کاربر:Khosro/صفحه تمرین فضل‌الله زاهدی: تفاوت میان نسخه‌ها

'''فضل‌الله زاهدی،''' (متولد ۱۲۷۱، همدان - درگذشته ۱۱ شهریور ۱۳۴۲، سوئیس، ژنو)، نظامی و سیاستمدار ایرانی، به‌دلیل رهبری [[کودتای ۲۸ مرداد|'''کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲''']] علیه دولت ملی '''[[دکتر محمد مصدق]]'''، یکی از تأثیرگذارترین و جنجالی‌ترین چهره‌های تاریخ معاصر ایران است. زاهدی، زاده همدان در خانواده‌ای مالک، پس از آموزش در مدرسه قزاق، به‌عنوان افسر ارتش در سرکوب '''[[نهضت جنگل]]''' و [[کودتای ۳ اسفند ۱۲۹۹|'''کودتای ۱۲۹۹ رضاخان''']] مشارکت کرد و در دهه ۱۳۱۰ مناصب نظامی و سیاسی، از جمله فرماندهی شهربانی، را برعهده داشت. در ۱۳۳۲، با حمایت مالی و لجستیکی آمریکا و بریتانیا (عملیات آژاکس)، او کودتای ۲۸ مرداد را هدایت کرد، مصدق را عزل نمود و دیکتاتوری '''[[محمدرضا پهلوی]]''' را تثبیت کرد. در دوره نخست‌وزیری (۱۳۳۲–۱۳۳۴)، زاهدی با انعقاد قرارداد کنسرسیوم نفت، که صنعت نفت را از کنترل ملی خارج کرد، و سرکوب گسترده مخالفان، از جمله بازداشت و اعدام فعالان [[جبهه ملی ایران|'''جبهه ملی''']] و [[حزب توده ایران|'''حزب توده''']]، به رژیم پهلوی خدمت کرد. این اقدامات، او را به نمادی از خیانت به [[نهضت ملی شدن صنعت نفت ایران|'''نهضت ملی شدن صنعت نفت''']] و سرکوب مردم تبدیل نمود. زاهدی با تقویت '''[[ساواک]]''' و تحکیم اقتدار شاه، پایه‌های استبداد پهلوی را مستحکم کرد، اما افزایش نفوذش، شاه را نگران ساخت. در ۱۳۳۴، تحت فشار شاه و آمریکا، زاهدی استعفا داد و به ژنو تبعید شد، جایی که در انزوا زیست و در ۱۳۴۲ درگذشت. میراث زاهدی، به‌عنوان عامل کودتا و تقویت دیکتاتوری، همچنان موضوع بحث‌های تاریخی است. برخی او را مجری سیاست‌های خارجی و دربار می‌دانند، در حالی که دیگران او را مسئول تضعیف دموکراسی و سرکوب ملت ایران می‌شناسند. این مقاله، با بررسی زندگی، نقش سیاسی، خدمات به رژیم پهلوی، و اقدامات زاهدی علیه مردم، به بررسی این چهره پیچیده می‌پردازد.<ref name=":0">[https://www.cafetarikh.com/news/48479/%D9%81%D8%B6%D9%84-%D8%A7%D9%84%D9%84%D9%87-%D8%B2%D8%A7%D9%87%D8%AF%DB%8C-%D8%AC%D8%A7%D9%86%D8%B4%DB%8C%D9%86-%D9%85%D8%B5%D8%AF%D9%82-%D9%85%DB%8C-%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%AA%D9%86%D8%AF فضل‌الله زاهدی را جانشین مصدق می‌دانستند - سایت کافه تاریخ]</ref><ref name=":1">[http://tarikhirani.ir/fa/news/6423/%D8%B5%D9%88%D8%B1%D8%AA-%D8%AD%D8%B3%D8%A7%D8%A8-%DA%A9%D9%88%D8%AF%D8%AA%D8%A7%DB%8C-%DB%B2%DB%B8-%D9%85%D8%B1%D8%AF%D8%A7%D8%AF-%DA%A9%D8%B4%D9%81-%D8%B4%D8%AF- صورت‌حساب کودتای ۲۸ مرداد کشف شد؟ - تاریخ ایرانی]</ref><ref name=":2">[https://www.sarpoosh.com/culture-thought/history-civilization/fazlollah-zahedi970116.html فضل‌الله زاهدی؛ از میدانداری در کودتا تا مرگ در تبعید - سایت سرپوش]</ref>

فضل‌الله زاهدی در دهه ۱۲۹۰ به‌عنوان افسر قزاق در سرکوب نهضت جنگل به رهبری '''[[میرزا کوچک‌ خان جنگلی|میرزا کوچک‌خان]]''' نقش داشت. او که در تیپ قزاق همدان خدمت می‌کرد، در عملیات نظامی علیه جنگلی‌ها در گیلان شرکت کرد و به دلیل شجاعتش در ۱۲۹۸ به درجه سرگردی ارتقا یافت. زاهدی در کودتای ۳ اسفند ۱۲۹۹، که به قدرت‌گیری [[رضاشاه پهلوی|'''رضاخان''']] منجر شد، به‌عنوان فرمانده بخشی از نیروهای قزاق در تهران مشارکت داشت. این اقدامات، او را به یکی از افسران مورد اعتماد رضاخان تبدیل کرد. در ۱۳۰۴، پس از تأسیس سلسله پهلوی، زاهدی به فرماندهی تیپ مستقل همدان منصوب شد و در سرکوب شورش‌های محلی در کردستان و لرستان نقش ایفا کرد. این خدمات، زمینه‌ساز ترقی سریع او در ارتش شد.<ref name=":0" />  

کودتای ۲۸ مرداد، تحت رهبری زاهدی، نه‌تنها دولت ملی مصدق را سرنگون کرد، بلکه مسیر سیاسی ایران را برای دهه‌ها تغییر داد. منابع گزارش می‌دهند که زاهدی با عزل مصدق، قدرت محمدرضا شاه را احیا کرد و دیکتاتوری پهلوی را تثبیت نمود. بازداشت گسترده فعالان جبهه ملی، حزب توده، و دیگر مخالفان، فضای سیاسی را سرکوب کرد. کودتا همچنین صنعت نفت ایران را تحت کنترل کنسرسیوم بین‌المللی قرار داد، که به زیان منافع ملی بود. زاهدی، به‌عنوان مجری کودتا، از سوی دربار و غرب مورد ستایش قرار گرفت، اما در میان مردم به نمادی از خیانت به نهضت ملی شدن نفت تبدیل شد. این رویداد، او را به چهره‌ای کلیدی در تاریخ معاصر ایران بدل کرد، هرچند محبوبیتش به شدت آسیب دید.<ref name=":2" />  

=== مرگ و میراث ===

فضل‌الله زاهدی در ۱۱ شهریور ۱۳۴۲ بر اثر سکته قلبی در ژنو درگذشت. منابع گزارش می‌دهند که مرگ او در ایران بازتاب محدودی داشت و نشریات، تحت کنترل رژیم پهلوی، تنها به ذکر خدماتش به شاه بسنده کردند. میراث زاهدی، به‌دلیل نقشش در کودتای ۲۸ مرداد و سرکوب نهضت ملی، همچنان بحث‌برانگیز است. برخی او را مجری سیاست‌های دربار و قدرت‌های خارجی می‌دانند که به دیکتاتوری پهلوی خدمت کرد، در حالی که دیگران او را مسئول تضعیف دموکراسی و خیانت به منافع ملی می‌شناسند. کودتای ۲۸ مرداد، قرارداد کنسرسیوم، و سرکوب مخالفان، زاهدی را به چهره‌ای منفور در تاریخ ایران تبدیل کرد، هرچند رژیم پهلوی تا ۱۳۵۷ از او به‌عنوان قهرمان یاد می‌کرد. این دوگانگی، جایگاه زاهدی را در تاریخ معاصر ایران پیچیده کرده است.<ref name=":3" />