کاربر:Khosro/صفحه تمرین امیرعلی حاجی‌زاده: تفاوت میان نسخه‌ها

'''امیرعلی حاجی‌زاده'''، (متولد سال ۱۳۴۰، تهران - درگذشته ۲۳ خرداد ۱۴۰۴، تهران) فرمانده نیروی هوافضای [[سپاه پاسداران انقلاب اسلامی|سپاه پاسداران]] جمهوری اسلامی از سال ۱۳۸۸ تا زمان مرگش، یکی از جنجالی‌ترین چهره‌های نظامی ایران بود که به دلیل نقشش در توسعه توان موشکی و پهپادی و اقدامات جنایت‌بارش در سرکوب داخلی، شهرتی دوگانه یافت. حاجی‌زاده، که در [[جنگ ایران و عراق]] سوابق نظامی کسب کرد، تحت فرماندهی خود برنامه موشکی ایران را به سطحی رساند که موشک‌های بالستیک مانند «ذوالفقار» و پهپادهای پیشرفته، بازدارندگی استراتژیک ایجاد کردند. با این حال، کارنامه او با فجایع انسانی و [[نقض حقوق بشر در ایران|نقض حقوق بشر]] همراه بود که نفرت گسترده‌ای در میان مردم ایران به دنبال داشت. برجسته‌ترین جنجال او، [[سقوط هواپیمای اوکراینی|سرنگونی هواپیمای اوکراینی]] (پرواز PS752) در ۱۸ دی ۱۳۹۸ بود، که به اشتباه توسط پدافند سپاه پاسداران تحت امر او هدف قرار گرفت و تمامی ۱۷۶ سرنشین آن جان باختند. حاجی‌زاده مسئولیت این فاجعه را پذیرفت، اما با توجیه «خطای انسانی» و عدم محاکمه، خشم عمومی و خانواده‌های قربانیان را برانگیخت. او همچنین در سرکوب اعتراضات مردمی از جمله [[اعتراضات ۱۳۹۸ ایران|اعتراضات آبان ۱۳۹۸]] و [[اعتراضات سراسری ۱۴۰۱ ایران|اعتراضات سراسری ۱۴۰۱]] نقش کلیدی داشت، جایی که نیروهایش با استفاده از پهپادهای نظارتی و تسلیحات، به کشتار صدها معترض متهم شدند. حاجی‌زاده در آبان ۱۴۰۱، به کشته شدن حداقل ۳۰۰ نفر در اعتراضات اعتراف کرد، اما این رقم توسط سازمان‌های حقوق بشر بسیار بالاتر تخمین زده شد. در عرصه بین‌المللی، او با تهدید به قتل مقامات آمریکایی، از جمله دونالد ترامپ و مایک پمپئو در ۱۴۰۱، تنش‌ها را تشدید کرد و تحریم‌هایی از سوی غرب علیه او اعمال شد. سرانجام، در ۲۳ خرداد ۱۴۰۴، حاجی‌زاده در حمله هوایی اسرائیل به پایگاه‌های نظامی ایران کشته شد، رویدادی که واکنش‌های متفاوتی برانگیخت. اصولگرایان او را «شهید» خواندند، اما مردم عادی و فعالان حقوق بشر مرگ او را پایان یک «جنایتکار» دانستند. میراث حاجی‌زاده، ترکیبی از دستاوردهای نظامی برای نظام و لکه‌های تاریک نقض حقوق بشر است که بحث عدالت و پاسخگویی را در ایران زنده نگه داشته است.<ref name=":0">[https://iranfreedom.net/%d9%86%da%af%d8%a7%d9%87%db%8c-%d8%a8%d9%87-%d8%b3%d9%88%d8%a7%d8%a8%d9%82-%d8%ac%d9%86%d8%a7%db%8c%d8%aa%da%a9%d8%a7%d8%b1%d8%a7%d9%86%d9%87-%d9%be%d8%a7%d8%b3%d8%af%d8%a7%d8%b1-%d8%a7%d9%85%db%8c/ نگاهی به سوابق جنایتکارانه پاسدار امیرعلی حاجی‌زاده از فرماندهان کشته شده سپاه - ایران آزادی]</ref><ref name=":1">[https://www.radiofarda.com/a/who-is-amirali-hajizadeh/30035015.html دست روی ماشه، آمادۀ شلیک؛ امیرعلی حاجی‌زاده کیست؟ - رادیو فردا]</ref><ref name=":2">[https://iranwire.com/fa/features/142061-%DA%A9%D8%B4%D8%AA%D9%87%D8%B4%D8%AF%DA%AF%D8%A7%D9%86-%D8%AD%D9%85%D9%84%D8%A7%D8%AA-%D8%A7%D8%B3%D8%B1%D8%A7%DB%8C%DB%8C%D9%84-%D8%A7%D9%85%DB%8C%D8%B1%D8%B9%D9%84%DB%8C-%D8%AD%D8%A7%D8%AC%DB%8C%D8%B2%D8%A7%D8%AF%D9%87-%D9%81%D8%B1%D9%85%D8%A7%D9%86%D8%AF%D9%87-%D8%A8%D8%AF%D9%86%D8%A7%D9%85-%D9%86%DB%8C%D8%B1%D9%88%DB%8C-%D9%87%D9%88%D8%A7%D9%81%D8%B6%D8%A7/ کشته‌شدگان حملات اسراییل: امیرعلی حاجی‌زاده، فرمانده بدنام نیروی هوافضا - ایران وایر]</ref><ref name=":3">[https://www.iranintl.com/202211292270 اعتراف امیرعلی حاجی‌زاده به کشته شدن دست‌کم ۳۰۰ تن در خلال خیزش انقلابی علیه جمهوری اسلامی - ایران اینترنشنال]</ref>  

امیرعلی حاجی‌زاده در اوایل دهه ۱۳۶۰ به سپاه پاسداران انقلاب اسلامی پیوست و در طول جنگ ایران و عراق (۱۳۵۹–۱۳۶۷) در عملیات‌های مختلف شرکت کرد. او به دلیل تعهدش به نظام جمهوری اسلامی، به سرعت در سلسله‌مراتب نظامی ترقی کرد و در واحدهای عملیاتی و اطلاعاتی سپاه نقش‌های کلیدی بر عهده گرفت. سوابق او در جنگ، به‌ویژه در عملیات‌های موشکی و پدافندی، زمینه را برای تخصصش در نیروی هوافضای سپاه فراهم کرد. حاجی‌زاده در دهه‌های بعد، به یکی از معتمدان ارشد [[سید علی خامنه ای|علی خامنه‌ای]] رهبر جمهوری اسلامی تبدیل شد و به دلیل وفاداری‌اش به ایدئولوژی نظام، در پست‌های حساس منصوب گردید.<ref name=":2" /><ref name=":4">[https://spreadingjustice.org/fa/individual-violator/sj35192/ امیرعلی حاجی‌زاده - دادگستر]</ref>  

در سال ۱۳۸۸، امیرعلی حاجی‌زاده به عنوان فرمانده نیروی هوافضای سپاه پاسداران منصوب شد، نقشی که تا زمان مرگش در ۱۴۰۴ حفظ کرد. او در این جایگاه، توسعه برنامه موشکی و پهپادی ایران را هدایت کرد و به تقویت توان نظامی کشور در برابر تهدیدات خارجی کمک نمود. تحت فرمان او، نیروی هوافضا موشک‌های بالستیک پیشرفته‌ای مانند «ذوالفقار» و «خرمشهر» را توسعه داد و قابلیت‌های پهپادی ایران را به سطحی رساند که در منطقه خاورمیانه تأثیرگذار شد. حاجی‌زاده بارها در سخنرانی‌های عمومی، این دستاوردها را به عنوان نمادی از «استقلال نظامی» ایران ستود و مدعی شد که توان موشکی کشور بازدارندگی استراتژیک ایجاد کرده است. با این حال، این پیشرفت‌ها با انتقادات بین‌المللی، به‌ویژه از سوی ایالات متحده و اسرائیل، مواجه شد که برنامه موشکی ایران را تهدیدی برای صلح منطقه‌ای می‌دانستند. نقش حاجی‌زاده در این حوزه، او را به چهره‌ای برجسته در ساختار نظامی ایران تبدیل کرد، اما همزمان به دلیل اقداماتش در سرکوب داخلی و فاجعه هواپیمای اوکراینی، مورد نفرت عمومی قرار گرفت.<ref name=":1" /><ref>[https://www.dw.com/fa-ir/%D8%AA%D8%A7%DA%A9%DB%8C%D8%AF-%D9%81%D8%B1%D9%85%D8%A7%D9%86%D8%AF%D9%87-%D9%87%D9%88%D8%A7%D9%81%D8%B6%D8%A7%DB%8C-%D8%B3%D9%BE%D8%A7%D9%87-%D8%A8%D8%B1-%D9%82%D8%B5%D8%AF-%DA%A9%D8%B4%D8%AA%D9%86-%D8%AA%D8%B1%D8%A7%D9%85%D9%BE-%D9%88-%D9%BE%D9%85%D9%BE%D8%A6%D9%88/a-64818386 تأکید فرمانده هوافضای سپاه بر قصد کشتن ترامپ و پمپئو  - دویچه‌وله] </ref><ref name=":5">کتاب «اقتصاد سیاسی ایران پس از انقلاب» نوشته‌ی سوزان مالونی (۲۰۱۵)، انتشارات دانشگاه کمبریج</ref>  

در ۱۸ دی ۱۳۹۸، هواپیمای مسافربری اوکراینی (پرواز PS752) شرکت هواپیمایی بین‌المللی اوکراین، دقایقی پس از برخاستن از فرودگاه [[روح‌الله خمینی|خمینی]] تهران، توسط سامانه پدافند هوایی تور ام-۱ نیروی هوافضای سپاه پاسداران سرنگون شد. این فاجعه، که منجر به کشته شدن تمامی ۱۷۶ سرنشین هواپیما، شامل ۱۴۶ ایرانی، ۱۱ اوکراینی، ۱۰ سوئدی، ۴ افغان، ۳ آلمانی و ۳ بریتانیایی شد، یکی از تاریک‌ترین حوادث در تاریخ هوانوردی ایران است. این رویداد در بستر تنش‌های نظامی میان ایران و ایالات متحده رخ داد، تنها چند روز پس از ترور [[قاسم سلیمانی]]، فرمانده [[نیروی قدس سپاه پاسداران]]، توسط آمریکا و حمله موشکی ایران به پایگاه عین‌الاسد در عراق. نیروی هوافضای سپاه، تحت فرماندهی امیرعلی حاجی‌زاده، در حالت آماده‌باش کامل بود و به گفته مقامات ایرانی، این وضعیت به خطای انسانی منجر شد. هواپیما به اشتباه به عنوان تهدید شناسایی شد و دو موشک پدافندی به آن شلیک گردید.<ref name=":2" /><ref name=":6">[https://www.radiofarda.com/a/iran-flight-752/31562832.html ادعای حاجی‌زاده: پرونده سقوط هواپیمای اوکراینی متولی پیدا کرده و ما هم جزو متهمان هستیم - رادیو فردا]</ref>  

سقوط پرواز PS752 موجی از خشم و اعتراض در ایران و جهان به راه انداخت. در ایران، خانواده‌های قربانیان، که عمدتاً ایرانی-کانادایی بودند، خواستار عدالت و محاکمه عاملان شدند. مادران داغدار، از جمله انجمن خانواده‌های قربانیان، در بیانیه‌ای خطاب به حاجی‌زاده پرسیدند: «چرا هنوز آزادید؟» و نظام قضایی ایران را به دلیل عدم پاسخگویی متهم کردند. اعتراضات مردمی در دی ۱۳۹۸، که با شعارهای ضدحکومتی همراه بود، نشان‌دهنده نفرت عمومی از حاجی‌زاده و دیگر مقامات مسئول بود. تأخیر اولیه مقامات ایرانی در پذیرش مسئولیت (سه روز انکار اولیه) به بی‌اعتمادی عمومی دامن زد و حاجی‌زاده را به نمادی از بی‌کفایتی و بی‌مسئولیتی تبدیل کرد.<ref name=":2" /><ref name=":7" />  

این فاجعه پیامدهای حقوقی و سیاسی گسترده‌ای داشت. در ایران، پرونده پرواز PS752 در دادگاه نظامی تهران بررسی شد، اما روند دادرسی به دلیل عدم شفافیت و فشارهای سیاسی مورد انتقاد قرار گرفت. در سال ۱۴۰۰، دادگاه ۱۰ نفر از پرسنل رده‌پایین را به اتهام «سهل‌انگاری» محکوم کرد، اما حاجی‌زاده و دیگر فرماندهان ارشد تبرئه شدند. این موضوع به اعتراضات خانواده‌های قربانیان دامن زد که خواستار محاکمه مقامات ارشد، از جمله حاجی‌زاده، بودند. در سطح بین‌المللی، کانادا و اوکراین شکایتی به دیوان بین‌المللی دادگستری (ICJ) ارائه کردند و خواستار جبران خسارت و محاکمه عاملان شدند. این شکایت تا زمان مرگ حاجی‌زاده در ۱۴۰۴ ادامه داشت، اما پیشرفت قابل‌توجهی نداشت.<ref name=":2" /><ref name=":7" />

اعتراضات مردمی در ایران طی دهه‌های ۱۳۹۰ و ۱۴۰۰، به‌ویژه در سال‌های ۱۳۹۸ و ۱۴۰۱، نمایانگر نارضایتی عمیق از سیاست‌های اقتصادی، اجتماعی و سیاسی جمهوری اسلامی بود. اعتراضات آبان ۱۳۹۸، که در پی افزایش ناگهانی قیمت سوخت آغاز شد، به سرعت به تظاهرات ضدحکومتی در سراسر کشور تبدیل شد. در سال ۱۴۰۱، مرگ [[مهسا امینی]] در بازداشت [[گشت ارشاد]]، جرقه اعتراضات سراسری را زد. این اعتراضات، که با مشارکت قشرها مختلف جامعه همراه بود، با سرکوب شدید نیروهای نظامی و امنیتی، از جمله سپاه پاسداران، مواجه شد. نیروی هوافضای سپاه، تحت فرماندهی امیرعلی حاجی‌زاده، به دلیل استفاده از تجهیزات پیشرفته، از جمله پهپادها و موشک‌های کوتاه‌برد، در سرکوب معترضان نقش داشت. این اقدامات، که به کشتار صدها نفر منجر شد، حاجی‌زاده را به یکی از چهره‌های منفور در میان مردم ایران تبدیل کرد.<ref name=":0" /><ref name=":3" />  

حاجی‌زاده، به دلیل جایگاه ارشدش، در تصمیم‌گیری‌های کلان برای سرکوب اعتراضات مشارکت داشت. او در جلسات شورای عالی امنیت ملی، که سیاست‌های سرکوب را تعیین می‌کرد، حضور داشت و از استفاده حداکثری از توان نظامی برای «حفظ نظام» دفاع کرد. این رویکرد، که ریشه در ایدئولوژی وفاداری حاجی‌زاده به نظام داشت، او را به یکی از عوامل اصلی نقض حقوق بشر در این دوره تبدیل کرد. فعالان حقوق بشر، از جمله سازمان عفو بین‌الملل، نیروهای تحت امر حاجی‌زاده را به «استفاده غیرقانونی از زور» متهم کردند و خواستار محاکمه او شدند.<ref name=":0" /><ref name=":3" />  

پیامدهای سرکوب، فراتر از مسائل حقوقی، به شکاف عمیق‌تر میان نظام و مردم ایران منجر شد. حاجی‌زاده، که در میان اصولگرایان به عنوان «قهرمان نظامی» ستایش می‌شد، در نگاه مردم عادی به نمادی از خشونت و بی‌عدالتی تبدیل شد. این دوگانگی، نشان‌دهنده جایگاه پیچیده او در تاریخ سیاسی ایران است. سرکوب اعتراضات، همچنین به تضعیف مشروعیت سپاه در افکار عمومی انجامید و نقش حاجی‌زاده در این فرایند، او را به یکی از منفورترین چهره‌های نظامی ایران بدل کرد.<ref name=":2" /><ref name=":5" />  

امیرعلی حاجی‌زاده در ۲۳ خرداد ۱۴۰۴، در حمله هوایی جنگنده‌های اسرائیلی به پایگاه‌های نظامی ایران، همراه با چند فرمانده ارشد دیگر سپاه کشته شد. این حمله، که به تلافی اقدامات منطقه‌ای ایران انجام شد، پایگاه‌های نیروی هوافضای سپاه را هدف قرار داد و به گفته منابع، خسارات سنگینی به زیرساخت‌های نظامی وارد کرد. مرگ حاجی‌زاده، که یکی از کلیدی‌ترین چهره‌های نظامی ایران بود، ضربه‌ای استراتژیک به سپاه محسوب شد. مقامات ایرانی این حمله را محکوم کردند و قول «انتقام سخت» دادند، اما جزئیات محدودی از عملیات منتشر شد.<ref name=":0" /><ref name=":2" />  

مرگ حاجی‌زاده واکنش‌های متفاوتی در ایران و جهان برانگیخت. اصولگرایان و رسانه‌های حکومتی او را «شهید» و «قهرمان ملی» خواندند و بر نقشش در توسعه توان موشکی تأکید کردند. در مقابل، بسیاری از ایرانیان، به‌ویژه خانواده‌های قربانیان پرواز PS752 و اعتراضات ۱۳۹۸ و ۱۴۰۱، مرگ او را پایان یک «جنایتکار» دانستند. شبکه‌های اجتماعی پر از پیام‌هایی بود که حاجی‌زاده را به دلیل سرکوب و فاجعه اوکراینی محکوم می‌کردند. در سطح بین‌المللی، اسرائیل مسئولیت حمله را تأیید نکرد، اما کشورهای غربی واکنش محتاطانه‌ای نشان دادند. سازمان‌های حقوق بشر، از جمله عفو بین‌الملل، مرگ او را فرصتی ازدست‌رفته برای محاکمه به دلیل نقض حقوق بشر خواندند.<ref name=":3" /><ref name=":7" />  

میراث امیرعلی حاجی‌زاده دوگانه است. برای نظام، او معمار توان موشکی و پهپادی ایران بود که بازدارندگی نظامی ایجاد کرد. اما برای مردم ایران، او نماد سرکوب و بی‌عدالتی است، به‌ویژه به دلیل نقشش در فاجعه پرواز PS752 و کشتار معترضان. این دوگانگی، نشان‌دهنده شکاف عمیق میان روایت رسمی و افکار عمومی است. مرگ حاجی‌زاده، بدون پاسخگویی به اتهاماتش، بحث عدالت در ایران را زنده نگه داشت.<ref name=":2" /><ref name=":5" />