نعمت‌الله نصیری: تفاوت میان نسخه‌ها

'''نعمت‌الله نصیری'''، (متولد ۱۲ مرداد سال ۱۲۸۹، تهران - درگذشته ۲۶ بهمن ۱۳۵۷، تهران)، یکی از منفورترین چهره‌های [[سلطنت پهلوی|رژیم پهلوی]]، به دلیل نقش محوری در [[کودتای ۲۸ مرداد|کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲]] و ریاست طولانی‌مدت بر [[ساواک]] (سازمان اطلاعات و امنیت کشور) از ۱۳۳۵ تا ۱۳۵۷، در تاریخ ایران نمادی از سرکوب و خیانت به ملت است. نصیری، زاده تهران در خانواده‌ای متوسط با اصالت قاجاری، پس از تحصیل در دانشکده افسری، به سرعت در ارتش صعود کرد و در دهه ۱۳۲۰ به مناصب کلیدی، مانند فرماندهی [[گارد جاویدان شاهنشاهی|گارد جاویدان]] و معاونت شهربانی، دست یافت. در کودتای ۲۸ مرداد، او با هماهنگی [[فضل‌الله زاهدی]] و مأموران سیا، نیروهای شهربانی را برای سرکوب حامیان [[دکتر محمد مصدق]] بسیج کرد و فرمان عزل نخست‌وزیر را تحویل داد، اقدامی که دولت ملی را سرنگون کرد. نصیری با تأسیس ساواک در ۱۳۳۵، که با الگوبرداری از موساد و آموزش سیا شکل گرفت، دستگاهی امنیتی برای سرکوب مخالفان رژیم شاهنشاهی ایجاد کرد. او با روش‌های خشن، از جمله شکنجه و اعدام، نابودی تشکل‌هایی مانند [[جبهه ملی ایران|جبهه ملی]]، [[حزب توده ایران|حزب توده]]، [[سازمان مجاهدین خلق ایران]] و [[سازمان چریک‌های فدایی خلق ایران|چریک‌های فدایی]] را هدف قرار داد. در قیام ۱۵ خرداد ۱۳۴۲، نصیری دستور سرکوب خونین معترضان را صادر کرد. این دستور خشم عمومی را علیه رژیم شاه شعله‌ور ساخت. او همچنین شبکه‌ای جهانی برای نظارت بر مخالفان خارج از کشور، به‌ویژه دانشجویان کنفدراسیون، راه‌اندازی کرد و با سیا و موساد همکاری نمود. این اقدامات، نصیری را به چهره‌ای وابسته به غرب و دربار تبدیل کرد. با اوج‌گیری [[انقلاب ضد سلطنتی|انقلاب ضدسلطنتی ۱۳۵۷]]، نصیری در آبان ۵۷ از ساواک برکنار شد، اما نفرت عمومی از او فروکش نکرد. پس از پیروزی انقلاب ضدسلطنتی، او در پادگان جمشیدیه بازداشت و در دادگاه انقلاب به اتهام جنایات علیه مردم، از جمله شکنجه و اعدام فعالان سیاسی، محاکمه شد. نصیری در ۲۶ بهمن ۱۳۵۷ در پشت‌بام مدرسه رفاه اعدام شد، که بازتاب گسترده‌ای داشت و خشم مردم علیه ساواک را تسکین داد. میراث نصیری، به‌عنوان عامل سرکوب و تقویت دیکتاتوری پهلوی، همچنان بحث‌برانگیز است. برخی او را وفادار به شاه می‌دانند، اما اکثریت او را مسئول سرکوب خونین ملت ایران می‌شناسند. این مقاله، با بررسی زندگی، نقش در کودتا، سرکوب انقلابیون، و سقوط نصیری، چهره واقعی این مهره امنیتی رژیم پهلوی را عیان می‌کند.<ref name=":0">[https://www.cafetarikh.com/news/30600 نصیری؛ باسابقه ترین رئیس ساواک - سایت کافه تاریخ]</ref><ref name=":1">[https://www.iranrights.org/fa/memorial/story/-3071/nematollah-nasiri نعمت‌الله نصیری - بنیاد عبدالرحمن برومند]</ref><ref name=":2">[https://virgool.io/abolqasm/%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87-%DA%A9%D9%88%D8%AA%D8%A7%D9%87%D8%B3%D8%B1%DA%AF%D8%B0%D8%B4%D8%AA-%D9%86%D8%B9%D9%85%D8%AA-%D8%A7%D9%84%D9%84%D9%87-%D9%86%D8%B5%DB%8C%D8%B1%DB%8C%D8%B1%D8%A6%DB%8C%D8%B3-%D8%B3%D8%A7%D9%88%D8%A7%DA%A9-%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF-%D8%B1%D8%B6%D8%A7-%D9%BE%D9%87%D9%84%D9%88%DB%8C-oy21sjrvgytx سرگذشت نعمت‌الله نصیری،رئیس ساواک محمد رضا پهلوی - سایت ویرگول]</ref><ref name=":3">[https://www.afkarnews.com/%D8%A8%D8%AE%D8%B4-%D8%B3%DB%8C%D8%A7%D8%B3%DB%8C-3/396196-%D8%B9%D8%A7%D9%82%D8%A8%D8%AA-%DA%A9%D8%A7%D8%B1-%D8%B1%D8%A6%DB%8C%D8%B3-%D8%B3%D8%A7%D9%88%D8%A7%DA%A9-%D8%AA%D8%B5%D8%A7%D9%88%DB%8C%D8%B1 عاقبت کار رئیس ساواک - افکار نیوز]</ref><ref name=":4">[https://www.iichs.ir/fa/news/24730/%D8%B3%D8%B1%D8%A7%D9%86%D8%AC%D8%A7%D9%85-%D8%A8%D8%A7%D8%B2%D8%AF%D8%A7%D8%B4%D8%AA%DB%8C-%D9%BE%D8%A7%D8%AF%DA%AF%D8%A7%D9%86-%D8%A7%D9%85%D8%AC%D8%AF%DB%8C%D9%87 سرانجام بازداشتی پادگان امجدیه - تاریخ معاصر ایران]</ref>  

سپهبد نعمت‌الله نصیری در سال ۱۲۸۹ در محله سنگلج تهران، در خانواده‌ای متوسط و کارمند به دنیا آمد. پدرش، حسین نصیری، کارمند جزء وزارت دارایی بود و درآمد محدودی داشت. مادرش، از خانواده‌ای قاجاری، به تربیت سنتی نصیری اصرار داشت. منابع گزارش می‌دهند که نصیری از کودکی تحت تأثیر فضای نظامی‌گری دوره [[رضاشاه پهلوی|'''رضا شاه''']] قرار گرفت و با مطالعه کتاب‌های تاریخی درباره قزاق‌ها، به ارتش علاقه‌مند شد. این پیشینه خانوادگی و محیط اجتماعی، او را به سوی حرفه نظامی سوق داد.<ref name=":2" /><ref name=":2" />  

=== نقش در سرکوب‌های پیش از کودتا ===

نعمت‌الله نصیری در کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲، به‌عنوان معاون شهربانی، نقش مهمی در حمایت از فضل‌الله زاهدی ایفا کرد. با هماهنگی مأموران سیا و دربار، نیروهای شهربانی را برای سرکوب حامیان مصدق در تهران بسیج کرد. نصیری در ۲۵ مرداد، فرمان عزل مصدق را به نخست‌وزیر تحویل داد، اما پس از ناکامی اولیه، در ۲۸ مرداد با سازمان‌دهی نیروهای نظامی و اوباش، به حمله به خانه مصدق کمک کرد.<ref name=":0" />  

نصیری در ۱۳۳۵، با حمایت محمدرضا شاه و مشاوران آمریکایی، ساواک (سازمان اطلاعات و امنیت کشور) را تأسیس کرد و تا ۱۳۵۷ رئیس آن باقی ماند. با الگوبرداری از ساواک اسرائیل (موساد) و آموزش مأموران توسط سیا، دستگاهی امنیتی برای سرکوب مخالفان رژیم ایجاد کرد. نصیری ساختار ساواک را با تشکیل شعب اطلاعاتی، بازجویی، و جاسوسی در داخل و خارج کشور گسترش داد. این سازمان  ابزار اصلی رژیم برای حفظ دیکتاتوری بود.<ref name=":1" />  

نصیری به دلیل وفاداری به شاه و همکاری با غرب، به‌عنوان پل ارتباطی ساواک با سیا و ام‌آی۶ عمل کرد. او گزارش‌های امنیتی را مستقیماً به محمدرضا شاه و سفارت آمریکا ارائه می‌داد. نصیری با دریافت بودجه و تجهیزات از غرب، ساواک را به ابزار  جلب رضایت حامیان خارجی رژیم کرد.<ref name=":2" />  

نصیری در طول ریاست بر ساواک (۱۳۳۵–۱۳۵۷)، با استفاده از روش‌های وحشیانه مانند شکنجه و اعدام، مخالفان رژیم را سرکوب کرد. او دستور بازجویی‌های خشن از اعضای جبهه ملی، حزب توده، سازمان مجاهدین و چریک‌های فدایی را صادر کرد. اعدام چهره‌هایی مانند [[خسرو گلسرخی]] و [[کرامت‌الله دانشیان|کرامت دانشیان]] در ۱۳۵۲، به دستور نصیری انجام شد. این اقدامات، نفرت عمومی از ساواک را افزایش داد.<ref name=":3" />  

پس از پیروزی انقلاب ضدسلطنتی در ۲۲ بهمن ۱۳۵۷، نصیری که به تهران بازگشته بود، در پادگان جمشیدیه، همراه با دیگر مقامات رژیم پهلوی، بازداشت شد. اسناد ساواک و اعترافات نصیری در بازجویی‌ها، نقش او در شکنجه و اعدام مخالفان را تأیید کرد. او در محکمه‌ای تحت ریاست صادق خلخالی، به اتهام جنایت علیه مردم، از جمله سرکوب ۱۵ خرداد و اعدام فعالان سیاسی، محاکمه شد. نصیری هیچ دفاعی از خود نکرد و وفاداری‌اش به شاه را تکرار نمود.<ref name=":4" />