کاربر:Khosro/صفحه تمرین بحران مشروعیت جمهوری اسلامی ایران: تفاوت میان نسخه‌ها

'''بحران مشروعیت جمهوری اسلامی ایران'''، یکی از جدی‌ترین بحران‌هایی است که رژیم ایران با آن مواجه بوده و هست. جمهوری اسلامی ایران از زمان تأسیس در سال ۱۳۵۷ با چالش‌های عمیقی در کسب مشروعیت مردمی مواجه بوده است. این بحران، که ریشه در سرکوب‌های اولیه دهه ۱۳۶۰، ایدئولوژی ارتجاعی، و ناکارآمدی‌های ساختاری دارد، در دهه‌های اخیر با اعتراضات سراسری و تحریم انتخابات به اوج خود رسیده است. سرکوب خونین تظاهرات مسالمت‌آمیز در دهه ۱۳۶۰، از جمله اعدام‌های گسترده مخالفان سیاسی، پایه‌های مشروعیت رژیم را تضعیف کرد. این روند با اعتراضات سراسری در سال‌های ۱۳۹۶ و ۱۳۹۸، که به دلیل مشکلات اقتصادی و سیاسی شکل گرفتند، شدت یافت. [[اعتراضات سراسری ۱۴۰۱ ایران|'''اعتراضات سراسری ۱۴۰۱''']]، که با مرگ [[مهسا امینی|'''مهسا امینی''']] در بازداشت آغاز شد، نقطه عطفی در نمایش نارضایتی عمومی بود، با صدها کشته، هزاران بازداشت، و موجی از مقاومت مدنی. کاهش شدید مشارکت در انتخابات مجلس و ریاست‌جمهوری، به‌ویژه در سال‌های اخیر، نشان‌دهنده رد گسترده مشروعیت رژیم ایران توسط مردم است، تا جایی که برخی مقامات رژیم نیز به این بحران اذعان کرده‌اند. رژیم برای حفظ قدرت به سرکوب متکی شده، از جمله استفاده از نیروهای امنیتی، احکام قضایی سنگین، و نظارت گسترده، که هزینه‌های اجتماعی و سیاسی سنگینی به دنبال داشته است. این مقاله با استناد به منابع معتبر و کتاب‌های سیاسی مرتبط، به بررسی ریشه‌های تاریخی، تشدید بحران در اعتراضات، تحریم انتخابات، و نقش سرکوب در بقای رژیم می‌پردازد،<ref name=":0">[https://persianepochtimes.com/why-the-islamic-republic-is-moving-towards-more-repression/ چرا جمهوری اسلامی به سمت سرکوب بیشتر می‌رود؟ - سایت اپک تایمز]</ref><ref name=":3">[https://iranwire.com/fa/features/122348-%D8%B1%D9%88%D8%A7%D8%A8%D8%B7-%D8%AE%D8%A7%D8%B1%D8%AC%DB%8C-%DB%8C%DA%A9-%D8%AF%D9%88%D9%84%D8%AA-%D8%B2%D9%88%D8%A7%D9%84%D8%B2%D8%AF%D9%87-%D8%A8%D8%A7-%D8%A8%D8%AD%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D8%AF%D8%A7%D8%AE%D9%84%DB%8C-%D9%85%D8%B4%D8%B1%D9%88%D8%B9%DB%8C%D8%AA/ روابط خارجی یک دولت زوال‌زده با بحران داخلی مشروعیت - سایت ایران وایر]</ref> هدف، ارائه تصویری مستند از چگونگی شکل‌گیری و تداوم این بحران است، بدون ارائه تحلیل یا راه‌حل، تا خواننده خود به قضاوت بپردازد.<ref name=":4">[https://www.radiozamaneh.com/733356/ جمهوری اسلامی، نظامی بحران‌زا، بحران آفرین و بحران‌زی - سایت رادیو زمانه]</ref>  

بحران مشروعیت جمهوری اسلامی ایران یکی از مسائل محوری در تحلیل سیاسی و اجتماعی این کشور از زمان تأسیس آن در سال ۱۳۵۷ است. مشروعیت سیاسی، که به پذیرش داوطلبانه حاکمیت توسط مردم وابسته است، در جمهوری اسلامی به دلیل سیاست‌های سرکوبگرانه، ناکارآمدی‌های اقتصادی، و شکاف میان ایدئولوژی رژیم و مطالبات مردمی به شدت تضعیف شده است. سرکوب‌های اولیه در دهه ۱۳۶۰، اعتراضات سراسری در دهه‌های اخیر، و کاهش مشارکت در انتخابات نشان‌دهنده عمق این بحران هستند. رژیم برای حفظ قدرت به ابزارهای سرکوب، از جمله نیروهای امنیتی و احکام قضایی، متکی بوده، اما این اقدامات به افزایش نارضایتی و کاهش مشروعیت منجر شده است. این مقاله با رویکردی دانشنامه‌ای به بررسی این بحران می‌پردازد، از ریشه‌های تاریخی آن در دهه‌های اولیه انقلاب تا تحولات اخیر در اعتراضات ۱۴۰۱ و تحریم انتخابات. با استناد به منابع و کتاب‌های معتبر، این مطالعه بر توصیف مستند وقایع تمرکز دارد، بدون ارائه جمع‌بندی یا تحلیل، تا خواننده خود ابعاد این بحران را ارزیابی کند.<ref name=":1">کتاب «اقتصاد سیاسی ایران پس از انقلاب» نویسنده: سوزان مالونی</ref><ref name=":2">[https://kurdistanmedia.com/fa/news/2023/01/50 بحران مشروعیت، آغازی برای پایان دادن به نظام ولایت فقیه - سایت کردستان مدیا]</ref>

جمهوری اسلامی در سال‌های اولیه تأسیس با مقاومت‌های متعددی از سوی گروه‌های سیاسی، اقلیت‌های قومی، و فعالان مدنی مواجه شد. رژیم به رهبری [[روح‌الله خمینی|'''روح‌الله خمینی''']] برای تحکیم قدرت، به سرکوب خشن این گروه‌ها روی آورد، که به کاهش شدید مشروعیت مردمی منجر شد. در سال ۱۳۶۰، تظاهرات مسالمت‌آمیز [[سازمان مجاهدین خلق ایران|'''سازمان مجاهدین خلق''']] و چپ‌گرایان با خشونت بی‌سابقه‌ای سرکوب شد. گزارش‌های تاریخی نشان می‌دهند که صدها نفر در خیابان‌های تهران و سایر شهرها با شلیک مستقیم نیروهای امنیتی کشته شدند. این اقدامات، که نقض اصول اولیه حقوق بشر بودند، به بی‌اعتمادی گسترده میان مردم و رژیم دامن زد.<ref name=":0" />  

اعدام‌های گسترده مخالفان سیاسی در دهه ۱۳۶۰ یکی از نقاط عطف در بحران مشروعیت بود. [[قتل عام ۶۷|'''در کشتارهای تابستان ۱۳۶۷''']]، هزاران زندانی سیاسی، عمدتاً از اعضای سازمان مجاهدین خلق و گروه‌های چپ، بدون محاکمه عادلانه اعدام شدند. کتاب ''اقتصاد سیاسی ایران پس از انقلاب،'' نوشته‌ی سوزان مالونی این اعدام‌ها را «نمایش قدرت رژیم برای ارعاب جامعه» توصیف می‌کند و تخمین می‌زند که بین ۴۰۰۰ تا ۵۰۰۰ نفر قربانی شدند. (بعدها فاش شد که بیش از ۳۰ هزار نفر اعدام شدند.)<ref name=":1" /> این واقعه، که بعدها به «کشتار ۶۷» معروف شد، نه‌تنها فعالان سیاسی، بلکه خانواده‌های عادی را نیز از رژیم دور کرد. گزارش ایران امروز تأکید می‌کند که این سرکوب‌ها مشروعیت رژیم را در میان طبقات متوسط و روشنفکران به شدت تضعیف کرد.<ref name=":5">[https://www.iran-emrooz.net/index.php/politic/more/1808/ بحران مشروعیت نظام جمهوری اسلامی - سایت ایران امروز]</ref>  

=== نقش ایدئولوژی و قانون اساسی ===

ناکارآمدی‌های اقتصادی نیز به تضعیف مشروعیت رژیم در این دوره کمک کرد. [[جنگ ایران و عراق|'''جنگ ایران و عراق''']] (۱۳۵۹-۱۳۶۷) و سوءمدیریت اقتصادی به تورم بالا، کمبود کالاهای اساسی، و بیکاری گسترده منجر شد. کتاب «دموکراسی آیت‌الله‌ها» نوشته‌ی هومان مجد، نشان می‌دهد که نظام جمهوری اسلامی به جای پاسخگویی به مطالبات اقتصادی، بر تبلیغات ایدئولوژیک تمرکز کرد، که به کاهش حمایت مردمی، به‌ویژه در میان طبقات کارگر، انجامید.<ref name=":9">کتاب «دموکراسی آیت‌الله‌ها» نوشته‌ی هومان مجد</ref>  در اواخر دهه ۱۳۶۰، اعتصابات کارگری در شهرهایی مانند تهران و اصفهان نشان‌دهنده نارضایتی عمیق از رژیم بود.<ref name=":5" />  

انتخابات ریاست‌جمهوری ۱۴۰۰ این روند را تشدید کرد. مشارکت رسمی در این انتخابات حدود ۴۸ درصد بود، اما بسیاری از تحلیلگران معتقدند با احتساب آرای باطله و تخلفات انتخاباتی، مشارکت واقعی بسیار پایین‌تر بود.<ref>[https://www.rfi.fr/fa/%D9%BE%D8%A7%D8%AF%DA%A9%D8%B3%D8%AA/%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE-%D8%AA%D8%A7%D8%B2%D9%87-%D9%87%D8%A7/20240305-%D9%88%D8%B2%DB%8C%D8%B1-%D8%AA%D8%B9%D8%A7%D9%88%D9%86-%D8%AF%D9%88%D9%84%D8%AA-%D8%AE%D8%A7%D8%AA%D9%85%DB%8C-%D8%A7%D9%86%D8%AA%D8%AE%D8%A7%D8%A8%D8%A7%D8%AA-%D8%A8%D8%B1%D8%A7%DB%8C-%D9%85%D8%B1%D8%AF%D9%85-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D9%85%D9%88%D8%B6%D9%88%D8%B9%DB%8C%D8%AA-%D9%86%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%AF-%D8%A8%D8%AD%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D9%85%D8%B4%D8%B1%D9%88%D8%B9%DB%8C%D8%AA-%D9%88-%D8%B3%D8%B1%D8%A7%D9%86%D8%AC%D8%A7%D9%85-%D8%A2%D9%86 انتخابات برای مردم ایران موضوعیت ندارد. بحران مشروعیت و سرانجام آن - سایت رفی]</ref> شعارهای «رأی بی رأی» و کمپین‌های تحریم انتخابات در شبکه‌های اجتماعی، به‌ویژه شبکه ایکس (توییتر سابق)، نشان‌دهنده بی‌اعتمادی گسترده به رژیم بود. کتاب «''The Iran Primer»'' نوشته رابین رایت، این تحریم‌ها را «اعتراض خاموش مردم علیه ساختار سیاسی» توصیف می‌کند، که نشان‌دهنده فقدان هرگونه رضایت از نظام بود.<ref name=":7" /> وب‌سایت ایندیپندنت گزارش داد که بسیاری از رأی‌دهندگان سابق، به‌ویژه جوانان، با عدم شرکت در انتخابات، پیام روشنی مبنی بر نفی مشروعیت رژیم ارسال کردند.<ref>[https://www.independentpersian.com/node/134681/%D8%AF%DB%8C%D8%AF%DA%AF%D8%A7%D9%87/%D8%A2%DB%8C%D8%A7-%D8%B1%D8%A3%DB%8C-%D9%85%D8%B1%D8%AF%D9%85-%D8%A8%D9%87-%C2%AB%D8%AC%D9%85%D9%87%D9%88%D8%B1%DB%8C-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C%C2%BB-%D9%87%D9%85%DA%86%D9%86%D8%A7%D9%86-%C2%AB%D8%A2%D8%B1%DB%8C%C2%BB-%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%9F آیا رأی مردم به «جمهوری اسلامی» همچنان «آری» است؟ - سایت ایندیپندنت]</ref>

این تحریم‌ها، که با کمپین‌های گسترده در شبکه‌های اجتماعی همراه بود، به یک کنش مدنی علیه رژیم تبدیل شد. فعالان مدنی با ترویج تحریم، انتخابات را «نمایشی» خواندند که برای حفظ ظاهر دموکراتیک رژیم طراحی شده است.<ref name=":5" /> این اقدامات، مشروعیت رژیم را در داخل و خارج به شدت تضعیف کرد.<ref name=":9" />  

دستگاه قضایی نیز به عنوان ابزاری برای سرکوب به کار گرفته شده است. '''وب‌سایت رادیو زمانه''' گزارش می‌دهد که احکام سنگین، از جمله اعدام و حبس‌های طولانی‌مدت، علیه فعالان سیاسی، روزنامه‌نگاران، و معترضان صادر شده است.<ref name=":4" /> برای مثال، در سال‌های اخیر، ده‌ها نفر به اتهامات مبهم مانند «محاربه» یا «اقدام علیه امنیت ملی» محکوم شدند. سوزان مالونی در کتاب خود این احکام را بخشی از استراتژی رژیم برای «خاموش کردن صدای مخالفان» توصیف می‌کند.<ref name=":1" /> اقلیت‌های قومی، به‌ویژه کردها و بلوچ‌ها، با احکام قضایی شدیدتری مواجه شدند، که به کاهش مشروعیت رژیم در مناطق حاشیه‌ای منجر شده است.<ref name=":2" />

نظارت گسترده و فیلترینگ اینترنت نیز به ابزارهای سرکوب رژیم اضافه شده است. در جریان اعتراضات ۱۳۹۸ و ۱۴۰۱، رژیم با قطع اینترنت و فیلتر کردن شبکه‌های اجتماعی، تلاش کرد سازمان‌دهی معترضان را مختل کند.<ref name=":13" /> این اقدامات، که به گفته '''وب‌سایت دویچه‌وله''' برای کنترل روایت رسمی و جلوگیری از انتشار تصاویر سرکوب بود، به محدودیت شدید آزادی بیان منجر شد.<ref name=":10" /> رابین رایت در کتاب '''«''The Iran Primer»''''' این نظارت را نشانه‌ای از «ترس رژیم از قدرت مردم» می‌داند.<ref name=":7" />  

سرکوب گسترده، اگرچه رژیم را موقتاً در قدرت نگه داشته، هزینه‌های اجتماعی و سیاسی سنگینی به دنبال داشته است. از نظر اجتماعی، سرکوب به افزایش بی‌اعتمادی و خشم عمومی منجر شده است. کشتار معترضان در اعتراضات ۱۴۰۱، به‌ویژه در میان جوانان و زنان، به ایجاد حس انزجار از رژیم انجامید.<ref name=":6" /> این نارضایتی به گسترش مقاومت مدنی، از جمله اعتصابات و کمپین‌های آنلاین، منجر شد.<ref name=":5" /> کتاب ''«دموکراسی آیت‌الله‌ها»'' نوشته هومان مجد تأکید می‌کند که سرکوب، به‌جای ایجاد ثبات، به رشد شبکه‌های مخفی مقاومت در میان دانشجویان و کارگران دامن زده است.<ref name=":9" />  

سرکوب، اگرچه رژیم را در کوتاه‌مدت در قدرت نگه داشته، به قیمت تضعیف هرچه بیشتر مشروعیت آن تمام شده است. این اقدامات، که برای کنترل جامعه طراحی شده بودند، به افزایش مقاومت مدنی و انزوای رژیم در داخل و خارج منجر شدند.<ref name=":15" />