاله با استناد به منابع معتبر و کتاب‌های سیاسی مرتبط، به بررسی ریشه‌های تاریخی، تشدید بحران در اعتراضات، تحریم انتخابات، و نقش سرکوب در بقای رژیم می‌پردازد،<ref name=":0">[https://persianepochtimes.com/why-the-islamic-republic-is-moving-towards-more-repression/ چرا جمهوری اسلامی به سمت سرکوب بیشتر می‌رود؟ - سایت اپک تایمز]</ref><ref name=":3">[https://iranwire.com/fa/features/122348-%D8%B1%D9%88%D8%A7%D8%A8%D8%B7-%D8%AE%D8%A7%D8%B1%D8%AC%DB%8C-%DB%8C%DA%A9-%D8%AF%D9%88%D9%84%D8%AA-%D8%B2%D9%88%D8%A7%D9%84%D8%B2%D8%AF%D9%87-%D8%A8%D8%A7-%D8%A8%D8%AD%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D8%AF%D8%A7%D8%AE%D9%84%DB%8C-%D9%85%D8%B4%D8%B1%D9%88%D8%B9%DB%8C%D8%AA/ روابط خارجی یک دولت زوال‌زده با بحران داخلی مشروعیت - سایت ایران وایر]</ref> هدف، ارائه تصویری مستند از چگونگی شکل‌گیری و تداوم این بحران است، بدون ارائه تحلیل یا راه‌حل، تا خواننده خود به قضاوت بپردازد.<ref name=":4">[https://www.radiozamaneh.com/733356/ جمهوری اسلامی، نظامی بحران‌زا، بحران آفرین و بحران‌زی - سایت رادیو زمانه]</ref>  

== مقدمه ==

بحران مشروعیت جمهوری اسلامی ایران یکی از مسائل محوری در تحلیل سیاسی و اجتماعی این کشور از زمان تأسیس آن در سال ۱۳۵۷ است. مشروعیت سیاسی، که به پذیرش داوطلبانه حاکمیت توسط مردم وابسته است، در جمهوری اسلامی به دلیل سیاست‌های سرکوبگرانه، ناکارآمدی‌های اقتصادی، و شکاف میان ایدئولوژی رژیم و مطالبات مردمی به شدت تضعیف شده است. سرکوب‌های اولیه در دهه ۱۳۶۰، اعتراضات سراسری در دهه‌های اخیر، و کاهش مشارکت در انتخابات نشان‌دهنده عمق این بحران هستند. رژیم برای حفظ قدرت به ابزارهای سرکوب، از جمله نیروهای امنیتی و احکام قضایی، متکی بوده، اما این اقدامات به افزایش نارضایتی و کاهش مشروعیت منجر شده است. این مقاله با رویکردی دانشنامه‌ای به بررسی این بحران می‌پردازد، از ریشه‌های تاریخی آن در دهه‌های اولیه انقلاب تا تحولات اخیر در اعتراضات ۱۴۰۱ و تحریم انتخابات. با استناد به منابع و کتاب‌های معتبر، این مطالعه بر توصیف مستند وقایع تمرکز دارد، بدون ارائه جمع‌بندی یا تحلیل، تا خواننده خود ابعاد این بحران را ارزیابی کند.<ref name=":1">کتاب «اقتصاد سیاسی ایران پس از انقلاب» نویسنده: سوزان مالونی</ref><ref name=":2">[https://kurdistanmedia.com/fa/news/2023/01/50 بحران مشروعیت، آغازی برای پایان دادن به نظام ولایت فقیه - سایت کردستان مدیا]</ref>

= ریشه‌های تاریخی بحران مشروعیت =

بحران مشروعیت جمهوری اسلامی ایران از همان سال‌های اولیه تأسیس در ۱۳۵۷ ریشه دواند و با سرکوب‌های گسترده، سیاست‌های ایدئولوژیک، و ناکارآمدی‌های ساختاری به یک چالش پایدار تبدیل شد. این بخش به بررسی دو جنبه کلیدی این بحران در دهه‌های اولیه می‌پردازد: سرکوب‌های اولیه در دهه ۱۳۶۰ که پایه‌های مشروعیت مردمی را تضعیف کرد، و نقش ایدئولوژی و قانون اساسی در ایجاد شکاف میان رژیم و جامعه.

=== سرکوب اولیه در دهه ۱۳۶۰ ===

جمهوری اسلامی در سال‌های اولیه تأسیس با مقاومت‌های متعددی از سوی گروه‌های سیاسی، اقلیت‌های قومی، و فعالان مدنی مواجه شد. رژیم به رهبری [[روح‌الله خمینی|'''روح‌الله خمینی''']] برای تحکیم قدرت، به سرکوب خشن این گروه‌ها روی آورد، که به کاهش شدید مشروعیت مردمی منجر شد. در سال ۱۳۶۰، تظاهرات مسالمت‌آمیز گروه‌هایی مانند [[سازمان مجاهدین خلق ایران|'''سازمان مجاهدین خلق''']] و چپ‌گرایان با خشونت بی‌سابقه‌ای سرکوب شد. گزارش‌های تاریخی نشان می‌دهند که صدها نفر در خیابان‌های تهران و سایر شهرها با شلیک مستقیم نیروهای امنیتی کشته شدند. این اقدامات، که نقض اصول اولیه حقوق بشر بودند، به بی‌اعتمادی گسترده میان مردم و رژیم دامن زد.<ref name=":0" />  

=== اعتراضات ۱۳۹۶ و ۱۳۹۸ ===

[[اعتراضات دی‌‌ماه ۱۳۹۶|'''اعتراضات دی‌ماه ۱۳۹۶''']]، که از مشهد آغاز شد و به بیش از ۸۰ شهر گسترش یافت، یکی از اولین نمایش‌های گسترده نارضایتی عمومی در دهه‌های اخیر بود. این اعتراضات، که ابتدا به افزایش قیمت‌ها و مشکلات اقتصادی واکنش نشان داد، به‌سرعت به شعارهای سیاسی علیه کلیت نظام تبدیل شد. معترضان با شعارهایی مانند «مرگ بر دیکتاتور» مستقیماً مشروعیت رژیم را به چالش کشیدند.<ref name=":0" /> رژیم ایران با سرکوب خشن پاسخ داد و دست‌کم ۲۵ نفر کشته و هزاران نفر بازداشت شدند. کتاب «''اقتصاد سیاسی ایران پس از انقلاب»'' نوشته‌ی سوزان مالونی این اعتراضات را نشانه‌ای از «بحران عمیق اعتماد میان مردم و حاکمیت» توصیف می‌کند، به‌ویژه در میان طبقات کارگر و حاشیه‌نشین که از وعده‌های اقتصادی رژیم ناامید شده بودند.<ref name=":1" />  

=== اعتراضات سراسری ۱۴۰۱ ===

'''[[اعتراضات سراسری ۱۴۰۱ ایران|اعتراضات سراسری ۱۴۰۱]]'''، که با مرگ [[مهسا امینی]] در بازداشتگاه [[گشت ارشاد|'''گشت ارشاد''']] در شهریور ۱۴۰۱ آغاز شد، یکی از گسترده‌ترین و پایدارترین جنبش‌های اعتراضی در تاریخ جمهوری اسلامی بود. این اعتراضات، که در بیش از ۱۵۰ شهر جریان یافت، از مطالبات اولیه برای اصلاح قوانین حجاب فراتر رفت و به شعارهایی علیه کلیت نظام، از جمله «مرگ بر خامنه‌ای»، منجر شد. دویچه‌وله گزارش می‌دهد که معترضان، به‌ویژه زنان و جوانان، رژیم را به دلیل محدودیت‌های اجتماعی و سیاسی به چالش کشیدند.<ref name=":10">[https://www.dw.com/fa-af/%D8%A2%DB%8C%D8%A7-%D9%BE%D8%B3-%D8%A7%D8%B2-%D8%B3%D8%B1%D9%86%DA%AF%D9%88%D9%86%DB%8C-%D8%A7%D8%B3%D8%AF-%D8%B1%DA%98%DB%8C%D9%85-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D9%86%DB%8C%D8%B2-%D8%B3%D9%82%D9%88%D8%B7-%D8%AE%D9%88%D8%A7%D9%87%D8%AF-%DA%A9%D8%B1%D8%AF/a-71081993 آیا پس از سرنگونی اسد، رژیم ایران نیز سقوط خواهد کرد؟ - سایت دویچه‌وله]</ref> در واقع این اعتراضات، نمایش بی‌سابقه‌ای از رد مشروعیت رژیم در میان نسل‌های جدید بود.<ref name=":7" />

= تحریم انتخابات و رد مشروعیت =

کاهش مشارکت در انتخابات مجلس و ریاست‌جمهوری در ایران، به‌ویژه در سال‌های اخیر، یکی از بارزترین نشانه‌های بحران مشروعیت جمهوری اسلامی است. مردم با تحریم گسترده انتخابات، به‌طور مستقیم مشروعیت رژیم را به چالش کشیده‌اند، تا جایی که حتی مقامات رژیم به این بحران اذعان کرده‌اند. این بخش به بررسی دو جنبه کلیدی این موضوع می‌پردازد: کاهش مشارکت در انتخابات و پیامدهای آن، و اظهارات مقامات رژیم که نشان‌دهنده آگاهی آن‌ها از این بحران است.

= سرکوب به عنوان ابزار بقا =

جمهوری اسلامی ایران، در مواجهه با بحران مشروعیت فزاینده، به سرکوب به عنوان ابزار اصلی برای حفظ قدرت متکی بوده است. این سرکوب، که از نیروهای امنیتی تا احکام قضایی را دربرمی‌گیرد، نه‌تنها نتوانسته مشروعیت رژیم را بازگرداند، بلکه هزینه‌های اجتماعی و سیاسی سنگینی به دنبال داشته است. این بخش به بررسی دو جنبه کلیدی این موضوع می‌پردازد: مکانیزم‌های سرکوب که رژیم برای کنترل جامعه به کار برده، و هزینه‌های اجتماعی و سیاسی ناشی از این اقدامات.

=== هزینه‌های اجتماعی و سیاسی سرکوب ===

سرکوب گسترده، اگرچه رژیم را موقتاً در قدرت نگه داشته، هزینه‌های اجتماعی و سیاسی سنگینی به دنبال داشته است. از نظر اجتماعی، سرکوب به افزایش بی‌اعتمادی و خشم عمومی منجر شده است. کشتار معترضان در اعتراضات ۱۴۰۱، به‌ویژه در میان جوانان و زنان، به ایجاد حس انزجار از رژیم انجامید.<ref name=":6" /> این نارضایتی به گسترش مقاومت مدنی، از جمله اعتصابات و کمپین‌های آنلاین، منجر شد.<ref name=":5" /> کتاب ''«دموکراسی آیت‌الله‌ها»'' نوشته هومان مجد تأکید می‌کند که سرکوب، به‌جای ایجاد ثبات، به رشد شبکه‌های مخفی مقاومت در میان دانشجویان و کارگران دامن زده است.<ref name=":9" />