اعتصاب

اعتصاب در خلاصه‌ترین تعریف به قطع کار، حضور در محلی به عنوان اعتراض گفته می‌شود. اعتصاب عموما به دو شکل فردی یا گروهی و صنفی و با هدف تامین یک یا چند خواست بر حق و مشروع که به هر دلیلی از فرد یا گروهی سلب شده باشد صورت می‌پذیرد. اعتصاب به دست از کار کشیدن به منظور رسیدن به هدفی خاص گفته می‌شود.(فرهنگ معین). در فرهنگ عمید اعتصاب به «دست از کار کشیدن گروهی از کارگران یا کارمندان برای اعتراض یا رسیدن به هدفی خاص» تعبیر شده است. اعتصاب (به انگلیسی: strike-action)به معنی توقف موقت کار توسط گروهی از کارکنان به منظور بیان شکایت یا تحمیل یک تقاضا است. (دانشنامه عمومی)

هم‌چنین در تعریف آمده است اعتصاب دست از کار کشیدن کارگران یا همه کارکنان و کارگزاران یک واحد اقتصادی یا دستگاه اداری و خدماتی برای دریافت حقوق یا دستمزد بیشتر یا امتیازات شغلی بیشتر از کارفرما یا دولت. اعتصاب کارگران معمولاً برای افزایش دستمزد، بهتر شدن وضع کار، یا کاستن از ساعت های کار است.

معنای لغوی اعتصاب

تعاریف اعتصاب از فرهنگ آبادیس نقل شده است اما این کلمه در اصل یک لغت عربی می‌باشد که معانی زیادی برای آن در المعانی آورده شده است. این کلمه از ریشه عصب به معنای سخت و سفت و شدید شدن یک چیز است. عصب به معنای رشته‌های انتقال حس و حرکت و درد در بدن نیز گفته می‌شود. هم‌چنین به رشته‌هایی که مفاصل و دیگر اجزای بدن را به هم پیوند می‌دهد نیز گفته می‌شود. وقتی کار سخت می‌شود نیز از لغت عصب استفاده می‌شود چنانکه برای بستن سر با عمامه یا دستار نیز اعتصاب استفاده می‌شود. اعتصاب در زبان عربی با آنچه در زبان فارسی از آن استفاده می‌کنیم متفاوت است. اساسا برای قوی و سرسخت شدن فرد یا جمع از آن استفاده می‌شود.

اما از آنجا که اعتصاب در پایه با اعتصابات کارگری بر سر زبان‌ها افتاده است بصورت معمول در مورد اعتصاب‌های بخشی از جمعیت که در بیشتر اوقات کارگران را شامل می‌شود گفته می‌شود. چنانکه در فرهنگ آبادیس اعتصاب اینگونه تعریف شده است:

اِعتصاب (strike): امتناع جمعیِ کارکنان از کارکردن در شرایطی که کارفرما مقرر داشته است.

در راسخون به این صورت تعریف شده است:

اعتصاب عبارت است از خودداری ارادی و دسته جمعی کارگران از انجام دادن کار،به منظور رسیدن به هدف‏های مشخصی صورت می گیرد ،اما به معنی نقض همیشگی قرارداد نیست. اعتصاب از حربه کارگران است.وقوع اعتصاب بسیار بیشتر از تعطیلی کارگاه است. کارفرمایان معمولا اعتصاب را عملی خرابکارانه، نامسئولانه؛ زیان‏آور برای جامعه واز بین برنده و تلف‏کننده منابع می دانند. کارگران اعتصاب را برای بیان گروهی اعتراض خود برضد نارساییهای اقتصادی-اجتماعی و شغلی،اعتراض به رفتارهای شغلی ناپسند کارفرمایان می دانند.

حق اعتصاب

سازمان بین‌المللی کار(ILO) که کارش تصویب کنوانسیون و توصیه‌نامه‌هایی برای کشورهای عضو این سازمان بین‌المللی است، تاکید دارد اعتصاب یک حق قانونی برای کارگران در دنیاست. یا به عبارت دیگر در کنوانسیون‌های سازمان بین‌المللی کار به اعتصاب به عنوان آخرین توسل کارگران اشاره شده است.

نبود حق اعتصاب در قوانین ایران

در ایران که در یک قرن اخیر دو دوره قانون کار را تجربه کرده‌ایم نه در قانون کار مصوب سال 1337 و نه در قانون کار مصوب سال 1369 حق اعتصاب به رسمیت شناخته نشده است. اما می‌توان خاطرنشان کرد که قبل از مصوب قانون کار سال 1337،‌ بعد از اینکه این شکل بحث‌ها توسعه پیدا کرده بود و ارتباط ایران با سازمان‌های بین‌المللی مانند سازمان بین‌المللی کار افزایش یافت، به تدریج روند تصویب و قانونگذاری در ایران نیز تا حدودی ارتقا یافت. در این مورد می‌توان اشاره کرد در سال‌های قبل از 1337 زمانی که مجلس می‌خواست برای قانون کار مواردی را تهیه کند موضوع اعتصاب را هم مدنظر قرار داد. در سال 1328 این مورد را در قانون آزمایشی لحاظ کردند اما قرار بود بعد از یک سال این قانون بازنگری شود که البته این موضوع تا سال 1336 طول کشید و در آن قانونی که خاص کمیسیون پیشه و هنر مجلس بود وقتی بحث اعتصاب مطرح شد با آن موافقت نکردند و در نهایت در قانون کار مصوب سال 1337 موضوع اعتصاب گنجانده نشد.

در دوران رژیم خمینی هم بدتر از گذشته این حق به رسمیت شناخته نشد و اعتصابات کارگری معمولا با سرکوب مواجه شد. هر چند در بعضی موارد به دلیل گستردگی و پایداری به نتایج قابل توجهی دست یافت که در این رابطه می‌توان به اعتصاب کارگران نیشکر هفت‌تپه اشاره نمود

علت اعتصاب

اعتصاب به علت های گوناگون برپا می شود، ازجمله به علت اختلاف بر سر دستمزد و شرایط استخدام، همدردی با سایر کارگران اعتصابی، کشمکش های حقوقی بین دو اتحادیه یا با اهداف صرفاً سیاسی.

رایج ترین علتهای اعتصاب

1 . تقاضا برای افزایش کار

2 . درخواست کاهش ساعات کار

3 . درخواست تضمین شغلی

4 . اعتراض به مدیریت بد

5 . وجود اختلاف درباره موضوعهای استخدامی و رفاهی

6 . اعتراض به وضعیت محیط کار

7 . درخواست ایجاد تغییر در روش تولید

8 . پيشبرد اهداف سیاسی

9 . ستیز طبقاتی

و ............

می‌توان موارد دیگری را نیز در این رابطه ذکر نمود. رجوع شود به «تحقیق در مورد اعتصاب»

انواع اعتصاب‌های کارگری

اعتصاب را می‏توان از نظر محتوی به اعتصابات اقتصادی،اجتماعی،سیاسی تقسیم کرد و از لحاظ شکل انواع گوناگونی دارد که عبارتند از : 1 . تحریم کار 2 . کم کاری 3 . خودداری از اضافه‏‌کاری 4 . اعتصاب نشسته 5 . اعتصاب تهدیدکننده 6 . اعتصاب نوبتی 7 . خرابکاری در محل کار 8 . اعتصاب ناگهانی 9 .گروگان‏گیری کارفرما 10 . جلوگیری از استخدام دیگران 11 . اشغال محل کار 12 . اعتصاب همدردی هم‌چنین از زاویه‌ای دیگر می‌توان برای اعتصاب این انواع را نیز یادآور شد: اعتصاب هایی که به تأیید اتحادیه مرکزی نرسیده باشند (اعتصاب خودسرانه)، ممکن است علاوه بر مخالفت با کارفرما به مخالفت با رهبری اتحادیه نیز سوق داده شوند.

انواع و اهداف اعتصاب ها و فراوانی آن ها به عوامل گوناگونی نظیر نظام سیاسی هر کشور، تاریخ آن، و نقش اتحادیه های کارگری بستگی دارد. در اغلب موارد، هدف از اعتصاب یا تهدید به آن تحمیل هزینه بر کارفرما، در صورت موافقت نکردن با دستمزد درخواستی یا تقاضاهای دیگر از سوی اتحادیه است. در برخی کشورها، نظیر ژاپن، اعتصاب های کارگری برای ایجاد وقفۀ طولانی در تولید نیست و بیشتر به تظاهرات شبیه است. در برخی کشورهای اروپای غربی نیز گاه اعتصاب ها انگیزۀ سیاسی داشته و از آگاهی طبقاتی عمومی کارگران ناشی می شوند. در کشورهایی که حکومت آن ها گرایش شدید سوسیالیستی دارند، ممکن است اعتصاب هایی برای مخالفت با دولت و خط مشی آن برپا شوند.

واژه‌ها و شیوه‌های مرسوم در اعتصاب

با مرور واژه‌های حقوقی این حوزه در قوانین کشورهای عضو اتحادیه اروپا در می‌یابیم که کشورهای مختلف ممکن است از واژه‌های مختلفی برای بیان موقعیت‌های مشابه یا نامگذاری انواع مختلف تجمع‌های اعتراضی استفاده ‌کنند. برخی از اصطلاحات مربوط به گونه‌های مختلف اعتصاب، از این قرارند:

اعتصاب– دست از کار کشیدن کارگران یا کارکنان از روی اعتراض به منظور دستیابی به خواسته‌های کارگری

کـُندکاری– ایجاد اختلال در سرعت کار؛ کندکاری عمدی

اشغال– تصرف تمامی یا بخشی از ساختمان محل کار از سوی کارگران. البته اشغال ساختمان، ممکن است با قطع کار همراه نباشد بلکه کارگران همزمان تمامی کار یا بخشی از روند معمول کار اقتصادی را ادامه بدهند.

اعتصاب جزیی– دست‌ از کار کشیدن تنها شماری از کارگران، نه همه‌ی آن‌ها

ورودی‌بندان– در مفهوم ترغیب صرفا لفظی دیگران به تعطیلی یا انصراف از کار- در همه‌ی کشورهای اروپایی به غیر از فرانسه، مجاز و قانونی‌ست. (این حق در امریکا و کانادا در مفهوم آزادی بیان، قانونی‌ست.)

بایکوت– تحریم یک شرکت، کارخانه یا برند در کشورهای اسکاندیناوی یاد شده در بالا و همچنین هلند و پرتغال قانونی‌ست.

اعتصاب چرخشی– در این نوع اعتصاب، تنها شماری از کارکنان به نوبت دست از کار می‌کشند.

اعتصاب انتخابی– کارکنان، تنها بخش‌هایی از صنعت یا شرکت را مورد هدف اعتصاب خود قرار می‌دهند.

اعتصاب سیاسی: اعتصابی که برای رسیدن به خواسته‌های کاملا سیاسی و غیر مرتبط به اشتغال، دولت را به عنوان نهاد قدرت مورد هدف قرار می‌دهد.

اعتصاب متناوب– به اعتصاب‌های کوتاه‌مدت زنجیره‌ای در یک بازه‌ی زمانی مشخص گفته می‌شود.

رای‌گیری اعتصاب– گونه‌ای از رای‌گیری میان کارگران یا کارکنان بر سر شروع و یا شروع نکردن اعتصاب، که می‌تواند با تدابیری مثل آرای محفوظ و یا به شیوه‌ای پنهانی جمع‌آوری شود.

اطلاعیه اعتصاب– اطلاعیه رسمی گروهی از کارگران و کارکنان برای اعلام اعتصاب که به کارفرما یا نهادی دولتی داده می‌شود و در آن تاریخ شروع اعتصاب ذکر شده باشد.

تحصن– نشستن گروهی کارکنان و یا کارگران معمولا در محیط کار، که با دست از کار کشیدن همگانی و یا شماری از کارکنان همراه باشد.

اعتصاب حمایتی– اعتصابی که از سوی دیگران به منظور اعلام همبستگی با کارگران یک کارخانه انجام شود.

اعتصاب اخطاری /پیش‌اعتصاب– اعتصابی کوچک و محدود که قبل از اعتصاب اصلی به منظور اخطار به کارفرما انجام شود.

تعهد صلح – بر اساس یک قرارداد جمعی، طرف‌های امضا کننده متعهد می‌شوند که تا مدت قرارداد، دست به اقدام جمعی نزنند.

اعتصاب‌شکن – به کارگران موقت دوره اعتصاب گفته می‌شود که از سوی کارفرما به منظور ‌رویارویی با اعتصاب به کار گماشته می‌شوند.

اعتصاب استعلاجی– استفاده از مرخصی استعلاجی به صورت دسته‌جمعی

اعتصاب حد قانونی کار– نوعی از اعتصاب که در آن کارکنان به کار ساعات دقیق قانونی بسنده می‌کنند و بیش از آن برای انجام کار در محل کار باقی نمانند.

بلکینگ و بلاکینگ

اصطلاح بلکینگ «سیاه کردن کارفرما» در برخی کشورها به صورت غیر رسمی، به تحریم یک کارفرما گفته می‌شود.

اصطلاح تاحدی هم‌آوای آن، یعنی بلاکینگ (مسدود سازی) به معنی قطع دسترسی یک سازمان به منابع اقتصادی‌ست، در این شیوه، کارگران با سد ورود مواد اولیه یا کالاها در برخی از بخش‌های کارخانه و ترغیب لفظی دیگران برای انصراف از کار نیز یک اصطلاح شایع در جنبش‌ها و اعتصابات کارگری‌ست.

مجاز یا ممنوع بودن حق اعتصاب در کشورها

تقریباً در همۀ کشورهای صنعتی حق اعتصاب برای کارگران به رسمیت شناخته شده است، اگرچه در برخی از این کشورها کوشش برای حل اختلاف قبل از اقدام به اعتصاب ضروری است و در برخی کشورها هم اعتصاب های صرفاً سیاسی و اعتصاب کارمندانِ دولت ممنوع است.

تاریخچه اعتصاب

اعتصاب از پی انقلاب صنعتی پیدا شد و طبقۀ کارگر، که زادهٔ این انقلاب بود، برای دفاع از حقوق خود در برابر کارفرمایان دست به تشکیل سازمانهایی زد و این سازمان ها از اعتصاب همچون وسیله ای کارآمد برای رسیدن به خواست های کارگران استفاده کردند. در آغاز دولت ها و کارفرمایان با انواع وسایل و حتی به کمک نیروی انتظامی اعتصاب ها را در هم می شکستند و برپا کنندگان اعتصاب را به خون می کشیدند، اما از نیمهٔ قرن ۱۹ به بعد، بر اثر مبارزات کارگران، اعتصاب رفته رفته صورت قانونی یافت و به میان دیگر گروه های اجتماعی (کارمندان، دانشجویان، و کارکنان مشاغل آزاد) نیز راه یافت و از اوایل قرن بیستم احزاب سازمان های سیاسی از اعتصاب همگانی برای رسیدن به هدف های سیاسی استفاده کردند و پیروان سندیکالیسم و آنارشیسم این اعتصاب ها را همچون حربه ای کارآمد برای واژگون کردن دولت تبلیغ کردند. در اعتصاب همگانی تمام یا اکثر کارگران رشته های گوناگون صنعت و ارتباطات یک شهر، ناحیه، یا کشور، برای رسیدن به هدف های سیاسی یا حرفه ای خود، دست از کار می کشند. در اعتصاب های همگانی که جنبهٔ سیاسی دارند، گاه اکثر مردم یک کشور از کار دست می کشند، به جز کسانی که کارهای بسیار ضروری از نظر اجتماعی، مانند خدمات آب و برق و بهداشت را بر عهده دارند. در رژیم های دیکتاتوری اعتصاب به موجب قانون یا در عمل ممنوع است.

تاریخچه اعتصاب در ایران

با گسترش روابط ایران با غرب در دوره قاجار تحولاتی در عرصه اداری حکومت ایجاد شد که نظام بوروکراسی جدید و به وجود آمدن اداره ها با سبک و سیاق نو از آن جمله بود و وزارت امور خارجه به همین سبک و سیاق جدید ایجاد شد. این تحول موجب ایجاد نوعی آگاهی در میان مردم شد که خواستار حقوق خود بودند و برای رسیدن به این خواسته ها آموختند که از جمله مهمترین ابزار دست زدن به اعتصاب است.

اعتصاب در دوره قاجار

بست‌نشینی را هم باید نوعی از اعتصاب در نظر بگیریم. با این حساب نخستین اعتصاب‌ها را باید اعتصاب بازاریان و کسبه دانست. از ۱۲۶۳ شمسی و دوران سلطنت ناصرالدین شاه تا بیست و دو سال بعد و در زمان امضای فرمان مشروطه به دست «مظفرالدین شاه» بازار یکی از جدی‌ترین نقش‌ها را در عرصه سیاست داخلی ایفا کرده است.  برای نشان دادن اهمیت نقش بازار در این دوران، کافی است به این نکته توجه کنیم که هزینه بست‌نشینان سفارت انگلستان و مبارزان مشروطه را چند و به روایتی دوتن از بازاریان تهران تقبل کرده بودند.

در ۱۲۸۴ در چاپخانه‌ای کوچک نخستین اتحادیه کارگری تاسیس شد. در تبریز، مشهد، انزلی هم اتفاقات مشابهی افتاد. این اتفاق را می‌توان سرآغاز اعتصاب‌های کارگری در ایران دانست. اتحادیه کارگری نوپای کارگران صنعت چاپ ایران اندکی پس از تشکیل اعتصابی را سازماندهی کرد که با استقبال گسترده صنف کارگران چاپخانه روبه رو شد به شکلی که در طول این اعتصاب تقریبا هیچ روزنامه‌ای منتشر نشد.

اعتصاب ماهیگیران انزلی در سال ١٢٨٥، و در اعتراض به بهای کمی کە شرکت روسی در عوض خرید ماهی بە صیادان می دادە صورت گرفت.

در اسفند سال ١٢٨٥، کارگران تلگراف دست بە اعتصاب زدند و خواهان استخدام رسمی، عدم اخراج بدون دلیل، افزایش دستمزد، بازنشستگی پس از ٢٥ سال سابقە کار با ٥٠ درصد حقوق دوران اشتغال شدند. به دلیل اهمیت تلگراف در آن روزگار، دولت با تمام خواستە های کارگران موافقت کرد.

در همان سال کارگران یک کارخانە برق در تهران با درخواست هایی مانند تعطیلی یک روز در هفتە، دادن لباس کار، پرداخت غرامت ناشی از آسیب دیدگی و ضایعات کار دست بە اعتصاب زدند.

اندکی بعد، کارکنان بانک و موسسه های نظامی با درخواست افزایش دستمزد اعتصاب کردند.

اعتصابات دیگری هم در این دوران پر آشوب با مطالباتی کم و بیش مشابه وجود داشتە اند.

اعتصاب در ۹ مهر ۱۲۸۶ خورشیدی توسط کارمندان وزارت امور خارجه که در نتیجه این اعتصاب میرزا جواد خان سعدالدوله از سمت وزیر امور خارجه برکنار شد و علاء السلطنه به این سمت رسید.

اعتصاب در دوره رضاشاه

ایجاد کارخانه ها و کارگاه های جدید در ایران در اواخر دوره قاجاریه به تبعیت از غرب و در دوره رضاخان نوسازی هایی که ایجاد شد، نوع جدیدی از ارتباط کارگر و کارفرمایی ایجاد کرد زیرا کارگاه های سنتی در همان قالب قدیمی خود تحول پیدا نکردند بلکه نوعی جدیدی از رابطه میان آنها شکل گرفت که شرایط جدیدی نیز ایجاد کرد. بنابراین در چنین شرایطی مهمترین دغدغه کارگران وضعیت معیشت آنها بود که تحت تاثیر فضای سیاسی نیز قرار می گرفت. در چنین وضعیتی کارگران ناچار بودند که خواسته های خود را در قالب اعتصاب ها بیان کنند که این اعتصاب ها به شدت سرکوب می شدند. اعتصاباتی که بیشتر آنها از ۱۳۰۰ خورشیدی اتفاق افتادند و عمده آنها نیز اقتصادی بودند که در ادامه به تعدادی از آنها اشاره می شود:

- در طول ۶ ماه آخر ۱۳۰۰ خورشیدی کارگران نانوایی های تهران، چاپخانه ها و پست ایران چند اعتصاب موفقیت آمیز انجام دادند که تمام این اعتصاب ها جنبه اقتصادی داشت.

- در بهمن ۱۳۲۱ خورشیدی معلمان مدارس ملی ۲۱ روز اعتصاب کردند که این اعتصاب سرانجام به صورت یک تظاهرات سیاسی درآمد که در نتیجه آن کابینه قوام السطنه سقوط کرد.

- در ۱۳۰۱ خورشیدی اعتصاب مهمی به وسیله کارگران شرکت نفت ایران و انگلیس در آبادان انجام گرفت.

- در ۱۳۰۸ خورشیدی کارگران قالی بافی مشهد دست به اعتصاب زدند تا اینکه در ۱۳۰۹ خورشیدی اتحادیه کارگری خود را به وجود آوردند

-۹ هزار کارگر صنعت نفت در آبادان در ۱۳۰۸ خورشیدی دست به اعتصاب زدند و چندی پس از اعتصاب کارگران آبادان رضاخان دستور داد، لایحه مجازات مقدمین علیه امنیت و استقلال کشور به مجلس تقدیم شود. در این اعتصاب یوسف افتخاری که بنام یوسف اردبیلی از او یاد شده است و رحیم همداد دستگیر و به تهران اعزام شدند.

- در ۱۳ اردیبهشت ۱۳۰۸ خورشیدی کارگران تصفیه خانه آبادان که عده آنها ۱۴ هزار تَن بود، اعتصاب کردند. روزنامه حبل المتین علت اعتصاب کارگران نفت جنوب را اینگونه بیان می کند: کمپانی حقوق کارگران ایرانی را ملاحظه نمی کند و آنها را غیر از کارگر فرض می کند و بین آنها و خارجی ها فرق می گذارد و هر روز هندی ها و عرب ها را وارد کارخانه کرده و ایرانی های کهنه کار را از کار برکنار می کند.

- کارگران کارخانه کبریت سازی تبریز و کارگران مازندران در ۱۳۰۹ خورشیدی دست به اعتصاب زدند.

- در ۱۳۱۱ خورشیدی کارگران راه آهن ساختمانی راه آهن در بهشهر که حدود ۸۰۰ تَن می شدند به علت تاخیر حقوق چند ماهه خود اعتصاب کردند. این اعتصاب هشت روز به طول انجامید و بالاخره با پیروزی کارگران پایان یافت.

-کارگران راه آهن مازندران در ۱۳۱۱ خورشیدی اعتصاب کردند که منجر به بازداشت دسته حمعی آنها شد تا این اتفاق به اعتصاب پایان دهد.

-در ۱۳۱۶ خورشیدی ۸۰ تَن از کارگران راه آهن برای افزایش دستمزد اعتصاب کردند.

-در ۱۳۱۸ خورشیدی برخی از کارگران شرکت نفت ایران و انگلیس مقدمات اعتصابی را فراهم کردند اما پیش از وقوع آن رهبران اعتصاب دستگیر شدند.

اعتصاب در دوره محمدرضا شاه

سال های ۱۳۲۰ تا ۱۳۳۲خورشیدی؛ اعتصابات کارگری

با اشغال ایران در ۱۳۲۰ خورشیدی رضاخان بوسیله متفقین ساقط شد و هم‌چنین اهمیت حیاتی نفت خاورمیانه هویدا شد. این دو عاملی در رشد اعتصابات در ایران بودند

-اعتصاب کارگران ساختمانی تهران که حد فاصل سال های ۱۳۲۰ تا ۱۳۲۱ خورشیدی انجام شد.

-اعتصابات کارگری شهرداری تهران که در ۱۳۲۳ خورشیدی انجام گرفت.

-اعتصاب کارگران کارخانه پارچه بافی در تهران و کارگران پارچه بافی و چرم سازی در آذربایجان و کارگران پارچه بافی مازندران که در سال های ۱۳۲۲ تا ۱۳۲۳ خورشیدی صورت گرفت.

- اعتصاب همگانی ۲۰ هزار کارگر پارچه باف در اصفهان که در ۱۳۲۳ خورشیدی انجام پذیرفت.

اعتصاب در صنعت نفت

- یک رشته اعتصابات پی در پی در صنعت نفت کرمانشاه که در ۱۳۲۴ خورشیدی انجام گرفت. در این اعتصابات ۱۰۰۰ نفر شرکت کردند و ۶ روز به طول انجامید.

- نخستین قانون کار مدون در ایران در سال ۱۳۲۵ در مجلس به تصویب رسید. تصویب این قانون ماحصل اعتصاب گسترده کارگران «شرکت نفت جنوب» و حمایت سایر کارگران از آن بود. نتیجه تصویب این قانون خشم مدیریت شرکت نفت و مقاومت در پذیرش و اجرای آن بود. همین امر موج تازه‌ای از اعتصابات کارگری را از تهران تا آبادان به دنبال داشت. اعتصابی که منجر به کشته شدن تعدادی از کارگران و اعلام حکومت نظامی شد.

- در ۱۳۲۵ کارگران نفت آغاجاری برای ۱۴ روز اعتصاب کردند.

- بزرگترین و موفق ترین اعتصاب به لحاظ تعداد اعتصاب کنندگان در ۲۳ تیر ۱۳۲۵ خورشیدی در منطقه نفت خیز آبادان صورت گرفت. در این اعتصاب ۱۰۰ هزار نفر شرکت کردند و شعارهایی هم علیه انگلیس دادند؛ اعتصابی که اگرچه به کشته شدن تعدادی و بازداشت جمعی از رهبران اعتصاب کننده انجامید اما تا حدودی باعث عقب نشینی شرکت نفت ایران و انگلیس شد.

- از ۱۳۲۸ خورشیدی مساله نفت در عرصه سیاسی مطرح شد و  دکتر محمد مصدق برای ملی کردن آن نقش قابل توجهی ایفا کرد. در همین دوره تا کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ خورشیدی اعتصاب های بزرگی در مناطق نفت خیز به وقع پیوست.

پس از طرح ملی شدن نفت، کارگران نفت با اعتصابی دیگر در سال ١٣٢٩ به حمایت از آن پرداختند. نیروهای نظامی، در سال ١٣٣٠ در بندر معشور به کارگران اعتصابی نفت هجوم آوردند و تعدادی از کارگران را به قتل رساندند.

خشونت نیروهای نظامی و قتل کارگران موجب یک رشتە درگیری ها و اعتصاب ها در سایر مناطق خوزستان، تهران، اصفهان و رشت شد. پس از این اعتصاب ها، مجلس در اردیبهشت سال ١٣٣٠ لایحە ملی شدن نفت را بە تصویب رساند.

سال های ۱۳۳۲ تا ۱۳۵۷ خورشیدی؛ اعتصابات انقلابی

پس از کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ خورشیدی هر نوع اعتراضی در نطفه خفه می شد اما از ۱۳۴۰ خورشیدی اعتصاب ها رنگ و بوی دیگری به خود گرفت و از خواسته های صنفی خارج شده و مستقیم در مخالفت با رژیم قرار گرفتند که به انقلاب ۵۷ منتهی شد.

-پس از حمله به فیضیه در دوم فروردین ۱۳۴۲ خورشیدی نهاد روحانیت از هفتم تا ۱۵ فروردین از اقامه‌ جماعت در مساجد خودداری می کند. بلافاصله حوزه‌ علمیه‌ مشهد از این تصمیم حمایت کرد و طی اطلاعیه‌یی اعتصاب سراسری ائمه‌ جماعات را خواستار شد. روحانیون در تهران از اعتصاب استقبال کردند. به دنبال اعلام اعتصاب روحانیان، اصناف و بازار تهران و شهرستان‌ها نیز اعتصاب کردند

-بعد از دستگیری آیت‌الله خمینی در خرداد ۱۳۴۲ خورشیدی، اعتصاب های گسترده ای در بازار تهران و شهرستان ها صورت گرفت که این اعتصاب ها، چندین روز به طول انجامید.

- در ۱۳۵۶ بازاریان جلودار اعتصاب‌ها و اعتراض‌ها شدند. از جمله مغازه داران و کسبه شهر «بانه» در استان «کردستان» برای بیش از ۲۵ روز در اعتصابی هماهنگ از باز کردن مغازه های خود اجتناب کردند. علت اعتصاب در بازار این شهر اعتراض به افزایش تعرفه‌های گمرکی و همچنین بسته شدن گذرگاه های مرزی عنوان شد.

- در خرداد ۱۳۵۷ خورشیدی کارکنان شرکت های برق تهران و برخی از شهرهای جنوبی کشور و شبکه آبرسانی تهران و چند کارخانه بزرگ صنعتی در پایتخت در اعتصاب به لغو پاداش های سالیانه دست به یک اعتصاب بزرگ زدند، اعتصاب کارکنان شرکت برق در برخی از شهرهای بزرگ کشور اگرچه در آغاز به دلایل اقتصادی صورت گرفت اما به تدریج جنبه سیاسی پیدا کرد و به عنوان موج جدیدی از اعتراضات علیه حکومت خود را نشان داد. در نتیجه این اعتصاب ها برق برخی از شهرهای بزرگ قطع شد که همین امر هم باعث شد تا مردم علیه رژیم اعتراض کنند.

-پس از حوادث میدان ژاله تهران در ۱۷ شهریور ۱۳۵۷ خورشیدی، اعتصابات گسترده‌ یی از طرف دانشگاه‌ها و مدارس صورت گرفت و بعد از آن اعتصابات به صنایع نفت، بازار، بسیاری از کارخانه‌های دولتی و خصوصی، بانک ها، بنادر و ادارات دولتی نیز کشیده شد و حتی کارکنان سازمان برنامه و بودجه به عنوان هسته اصلی دولت مرکزی نیز دست به اعتصاب زدند.

- در ۱۸ شهریور ۱۳۵۷ خورشیدی حدود ۷۰۰ تَن از کارگران پالایشگاه نفت تهران در اعتراض به کاهش دستمزدها و نیز اعلام حکومت نظامی دست به اعتصاب زدند.

-در ۲۰ شهریور ۱۳۵۷ خورشیدی پرسنل پالایشگاه‌های تهران، تبریز، اصفهان و آبادان در مخالفت با رژیم پهلوی اعتصاب کردند.

- زمزمه کم‌کاری و اعتصاب از روز شنبه ۲۲ مهر ۱۳۵۷در پالایشگاه آبادان آغاز شد، دو روز بعد کارکنان اداره کالا و آزمایشگاه دست به اعتصاب زدند. تصفیه نفت پالایشگاه آبادان روزانه ۶۰۰ هزار بشکه است که در جریان اعتصاب به ۲۰۰ هزار بشکه در روز تنزل کرد.

- اعتصاب پرسنل شرکت برق شهرهای بزرگ کشور به صورت یک موج فراگیر در تمامی کشور گسترده شد تا جایی که در آذر و دی ۱۳۵۷ خورشیدی پرسنل شرکت برق بسیاری از شهرها از جمله اصفهان، کرمان، ساری و مازندران دست به اعتصاب زدند. با توجه به اهمیت برق در دیگر صنایع، بخش های دولتی و از همه مهمتر زندگی عادی، جامعه با یک از هم پاشیدگی درونی مواجه شد و به معنای واقعی کلمه کشور به صورت نیمه تعطیل درآمد

-در ۱۳۵۷ خورشیدی بیش از ۶۰۰ تَن از کارکنان اداره بهداری آبادان اعتصاب کردند.

- در زمستان ۱۳۵۷ خورشیدی کارگران کارخانه بافندگی بهشهر دست به اعتصاب زدند که عملاً موجب تعطیلی این کارخانه بزرگ شد.

- در ۱۳۵۷ خورشیدی بیش از ۲۰۰ هزار تَن از پرسنل ماشین‌سازی تبریز که به عنوان یکی از مهمترین کارخانه‌های غرب کشور مطرح بود، اعتصاب کردند.

بنابراین دامنه این اعتصاب ها روز به روز بیشتر می شد و به کارخانه ها و ادارات دولتی کشیده می شد که در نهایت با پیروزی انقلاب این اعتصاب ها هم پایان پذیرفت.

اعتصاب در رژیم خمینی

در طول سالیان پس از پیروزی انقلاب وضعیت کارگران روز به روز بدتر و بغرنج تر شد. کارخانجات قدیمی نظیر «ارج» و «هپکو» یکی پس از دیگری به ورطه ورشکستگی و تعطیلی افتادند. شرکت‌های عظیمی نظیر «نیشکر هفت تپه» و «گروه ملی فولاد خوزستان» به واسطه حضور شرکت های تابعه سپاه پاسداران و بر اثر بی تدبیری دولت ها از پرداخت مطالبات مزدی کارگران بازماندند و تقریبا هیچ روزی نیست که کارگران کارخانجات و شرکت ها برای دستیابی به مطالبات و معوقات مزدی شان در اعتصاب نباشند.

اعتصابات سراسری ۱۳۹۷ - ۱۳۹۸

در ایران اعتصاب‌های سراسری توسط اصناف گوناگون در سال ۱۳۹۷ و ۱۳۹۸ به وقوع پیوسته‌است.

اعتصاب بازاریان

اعتصابات سراسری بازاریان، نخست در بازار تهران آغاز شد و سپس به دیگر شهرهای ایران کشیده شد. در شهریور ماه بازاریان کردستان هم در شهرهای مختلف استان دست به اعتصاب زدند.

در برخی از شهرهای ایران از جمله سنندج و شماری دیگر از شهرهای غرب ایران و مشهد و بازار موبایل‌فروش‌ها در اصفهان و چهارراه لشکر در تهران در روز دوشنبه ۱۶ مهر انجام شد. یکی از فعالان مدنی در سنندج در گفت‌وگو با رادیو فردا، با تایید خبر  «تمام» بازاریان در این شهر اشاره کرد که بازاریان در میاندوآب، بوکان، سقز، بانه و مریوان نیز  کرده‌اند. این فعال مدنی همچنین گفت که بیشتر کسبه و بازاریان کرمانشاه، قصر شیرین و سنقر کلیایی هم به  پیوسته بودند.

اعتصاب کامیونداران

کامیونداران ایران پس از بازاریان دست به اعتصاب سراسری در صنف خود زدند. فیلم‌های انتشار یافته در شبکه های‌اجتماعی حاکی از ادامه اعتصاب کامیون‌داران، دست‌کم در پایانه‌های چهار شهر تبریز، بندرعباس، شهرضا و سنندج است. دور جدید اعتصاب کامیون‌داران با خواسته‌های صنفی از روز ۳۱ شهریور آغاز شد.

اعتصابات سراسری بازاریان، نخست در بازار تهران آغاز شد و سپس به دیگر شهرهای ایران کشیده شد. در شهریور ماه بازاریان کردستان هم در شهرهای مختلف استان دست به اعتصاب زدند. کامیونداران ایران پس از بازاریان دست به اعتصاب سراسری در صنف خود زدند. موج دوم اعتصاب کامیونداران در مهرماه به وقوع پیوست. موج جدید اعتصابات سراسری این بار با شرکت اصناف مختلف پس از شانزدهمین روز وقوع اعتصاب سراسری مهرماه ۱۳۹۷ کامیون‌داران در ایران در تاریخ دوشنبه ۱۶ مهر ۱۳۹۷به صورت پراکنده در شهرهای ایران درگرفت. تهران، اصفهان، مشهد، سنندج، تبریز، کرمانشاه، چابهار، بانه، میاندوآب از جمله شهرهایی بودند که اعتصاب در آن‌ها رخ داد.

اعتصاب معلمان

معلمان ایران نخستین بار در اردیبهشت ۱۳۹۷ دست به اعتصاب سراسری در شهرهای گوناگون ایران زدند. این اعتصاب‌ها عمدتاً به شیوه تحصن و همچنین سرباز زدن از حضور در کلاس‌های درس بود. سپس این اعتصاب‌ها در ماه مهر و آبان تکرار شد. در جریان اعتصاب سراسری معلمان ایرانی چندین تن از معلمان بازداشت شدند. اعتصاب معلمان حمایت دانش‌آموزان و دانشجویان را به‌دنبال داشت.

اعتصاب سراسری معلمان که برای هفتمین بار در ۳ اسفند ۱۴۰۰ انجام شد را می‌توان یکی از گسترده‌ترین اعتصاب‌ها در رژیم خمینی عنوان کرد. معلمین برای ششمین بار در شنبه ۳۰بهمن ۱۴۰۰ به آن اقدام کرده‌اند. دور پنجم اعتصاب معلمان طی سه روز از نهم تا یازدهم بهمن ۱۴۰۰در سراسر ایران برگزار شد. این اعتصاب در اعتراض به کاهش بودجه رتبه‌بندی معلمان از 25 هزار میلیارد تومان به 12 هزار میلیارد تومان بوده است. آنها در شعارهای خود دولت رئیسی را متهم به دروغگویی و وعده‌های کاذب کرده‌اند. از این اعتصاب با دستگیریها و ضرب و شتم همراه بوده است. ویدیوهایی نیز از حمله نیروهای امنیتی به معلمان و ضرب و شتم آنها در کرج و برخی شهرهای دیگر منتشر شده است. فرهنگیان ایران در حالی به تجمعات اعتراضی و اعتصاب‌های سراسری خود ادامه می‌دهند که پیشتر و پس از پنجمین دور از اعتراضات آنها، ادارات آموزش و پرورش سراسر کشور در بخش نامه‌هایی از مدیران مدارس خواسته بودند هر گونه اقدام به اعتراض از سوی معلمان را به ادارات حراست گزارش کنند.خواسته‌های فرهنگیان روند تجمعات را در اسفند سال جاری و در سال آینده به شیوه‌های جدی‌تر و گوناگونی ادامه خواهد داد.

این اعتصاب در پایه و بصورت گسترده صورت تظاهرات و تجمعات اعتراضی در شهرهای مختلف کشور به خود گرفت. به گفته اپوزسیون این اعتصاب بیش از ۱۰۰ شهر ایران را در بر گرفت

شیوه مواجهه جمهوری اسلامی با اعتصاب

نظام جمهوری اسلامی به شکلی کاملا هدفمند با اعتصاب و اعتراضات سراسرى برخورد می­‌کند. نامتقارن و محله‌محور. بجای به میدان آوردن نیروهای نظامی مانند سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، از ناجا استفاده می‌­کند. قرارگاه‌­های مشترک میان سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و ناجا ایجاد شده و ناجا بیشتر تقویت و میلیتاریزه شده است. از جمله آنها می‌­توان به قرارگاه «ثارالله» و «امام علی» اشاره کرد.

بزرگترین نتایج اعتصاب در ایران

ملی شدن صنعت نفت در سال ۱۳۳۰ نیز از رویدادهایی است که به نوعی مرهون اعتصاب کارگران شمرده می‌شود. در درگیری میان نیروهای نظامی و کارگرانی که اعتصاب کرده بودند چند تن از کارگران در «بندر ماهشهر» کشته شدند. این اتفاق درگیری و تنش را افزایش داد و دامنه اعتصابها را از خوزستان به تهران، اصفهان و رشت گسترد.

یکی دیگر از اعتصابات کارگری بسیار مهم در تاریخ سیاسی ایران پس از کشتار مردم در «میدان ژاله» تهران رخ داد. در ماه رمضان و طی ماه‌های مرداد و شهریور ۵۷ راهپیمایی‌های بزرگی در ایران به راه افتاد و اغلب شهرهای بزرگ از جمله تهران، تبریز، رشت و مشهد را در بر گرفت. برخورد خشونت آمیز رژیم حاکم و کشته و زخمی شدن چند تن در شهر قم ابتدا کارخانه‌های ماشین سازی تبریز و سپس کارگران سایر کارخانه‌ها با خواسته‌های حقوقی و سیاسی دست به اعتصاب زدند.