سید‌علی شایگان: تفاوت میان نسخه‌ها

از ایران پدیا
پرش به ناوبری پرش به جستجو
(اصلاح سجاوندی، اصلاح ارقام، اصلاح نویسه‌های عربی)
(تغییرمسیر به علی شایگان)
برچسب: تغییر مسیر جدید
 
(یک نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط یک کاربر دیگر نشان داده نشد)
خط ۱: خط ۱:
{{جعبه اطلاعات شاعر و نویسنده
#تغییرمسیر[[علی شایگان]]
| نام                    =دکتر سیدعلی شایگان
| تصویر                  =دکتر سیدعلی شایگان.jpg
| توضیح تصویر            =
| نام اصلی              =سیدعلی شایگان
| زمینه فعالیت          =نویسندگی-وزیر در کابینه‌ی دکتر مصدق وقوام السلطنه
| ملیت                  =ایرانی
| تاریخ تولد            =۱۲۸۰
| محل تولد                =شیراز
| والدین                =سید هاشم مولی رهی شیرازی
| تاریخ مرگ              =۱۳۶۰
| محل مرگ                =آمریکا
| علت مرگ                =
| محل زندگی              =
| مختصات محل زندگی        =
| مدفن                  =
|مذهب                  =
|در زمان حکومت          =دکتر مصدق-قوام‌السلطنه
|اتفاقات مهم            =
| نام دیگر              =
|لقب                    =
|بنیانگذار              =
| پیشه                  =وزیرو معاون وزیر فرهنگ-نویسنده-مترجم
| سال‌های نویسندگی        =
|سبک نوشتاری            =
|کتاب‌ها                =
|مقاله‌ها                =
|نمایشنامه‌ها            =
|فیلم‌نامه‌ها              =
|دیوان اشعار            =
|تخلص                    =
|فیلم ساخته بر اساس اثر=
| همسر                    =
| شریک زندگی            =
| فرزندان                =
|تحصیلات                  = فارغ التحصیل مدرسه عالی علوم سیاسی
|دانشگاه                =
|حوزه                  =
|شاگرد                  =
|استاد                  =
|علت شهرت              =
| تأثیرگذاشته بر        =
| تأثیرپذیرفته از        =
| وب‌گاه                  =
|گفتاورد                =
|امضا                  =
}}
'''دکترسیدعلی شایگان''' فرزند سید هاشم مولی رهی شیرازی (زاده۱۲۸۰- درگذشته ۲۳اردیبهشت ۱۳۶۰)در شیراز بدنیا آمد. پس از پایان تحصیلات به فرانسه رفت و در سال ۱۳۱۳با اخذدکترای حقوق به ایران بازگشت. وی در دولت های قوام السلطنه و دکترمصدق از وزرا بود. در کودتای ۲۸ مرداد به همراه دکتر مصدق دستگیر شد. تا ۱۳۳۴درزندان بود و بعد به امریکا مهاجرت کردپس از انقلاب ۵۷ به به ایران برگشت آخرین حضور دکتر شایگان درایران در میتنگ ۹ خرداد ۵۸ بود. بعداز آن به امریکا رفت و تا پایان عمر در آنجا بود. عاقبت در تاریخ ۲۳اردیبهشت ۱۳۶۰در امریکا چشم ازجهان فرو بست.
 
== زنگینامه دکتر سید علی شایگان ==
=== کودکی و نو جوانی ===
سید علی شایگان فرزند سید هاشم مولی رهی شیرازی در سال ۱۲۸۰ در شیراز به دنیا آمد. او دوره ابتدایی را در مدرسه شریعت و سپس شعاعیه شهر شیراز گذراند. او با ذکر خاطراتی از این دوران در کتابش در فصل اول چنین می‌نویسد «اگر منظم و به وقت به مدرسه می‌آمدیم و تکالیف شب را که عبارت از نوشتن چند صفحه مشق خط بود انجام می‌دادیم و ناخن‌های خود را روز جمعه می‌گرفتیم که صبح شنبه مورد ایراد نباشیم دیگر غمی نداشتیم زیرا نه معلم و نه مدیر و نه کربلایی علی درصدد آزار و و اذیت ما نبودند. روزهای عید و حتی روزهای عزا برای ما روز تفریح و خوشی بود. عید که جای خود داشت زیرا مدرسه تعطیل می‌شود وگاه گاه مدیر یا یکی از معلمین ما را به گردش می‌برد و تمام روز را در یکی از باغات خارج شهر به سر می بردیم؛ ولی روزهای عزا هم برای ما بی‌کیفییت نبود چون غالبا تمام روز تعطیل می‌شد.<ref>مرکز دائره معارف بزرگ اسلام کتاب محمود فاضلی [https://www.cgie.org.ir/fa/news/71487 <nowiki>[1]</nowiki>]</ref>
 
==== دوران جوانی وتحصیلات متوسطه و دانشگاهی ====
        شایگان برای ادامه تحصیل راهی تهران می‌شود. پدر شایگان که با دکتر مصدق آشنا بود، سفارش پسرش را به او می‌کند. خانواده شایگان راضی به سفر فرزند خود به تهران نبودند ولی پس از اصرار بی حد فرزند به خاطر ادامه تحصیل، تسلیم شده و اجازه سفر به تهران داده شد. پس از پایان تحصیلات متوسطه مدتی به آموزگاری پرداخت و در ضمن یک دوره کامل فقه و اصول و حکمت را نزد اساتید روز آموخت. او در کنکور سال ۱۳۰۰ مدرسه عالی علوم سیاسی شرکت کرد و مقاله‌ای تحت عنوان «چرا به مدرسه عالی علوم سیاسی آمده‌ام؟» نوشت که مورد توجه علی اکبر دهخدا رئیس مدرسه عالی علوم سیاسی قرار گرفت. شایگان طی پنج سال دوره این مدرسه را طی کرد. از جمله استادان مدرسه می‌توان از فاضل تونی، ابوالحسن فروغی، میرزا عبدالعظیم خان قریب، نجم الملک و شخص دهخدا نام برد. در این مدرسه احمد و غلامحسین مصدق (فرزندان دکتر محمد مصدق) کریم سنجابی، محمد باقر حجازی، عبدالحمید زنگنه و بسیاری از دوستان آینده شایگان هم دوره‌ای او بودند. شایگان در سال ۱۳۰۵ از مدرسه عالی علوم سیاسی فارغ التحصیل شد و به عنوان مترجم در وزارت دارایی استخدام گردید. وی در همان سال با یازده نفر از دوستان که عمدتا هم کلاسی‌های او بودند پیمانی منعقد کردند که از چگونگی و ماهیت آن اطلاعی نیست. آیا یک هسته فعالیت سیاسی بوده است؟ چرا مکتوب شده است؟<ref>کتاب محمود فاضلی صفحه ۴۴ (سید علی شایگان)</ref>
 
دکتر سید علی شایگان در این دوره مشاغلی همچون «مترجمی وزارت دارایی، مدیریت مجله تعلیم و تربیت و شرکت در تحریر کتاب ابتدایی که از طرف وزارت معارف منتشر می‌شد» را برعهده داشت.<ref>کتاب محمود فاضلی: سید علی شایگان (زندگی‌نامه سیاسی نوشته‌ها و سخنرانی‌ها)</ref>
 
===== ادامه تحصیلات حرفه ای در خارج =====
دکتر سید علی شایگان چون قصد ادامه تحصیل داشت به همراه ۱۲۰ نفر دیگر که بسیاری از آنها بعدا رجال آینده ایران شدند عازم خارج از کشور می‌شود. وی در ۱۳۰۷ برای ادمه تحصیل عازم شهر لیون فرانسه می‌شود. علی رغم اینکه این دانشگاه مدرک لیسانس مدرسه علوم سیاسی را قبول داشت وی ترجیح داد دوره لیسانس حقوق را در فرانسه مجددا طی کند. فوق لیسانس خود را از دانشکده حقوق دانشگاه پاریس گرفت و در پنجمین سال اقامت در پاریس دکترای خود را با عنوان «بحث در باب تاریخ حقوق عمومی اسلام» تدوین کرد. در مدت حضور در پاریس به منزل علامه محمد قزوینی رفت و آمد داشت و این ملاقات‌ها به دوستی آنها منجر شد. پس از بازگشت به کشور بعنوان دانشیار وارد خدمت دانشگاه تهران شد. دهخدا به عنوان رئیس دانشگاه او را به معاونت دانشگاه حقوق برگزید.
 
== فعالیت‌های حرفه‌ای دکتر سید علی شایگان ==
پس از شهریور ۱۳۲۰ شایگاه به همراه اساتید مهم و تاثیرگذار آن دوره از جمله دهخدا، سنجابی، بهار، قزوینی، صدیقی، سحابی، مهدی آذر، رادمنش و دیگران فعالیت فرهنگی و اجتماعی چشمگیری را آغاز کردند تا مردم را در به دست آوردن حقوق صنفی، اجتماعی و سیاسی خود ترغیب کنند. قبول مسئولیت در وزارت فرهنگ توسط دکتر شایگان نیز در همین زمینه بود. شایگان رسالت فعالیت‌های خود را در ارتقاء فرهنگ مملکت می‌دید ولی هنگام ورود به وزارت فرهنگ در سال ۱۳۲۵ ناخودآگاه به فعالیت سیاسی کشیده شد. در دوران وزارت فرهنگ محمد تقی بهار در کابینه قوام، شایگان به عنوان معاون وزیر فرهنگ انتخاب شد. هسمر دکتر شایگان روایت می‌کند که ملک الشعرا گفته بود که او به شرط معاونت شایگان، وزارت را قبول می‌کند. در کابینه بعدی و در ۱۰ مرداد ۱۳۲۵ قوام، فریدون کشاورز وزیر فرهنگ شد و شایگان بار دیگر در پست معاونت ابقا شد. اما در ۲۷ مهر ماه بالاخره شایگان خود وزیر فرهنگ شد. شایگان به خاطر قبول معاونت وزارت فرهنگ در دوره وزارت کشاورز متهم به همکاری با حزب توده شد. وی البته در سال ۱۳۳۰ وکیل مدافع سران حزب توده شده بود. شایگان اگرچه به اتفاق آراء به ریاست دانشکده حقوق برگزیده شد اما به دلیل مشغله فراوان در پست معاونت وزارت فرهنگ ریاست را نپذیرفت.<ref>مرکز مطالعات و تحقیقات فرهنگ و ادب پایدارکتاب محمود فاضلی (نوشته های علی شایگان)[http://www.oral-history.ir/?page=post&id=5574 <nowiki>[2]</nowiki>]</ref>
 
دکتر سید علی شایگاه در تحصن تعدادی از نزدیکان دکتر مصدق که در اعتراض به وضعیت انتخابات در اطراف کاخ در مورخ ۲۲ مهر ۱۳۲۸ آغاز شد، شرکت داشت. تعداد متحصنین دهها هزار نفر است اما رادیو دولتی تعداد آنها را ۱۸۰ نفر ذکر می‌کند. شایگان و تعدادی از دوستانش ادامه تحصن را بی‌معنی می‌دانستند و شروع انتخابات را جواب کافی تلقی می‌کردند. علی‌رغم دریافت پاسخ شاه، گروهی بر ادامه تحصن تاکید دارند اما شایگان و تعداد دیگر مخالف ادامه آن هستند. سرانجام تحصن با صدور بیانیه‌ای پایان می‌یابد. شایگان در این بخش نقش تک تک نمایندگان در تحصن را بخوبی بیاد می‌آورد.
 
او در دولت قوام معاون وزیر فرهنگ شد و بعدها هم در دولت ائتلافی قوام با توده ای هاکه دکتر کشاورز عضو حزب توده، وزیر شد تا تیرماه ۱۳۲۶ باز هم در این سمت باقی ماند و حتی هنگام برخورد با حزب توده هم وکیل آن‌ها شده بود. او پس از مدتی روابط نزدیکی با مصدق پیدا کرده و از جمله یاران وفادار و نزدیک مصدق شده بود. در مهر ۱۳۲۸ همراه با مصدق در تحصن دربار شرکت کرد و بعد از تشکیل جبهه ملی دبیر جبهه ملی شد.
 
او در دانشگاه تهران هم به طور مرتب به روشنگری دانشجویان می‌پرداخت و حتی هنگامی که حکومت وقت هژبر قصد داشت تعهدنامه‌ای از دانشجویان بگیرد تا در سیاست دخالت نکنند، دکتر شایگان نامه سرگشاده آیزنهاور خطاب به دانشجویان آمریکائی را ترجمه و چاپ کرد که دانشجویان را تشویق به مشارکت در امور سیاسی کرده بود و این اقدام او موجب شد که دولت از اخذ تعهدنامه منصرف شود. در انتخابات دوره شانزدهم دکتر شایگان به همراه مصدق به نمایندگی مردم انتخاب شد و تا به آخر به همراه مصدق از آرمان های ملی حمایت می‌کرد. وی عضو هیات خلع ید بوده و در شورای امنیت و دیوان دادگستری لاهه هم از مشاوران اصلی مصدق بود. او در مجلس هفدهم هم از یاران ثابت قدم مصدق بود.
 
به واقع دکتر شایگان به همراه دکتر فاطمی از چهره های برجسته چپ دولت مصدق بودند که از نزدیک ترین یاران او بودند و پس از کودتای ۲۵ مرداد در یک سخنرانی در میدان بهارستان درباره شاه گفته بود کالائی که قرار بود به تهران بیاید به بغداد رفت که همین جمله بعدها موجب محکومیت او شده بود.
 
== دستگیری دکتر سید علی شایگان ==
در ۲۷ مرداد تا آخرین لحظات همراه مصدق مانده بود و به همراه او هم خود را تسلیم مقامات کرده بود. او بعدها هنگام حضور در دادگاه و مواجهه با دکتر مصدق گفته بود :
 
چنان پر شد فضای سینه از دوست    که یاد خویش گم شد از ضمیرم
 
و در دادگاه هم با کمال احترام و افتخار از همکاری خود با دکتر مصدق یاد کرده و تا سال ۱۳۳۴ در زندان ماند
 
== خروج از ایران دکتر سید علی شایگان ==
دکتر سید علی شایگان بعد از زندان به آمریکا مهاجرت کرده و در آنجا به او تهمت کمونیست بودن زده بودند و عجبا که حتی کارمندان سرکنسولگری هم آن را تکذیب کرده بودند.
 
شایگان تا زمان انقلاب رهبری جبهه ملی در آمریکا را داشت و هرچند که جبهه ملی در آمریکا تا انقلاب ۵۷ بیشتر جنبه سمبلیک داشت و فعالیت آن از صدور چند اعلامیه تجاوز نکرد.<ref>تاریخ بیست و پنج ساله غلامرضا نجاتی</ref> (تاریخ بیست و پنج ساله، غلامرضا نجاتی)، اما به هرحال وجود دکتر شایگان تکیه گاهی برای دانشجویان ملی مقیم آمریکا بود.
 
در بخشی از نامه ای که مرحوم مصدق در زمان، تبعید در احمدآباد (۴ مهر ۱۳۴۳) خطاب به دکتر شایگان که در آمریکا به سر می برده، نوشته و در آن چگونگی انحلال جبهه ملی دوم را شرح داده، آمده است:<blockquote>«… خلقت ما طوری ساخته شده که با نبودن هیچ ارتباط، مثل هم فکر می کنیم و در مسائل سیاسی اختلاف نداریم. کما این که جنابعالی نماینده بودید و من در راس دولت و هر دو یک جور فکر می کردیم و هر قدمی که بر می داشتیم در صلاح جامعه بود و بنده هیچ وقت فداکاری های جنابعالی را در شورای امنیت سازمان ملل و دیوان بین المللی لاهه فراموش نمی کنم و الحق که قدم های مفیدی برای مملکت برداشتید. خواهانم خدا به شما عوض کرامت کند و ملت رنج دیده ایران قدر خدمات جنابعالی را بداند.»</blockquote>
 
== بازگشت به ایران و فعالیت های سیاسی دکتر سید علی شایگان ==
دکتر سید علی شایگان در اسفند ۵۷ به ایران بازگشت و به لحاظ آنکه فردی دانشمند، حقوقدان و ادیب بوده و از همه مهمتر دست راست دکتر مصدق بود از سوی گروه های مختلف کاندیدای ریاست جمهوری شد اما ظاهرا با پاسخ سرد آیت الله خمینی روبرو شده بود. او پس از بازگشت به ایران نظراتی درباره مساله اسلام، روحانیون، عدم امکان بازگشت به اوضاع صدر اسلام و حکومت آینده ابراز داشت که موجب واکنش آیت الله شریعتمداری شده بود. او در مورد حکومت آینده ایران گفته بود: «در این کشور باید یک دولت مورد قبول، از نقطه نظر بین المللی روی کار آید.»<ref>تاریخ ما زندگانی مشاهیر تاریخ ما سید علی [https://mandegar.tarikhema.org/%D8%B9%D9%84%DB%8C-%D8%B4%D8%A7%DB%8C%DA%AF%D8%A7%D9%86 شایگان]</ref>
 
در ادامه خواستار برگزاری دادگاه علنی برای محاکمه متهمان رژیم گذشته گردیده و در پاسخ به سئوالی در مورد نقش آینده آیت الله خمینی گفته بود :<blockquote>حضرت آیت الله همان طور که اعلام داشتند ایشان فقط ارشاد ملت و حکومت را برعهده خواهند داشت.</blockquote>دکتر سید علی شایگان علاوه بر این خواستار برچیده شدن ارتش باقی مانده از رژیم قبل و تشکیل یک ارتش جدید شد. در مورد سیاست خارجی هم خواستار اعمال سیاست موازنه با اتحاد شوروی و ایالات متحده شد ولی گفته بود نباید تحت تاثیر هیچ یک از این دو نیرو قرار بگیریم. این مصاحبه دکتر شایگان، واکنش آیت الله شریعتمداری را در پی داشت و ایشان طی مصاحبه ای با خبرگزاری پارس، سخنان شایگان را تفرقه اندازانه خواند و در قبال اظهارنظر شایگان در مورد حکومت صدر اسلام با بیان اینکه «اظهارنظر پیرامون مسائل اسلامی تنها از طرف مراجع تقلید و مجتهدین عالی مقام قابل قبول است» سخنان شایگان را غیرقابل قبول دانست و این دخالت را مانند دخالت یک شخص ناآگاه به طبابت در کار طبابت تشبیه کرد و در پاسخ به سئوال خبرنگار خبرگزاری پارس که مدعی شده بود شایگان از لفظ نامناسبی استفاده کرده است، خواهان عذرخواهی رسمی شایگان از روحانیت شد و در مورد انحلال ارتش هم سخنان شایگان را غیرمنطقی خواند و تنها خواستار پاکسازی ارتش شد.
 
اما دکتر سید علی شایگان هم در قبال سخنان آیت الله شریعتمداری نامه ای به روزنامه ها ارسال کرد که در آن پاسخ مبسوطی به حملات او داد. وی در این نامه ادعای نامزدی ریاست جمهوری را تکذیب کرد و در پاسخ به سخنان شریعتمداری از سوابق فعالیت های فقهی خود در دوران مختلف تحصیل و تدریس یاد کرد و در بخشی از نامه خود نوشت: «این امر صحیح نیست که هر کسی معمم نیست، فقیه نیست. اگر چنین باشد مردم باید سکوت کنند و فقط روحانیون برای آنها تصمیم بگیرند، چنین چیزی غیرممکن است.»
 
و در ادامه باز هم به برچیده شدن ارتش باقی مانده از رژیم گذشته تاکید کرد. وی در ادامه این نامه با تاکید بر اینکه تمامی کسانی که لباس مذهبی می پوشند لزوماً خادم اسلام نیستند، ودر ادامه گفت:چه کسی می تواند انکار کند که برخی ملا نمایان مقرری بگیر دربار شاه بودند؟
 
وی در انتهای نامه با بیان اینکه مسئله دموکراسی مهمترین مسئله نزد آزادیخواهان است، از خبرگزاری پارس به خاطر این که در سئوالات به طور عمد سعی بر عصبانی ساختن آیت الله شریعتمداری کرده بود، ابراز گلایه کرد.<ref>سرنوشت یاران دکتر مصدق / تالیف عبدالرضا هوشنگ مهدوی</ref>
 
سخنرانی بعدی دکتر سید علی شایگان روز شنبه ۲۹ اردیبهشت ۱۳۵۸ به مناسبت یکصدمین زادروز دکتر مصدق صورت گرفت که در جمع باشکوهی که به همین مناسبت جمع شده بودند، از برخی محدودیت ها گلایه و ضمن درخواست تضمین آزادی های لازم در قانون اساسی جدید، خواستار آزادی بیشتری در عرصه سیاست و بیان شد. عملاً این سخنرانی و سخنرانی او در گردهمایی کانون وکلا (یکشنبه ۶ خرداد ۵۸) از آخرین فرصت های او برای فعالیت مجدد در عرصه سیاست بود و کمتر از یک ماه بعد (۲۰ خرداد ۵۸) اعلام شد که شایگان به قصد معالجه برای مدتی نامعلوم تهران را به مقصد آمریکا ترک کرده است. با آمدن او خبرگزاری ها او را اولین رئیس جمهور ایران خوانده بودند، ولی در گذر ایام این احتمال برای سیاستمدار سالخورده ایرانی از میان رفت. به گفته بهنود، در حقیقت چیزی جز زمان، با انتخاب او به ریاست جمهوری مخالف نبود. دکتر شایگان مجدداً در تاریخ شنبه ۹ تیر ۵۸ از آمریکا به تهران بازگشت و در فرودگاه با بی اساس خواندن شایعه سفر همیشگی خود به آمریکا تاکید کرد: هرچه نیرو دارم در راه مبارزه برای آزادی به کار می برم. از آخرین مصاحبه های شایگان می توان به مصاحبه او در تاریخ جمعه ۱۵ تیر ۵۸ اشاره داشت که در آن از جبهه ملی انتقاد کرد و وضع کنونی جبهه ملی را متناسب با سنت و ارزش تاریخی آن ندانست و در روز جمعه ۲۹ تیر ۵۸ که ده ها هزار نفر از مردم به دعوت احزاب ملی و شخصیت های مستقل بعد از ۲۶ سال بر مزار شهدای ۳۰ تیر رفتند، پیام دکتر شایگان قرائت شد.<ref>تاریخ ما زندگینامه مشاهیر تاریخ ما دکتر سید علی [https://mandegar.tarikhema.org/%D8%B9%D9%84%DB%8C-%D8%B4%D8%A7%DB%8C%DA%AF%D8%A7%D9%86 شایگان]</ref>دکتر شایگان در گردهمایی جبهه دموکراتیک ملی در ۹ خرداد ۱۳۵۸ در محوطه دانشگاه تهران نطق مهمی ایراد کرد که جنبه انتقاد از وضع سیاسی موجود داشت. پس از پایان میتینگ شرکت کنندگان مورد حمله و ضرب وشتم مخالفان قرار گرفتند و چند نفر مجروح شدند. این میتینگ در واقع آخرین حضور جدی دکتر شایگان در عرصه سیاست بود و پس از آن برای همیشه ایران را ترک کرد.
 
== درگذشت دکتر سید علی شایگان ==
دکتر شایگان در تاریخ ۲۳ اردیبهشت ۱۳۶۰ ساعت یک بامداد به وقت ایران و در حالی که شش روز از بیهوشی کامل او به علت سکته مغزی می گذشت، در بیمارستان نیوجرسی آمریکا درگذشت. (بخشی از روزنامه شرق ،۲۴ اردیبهشت ۱۳۸۴)
 
دکتر شایگان تا آخرین لحظه زندگی قلبش به عشق ایران می تپید و از همین رو بعد از مرگ، جنازه او را به ایران منتقل کردند تا در بهشت زهرا آرامش ابدی را جست وجو کند.<ref>سرنوشت یاران دکتر مصدق / تالیف عبدالرضا هوشنگ مهدوی</ref>
 
== منابع ==
{{پانویس}}

نسخهٔ کنونی تا ‏۲۷ فوریهٔ ۲۰۲۰، ساعت ۲۱:۱۱

تغییرمسیر به:

برگرفته از «https://www.iran-pedia.org/w/index.php?title=سید‌علی_شایگان&oldid=45938»