کاربر:Alireza k h/صفحه تمرین: تفاوت میان نسخه‌ها

'''عدالت'''، یکی از نخستین شعارهای [[انقلاب مشروطه]] (۱۲۸۵ش) بود. پیش از آنکه خواست «مجلس شورای ملی» و «[[قانون اساسی مشروطیت|قانون اساسی]]» مطرح شود، مردم و علما در جریان اعتراض‌ها خواستار برپایی «عدالت‌خانه» شدند. [[احمد کسروی]] در ''تاریخ مشروطه ایران'' (۱۳۲۵ش) یادآور می‌شود که عدالت در آن زمان به معنای رفع ظلم حکام و ایجاد نهادی برای دادخواهی مردم بود. پژوهشگرانی چون آدمیت، ناطق و آبراهامیان نیز عدالت را حلقهٔ اتصال سنت‌های اسلامی با اندیشه‌های نوین سیاسی دانسته‌اند.

عدالت در سنت اسلامی ـ ایرانی بیشتر مفهومی اخلاقی و فقهی بود. شاهان و حکام خود را «عدل‌گستر» می‌خواندند و وظیفهٔ اصلی پادشاه در فرهنگ سیاسی قدیم «برقراری عدل» تلقی می‌شد. اما عدالت نهادی و قانونی، به معنای برابری همه در برابر یک نظام حقوقی مدون، تا عصر مشروطه ناشناخته بود (آدمیت، ''فکر آزادی و مقدمه نهضت مشروطیت''، ۱۳۵۶).

به روایت کسروی، هنگامی که مردم در سال ۱۲۸۴ش در مسجد شاه تهران بست نشستند، خواست اصلی آنان برپایی «عدالت‌خانه» بود:<blockquote>«مردم نه مجلس می‌خواستند و نه قانون، تنها دادخواستی از بیدادگری‌ها داشتند.» (''تاریخ مشروطه ایران''، ۱۳۲۵)</blockquote>عدالت‌خانه قرار بود نهادی باشد که در آن مردم بتوانند شکایات خود را از حاکمان و مأموران دولتی مطرح کنند.

== تحول معنایی عدالت در مشروطه ==

با گسترش جنبش، معنای عدالت از دادخواهی در برابر ظلم به برابری در برابر قانون و مشارکت سیاسی تغییر یافت. عدالت دیگر نه فقط رفع ظلم فردی، بلکه نظمی عمومی مبتنی بر قانون شد. این تحول، پلی میان سنت (دادخواهی دینی) و تجدد (حقوق شهروندی) بود.

در متمم قانون اساسی (۱۲۸۶ش)، اصولی در جهت عدالت اجتماعی و برابری نوشته شد؛ مانند اصل هشتم که می‌گفت: «اهالی مملکت ایران در برابر قانون دولتی متساوی‌الحقوق خواهند بود.» این اصل، بازتابی مستقیم از شعار عدالت‌خواهی ملت بود.

* '''کسروی''': عدالت‌خواهی را نقطهٔ آغاز انقلاب مشروطه می‌داند (۱۳۲۵).

* '''آدمیت''': عدالت‌خانه را «مرحلهٔ گذار از سنت سلطنت مطلقه به حکومت قانون» معرفی می‌کند (۱۳۵۶).

* '''آبراهامیان''': عدالت را بیانگر خواست طبقات فرودست برای محدود کردن استثمار و خودسری حکام تحلیل می‌کند (''ایران بین دو انقلاب''، ۱۳۷۷).

* '''آجودانی''': تأکید دارد که عدالت در مشروطه میان دو معنا سرگردان بود: معنای سنتی شرعی و معنای مدرن حقوقی (''مشروطه ایرانی''، ۱۳۷۷).

«عدالت» نخستین خواست مردم در آستانهٔ مشروطه بود و در ادامه، به مفهومی سیاسی و حقوقی بدل شد که مبنای برابری شهروندان در برابر قانون شد. این تحول نشان‌دهندهٔ پیوند میان آرمان‌های دینی و اجتماعی سنتی با مفاهیم نوین سیاسی در ایران بود.

== منابع ==

* کسروی، احمد. ''تاریخ مشروطهٔ ایران''. تهران: امیرکبیر، ۱۳۲۵ش.

* کسروی، احمد. ''تاریخ هیجده‌سالهٔ آذربایجان''. تهران: امیرکبیر، ۱۳۲۳ش.

* آدمیت، فریدون. ''فکر آزادی و مقدمه نهضت مشروطیت''. تهران: پیام، ۱۳۵۶.

* ناطق، هما. ''ایرانیان و اندیشهٔ تجدد''. تهران: طرح نو، ۱۳۷۷.

* آبراهامیان، یرواند. ''ایران بین دو انقلاب''. ترجمهٔ احمد گل‌محمدی و محمدابراهیم فتاحی. تهران: نشر نی، ۱۳۷۷.

* آجودانی، ماشاءالله. ''مشروطه ایرانی''. تهران: اختران، ۱۳۷۷.