گزارشگر ویژه حقوق بشر: تفاوت میان نسخه‌ها

گزارشگران ویژه ایران به ترتیب زمانی عبارتند از: آندرس آگوئیلار ماودسلی(۱۹۸۴-۱۹۸۶)، [[رینالدو گالیندو پل]] (۱۹۸۶-۱۹۹۵)، [[موریس دنبی کاپیتورن|موریس کاپیتورن]] (۱۹۹۵-۲۰۰۲)، [[احمد شهید]] (۲۰۱۱-۲۰۱۶)، عاصمه جهانگیر (۲۰۱۶-۲۰۱۸)، [[جاوید رحمان]] (۲۰۱۸-۲۰۲۴) و مای ساتو (۲۰۲۴-تاکنون). <ref name=":2" /> <ref name=":3" /> (لازم به ذکر است که این مأموریت بین سال‌های ۲۰۰۲ تا ۲۰۱۱ متوقف بود.) گزارش‌های این افراد، علی‌رغم تفاوت در تمرکز و دسترسی، تصویری نگران‌کننده از [[نقض حقوق بشر در ایران|نقض گسترده حقوق بشر در ایران]] ترسیم کرده‌اند. نقش [[کاظم رجوی|پروفسور کاظم رجوی]] در جلب توجه اولیه سازمان ملل به این موارد بسیار حائز اهمیت بود. جمهوری اسلامی ایران عمدتاً با این گزارشگران همکاری نکرده، اجازه بازدید از کشور را به اکثر آن‌ها نداده و گزارش‌هایشان را مغرضانه و با انگیزه‌های سیاسی خوانده و اتهاماتی مبنی بر همکاری با گروه‌های مخالف مانند سازمان مجاهدین خلق و دریافت پول از کشورهای متخاصم <ref>[https://www.namanews.com/News/36534/%D9%84%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AC%D8%A7%D9%86%DB%8C-%C2%AB%D8%A7%D8%AD%D9%85%D8%AF-%D8%B4%D9%87%DB%8C%D8%AF%C2%BB-%D8%A7%D8%B2-%D8%A7%D9%85%D8%B1%DB%8C%D9%83%D8%A7-%D9%BE%D9%88%D9%84-%DA%AF%D8%B1%D9%81%D8%AA%D9%87-%D8%A7%D8%B3%D8%AA لاریجانی: «احمد شهید» از امریكا پول گرفته است | پایگاه خبری تحلیلی نما]</ref> <ref>[https://fararu.com/fa/news/241380/%D8%B1%D8%B4%D9%88%D9%87-%D9%85%DB%8C%D9%84%DB%8C%D9%88%D9%86-%D8%AF%D9%84%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D8%A7%D8%AD%D9%85%D8%AF-%D8%B4%D9%87%DB%8C%D8%AF-%D8%A8%D8%B1%D8%A7%DB%8C-%D9%85%D9%88%D8%B6%D8%B9-%DA%AF%DB%8C%D8%B1%DB%8C-%D8%B9%D9%84%DB%8C%D9%87-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86 رشوه میلیون دلاری احمد شهید برای موضع‌گیری علیه ایران]</ref> را به آن‌ها وارد کرده است. با این حال، گزارش‌های آن‌ها همچنان به عنوان منابع مهمی برای مستندسازی وضعیت حقوق بشر در ایران و اعمال فشار بین‌المللی بر دولت ایران برای پاسخگویی و بهبود عملکرد خود عمل می‌کنند.

== وخامت وضعیت حقوق بشر در ایران و چرایی انتصاب گزارشگر ویژه ==

[http://iranprimer.usip.org/discussion/2011/jun/20/new-un-human-rights-rapporteur-iran June 20, 2011]</ref> <ref name=":3">[https://www.ohchr.org/en/special-procedures/sr-iran OHCHR. (n.d.). ''Special Rapporteur on the situation of human rights in the Islamic Republic of Iran'']</ref> گزارش‌های متعدد سازمان ملل و نهادهای حقوق بشری، تصویری نگران‌کننده از نقض گسترده و سیستماتیک حقوق اساسی شهروندان ایرانی ترسیم کرده‌اند. دلایل اصلی این نگرانی‌ها شامل موارد زیر است: آمار بالای اعدام، به ویژه برای جرایمی که طبق قوانین بین‌المللی "جرایم بسیار جدی" محسوب نمی‌شوند (مانند جرایم مواد مخدر) و اعدام نوجوانان؛ <ref name=":4">[https://www.ohchr.org/en/HRBodies/HRC/RegularSessions/Session34/Documents/A_HRC_34_65_AUV.docx OHCHR. (2017, March 6). ''Report of the Special Rapporteur on the situation of human rights in the Islamic Republic of Iran (A/HRC/34/65)'']</ref> <ref name=":5">[https://www.securitycouncilreport.org/atf/cf/%7B65BFCF9B-6D27-4E9C-8CD3-CF6E4FF96FF9%7D/A_HRC_28_70.pdf Security Council Report. (2015, March 12). ''A/HRC/28/70 Advance Unedited Version'']</ref> <ref name=":6">[https://impactiran.org/2025/03/18/joint-statement-extend-the-mandate-of-the-special-rapporteur-on-human-rights-in-iran-and-support-a-complementary-international-independent-investigative-mechanism/ Impact Iran. (2025, March 18). ''Joint Statement: Extend the mandate of the Special Rapporteur...'']</ref>  [[آزادی بیان|سرکوب شدید آزادی بیان]]، عقیده، اجتماعات و مطبوعات، و بازداشت و آزار روزنامه‌نگاران، وکلا، فعالان حقوق بشر و دانشجویان؛ <ref name=":4" /> <ref name=":6" /> <ref name=":9">[https://documents.un.org/doc/undoc/gen/n17/256/24/pdf/n1725624.pdf?OpenElement United Nations General Assembly. (n.d.). ''Report of the Special Rapporteur on the Situation of Human Rights in the Islamic Republic of Iran (A/72/322)'']</ref> عدم وجود دادرسی عادلانه، استقلال قضایی و استفاده مکرر از شکنجه و بدرفتاری برای اخذ اعترافات؛ <ref name=":4" /> <ref name=":5" /> [[سرکوب زنان در ایران|تبعیض گسترده علیه زنان در قانون و عمل]]؛ <ref name=":4" /> <ref name=":6" /> و آزار و اذیت و تبعیض سیستماتیک علیه اقلیت‌های دینی و قومی، به ویژه بهائیان. <ref name=":4" /> <ref name=":7">[http://hrlibrary.umn.edu/commission/country52/59-iran.htm University of Minnesota Human Rights Library. (1996, March). ''Report on the situation of human rights in Iran'']</ref> گزارش‌ها همچنین به عدم پاسخگویی مقامات در قبال نقض حقوق بشر، به ویژه در موارد [[قتل عام ۶۷|کشتارهای جمعی مانند سال ۱۹۸۸]] اشاره دارند. <ref name=":10">[https://www.dw.com/fa-ir/%D8%AC%D8%A7%D9%88%DB%8C%D8%AF-%D8%B1%D8%AD%D9%85%D8%A7%D9%86-%D8%B3%D8%B1%DA%A9%D9%88%D8%A8-%D8%AF%D9%87%D9%87-%DB%B6%DB%B0-%D9%86%D8%B3%D9%84%DA%A9%D8%B4%DB%8C-%D9%88-%D8%AC%D9%86%D8%A7%DB%8C%D8%AA-%D8%B9%D9%84%DB%8C%D9%87-%D8%A8%D8%B4%D8%B1%DB%8C%D8%AA-%D8%A8%D9%88%D8%AF/a-69737388 جاوید رحمان: سرکوب دهه ۶۰ "نسل‌کشی" و "جنایت علیه بشریت" بود. دویچه وله]</ref> <ref name=":11">[https://www.ncr-iran.org/en/iran-1988-massacre-of-political-prisoners/un-special-rapporteur-javaid-rehman-targeted-by-iranian-regime-after-human-rights-report/ National Council of Resistance of Iran (NCRI). (2024, September 5). ''UN Special Rapporteur Javaid Rehman Targeted by Iranian Regime After Human Rights Report'']</ref> این موارد نقض مداوم و عدم همکاری معنادار ایران با سازوکارهای حقوق بشری سازمان ملل، منجر به تأسیس و تداوم مأموریت گزارشگر ویژه شده است. <ref name=":3" /> <ref name=":8">[https://impactiran.org/wp-content/uploads/2018/02/UNSR_WhitePaper.pdf%20 Impact Iran. (n.d.). ''reflections on the iran mandate - the special rapporteur on the situation of human rights in the islamic republic iran'']</ref>

== تاریخچه گزارشگران ویژه حقوق بشر در ایران ==

#'''[[مای ساتو|مای ساتو (ژاپن/بریتانیا، ۲۰۲۴-تاکنون)]]:''' استاد جرم‌شناسی و مدیر مؤسسه تحقیقات سیاست جنایی و عدالت در دانشگاه بیرکبک لندن، در ژوئیه ۲۰۲۴ به عنوان گزارشگر ویژه جدید منصوب شد و کار خود را از اوت ۲۰۲۴ آغاز کرد. <ref name=":3" /> اولین گزارش او به شورای حقوق بشر بر افزایش چشمگیر اعدام‌ها (بالاترین سرانه جهانی)، تبعیض علیه زنان و اقلیت‌های قومی و مذهبی، محدودیت آزادی بیان و تجمعات، و عدم شفافیت تأکید داشت. <ref name=":6" /> <ref name=":13" /> <ref>[https://news.mojahedin.org/i/%D8%A7%D8%AC%D9%84%D8%A7%D8%B3-%D8%B4%D9%88%D8%B1%D8%A7%DB%8C-%D8%AD%D9%82%D9%88%D9%82-%D8%A8%D8%B4%D8%B1-%D8%B3%D8%A7%D8%B2%D9%85%D8%A7%D9%86-%D9%85%D9%84%D9%84-%DA%98%D9%86%D9%88-%D8%B3%D8%AE%D9%86%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D9%85%D8%A7%DB%8C-%D8%B3%D8%A7%D8%AA%D9%88-%DA%AF%D8%B2%D8%A7%D8%B1%D8%B4%DA%AF%D8%B1-%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87-%D8%B3%D8%A7%D8%B2%D9%85%D8%A7%D9%86-%D9%85%D9%84%D9%84-%D8%AF%D8%B1%D8%A8%D8%A7%D8%B1%D9%87-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D8%B3%D8%A7%D8%B1%D8%A7-%D8%AD%D8%B3 اجلاس شورای حقوق‌بشر سازمان ملل در ژنو سخنرانیهای مای ساتو گزارشگر ویژه سازمان ملل درباره ایران و سارا حسین رئیس هیأت حقیقت‌یاب مستقل]</ref>

==نقش پروفسور کاظم رجوی در محکومیت‌های حقوق بشری جمهوری اسلامی==

تلاش‌های خستگی‌ناپذیر او در سازمان ملل، از جمله ارائه مستندات و رایزنی با دیپلمات‌ها و مقامات، نقش کلیدی در تصویب اولین قطعنامه‌های محکومیت نقض حقوق بشر در ایران توسط کمیسیون حقوق بشر سازمان ملل و در نهایت انتصاب اولین نماینده ویژه (آندرس آگوئیلار) در سال ۱۹۸۴ داشت. او به عنوان «صدای زندانیان سیاسی شکنجه شده و شهدای مقاومت ایران» شناخته می‌شد. جمهوری اسلامی که نمی‌توانست فعالیت‌های افشاگرانه‌ی او را برتابد به آخرین حربه خود روی آورد: ترور.