کاربر:Khosro/صفحه تمرین
| عبدالهادی حائری | ||||
|---|---|---|---|---|
 عبدالهادی حائری، تاریخ‌نگار و پژوهشگر | ||||
| زادروز | سال ۱۳۱۴ قم | |||
| مرگ | ۲۳ تیر ۱۳۷۲ مشهد | |||
| پیشه | تاریخ‌نگار، استاد دانشگاه | |||
| سبک نوشتاری | تاریخ‌نگاری عین‌گرا، تحلیل تاریخی | |||
| کتاب‌ها | تشیع و مشروطیت در ایران، نخستین رویارویی اندیشه‌گران با تمدن بورژوازی غرب، آنچه گذشت و... | |||
| نوشتارها | بیش از ۳۶ مقاله فارسی و انگلیسی | |||
| مدرک تحصیلی | دکتری اسلام‌شناسی | |||
| دانشگاه | دانشگاه تهران، دانشگاه مک‌گیل مونترال کانادا | |||
| استاد | عبدالحسین زرین‌کوب، محمد معین، بدیع‌الزمان فروزانفر | |||
| ||||
عبدالهادی حائری، (متولد سال ۱۳۱۴، قم – درگذشته ۲۳ تیر ۱۳۷۲، مشهد) پژوهشگر برجسته تاریخ معاصر ایران، در قم در خانواده‌ای مذهبی متولد شد. او نوه دختری شیخ عبدالکریم حائری یزدی، بنیانگذار حوزه علمیه قم، بود و به دلیل فضای خانوادگی مذهبی، از تحصیل رسمی اولیه محروم ماند، اما با پشتکار دیپلم ادبی اخذ کرد. عبدالهادی حائری در دانشکده الهیات دانشگاه تهران از محضر عبدالحسین زرین‌کوب و دیگران بهره برد و لیسانس الهیات گرفت. وی در سال ۱۳۴۳ با بورس به کانادا رفت و فوق‌لیسانس و دکترای اسلام‌شناسی (با رساله تشیع و مشروطیت) را از دانشگاه مک‌گیل اخذ کرد. او چهار سال در دانشگاه برکلی تدریس کرد و مقالات انگلیسی منتشر نمود. عبدالهادی حائری در سال ۱۳۵۷ به ایران بازگشت و در دانشگاه فردوسی مشهد به تدریس تاریخ معاصر پرداخت؛ در سال ۱۳۷۰–۱۳۷۱ استاد نمونه شد. آثار کلیدی‌اش «تشیع و مشروطیت در ایران»، «نخستین رویارویی اندیشه‌گران با تمدن بورژوازی غرب»، «آنچه گذشت» (خودزندگینامه)، و «تاریخ جنبش‌های فراماسونری» است. دیدگاه‌های او بر دو رویه تمدن غرب (دانش و استعمار) و نقش علما در مشروطیت تأکید دارد. عبدالهادی حائری در ۲۳ تیر ۱۳۷۲ بر اثر سرطان در مشهد درگذشت.[۱][۲][۳][۴][۵][۶][۷][۸][۹]
زندگی و تحصیلات
عبدالهادی حائری در سال ۱۳۱۴ شمسی در قم، در خانواده‌ای مذهبی و سرشناس متولد شد. او نوه دختری شیخ عبدالکریم حائری یزدی، بنیانگذار حوزه علمیه قم، و فرزند میرزا احمد حائری بود. فضای مذهبی خانواده، به‌ویژه پایبندی به شئونات دینی، مانع از تحصیل رسمی او در کودکی شد. با این حال، حائری با پشتکار شخصی و مطالعه آزاد، به یادگیری علوم دینی و ادبیات پرداخت. او از طریق آزمون‌های متفرقه در دهه ۱۳۳۰ موفق به اخذ دیپلم ادبی شد. این خودآموزی نشان‌دهنده اراده قوی او برای غلبه بر محدودیت‌های خانوادگی و اجتماعی بود. محیط قم، که مرکز علوم دینی بود، در شکل‌گیری علاقه او به تاریخ و فرهنگ اسلامی نقش داشت. ارتباط خانوادگی با علما، مانند شیخ عبدالکریم، او را با چالش‌های فکری و سیاسی زمان آشنا کرد و انگیزه‌ای برای پیگیری تحصیلات عالی شد.[۱][۲][۳][۴][۵][۶]
فعالیت‌های اولیه و ورود به دانشگاه
عبدالهادی حائری در جوانی به مشاغل مختلفی از جمله کار در قرائت‌خانه عمومی قم و همکاری با اداره بهداشت برای واکسیناسیون روستاها مشغول شد. در اواخر دهه ۱۳۲۰، فعالیت‌های سیاسی را تجربه کرد و در تحصن انتخابات مجلس هفدهم در قم شرکت نمود. او مقالاتی در روزنامه‌های «استوار» و «پیکار مردان» و مجلاتی چون «مسلمین» و «نور دانش» منتشر کرد؛ با این حال، ناامیدی از فضای سیاسی قم او را به تهران کشاند. عبدالهادی حائری در سال ۱۳۳۷ وارد دانشکده الهیات دانشگاه تهران شد و از اساتیدی چون عبدالحسین زرین‌کوب، محمد معین، و بدیع‌الزمان فروزانفر بهره برد. در سال ۱۳۴۲ لیسانس الهیات گرفت و با مطالعه متون تاریخی و فلسفی، پایه‌های فکری خود را برای پژوهش‌های بعدی استوار کرد. این دوره، نقطه عطفی در مسیر علمی او بود که او را به سوی تحصیلات بین‌المللی هدایت کرد.[۲][۴][۶][۷]
تحصیلات در خارج و تدریس
در سال ۱۳۴۳، عبدالهادی حائری با دریافت بورس تحصیلی به کانادا رفت و در دانشگاه مک‌گیل مونترال تحصیل کرد. او فوق‌لیسانس خود را با پایان‌نامه‌ای درباره نقش خواجه نصیرالدین طوسی در یورش مغولان به بغداد تکمیل کرد. در سال ۱۳۵۲، دکتری اسلام‌شناسی را با رساله «تشیع و مشروطیت در ایران» از همان دانشگاه اخذ نمود. این رساله به بررسی نقش علما در جنبش مشروطه پرداخت و پایه آثار بعدی او شد. حائری دو سال ادبیات فارسی در مک‌گیل تدریس کرد و سپس به دانشگاه برکلی کالیفرنیا رفت. در برکلی، چهار سال (تا ۱۳۵۷) به‌عنوان مربی و استادیار، دروس تاریخ و فرهنگ اسلامی را تدریس کرد و مقالاتی به زبان انگلیسی در نشریات معتبر بین‌المللی منتشر نمود. او در کنفرانس‌های علمی در بلژیک، کانادا، آمریکا، مکزیک، و آلمان شرکت کرد و دیدگاه‌هایش درباره تاریخ اسلام و ایران را ارائه داد. این فعالیت‌ها جایگاه او را به‌عنوان پژوهشگری بین‌المللی تثبیت کرد و تجربه‌اش در غرب بر دیدگاه‌هایش درباره تمدن غربی تأثیر گذاشت.[۱][۳][۵]
فعالیت‌های دانشگاهی و پژوهشی
عبدالهادی حائری در سال ۱۳۵۷، پس از انقلاب ضدسلطنتی ایران، به کشور بازگشت و به‌عنوان دانشیار به گروه تاریخ دانشگاه فردوسی مشهد پیوست. او دروس تخصصی مانند تاریخ خاورمیانه، تاریخ کشورهای اسلامی در دو سده اخیر، متفکران دوره قاجار، جنبش مشروطیت، احزاب سیاسی ایران، و تاریخ معاصر را تدریس کرد. عبدالهادی حائری به‌عنوان رئیس گروه تاریخ، نقش مهمی در توسعه برنامه‌های آموزشی ایفا نمود. پس از انقلاب فرهنگی در سال ۱۳۵۹، در کمیته پژوهشگران وزارت علوم فعالیت کرد و به بازسازی نظام آموزش عالی کمک کرد. در سال ۱۳۶۸، کتاب «نخستین رویارویی اندیشه‌گران ایران با دو رویه تمدن بورژوازی غرب» جایزه کتاب سال در نظام ولایت فقیه را کسب کرد. عبدالهادی حائری در سال‌های ۱۳۷۰ و ۱۳۷۱ به‌عنوان استاد نمونه دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه فردوسی انتخاب شد. او شاگردان نخبه‌ای تربیت کرد که بعدها در تاریخ‌پژوهی ایران فعال شدند. تدریس او، با تأکید بر تحلیل تاریخی بی‌طرفانه، بر نسل جدید پژوهشگران تأثیر گذاشت و جایگاه دانشگاه فردوسی را در مطالعات تاریخی تقویت کرد.[۱][۴][۸]
روش‌شناسی و نوآوری‌های پژوهشی
روش‌شناسی عبدالهادی حائری در تاریخ‌نگاری بر عین‌گرایی و دیالکتیک عین و ذهن استوار بود. او معتقد بود که تاریخ باید بر پایه اسناد اصیل و بدون تأثیرپذیری از تعصبات ایدئولوژیک نوشته شود. این روش، او را از برخی تاریخ‌نگاران معاصر متمایز کرد. او تحولات ذهنی و اجتماعی را در آثارش بررسی کرد و به تحلیل تعاملات فرهنگی ایران و غرب پرداخت. نوآوری او در استفاده از منابع آرشیوی و اسناد کمتر دیده‌شده، به‌ویژه در تحلیل جنبش مشروطیت و نقش علما، برجسته بود. حائری تاریخ را نه‌تنها روایت وقایع، بلکه بستری برای فهم انگیزه‌های اجتماعی و فکری می‌دانست. او با پرهیز از ساده‌سازی، به پیچیدگی‌های تاریخی مانند تأثیر استعمار و نقش متفکران در قاجار پرداخت. این رویکرد، آثار او را به منابعی معتبر برای پژوهشگران تبدیل کرد، هرچند برخی معتقد بودند تمرکز او بر اسناد، گاهی تحلیل‌های کل‌نگر را محدود می‌کرد.[۲][۸][۹]
آثار و دیدگاه‌ها
عبدالهادی حائری آثار متعددی در تاریخ معاصر ایران و تعاملات فرهنگی با غرب تألیف کرد. مهم‌ترین آثار او عبارتند از: «تشیع و مشروطیت در ایران و نقش ایرانیان مقیم عراق» (۱۳۶۰، انتشارات امیرکبیر)، که به نقش علما در جنبش مشروطه می‌پردازد؛ «نخستین رویارویی اندیشه‌گران ایران با دو رویه تمدن بورژوازی غرب» (جلد اول، ۱۳۶۷، امیرکبیر)، که جایزه کتاب سال ۱۳۶۸ را کسب کرد و به تعاملات فکری ایران و غرب اختصاص دارد؛ «تاریخ جنبش‌ها و تکاپوهای فراماسونری در کشورهای اسلامی» (بررسی نقش فراماسونری در تحولات سیاسی)؛ «آنچه گذشت» (۱۳۷۲، معین)، خودزندگینامه‌ای که تجربیات علمی و شخصی او را روایت می‌کند؛ «ایران و جهان اسلام»؛ و «آزادی‌های سیاسی و اجتماعی از دیدگاه اندیشه‌گران» (۱۳۷۴، جهاد دانشگاهی فردوسی). او همچنین بیش از ۳۶ مقاله به زبان‌های فارسی و انگلیسی در نشریات داخلی و خارجی منتشر کرد که به موضوعات تاریخ اسلام، مشروطیت، و تعاملات فرهنگی می‌پردازند. آثار او به دلیل استفاده از اسناد اصیل و تحلیل بی‌طرفانه، منبعی معتبر برای پژوهشگران تاریخ معاصر ایران هستند.
دیدگاه‌های تاریخی و نقد
عبدالهادی حائری در آثارش بر دو رویه تمدن غرب (دانش و فناوری در برابر استعمار و سلطه‌گری) تأکید داشت و معتقد بود که اندیشه‌گران ایرانی در دوره قاجار با این دوگانگی مواجه شدند. او جنبش مشروطیت را نتیجه نیازهای داخلی (مانند عدالت‌خواهی) و فشارهای خارجی (استعمار) می‌دانست و نقش علما را در آن کلیدی توصیف کرد. برخلاف فریدون آدمیت، که بر نقش روشنفکران سکولار در مشروطه تأکید داشت، حائری متأثر از مکتب وابستگی و دیدگاه‌های جمال‌الدین اسدآبادی بود و استبداد داخلی و استعمار خارجی را ریشه مشکلات جوامع اسلامی می‌دانست. او نقش علما را در بیداری اجتماعی مثبت ارزیابی کرد و معتقد بود که بدون مشارکت آن‌ها، مشروطه به موفقیت نمی‌رسید.
نقدهای مثبت به آثار حائری شامل بی‌طرفی، استفاده از اسناد اصیل، و تحلیل عمیق تعاملات فرهنگی است. او با پرهیز از تعصبات ایدئولوژیک، تاریخ را با دقت علمی نگاشت. با این حال، برخی منتقدان معتقدند که تمرکز بیش از حد او بر نقش علما، جایگاه روشنفکران و طبقات دیگر را در مشروطیت کم‌رنگ کرده است. همچنین، تأکید او بر اسناد آرشیوی گاهی به تحلیل‌های کل‌نگر محدود منجر شد و از بررسی تأثیرات اجتماعی گسترده‌تر غفلت نموده است. این نقدها نشان‌دهنده تفاوت رویکرد حائری با تاریخ‌نگاران لیبرال یا مارکسیست است، اما آثارش همچنان مرجعی معتبر باقی مانده‌اند.[۱][۲][۳][۴][۵][۶][۷][۸][۹]
سال‌های پایانی، درگذشت و میراث
عبدالهادی حائری در اوج فعالیت‌های علمی‌اش در اوایل دهه ۱۳۷۰ به بیماری سرطان مبتلا شد. او برای درمان به اتریش سفر کرد، اما بیماری پیشرفته بود. در بیمارستان‌های مشهد، با وجود شرایط جسمانی دشوار، خودزندگینامه‌اش «آنچه گذشت» را تکمیل کرد که روایتی صمیمی از زندگی و تجربیات او ارائه می‌دهد. عبدالهادی حائری سرانجام در ۲۳ تیر ۱۳۷۲ در بیمارستان قائم مشهد درگذشت. پس از درگذشت، کتابخانه شخصی او، شامل مجموعه‌ای غنی از کتب و اسناد تاریخی، به دانشگاه فردوسی مشهد اهدا شد. همچنین خیابانی در مشهد به نام او نامگذاری گردید تا یادش گرامی داشته شود. مراسم تشییع او با حضور اساتید، دانشجویان، و پژوهشگران برگزار شد و فقدان او به‌عنوان ضایعه‌ای برای جامعه علمی ایران تلقی شد. فعالیت‌های او در تاریخ‌نگاری و تدریس، تا آخرین لحظات زندگی‌اش ادامه داشت و نشان‌دهنده تعهد عمیق او به دانش بود.[۱][۲][۳][۴][۵][۶][۷]
منابع
- ↑ ۱٫۰ ۱٫۱ ۱٫۲ ۱٫۳ ۱٫۴ ۱٫۵ عبدالهادی حائری - راسخون
- ↑ ۲٫۰ ۲٫۱ ۲٫۲ ۲٫۳ ۲٫۴ ۲٫۵ زندگی، آثار و اندیشه‌های تاریخ‌نگارانۀ دکتر عبدالهادی حائری - راهک
- ↑ ۳٫۰ ۳٫۱ ۳٫۲ ۳٫۳ ۳٫۴ عبدالهادی حائری، پژوهشگر و صاحب نظر در تاریخ معاصر ایران - بانک مقالات ایران
- ↑ ۴٫۰ ۴٫۱ ۴٫۲ ۴٫۳ ۴٫۴ ۴٫۵ تاریخ معاصر؛ درباره دکتر عبدالهادی حائری - مشهد چهره
- ↑ ۵٫۰ ۵٫۱ ۵٫۲ ۵٫۳ ۵٫۴ مروری بر زندگی و اندیشه عبدالهادی حائری؛ غرب شناس بی ادعا - کارخانه‌دار
- ↑ ۶٫۰ ۶٫۱ ۶٫۲ ۶٫۳ ۶٫۴ «عبدالهادی حائری»؛ از منطق در تاریخ‌نگاری تا امید در زندگانی - ایبنا
- ↑ ۷٫۰ ۷٫۱ ۷٫۲ ۷٫۳ نگاهی به «آنچه گذشت» - تاریخ شفاهی ایران
- ↑ ۸٫۰ ۸٫۱ ۸٫۲ ۸٫۳ عبدالهادی حائری - مجله پژوهشگر تاریخ
- ↑ ۹٫۰ ۹٫۱ ۹٫۲ بررسی مقایسه‌ای تاریخ‌نگاری فریدون آدمیت و عبدالهادی حائری - دانش سیاسی