کاربر:Khosro/صفحه تمرین: تفاوت میان نسخه‌ها

از ایران پدیا
پرش به ناوبری پرش به جستجو
بدون خلاصۀ ویرایش
(ویراستاری ناتمام مقاله)
(۴۱ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۲ کاربر نشان داده نشد)
خط ۱: خط ۱:
[[پرونده:برای صفحه تمرین.jpg|وسط|بندانگشتی|887x887پیکسل]]'''ناظم‌الاسلام کرمانی'''، (با نام اصلی میرزا محمد بن علی)، نویسنده، روزنامه‌نگار، معلم و قاضی برجسته دوره [[جنبش مشروطه ایران|انقلاب مشروطه]]، در سال ۱۲۸۰ قمری (۱۲۴۱ خورشیدی/۱۸۶۳ میلادی) در کرمان زاده شد و در ۱۳۳۷ قمری (۱۲۹۸ خورشیدی/۱۹۱۹ میلادی) در همان شهر درگذشت. او از کودکی شوق شدیدی به یادگیری نشان داد و از هفت‌سالگی به تحصیل فارسی، عربی، صرف، نحو، حساب، منطق و هیئت پرداخت. در نوجوانی از محضر استادانی چون [[میرزا آقاخان کرمانی]]، شیخ احمد روحی و میرزا حسن خان خبیرالملک بهره برد و در ۲۰سالگی قادر به تدریس این علوم شد. در ۲۸سالگی برای تکمیل تحصیلات به تهران مهاجرت کرد و در حوزه‌های میرزا ابوالحسن جلوه، سید شهاب‌الدین شیرازی، حاج میرزا حسن آشتیانی و حاج شیخ هادی نجم‌آبادی حاضر شد. همزمان با [[جنبش تنباکو]]، گرایش به افکار تجددخواهانه و آزادی‌خواهی یافت و تحت تأثیر آثار [[میرزا ملکم‌خان]] و مستشارالدوله قرار گرفت.
[[پرونده:برای صفحه تمرین.jpg|وسط|بندانگشتی|887x887پیکسل]]
 
{{جعبه اطلاعات شاعر و نویسنده
در ۱۳۱۲ قمری به عتبات سفر کرد و از درس میرزا محمدحسن شیرازی و میرزا محمدحسین نجفی اصفهانی (شهرستانی) بهره برد، اما به دلیل فوت شیرازی و ناسازگاری هوا، بازگشت. در تهران، به حوزه سید محمد طباطبایی پیوست که او را «مؤسس مشروطیت ایران» می‌دانست. با تأسیس مدرسه اسلام توسط طباطبایی، مسئولیت نظم و تدریس را بر عهده گرفت و به فرمان اتابک (علی‌اصغر خان) لقب ناظم‌الاسلام یافت. او شاهد مستقیم حوادثی چون واگذاری امتیاز تالبوت، قتل [[ناصرالدین شاه]]، تشکیل مجلس شورای ملی، به توپ بستن مجلس، دوره استبداد صغیر، فتح تهران توسط مجاهدان ملی، عزل [[محمد علی شاه|محمدعلی شاه]] و به تخت نشستن [[احمد شاه|احمدشاه]] بود. این رویدادها او را به نواندیش سیاسی و مشروطه‌خواه تبدیل کرد. گرایش‌های سیاسی‌اش شامل ظلم‌ستیزی، رفع عقب‌ماندگی، انتقاد از جهل عمومی، آگاه‌سازی اقشار جامعه، ضرورت آزادی سیاسی، اجرای قانون، مشروطه‌خواهی و اعتدال و نفی خشونت بود. او نظریه‌پرداز نبود، بلکه مورخ سیاسی بود که تحولات را بر اساس دیده‌ها و شنیده‌های مستقیم ثبت می‌کرد.
| نام                    = عبدالهادی حائری
 
| تصویر                  = عبدالهادی حائری.jpg
مهم‌ترین اثرش «تاریخ بیداری ایرانیان» است که پس از مشروطیت نگاشته شد و دوره جدیدی در تاریخ‌نگاری ایران گشود. این کتاب، خاطرات روزانه از ذی‌الحجه ۱۳۲۲ تا رجب ۱۳۲۷ قمری، شامل مقدمه‌ای بلند بر زندگی رجال مبارز (مانند سید جمال‌الدین اسدآبادی، [[میرزارضا کرمانی|میرزا رضا کرمانی]]، سید محمد طباطبایی، [[امیرکبیر]] و سپهسالار)، شرح امتیاز رژی، وقایع اواخر ناصری، انجمن مخفی، حوادث کرمان، غوغای متشرعه و شیخیه، واقعه عمارت بانک، هجرت علما به عبدالعظیم و قم، تحصن در سفارت انگلیس، صدور فرمان مشروطیت، مذاکرات سیاسی، به توپ بستن مجلس و تعطیلی مشروطه است. ناظم‌الاسلام نقطه آغاز ترقی را صدارت امیرکبیر می‌دانست و از ناصرالدین و [[مظفرالدین شاه]] به عنوان دمدمی‌مزاج انتقاد می‌کرد. نثر کتاب ساده و روان است و منابع آن اسناد، تلگرام‌ها و گزارش‌های مستقیم است. دیگر آثارش عمدتاً کتاب‌های درسی مانند «شمس‌التصاریف»، «شمس‌اللغات»، «خلاصه‌العوامل»، «مقامات حریری» و «علائم‌الظهور» بودند. او مدیر روزنامه‌های «نوروز» و «کوکب دری» (از ۱۳۲۵ قمری) بود. پس از ۱۳۳۰ قمری به کرمان بازگشت، ریاست دادگاه تجدیدنظر را بر عهده گرفت و بر اثر آنفلوانزا درگذشت. دیدگاهش روشنفکری مذهبی عرف‌گرا، آزادی‌خواه و اصلاح‌طلب بود که روابط مذهبی و سیاسی را بی‌پرده توصیف می‌کرد.<ref name=":0">[https://akharinkhabar.ir/book/7994786/%D8%AF%D8%B1%D8%A8%D8%A7%D8%B1%D9%87-%D9%86%D8%A7%D8%B8%D9%85-%C2%AD%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85-%DA%A9%D8%B1%D9%85%D8%A7%D9%86%DB%8C درباره ناظم‌الاسلام کرمانی - آخرین خبر]</ref><ref name=":1">[https://rasekhoon.net/article/show/1316975 انديشه سياسی ناظم الاسلام کرمانی - راسخون]</ref><ref name=":2">[https://payamema.ir/payam/articlerelation/9849 ناظم الاسلام کرمانی و تاریخ بیداری ایرانیان - پیام ما]</ref><ref name=":3">[https://melliun.org/iran/375790 معرفی کتاب تاریخ بیداری ایرانیان نوشته ناظم الاسلام کرمانی - ملّیون ایران]</ref><ref name=":4">[https://ketabrah.com/author/6420-%D9%86%D8%A7%D8%B8%D9%85-%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85-%DA%A9%D8%B1%D9%85%D8%A7%D9%86%DB%8C زندگینامه و بهترین کتاب‌های ناظم‌ الاسلام کرمانی - کتابراه]</ref><ref name=":5">[https://kerman-blog.ir/%D8%B2%D9%86%D8%AF%DA%AF%DB%8C%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87-%D9%86%D8%A7%D8%B8%D9%85%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85-%DA%A9%D8%B1%D9%85%D8%A7%D9%86%DB%8C/ زندگی‌نامه ناظم‌الاسلام کرمانی - کرمان بلاگ]</ref>  
| توضیح تصویر            = عبدالهادی حائری، تاریخ‌نگار و پژوهشگر
| نام اصلی              =
| زمینه فعالیت          =
| ملیت                  =
| تاریخ تولد            = سال ۱۳۱۴
| محل تولد              = قم
| والدین                =
| تاریخ مرگ              = ۲۳ تیر ۱۳۷۲
| محل مرگ                = مشهد
| علت مرگ                =
| محل زندگی              =
| مدفن                  =
| در زمان حکومت          =
| اتفاقات مهم            =
| نام دیگر              =
| لقب                    =
| بنیانگذار              =
| پیشه                  = تاریخ‌نگار، استاد دانشگاه
| سال‌های نویسندگی        =
| سبک نوشتاری            = تاریخ‌نگاری عین‌گرا، تحلیل تاریخی
| کتاب‌ها                = تشیع و مشروطیت در ایران، نخستین رویارویی اندیشه‌گران با تمدن بورژوازی غرب، آنچه گذشت و...
| مقاله‌ها                = بیش از ۳۶ مقاله فارسی و انگلیسی
| نمایشنامه‌ها            =
| فیلم‌نامه‌ها            =
| دیوان اشعار            =
| تخلص                  =
| فیلم (های) ساخته بر اساس اثر(ها) =
| همسر                  =
| شریک زندگی            =
| فرزندان                =
| تحصیلات                = دکتری اسلام‌شناسی
| دانشگاه                = دانشگاه تهران، دانشگاه مک‌گیل مونترال کانادا
| حوزه                  =
| شاگرد                  =
| استاد                  = عبدالحسین زرین‌کوب، محمد معین، بدیع‌الزمان فروزانفر
| علت شهرت              =
| تأثیرگذاشته بر        =
| تأثیرپذیرفته از        =
| وبگاه                  =
| imdb_id                =
| جوایز                  = جایزه کتاب سال ۱۳۶۸، استاد نمونه دانشگاه فردوسی (۱۳۷۰–۱۳۷۱)
| گفتاورد                =
| امضا                  =
| پانویس                =
}}
'''عبدالهادی حائری'''، (متولد سال ۱۳۱۴، قم – درگذشته ۲۳ تیر ۱۳۷۲، مشهد) پژوهشگر برجسته تاریخ معاصر ایران، در قم در خانواده‌ای مذهبی متولد شد. او نوه دختری شیخ عبدالکریم حائری یزدی، بنیانگذار حوزه علمیه قم، بود و به دلیل فضای خانوادگی مذهبی، از تحصیل رسمی اولیه محروم ماند، اما با پشتکار دیپلم ادبی اخذ کرد. عبدالهادی حائری در دانشکده الهیات دانشگاه تهران از محضر عبدالحسین زرین‌کوب و دیگران بهره برد و لیسانس الهیات گرفت. وی در سال ۱۳۴۳ با بورس به کانادا رفت و فوق‌لیسانس و دکترای اسلام‌شناسی (با رساله تشیع و مشروطیت) را از دانشگاه مک‌گیل اخذ کرد. او چهار سال در دانشگاه برکلی تدریس کرد و مقالات انگلیسی منتشر نمود. عبدالهادی حائری در سال ۱۳۵۷ به ایران بازگشت و در دانشگاه فردوسی مشهد به تدریس تاریخ معاصر پرداخت؛ در سال ۱۳۷۰–۱۳۷۱ استاد نمونه شد. آثار کلیدی‌اش «تشیع و مشروطیت در ایران»، «نخستین رویارویی اندیشه‌گران با تمدن بورژوازی غرب»، «آنچه گذشت» (خودزندگینامه)، و «تاریخ جنبش‌های فراماسونری» است. دیدگاه‌های او بر دو رویه تمدن غرب (دانش و استعمار) و نقش علما در مشروطیت تأکید دارد. عبدالهادی حائری در ۲۳ تیر ۱۳۷۲ بر اثر سرطان در مشهد درگذشت.<ref name=":0">[https://rasekhoon.net/mashahir/show/595980 عبدالهادی حائری - راسخون]</ref><ref name=":1">[https://raahak.com/?p=9418 زندگی، آثار و اندیشه‌های تاریخ‌نگارانۀ دکتر عبدالهادی حائری - راهک]</ref><ref name=":2">[https://www.edub.ir/education/view/19141:%D8%B9%D8%A8%D8%AF%D8%A7%D9%84%D9%87%D8%A7%D8%AF%DB%8C+%D8%AD%D8%A7%D8%A6%D8%B1%DB%8C%D8%8C+%D9%BE%DA%98%D9%88%D9%87%D8%B4%DA%AF%D8%B1+%D9%88+%D8%B5%D8%A7%D8%AD%D8%A8+%D9%86%D8%B8%D8%B1+%D8%AF%D8%B1+%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE+%D9%85%D8%B9%D8%A7%D8%B5%D8%B1+%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86 عبدالهادی حائری، پژوهشگر و صاحب نظر در تاریخ معاصر ایران - بانک مقالات ایران]</ref><ref name=":3">[https://mashhadchehreh.shahraranews.ir/fa/news/957/%D9%87%D8%A7%D8%AF%DB%8C-%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE-%D9%85%D8%B9%D8%A7%D8%B5%D8%B1-%D8%AF%D8%B1%D8%A8%D8%A7%D8%B1%D9%87-%D8%AF%DA%A9%D8%AA%D8%B1-%D8%B9%D8%A8%D8%AF%D8%A7%D9%84%D9%87%D8%A7%D8%AF%DB%8C-%D8%AD%D8%A7%D8%A6%D8%B1%DB%8C-%D8%B1%D9%88%D8%B2%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87%E2%80%8A%D9%86%DA%AF%D8%A7%D8%B1-%D9%88-%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D8%AF-%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4%DA%A9%D8%AF%D9%87-%D8%A7%D8%AF%D8%A8%DB%8C%D8%A7%D8%AA-%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4%DA%AF%D8%A7%D9%87-%D9%81%D8%B1%D8%AF%D9%88%D8%B3%DB%8C-%D9%85%D8%B4%D9%87%D8%AF تاریخ معاصر؛ درباره دکتر عبدالهادی حائری - مشهد چهره]</ref><ref name=":4">[https://www.karkhanedar.com/%D9%85%D8%B1%D9%88%D8%B1%DB%8C-%D8%A8%D8%B1-%D8%B2%D9%86%D8%AF%DA%AF%DB%8C-%D9%88-%D8%A7%D9%86%D8%AF%DB%8C%D8%B4%D9%87-%D8%B9%D8%A8%D8%AF%D8%A7%D9%84%D9%87%D8%A7%D8%AF%DB%8C-%D8%AD%D8%A7%D8%A6%D8%B1/ مروری بر زندگی و اندیشه عبدالهادی حائری؛ غرب شناس بی ادعا - کارخانه‌دار]</ref><ref name=":5">[https://www.ibna.ir/news/537051/%D8%B9%D8%A8%D8%AF%D8%A7%D9%84%D9%87%D8%A7%D8%AF%DB%8C-%D8%AD%D8%A7%D8%A6%D8%B1%DB%8C-%D8%A7%D8%B2-%D9%85%D9%86%D8%B7%D9%82-%D8%AF%D8%B1-%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE-%D9%86%DA%AF%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D8%AA%D8%A7-%D8%A7%D9%85%DB%8C%D8%AF-%D8%AF%D8%B1-%D8%B2%D9%86%D8%AF%DA%AF%D8%A7%D9%86%DB%8C «عبدالهادی حائری»؛ از منطق در تاریخ‌نگاری تا امید در زندگانی - ایبنا]</ref><ref name=":6">[https://www.oral-history.ir/?page=post&id=2068 نگاهی به «آنچه گذشت» - تاریخ شفاهی ایران]</ref><ref name=":7">[https://www.wahr.ir/%D8%B9%D8%A8%D8%AF%D8%A7%D9%84%D9%87%D8%A7%D8%AF%DB%8C-%D8%AD%D8%A7%D8%A6%D8%B1%DB%8C/ عبدالهادی حائری - مجله پژوهشگر تاریخ]</ref><ref name=":8">[https://pezeshki.blogfa.com/post/55 بررسی مقایسه‌ای تاریخ‌نگاری فریدون آدمیت و عبدالهادی حائری - دانش سیاسی]</ref>  


== زندگی و تحصیلات ==
== زندگی و تحصیلات ==
میرزا محمد، مشهور به ناظم‌الاسلام کرمانی، فرزند علی، در سال ۱۲۸۰ قمری (۱۲۴۱ خورشیدی، برابر با ۱۸۶۳ میلادی) در شهر کرمان و در دوره پادشاهی [[ناصرالدین شاه]] قاجار به دنیا آمد. او در خانواده‌ای مؤمن و متعهد به احکام شریعت بزرگ شد و دومین فرزند بود. کرمان در آن زمان یکی از مراکز پرتلاطم ایران بود که بنادر جنوبی‌اش در محاصره بریتانیا قرار داشت و ناامنی و آشوب بر سراسر کشور سایه افکنده بود. از هفت‌سالگی به مکتب رفت و تحصیل خواندن و نوشتن فارسی و مقدمات عربی را آغاز کرد. شوق او به آموختن چنان بود که در ۱۵سالگی به تدریس مقدمات و ادبیات پرداخت و در ۲۰سالگی از تحصیل صرف و نحو، حساب، منطق و هیئت قدیم فراغت یافت و قادر به تدریس این علوم شد.<ref name=":0" /><ref name=":4" /><ref name=":1" /><ref name=":5" />
[[پرونده:عبدالهادی حائری؛1.jpg|جایگزین=جوانی عبدالهادی حائری|بندانگشتی|280x280پیکسل|جوانی عبدالهادی حائری]]
 
عبدالهادی حائری در سال ۱۳۱۴ شمسی در قم، در خانواده‌ای مذهبی و سرشناس متولد شد. او نوه دختری  شیخ عبدالکریم حائری یزدی، بنیانگذار حوزه علمیه قم، و فرزند میرزا احمد حائری بود. فضای مذهبی خانواده، به‌ویژه پایبندی به شئونات دینی، مانع از تحصیل رسمی او در کودکی شد. با این حال، حائری با پشتکار شخصی و مطالعه آزاد، به یادگیری علوم دینی و ادبیات پرداخت. او از طریق آزمون‌های متفرقه در دهه ۱۳۳۰ موفق به اخذ دیپلم ادبی شد. این خودآموزی نشان‌دهنده اراده قوی او برای غلبه بر محدودیت‌های خانوادگی و اجتماعی بود. محیط قم، که مرکز علوم دینی بود، در شکل‌گیری علاقه او به تاریخ و فرهنگ اسلامی نقش داشت. ارتباط خانوادگی با علما، مانند شیخ عبدالکریم، او را با چالش‌های فکری و سیاسی زمان آشنا کرد و انگیزه‌ای برای پیگیری تحصیلات عالی شد.<ref name=":0" /><ref name=":1" /><ref name=":2" /><ref name=":3" /><ref name=":4" /><ref name=":5" />  
=== تأثیر محیط کرمان بر شخصیت ناظم‌الاسلام ===
محیط پرتلاطم کرمان در دوره کودکی و جوانی ناظم‌الاسلام کرمانی نقش مهمی در شکل‌گیری شخصیت و گرایش‌های فکری او داشت. در آن زمان، کرمان با ناامنی‌های داخلی و محاصره بنادر جنوبی توسط بریتانیا مواجه بود که فضای سیاسی و اجتماعی آشوبی را به وجود آورده بود. این شرایط، همراه با معاشرت با شخصیت‌هایی چون میرزا آقاخان کرمانی، نویسنده انقلابی و آزادی‌خواه، زمینه‌ساز گرایش ناظم‌الاسلام به ظلم‌ستیزی و آزادی‌خواهی شد. فضای فکری کرمان، که در آن روشنفکران و علما به بحث درباره اصلاحات و مبارزه با استبداد می‌پرداختند، او را به مطالعه آثار تجددخواهانه‌ای چون نوشته‌های میرزا ملکم‌خان و مستشارالدوله سوق داد. این تأثیرات اولیه، انگیزه او برای مهاجرت به تهران و پیوستن به جریان‌های مشروطه‌خواهانه را تقویت کرد و او را به یکی از فعالان فکری دوره مشروطه تبدیل نمود.<ref name=":5" /><ref name=":0" /><ref name=":1" />
 
=== '''اساتید اولیه و پیشرفت در علوم''' ===
نظام‌الاسلام در نوجوانی، شاگردی میرزا عبدالحسین بردسیری (معروف به [[میرزا آقاخان کرمانی]]، نویسنده انقلابی و شهید در راه آزادی)، شیخ احمد روحی (معروف به خبیرالملک) و میرزا حسن خان شد و در محضر آن‌ها علوم عقلیه، نقلیه، منطق و اشارات را تلمذ نمود. میرزا آقاخان کرمانی معلم او در منطق و شرح اشارات بود. نظام الاسلام در حالی که به ادبیات عرب و فارسی تسلط یافته بود، به زبان‌های انگلیسی و فرانسه احاطه پیدا کرد و در علوم ریاضی، تجربی و حکمت الهی دستی وافر یافت. در اوان ۲۰سالگی، ضمن بهره‌گیری از محضر حاج شیخ ابوجعفر مجتهد (فرزند حاج آقا احمد احمدی کرمانی)، درس‌های استاد را به دیگر طلاب آموزش می‌داد. در آن دوران، محصلین روشنفکر علوم معقول را بر فقه و اصول ترجیح می‌دادند و طلاب خوش‌ذوق مانند نظام‌الاسلام برای رهایی از تحقیر، مدتی را صرف آموختن علم معقول کردند. از این رو، مدتی در اصفهان در محضر اساتید علوم معقول حاضر شد.<ref name=":2" /><ref name=":1" /><ref name=":0" /><ref name=":4" />
 
=== '''مهاجرت به تهران و تحصیلات عالی''' ===
در محرم ۱۳۰۹ قمری (۲۸سالگی)، با دلی پرشور و سری پر از اندیشه‌های آزادی‌خواهانه، برای تکمیل تحصیلات عزم تهران کرد. در تهران، در حوزه درس میرزا ابوالحسن جلوه، سید شهاب‌الدین شیرازی، حاج میرزا حسن آشتیانی و حاج شیخ هادی نجم‌آبادی حاضر شد. شیخ هادی نجم‌آبادی، یکی از نخستین بیدارگران راه آزادی و مشروطه، تأثیر زیادی بر او گذاشت. چندی از ورودش نگذشته بود که مسئله رژی و تنباکو پیش آمد و شور و شوق درونی نسبت به آزادی، تنفر از ظلم قاجار به اهل کرمان، معاشرت با میرزا آقاخان کرمانی، مطالعه آثار منادیان آزادی مانند میرزا ملکم‌خان و مستشارالدوله، و گرایش به مجتهدین مخالف استبداد، او را به فعالیت‌های سیاسی کشاند. پس از قتل ناصرالدین شاه توسط میرزا رضا کرمانی، کرمانی‌های مقیم تهران اهانت‌های شدیدی تحمل کردند و برخی نام خانوادگی خود را تغییر دادند، که این امر بر او تأثیر گذاشت. او در تهران، به تدریس دروس سطح، شرح لمعه، عربی، صرف، نحو، ادبیات و ریاضیات پرداخت.<ref name=":1" /><ref name=":2" /><ref name=":4" /><ref name=":5" /><ref name=":0" />
 
== فعالیت‌های سیاسی و اجتماعی ==
 
=== '''پیوستن به حوزه طباطبایی و لقب ناظم‌الاسلام''' ===
ورود به حوزه درس آیت‌الله سید محمد طباطبایی، سرشناس‌ترین روحانی مشروطه‌خواه و رهبر جنبش مشروطه، نقطه عطفی در زندگی او بود. ناظم‌الاسلام او را «مؤسس مشروطیت ایران» می‌دانست. طباطبایی مدرسه حاج رجبعلی (در محله سنگلج تهران، امروزه حوالی پارک شهر) را تأسیس کرد و هر روز در آنجا حوزه درسی تشکیل داد. ناظم‌الاسلام مسئولیت نظم و تدریس را بر عهده گرفت و به همین دلیل، به لقب ناظم‌الاسلام شهرت یافت. این لقب بعدها به فرمان اتابک (علی‌اصغر خان صدراعظم) رسمی شد. در این دوره، شاهد واگذاری امتیاز تالبوت در زمان ناصرالدین شاه بود و به عنوان شاهد عینی، مسائل و حوادث مرتبط را مشاهده کرد. او همزمان، جذب افکار جدید در لباس آزادی‌خواهی، قانون‌خواهی و مشروطه‌خواهی شد.<ref name=":3" /><ref name=":2" /><ref name=":0" /><ref name=":4" /><ref name=":5" />
 
=== '''نقش در جنبش مشروطه و حوادث کلیدی''' ===
در آستانه انقلاب مشروطیت، ناظم‌الاسلام در جریانات سیاسی و اجتماعی پایتخت فعال بود. تشکیل مجلس شورای ملی، به توپ بستن مجلس اول، حوادث دوره استبداد صغیر، فتح تهران توسط مجاهدان ملی، عزل محمدعلی شاه و به تخت نشستن احمدشاه، از مهم‌ترین رویدادهایی بودند که او را به نواندیش سیاسی تبدیل کردند. او در کنار فعالان مشروطه دیدار و همفکری داشت و بیش از آنکه مرد سیاست باشد، نویسنده تحولات سیاسی بود. گرایش‌های سیاسی‌اش شامل ظلم‌ستیزی، رفع عقب‌ماندگی، انتقاد از جهل عمومی، آگاه‌سازی اقشار، ضرورت آزادی سیاسی، اجرای قانون، مشروطه‌خواهی، اعتدال و نفی خشونت بود. به عنوان مورخ سیاسی، تلاش‌های ملت در مبارزه با استبداد را بر اساس دیده‌ها و شنیده‌های مستقیم توصیف می‌کرد و معیاری برای راهنمایی انسان امروز از سرگذشت گذشته ارائه می‌داد. او روزنامه‌نگار بود و مدیر روزنامه‌های «نوروز» و «کوکب دری» (از سال سوم، ۱۳۲۵ قمری) شد.<ref name=":1" /><ref name=":0" /><ref name=":3" /><ref name=":4" />
 
=== فعالیت‌های روزنامه‌نگاری ناظم‌الاسلام ===
ناظم‌الاسلام کرمانی به عنوان روزنامه‌نگار، نقش مهمی در آگاه‌سازی جامعه در دوره مشروطه ایفا کرد. او از سال ۱۳۲۵ قمری مدیریت روزنامه‌های «نوروز» و «کوکب دری» را بر عهده داشت. این روزنامه‌ها به ترویج افکار مشروطه‌خواهانه، آزادی‌خواهی و قانون‌مداری اختصاص داشتند و به موضوعاتی چون ظلم‌ستیزی، ضرورت اصلاحات اجتماعی و سیاسی، و انتقاد از استبداد قاجار می‌پرداختند. ناظم‌الاسلام از این پلتفرم‌ها برای اطلاع‌رسانی درباره رویدادهای سیاسی، مانند تشکیل مجلس شورای ملی و تحصن‌های علما، استفاده می‌کرد. او با نثر ساده و روان خود، تلاش داشت تا اقشار مختلف جامعه را با مفاهیم مشروطیت و حقوق ملت آشنا کند. این فعالیت‌ها او را به یکی از چهره‌های برجسته روشنفکری مذهبی تبدیل کرد که از رسانه برای پیشبرد اهداف اصلاح‌طلبانه بهره می‌برد. دیدگاه‌های او در این روزنامه‌ها، از جمله تأکید بر اعتدال و نفی خشونت، با گرایش‌های سیاسی‌اش در «تاریخ بیداری ایرانیان» همخوانی داشت و به گسترش آگاهی عمومی کمک کرد.<ref name=":1" /><ref name=":4" /><ref name=":3" />
 
=== '''سفر به عتبات و بازگشت''' ===
در ۱۳۱۲ قمری، برای خواندن فلسفه و بهره از محضر بزرگان، راهی عتبات عالیات شد و از حوزه درس میرزا محمدحسن شیرازی و میرزا محمدحسین نجفی اصفهانی (شهرستانی) بهره برد. چون از دست میرزای شیرازی، میرزای آشتیانی و سایر علمای دین و علم ایران، رخصت اجتهاد یافت. اما اندکی پس از حضور، به دلیل فوت میرزای شیرازی و ناسازگاری هوای آنجا، به تهران بازگشت.<ref name=":2" /><ref name=":0" /><ref name=":4" />  
 
== آثار و میراث ==
 
=== '''کتاب‌های درسی و دیگر تألیفات''' ===
آثار مکتوب ناظم‌الاسلام عمدتاً کتاب‌های درسی مدارس دوره مشروطه بودند، از جمله «شمس‌التصاریف»، «شمس‌اللغات»، «خلاصه‌العوامل»، «مقامات حریری» (ترجمه) و «علائم‌الظهور» (درباره علائم ظهور امام زمان). این کتاب‌ها به موضوعاتی چون صرف و نحو عربی می‌پرداختند. آموزگاری تا پایان عمر یکی از افتخارات او بود و همواره به تدریس پرداخت.<ref name=":0" /><ref name=":4" /><ref name=":5" /><ref name=":3" />  


=== نقش آموزشی ناظم‌الاسلام ===
=== فعالیت‌های اولیه و ورود به دانشگاه ===
ناظم‌الاسلام کرمانی به عنوان معلم، نقشی برجسته در تربیت نسل جدید در دوره مشروطه داشت. او در مدرسه اسلام، که توسط آیت‌الله سید محمد طباطبایی تأسیس شده بود، مسئولیت تدریس دروسی چون صرف و نحو عربی، ادبیات فارسی و ریاضیات را بر عهده داشت. این مدرسه به ترویج افکار مشروطه‌خواهانه و آگاه‌سازی شاگردان درباره حقوق ملت و قانون‌مداری کمک می‌کرد. ناظم‌الاسلام با استفاده از جایگاه آموزشی خود، ایده‌های آزادی‌خواهی و اصلاحات اجتماعی را به شاگردان منتقل می‌کرد و به پرورش نسلی آگاه و متعهد به آرمان‌های مشروطه کمک نمود. او تا پایان عمر به حرفه آموزگاری افتخار می‌کرد و آن را بخشی از رسالت خود در بهبود وضعیت فرهنگی و اجتماعی ایران می‌دانست. فعالیت‌های آموزشی او مکمل آثار مکتوبش، مانند کتاب‌های درسی، بود که برای تربیت دانش‌آموزان دوره مشروطه تألیف شده بودند.<ref name=":4" /><ref name=":0" /><ref name=":3" />  
عبدالهادی حائری در جوانی به مشاغل مختلفی از جمله کار در قرائت‌خانه عمومی قم و همکاری با اداره بهداشت برای واکسیناسیون روستاها مشغول شد. در اواخر دهه ۱۳۲۰، فعالیت‌های سیاسی را تجربه کرد و در تحصن انتخابات مجلس هفدهم در قم شرکت نمود. او مقالاتی در روزنامه‌های «استوار» و «پیکار مردان» و مجلاتی چون «مسلمین» و «نور دانش» منتشر کرد؛ با این حال، ناامیدی از فضای سیاسی قم او را به تهران کشاند. عبدالهادی حائری در سال ۱۳۳۷ وارد دانشکده الهیات دانشگاه تهران شد و از اساتیدی چون عبدالحسین زرین‌کوب، [[محمد معین]]، و بدیع‌الزمان فروزانفر بهره برد. در سال ۱۳۴۲ لیسانس الهیات گرفت و با مطالعه متون تاریخی و فلسفی، پایه‌های فکری خود را برای پژوهش‌های بعدی استوار کرد. این دوره، نقطه عطفی در مسیر علمی او بود که او را به سوی تحصیلات بین‌المللی هدایت کرد.<ref name=":1" /><ref name=":3" /><ref name=":5" /><ref name=":6" />  


=== '''تاریخ بیداری ایرانیان''' ===
=== تحصیلات در خارج و تدریس ===
مهم‌ترین و مشهورترین اثر او «تاریخ بیداری ایرانیان» است که پس از برقراری مشروطیت نگاشته شد و دوره جدیدی در تاریخ‌نگاری ایران گشود. این کتاب، بیشتر خاطرات روزانه از ذی‌الحجه ۱۳۲۲ تا رجب ۱۳۲۷ قمری، به کوشش علی‌اکبر سعیدی سیرجانی تصحیح شده است. بخش اول شامل مقدمه‌ای بلند (به حجم یک مجلد) و سه جلد است. مقدمه شرحی از زندگی رجال مبارز و معاصر مولف مانند سید جمال‌الدین اسدآبادی، میرزا رضا کرمانی، روحانیانی چون سید محمد طباطبایی، و دولت‌مردانی ترقی‌خواه چون امیرکبیر و میرزا حسین‌خان سپهسالار است. ناظم‌الاسلام نقطه آغازین ترقی ایرانیان را دوران صدارت امیرکبیر می‌داند. او شرح مبسوطی در کتاب بیداری ایرانیان از امتیازنامه رژی، دعوای علما و دربار، و نامه‌ها و تلگرام‌های فراوان دو گروه آورده است.<ref name=":3" /><ref name=":0" /><ref name=":2" /><ref name=":1" />
در سال ۱۳۴۳، عبدالهادی حائری با دریافت بورس تحصیلی به کانادا رفت و در دانشگاه مک‌گیل مونترال تحصیل کرد. او فوق‌لیسانس خود را با پایان‌نامه‌ای درباره نقش خواجه نصیرالدین طوسی در یورش مغولان به بغداد تکمیل کرد. در سال ۱۳۵۲، دکتری اسلام‌شناسی را با رساله «تشیع و مشروطیت در ایران» از همان دانشگاه اخذ نمود. این رساله به بررسی نقش علما در [[جنبش مشروطه ایران|جنبش مشروطه]] پرداخت و پایه آثار بعدی او شد. حائری دو سال ادبیات فارسی در مک‌گیل تدریس کرد و سپس به دانشگاه برکلی کالیفرنیا رفت. در برکلی، چهار سال (تا ۱۳۵۷) به‌عنوان مربی و استادیار، دروس تاریخ و فرهنگ اسلامی را تدریس کرد و مقالاتی به زبان انگلیسی در نشریات معتبر بین‌المللی منتشر نمود. او در کنفرانس‌های علمی در بلژیک، کانادا، آمریکا، مکزیک، و آلمان شرکت کرد و دیدگاه‌هایش درباره تاریخ اسلام و ایران را ارائه داد. این فعالیت‌ها جایگاه او را به‌عنوان پژوهشگری بین‌المللی تثبیت کرد و تجربه‌اش در غرب بر دیدگاه‌هایش درباره تمدن غربی تأثیر گذاشت.<ref name=":0" /><ref name=":2" /><ref name=":4" />  


جلدهای یکم تا سوم بیداری ایرانیان، رویدادهایی از ذی‌الحجه ۱۳۲۲ تا رمضان ۱۳۲۴ قمری، شامل مباحث انجمن مخفی، واقعه کرمان و غوغای متشرعه و شیخیه، واقعه عمارت بانک یا مدرسه چال، تاریخچه وضع ارامنه، شایعه تکفیر مظفرالدین شاه به فتوای سید عبدالله بهبهانی به جرم تحریک ارامنه به قتل سلطان عبدالحمید، هجرت علما به آرامگاه عبدالعظیم و سپس قم، تحصن در سفارت انگلیس، صدور فرمان مشروطیت، و ذکر نام روزنامه‌ها و مدارس دوره مظفری. ناظم‌الاسلام کوشید رویدادها را روزبه‌روز بنویسد. جلد دوم (جلدهای چهارم و پنجم، اضافات و ملحقات)، وقایع شوال ۱۳۲۴ تا رجب ۱۳۲۷، گزارش‌ها تا بیستم صفر ۱۳۲۵ برای چاپ آماده بود، اما با مخالفت [[محمد علی شاه|محمدعلی شاه]] و رویارویی شاه و ملت، از نشر خودداری کرد. از جمادی‌الاولی ۱۳۲۶، پس از بستن مجلس به توپ (یوم التوپ) و تعطیلی مشروطه، لحن را احتیاطی کرد. مضمون، منابع (اسناد و گزارش‌های مستقیم)، و سبک منثور ساده و روان، این اثر را بی‌سابقه کرد. او از ناصرالدین و مظفرالدین شاه به عنوان دمدمی‌مزاج و ساده‌لوح یاد می‌کند.<ref name=":3" /><ref name=":0" /><ref name=":4" /><ref name=":2" />  
== فعالیت‌های دانشگاهی و پژوهشی ==
عبدالهادی حائری در سال ۱۳۵۷، پس از [[انقلاب ضد سلطنتی|انقلاب ضدسلطنتی]] ایران، به کشور بازگشت و به‌عنوان دانشیار به گروه تاریخ دانشگاه فردوسی مشهد پیوست. او دروس تخصصی مانند تاریخ خاورمیانه، تاریخ کشورهای اسلامی در دو سده اخیر، متفکران دوره قاجار، جنبش مشروطیت، احزاب سیاسی ایران، و تاریخ معاصر را تدریس کرد. عبدالهادی حائری به‌عنوان رئیس گروه تاریخ، نقش مهمی در توسعه برنامه‌های آموزشی ایفا نمود. پس از [[انقلاب فرهنگی]] در سال ۱۳۵۹، در کمیته پژوهشگران وزارت علوم فعالیت کرد و به بازسازی نظام آموزش عالی کمک کرد. در سال ۱۳۶۸، کتاب «نخستین رویارویی اندیشه‌گران ایران با دو رویه تمدن بورژوازی غرب» جایزه کتاب سال در نظام ولایت فقیه را کسب کرد. عبدالهادی حائری در سال‌های ۱۳۷۰ و ۱۳۷۱ به‌عنوان استاد نمونه دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه فردوسی انتخاب شد. او شاگردان نخبه‌ای تربیت کرد که بعدها در تاریخ‌پژوهی ایران فعال شدند. تدریس او، با تأکید بر تحلیل تاریخی بی‌طرفانه، بر نسل جدید پژوهشگران تأثیر گذاشت و جایگاه دانشگاه فردوسی را در مطالعات تاریخی تقویت کرد.<ref name=":0" /><ref name=":3" /><ref name=":7" />  


=== سبک و اهمیت «تاریخ بیداری ایرانیان» ===
=== روش‌شناسی و نوآوری‌های پژوهشی ===
کتاب «تاریخ بیداری ایرانیان» نه تنها به دلیل محتوای غنی، بلکه به سبب سبک نگارش و منابع مورد استفاده، اثری بی‌سابقه در تاریخ‌نگاری ایران محسوب می‌شود. ناظم‌الاسلام این اثر را با نثری ساده، روان و قابل فهم برای عموم نگاشت که از سبک‌های پیچیده و متکلف رایج در آن دوره فاصله داشت. او برای نگارش از منابع دست‌اول مانند اسناد رسمی، تلگرام‌های علما و دربار، گزارش‌های مستقیم شاهدان عینی، و مکاتبات سیاسی استفاده کرد. این منابع، که شامل نامه‌های محرمانه و گزارش‌های انجمن‌های مخفی بود، به کتاب اعتباری تاریخی بخشید. سبک وقایع‌نگاری روزبه‌روز او، که از ذی‌الحجه ۱۳۲۲ تا رجب ۱۳۲۷ قمری را دربرمی‌گیرد، امکان ثبت دقیق تحولات مشروطه را فراهم کرد. این اثر به عنوان منبعی کلیدی برای مطالعه تاریخ مشروطیت شناخته می‌شود، زیرا جزئیاتی از مذاکرات سیاسی، تحصن‌ها، و جدال‌های میان ملت و دربار ارائه می‌دهد که در دیگر منابع کمتر یافت می‌شود. ناظم‌الاسلام با این کتاب، دوره جدیدی در تاریخ‌نگاری ایران گشود و الگویی برای ثبت تاریخ به صورت بی‌طرفانه و مستند ارائه داد. اهمیت این اثر در بازتاب عینی رویدادها و حفظ میراث مبارزات ملت ایران برای نسل‌های آینده است.<ref name=":3" /><ref name=":2" /><ref name=":0" />  
روش‌شناسی عبدالهادی حائری در تاریخ‌نگاری بر عین‌گرایی و دیالکتیک عین و ذهن استوار بود. او معتقد بود که تاریخ باید بر پایه اسناد اصیل و بدون تأثیرپذیری از تعصبات ایدئولوژیک نوشته شود. این روش، او را از برخی تاریخ‌نگاران معاصر متمایز کرد. او تحولات ذهنی و اجتماعی را در آثارش بررسی کرد و به تحلیل تعاملات فرهنگی ایران و غرب پرداخت. نوآوری او در استفاده از منابع آرشیوی و اسناد کمتر دیده‌شده، به‌ویژه در تحلیل جنبش مشروطیت و نقش علما، برجسته بود. حائری تاریخ را نه‌تنها روایت وقایع، بلکه بستری برای فهم انگیزه‌های اجتماعی و فکری می‌دانست. او با پرهیز از ساده‌سازی، به پیچیدگی‌های تاریخی مانند تأثیر استعمار و نقش متفکران در قاجار پرداخت. این رویکرد، آثار او را به منابعی معتبر برای پژوهشگران تبدیل کرد، هرچند برخی معتقد بودند تمرکز او بر اسناد، گاهی تحلیل‌های کل‌نگر را محدود می‌کرد.<ref name=":1" /><ref name=":7" /><ref name=":8" />  


=== '''دیدگاه‌های سیاسی و سبک کلی آثار''' ===
== آثار و دیدگاه‌ها ==
ناظم‌الاسلام نظریه‌پرداز یا فیلسوف سیاسی نبود، بلکه دارای گرایش‌های عمومی سیاسی بود و به تأمل مستقل در امر سیاسی نپرداخت. در لابه‌لای وقایع‌نگاری، دیدگاه‌هایی چون ظلم‌ستیزی، رفع عقب‌ماندگی، انتقاد از جهل، آگاه‌سازی، آزادی سیاسی، قانون، مشروطه‌خواهی، اعتدال و نفی خشونت را بیان کرد. او را می‌توان روشنفکر مذهبی عرف‌گرا، آزادی‌خواه، اصلاح‌طلب و مبارز معرفی کرد که در نوشته‌ها از روابط و جدل‌های دو قدرت مذهبی و سیاسی پرده برمی‌داشت. در واقع تلاش ناظم‌الاسلام در بهبود وضعیت سیاسی و اجتماعی مملکت بود.<ref name=":1" /><ref name=":4" /><ref name=":3" />
[[پرونده:کتاب عبدالهادی حائری.jpg|جایگزین=نخستین رویارویی اندیشه‌گران ایران با دو رویه تمدن بورژوازی غرب - تالیف عبدالهادی حائری|بندانگشتی|260x260پیکسل|نخستین رویارویی اندیشه‌گران ایران با دو رویه تمدن بورژوازی غرب - تالیف عبدالهادی حائری]]
عبدالهادی حائری آثار متعددی در تاریخ معاصر ایران و تعاملات فرهنگی با غرب تألیف کرد. مهم‌ترین آثار او عبارتند از: «تشیع و مشروطیت در ایران و نقش ایرانیان مقیم عراق» (۱۳۶۰، انتشارات امیرکبیر)، که به نقش علما در جنبش مشروطه می‌پردازد؛ «نخستین رویارویی اندیشه‌گران ایران با دو رویه تمدن بورژوازی غرب» (جلد اول، ۱۳۶۷، امیرکبیر)، که جایزه کتاب سال ۱۳۶۸ را کسب کرد و به تعاملات فکری ایران و غرب اختصاص دارد؛ «تاریخ جنبش‌ها و تکاپوهای فراماسونری در کشورهای اسلامی» (بررسی نقش فراماسونری در تحولات سیاسی)؛ «آنچه گذشت» (۱۳۷۲، معین)، خودزندگینامه‌ای که تجربیات علمی و شخصی او را روایت می‌کند؛ «ایران و جهان اسلام»؛ و «آزادی‌های سیاسی و اجتماعی از دیدگاه اندیشه‌گران» (۱۳۷۴، جهاد دانشگاهی فردوسی). او همچنین بیش از ۳۶ مقاله به زبان‌های فارسی و انگلیسی در نشریات داخلی و خارجی منتشر کرد که به موضوعات تاریخ اسلام، مشروطیت، و تعاملات فرهنگی می‌پردازند. آثار او به دلیل استفاده از اسناد اصیل و تحلیل بی‌طرفانه، منبعی معتبر برای پژوهشگران تاریخ معاصر ایران هستند.  


== سال‌های پایانی و درگذشت ==
=== دیدگاه‌های تاریخی و نقد ===
ناظم الاسلام پس از کسب تجربیات فراوان و به علت بالا رفتن سن، در ۱۳۳۰ قمری به زادگاه کرمان بازگشت. او ریاست دادگاه تجدیدنظر شهر را بر عهده گرفت و تا پایان عمر در آنجا ماند.<ref name=":4" /><ref name=":3" /><ref name=":5" />
عبدالهادی حائری در آثارش بر دو رویه تمدن غرب (دانش و فناوری در برابر استعمار و سلطه‌گری) تأکید داشت و معتقد بود که اندیشه‌گران ایرانی در دوره قاجار با این دوگانگی مواجه شدند. او جنبش مشروطیت را نتیجه نیازهای داخلی (مانند عدالت‌خواهی) و فشارهای خارجی (استعمار) می‌دانست و نقش علما را در آن کلیدی توصیف کرد. برخلاف فریدون آدمیت، که بر نقش روشنفکران سکولار در مشروطه تأکید داشت، حائری متأثر از مکتب وابستگی و دیدگاه‌های جمال‌الدین اسدآبادی بود و استبداد داخلی و استعمار خارجی را ریشه مشکلات جوامع اسلامی می‌دانست. او نقش علما را در بیداری اجتماعی مثبت ارزیابی کرد و معتقد بود که بدون مشارکت آن‌ها، مشروطه به موفقیت نمی‌رسید.  


=== فعالیت‌های قضایی در کرمان ===
نقدهای مثبت به آثار حائری شامل بی‌طرفی، استفاده از اسناد اصیل، و تحلیل عمیق تعاملات فرهنگی است. او با پرهیز از تعصبات ایدئولوژیک، تاریخ را با دقت علمی نگاشت. با این حال، برخی منتقدان معتقدند که تمرکز بیش از حد او بر نقش علما، جایگاه روشنفکران و طبقات دیگر را در مشروطیت کم‌رنگ کرده است. همچنین، تأکید او بر اسناد آرشیوی گاهی به تحلیل‌های کل‌نگر محدود منجر شد و از بررسی تأثیرات اجتماعی گسترده‌تر غفلت نموده است. این نقدها نشان‌دهنده تفاوت رویکرد حائری با تاریخ‌نگاران لیبرال یا مارکسیست است، اما آثارش همچنان مرجعی معتبر باقی مانده‌اند.<ref name=":0" /><ref name=":1" /><ref name=":2" /><ref name=":3" /><ref name=":4" /><ref name=":5" /><ref name=":6" /><ref name=":7" /><ref name=":8" />  
پس از بازگشت به کرمان در سال ۱۳۳۰ قمری، ناظم‌الاسلام کرمانی به عنوان رئیس دادگاه تجدیدنظر شهر منصوب شد. او در این جایگاه، با بهره‌گیری از تجربیاتش در تهران و آگاهی از مفاهیم مشروطه‌خواهی، به رسیدگی عادلانه به پرونده‌های قضایی پرداخت. گرچه اطلاعات محدودی درباره جزئیات فعالیت‌های قضایی او در دست است، اما منابع نشان می‌دهند که او به عنوان قاضی، رویکردی منصفانه و اصلاح‌طلبانه داشت و تلاش کرد تا عدالت را در زادگاه خود برقرار کند. این نقش، مکمل فعالیت‌های پیشین او در زمینه آموزش و روزنامه‌نگاری بود و نشان‌دهنده تعهد او به بهبود جامعه بود.<ref name=":4" /><ref name=":5" />  


=== درگذشت ===
== سال‌های پایانی، درگذشت و میراث ==
ناظم‌الاسلام در ۱۳۳۷ قمری (۱۲۹۸ خورشیدی، ۱۹۱۹ میلادی)، بر اثر همه‌گیری آنفلوانزا در کرمان، درگذشت. میراث او به عنوان شاهد عینی مشروطیت، تاریخ‌نگار بی‌باک و معلم، در ثبت تحولات برای نسل‌های آینده ماندگار است.<ref name=":4" /><ref name=":5" /><ref name=":0" />  
عبدالهادی حائری در اوج فعالیت‌های علمی‌اش در اوایل دهه ۱۳۷۰ به بیماری سرطان مبتلا شد. او برای درمان به اتریش سفر کرد، اما بیماری پیشرفته بود. در بیمارستان‌های مشهد، با وجود شرایط جسمانی دشوار، خودزندگینامه‌اش «آنچه گذشت» را تکمیل کرد که روایتی صمیمی از زندگی و تجربیات او ارائه می‌دهد. عبدالهادی حائری سرانجام در ۲۳ تیر ۱۳۷۲ در بیمارستان قائم مشهد درگذشت. پس از درگذشت، کتابخانه شخصی او، شامل مجموعه‌ای غنی از کتب و اسناد تاریخی، به دانشگاه فردوسی مشهد اهدا شد. همچنین خیابانی در مشهد به نام او نامگذاری گردید تا یادش گرامی داشته شود. مراسم تشییع او با حضور اساتید، دانشجویان، و پژوهشگران برگزار شد و فقدان او به‌عنوان ضایعه‌ای برای جامعه علمی ایران تلقی شد. فعالیت‌های او در تاریخ‌نگاری و تدریس، تا آخرین لحظات زندگی‌اش ادامه داشت و نشان‌دهنده تعهد عمیق او به دانش بود.<ref name=":0" /><ref name=":1" /><ref name=":2" /><ref name=":3" /><ref name=":4" /><ref name=":5" /><ref name=":6" />  


== منابع: ==
== منابع ==

نسخهٔ ‏۹ اکتبر ۲۰۲۵، ساعت ۱۶:۴۹

برای صفحه تمرین.jpg
عبدالهادی حائری
عبدالهادی حائری.jpg
عبدالهادی حائری، تاریخ‌نگار و پژوهشگر
زادروز سال ۱۳۱۴
قم
مرگ ۲۳ تیر ۱۳۷۲
مشهد
پیشه تاریخ‌نگار، استاد دانشگاه
سبک نوشتاری تاریخ‌نگاری عین‌گرا، تحلیل تاریخی
کتاب‌ها تشیع و مشروطیت در ایران، نخستین رویارویی اندیشه‌گران با تمدن بورژوازی غرب، آنچه گذشت و...
نوشتارها بیش از ۳۶ مقاله فارسی و انگلیسی
مدرک تحصیلی دکتری اسلام‌شناسی
دانشگاه دانشگاه تهران، دانشگاه مک‌گیل مونترال کانادا
استاد عبدالحسین زرین‌کوب، محمد معین، بدیع‌الزمان فروزانفر

عبدالهادی حائری، (متولد سال ۱۳۱۴، قم – درگذشته ۲۳ تیر ۱۳۷۲، مشهد) پژوهشگر برجسته تاریخ معاصر ایران، در قم در خانواده‌ای مذهبی متولد شد. او نوه دختری شیخ عبدالکریم حائری یزدی، بنیانگذار حوزه علمیه قم، بود و به دلیل فضای خانوادگی مذهبی، از تحصیل رسمی اولیه محروم ماند، اما با پشتکار دیپلم ادبی اخذ کرد. عبدالهادی حائری در دانشکده الهیات دانشگاه تهران از محضر عبدالحسین زرین‌کوب و دیگران بهره برد و لیسانس الهیات گرفت. وی در سال ۱۳۴۳ با بورس به کانادا رفت و فوق‌لیسانس و دکترای اسلام‌شناسی (با رساله تشیع و مشروطیت) را از دانشگاه مک‌گیل اخذ کرد. او چهار سال در دانشگاه برکلی تدریس کرد و مقالات انگلیسی منتشر نمود. عبدالهادی حائری در سال ۱۳۵۷ به ایران بازگشت و در دانشگاه فردوسی مشهد به تدریس تاریخ معاصر پرداخت؛ در سال ۱۳۷۰–۱۳۷۱ استاد نمونه شد. آثار کلیدی‌اش «تشیع و مشروطیت در ایران»، «نخستین رویارویی اندیشه‌گران با تمدن بورژوازی غرب»، «آنچه گذشت» (خودزندگینامه)، و «تاریخ جنبش‌های فراماسونری» است. دیدگاه‌های او بر دو رویه تمدن غرب (دانش و استعمار) و نقش علما در مشروطیت تأکید دارد. عبدالهادی حائری در ۲۳ تیر ۱۳۷۲ بر اثر سرطان در مشهد درگذشت.[۱][۲][۳][۴][۵][۶][۷][۸][۹]

زندگی و تحصیلات

جوانی عبدالهادی حائری
جوانی عبدالهادی حائری

عبدالهادی حائری در سال ۱۳۱۴ شمسی در قم، در خانواده‌ای مذهبی و سرشناس متولد شد. او نوه دختری شیخ عبدالکریم حائری یزدی، بنیانگذار حوزه علمیه قم، و فرزند میرزا احمد حائری بود. فضای مذهبی خانواده، به‌ویژه پایبندی به شئونات دینی، مانع از تحصیل رسمی او در کودکی شد. با این حال، حائری با پشتکار شخصی و مطالعه آزاد، به یادگیری علوم دینی و ادبیات پرداخت. او از طریق آزمون‌های متفرقه در دهه ۱۳۳۰ موفق به اخذ دیپلم ادبی شد. این خودآموزی نشان‌دهنده اراده قوی او برای غلبه بر محدودیت‌های خانوادگی و اجتماعی بود. محیط قم، که مرکز علوم دینی بود، در شکل‌گیری علاقه او به تاریخ و فرهنگ اسلامی نقش داشت. ارتباط خانوادگی با علما، مانند شیخ عبدالکریم، او را با چالش‌های فکری و سیاسی زمان آشنا کرد و انگیزه‌ای برای پیگیری تحصیلات عالی شد.[۱][۲][۳][۴][۵][۶]

فعالیت‌های اولیه و ورود به دانشگاه

عبدالهادی حائری در جوانی به مشاغل مختلفی از جمله کار در قرائت‌خانه عمومی قم و همکاری با اداره بهداشت برای واکسیناسیون روستاها مشغول شد. در اواخر دهه ۱۳۲۰، فعالیت‌های سیاسی را تجربه کرد و در تحصن انتخابات مجلس هفدهم در قم شرکت نمود. او مقالاتی در روزنامه‌های «استوار» و «پیکار مردان» و مجلاتی چون «مسلمین» و «نور دانش» منتشر کرد؛ با این حال، ناامیدی از فضای سیاسی قم او را به تهران کشاند. عبدالهادی حائری در سال ۱۳۳۷ وارد دانشکده الهیات دانشگاه تهران شد و از اساتیدی چون عبدالحسین زرین‌کوب، محمد معین، و بدیع‌الزمان فروزانفر بهره برد. در سال ۱۳۴۲ لیسانس الهیات گرفت و با مطالعه متون تاریخی و فلسفی، پایه‌های فکری خود را برای پژوهش‌های بعدی استوار کرد. این دوره، نقطه عطفی در مسیر علمی او بود که او را به سوی تحصیلات بین‌المللی هدایت کرد.[۲][۴][۶][۷]

تحصیلات در خارج و تدریس

در سال ۱۳۴۳، عبدالهادی حائری با دریافت بورس تحصیلی به کانادا رفت و در دانشگاه مک‌گیل مونترال تحصیل کرد. او فوق‌لیسانس خود را با پایان‌نامه‌ای درباره نقش خواجه نصیرالدین طوسی در یورش مغولان به بغداد تکمیل کرد. در سال ۱۳۵۲، دکتری اسلام‌شناسی را با رساله «تشیع و مشروطیت در ایران» از همان دانشگاه اخذ نمود. این رساله به بررسی نقش علما در جنبش مشروطه پرداخت و پایه آثار بعدی او شد. حائری دو سال ادبیات فارسی در مک‌گیل تدریس کرد و سپس به دانشگاه برکلی کالیفرنیا رفت. در برکلی، چهار سال (تا ۱۳۵۷) به‌عنوان مربی و استادیار، دروس تاریخ و فرهنگ اسلامی را تدریس کرد و مقالاتی به زبان انگلیسی در نشریات معتبر بین‌المللی منتشر نمود. او در کنفرانس‌های علمی در بلژیک، کانادا، آمریکا، مکزیک، و آلمان شرکت کرد و دیدگاه‌هایش درباره تاریخ اسلام و ایران را ارائه داد. این فعالیت‌ها جایگاه او را به‌عنوان پژوهشگری بین‌المللی تثبیت کرد و تجربه‌اش در غرب بر دیدگاه‌هایش درباره تمدن غربی تأثیر گذاشت.[۱][۳][۵]

فعالیت‌های دانشگاهی و پژوهشی

عبدالهادی حائری در سال ۱۳۵۷، پس از انقلاب ضدسلطنتی ایران، به کشور بازگشت و به‌عنوان دانشیار به گروه تاریخ دانشگاه فردوسی مشهد پیوست. او دروس تخصصی مانند تاریخ خاورمیانه، تاریخ کشورهای اسلامی در دو سده اخیر، متفکران دوره قاجار، جنبش مشروطیت، احزاب سیاسی ایران، و تاریخ معاصر را تدریس کرد. عبدالهادی حائری به‌عنوان رئیس گروه تاریخ، نقش مهمی در توسعه برنامه‌های آموزشی ایفا نمود. پس از انقلاب فرهنگی در سال ۱۳۵۹، در کمیته پژوهشگران وزارت علوم فعالیت کرد و به بازسازی نظام آموزش عالی کمک کرد. در سال ۱۳۶۸، کتاب «نخستین رویارویی اندیشه‌گران ایران با دو رویه تمدن بورژوازی غرب» جایزه کتاب سال در نظام ولایت فقیه را کسب کرد. عبدالهادی حائری در سال‌های ۱۳۷۰ و ۱۳۷۱ به‌عنوان استاد نمونه دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه فردوسی انتخاب شد. او شاگردان نخبه‌ای تربیت کرد که بعدها در تاریخ‌پژوهی ایران فعال شدند. تدریس او، با تأکید بر تحلیل تاریخی بی‌طرفانه، بر نسل جدید پژوهشگران تأثیر گذاشت و جایگاه دانشگاه فردوسی را در مطالعات تاریخی تقویت کرد.[۱][۴][۸]

روش‌شناسی و نوآوری‌های پژوهشی

روش‌شناسی عبدالهادی حائری در تاریخ‌نگاری بر عین‌گرایی و دیالکتیک عین و ذهن استوار بود. او معتقد بود که تاریخ باید بر پایه اسناد اصیل و بدون تأثیرپذیری از تعصبات ایدئولوژیک نوشته شود. این روش، او را از برخی تاریخ‌نگاران معاصر متمایز کرد. او تحولات ذهنی و اجتماعی را در آثارش بررسی کرد و به تحلیل تعاملات فرهنگی ایران و غرب پرداخت. نوآوری او در استفاده از منابع آرشیوی و اسناد کمتر دیده‌شده، به‌ویژه در تحلیل جنبش مشروطیت و نقش علما، برجسته بود. حائری تاریخ را نه‌تنها روایت وقایع، بلکه بستری برای فهم انگیزه‌های اجتماعی و فکری می‌دانست. او با پرهیز از ساده‌سازی، به پیچیدگی‌های تاریخی مانند تأثیر استعمار و نقش متفکران در قاجار پرداخت. این رویکرد، آثار او را به منابعی معتبر برای پژوهشگران تبدیل کرد، هرچند برخی معتقد بودند تمرکز او بر اسناد، گاهی تحلیل‌های کل‌نگر را محدود می‌کرد.[۲][۸][۹]

آثار و دیدگاه‌ها

نخستین رویارویی اندیشه‌گران ایران با دو رویه تمدن بورژوازی غرب - تالیف عبدالهادی حائری
نخستین رویارویی اندیشه‌گران ایران با دو رویه تمدن بورژوازی غرب - تالیف عبدالهادی حائری

عبدالهادی حائری آثار متعددی در تاریخ معاصر ایران و تعاملات فرهنگی با غرب تألیف کرد. مهم‌ترین آثار او عبارتند از: «تشیع و مشروطیت در ایران و نقش ایرانیان مقیم عراق» (۱۳۶۰، انتشارات امیرکبیر)، که به نقش علما در جنبش مشروطه می‌پردازد؛ «نخستین رویارویی اندیشه‌گران ایران با دو رویه تمدن بورژوازی غرب» (جلد اول، ۱۳۶۷، امیرکبیر)، که جایزه کتاب سال ۱۳۶۸ را کسب کرد و به تعاملات فکری ایران و غرب اختصاص دارد؛ «تاریخ جنبش‌ها و تکاپوهای فراماسونری در کشورهای اسلامی» (بررسی نقش فراماسونری در تحولات سیاسی)؛ «آنچه گذشت» (۱۳۷۲، معین)، خودزندگینامه‌ای که تجربیات علمی و شخصی او را روایت می‌کند؛ «ایران و جهان اسلام»؛ و «آزادی‌های سیاسی و اجتماعی از دیدگاه اندیشه‌گران» (۱۳۷۴، جهاد دانشگاهی فردوسی). او همچنین بیش از ۳۶ مقاله به زبان‌های فارسی و انگلیسی در نشریات داخلی و خارجی منتشر کرد که به موضوعات تاریخ اسلام، مشروطیت، و تعاملات فرهنگی می‌پردازند. آثار او به دلیل استفاده از اسناد اصیل و تحلیل بی‌طرفانه، منبعی معتبر برای پژوهشگران تاریخ معاصر ایران هستند.

دیدگاه‌های تاریخی و نقد

عبدالهادی حائری در آثارش بر دو رویه تمدن غرب (دانش و فناوری در برابر استعمار و سلطه‌گری) تأکید داشت و معتقد بود که اندیشه‌گران ایرانی در دوره قاجار با این دوگانگی مواجه شدند. او جنبش مشروطیت را نتیجه نیازهای داخلی (مانند عدالت‌خواهی) و فشارهای خارجی (استعمار) می‌دانست و نقش علما را در آن کلیدی توصیف کرد. برخلاف فریدون آدمیت، که بر نقش روشنفکران سکولار در مشروطه تأکید داشت، حائری متأثر از مکتب وابستگی و دیدگاه‌های جمال‌الدین اسدآبادی بود و استبداد داخلی و استعمار خارجی را ریشه مشکلات جوامع اسلامی می‌دانست. او نقش علما را در بیداری اجتماعی مثبت ارزیابی کرد و معتقد بود که بدون مشارکت آن‌ها، مشروطه به موفقیت نمی‌رسید.

نقدهای مثبت به آثار حائری شامل بی‌طرفی، استفاده از اسناد اصیل، و تحلیل عمیق تعاملات فرهنگی است. او با پرهیز از تعصبات ایدئولوژیک، تاریخ را با دقت علمی نگاشت. با این حال، برخی منتقدان معتقدند که تمرکز بیش از حد او بر نقش علما، جایگاه روشنفکران و طبقات دیگر را در مشروطیت کم‌رنگ کرده است. همچنین، تأکید او بر اسناد آرشیوی گاهی به تحلیل‌های کل‌نگر محدود منجر شد و از بررسی تأثیرات اجتماعی گسترده‌تر غفلت نموده است. این نقدها نشان‌دهنده تفاوت رویکرد حائری با تاریخ‌نگاران لیبرال یا مارکسیست است، اما آثارش همچنان مرجعی معتبر باقی مانده‌اند.[۱][۲][۳][۴][۵][۶][۷][۸][۹]

سال‌های پایانی، درگذشت و میراث

عبدالهادی حائری در اوج فعالیت‌های علمی‌اش در اوایل دهه ۱۳۷۰ به بیماری سرطان مبتلا شد. او برای درمان به اتریش سفر کرد، اما بیماری پیشرفته بود. در بیمارستان‌های مشهد، با وجود شرایط جسمانی دشوار، خودزندگینامه‌اش «آنچه گذشت» را تکمیل کرد که روایتی صمیمی از زندگی و تجربیات او ارائه می‌دهد. عبدالهادی حائری سرانجام در ۲۳ تیر ۱۳۷۲ در بیمارستان قائم مشهد درگذشت. پس از درگذشت، کتابخانه شخصی او، شامل مجموعه‌ای غنی از کتب و اسناد تاریخی، به دانشگاه فردوسی مشهد اهدا شد. همچنین خیابانی در مشهد به نام او نامگذاری گردید تا یادش گرامی داشته شود. مراسم تشییع او با حضور اساتید، دانشجویان، و پژوهشگران برگزار شد و فقدان او به‌عنوان ضایعه‌ای برای جامعه علمی ایران تلقی شد. فعالیت‌های او در تاریخ‌نگاری و تدریس، تا آخرین لحظات زندگی‌اش ادامه داشت و نشان‌دهنده تعهد عمیق او به دانش بود.[۱][۲][۳][۴][۵][۶][۷]

منابع

  1. ↑ ۱٫۰ ۱٫۱ ۱٫۲ ۱٫۳ ۱٫۴ ۱٫۵ عبدالهادی حائری - راسخون
  2. ↑ ۲٫۰ ۲٫۱ ۲٫۲ ۲٫۳ ۲٫۴ ۲٫۵ زندگی، آثار و اندیشه‌های تاریخ‌نگارانۀ دکتر عبدالهادی حائری - راهک
  3. ↑ ۳٫۰ ۳٫۱ ۳٫۲ ۳٫۳ ۳٫۴ عبدالهادی حائری، پژوهشگر و صاحب نظر در تاریخ معاصر ایران - بانک مقالات ایران
  4. ↑ ۴٫۰ ۴٫۱ ۴٫۲ ۴٫۳ ۴٫۴ ۴٫۵ تاریخ معاصر؛ درباره دکتر عبدالهادی حائری - مشهد چهره
  5. ↑ ۵٫۰ ۵٫۱ ۵٫۲ ۵٫۳ ۵٫۴ مروری بر زندگی و اندیشه عبدالهادی حائری؛ غرب شناس بی ادعا - کارخانه‌دار
  6. ↑ ۶٫۰ ۶٫۱ ۶٫۲ ۶٫۳ ۶٫۴ «عبدالهادی حائری»؛ از منطق در تاریخ‌نگاری تا امید در زندگانی - ایبنا
  7. ↑ ۷٫۰ ۷٫۱ ۷٫۲ ۷٫۳ نگاهی به «آنچه گذشت» - تاریخ شفاهی ایران
  8. ↑ ۸٫۰ ۸٫۱ ۸٫۲ ۸٫۳ عبدالهادی حائری - مجله پژوهشگر تاریخ
  9. ↑ ۹٫۰ ۹٫۱ ۹٫۲ بررسی مقایسه‌ای تاریخ‌نگاری فریدون آدمیت و عبدالهادی حائری - دانش سیاسی
برگرفته از «https://www.iran-pedia.org/w/index.php?title=کاربر:Khosro/صفحه_تمرین&oldid=81518»