کاربر:Khosro/صفحه تمرین NOINDEX: تفاوت میان نسخه‌ها

از ایران پدیا
پرش به ناوبری پرش به جستجو
بدون خلاصۀ ویرایش
 
(۲۲۲ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۲ کاربر نشان داده نشد)
خط ۱: خط ۱:
[[پرونده:برای صفحه تمرین.jpg|وسط|بندانگشتی|991x991px]]
[[پرونده:برای صفحه تمرین.jpg|بندانگشتی|887x887پیکسل]]
{{جعبه زندگینامه| اندازه جعبه      =| عنوان            = پیمان فرح‌آور| نام              = امین فرح‌آور گیساوندانی| تصویر            = پیمان فرح‌آور؛ 4.png| اندازه تصویر      = ۲۴۰px| عنوان تصویر      = پیمان فرح‌آور| زادروز            = ۲ دی‌ماه ۱۳۶۷| زادگاه            = رشت، گیلان| تاریخ مرگ        = |عرض جغرافیایی محل دفن=|طول جغرافیایی محل دفن=|latd=|latm=|lats=|latNS=N|longd=|longm=|longs=|longEW=E| محل زندگی        = رشت (تا سال ۱۴۰۳)، زندان لاکان (۱۴۰۳-تا کنون)| ملیت              = | نژاد              = | تابعیت            = | تحصیلات            = کارشناسی ادبیات فارسی| دانشگاه          = دانشگاه گیلان| پیشه              = معلم، شاعر، فعال مدنی| سال‌های فعالیت    = ۱۳۹۰-تا کنون| کارفرما          = | نهاد              = | نماینده          = | شناخته‌شده برای    = فعالان سیاسی، مدنی و مردم ایران| نقش‌های برجسته    = | سبک              = | تأثیرگذاران      = | تأثیرپذیرفتگان    = | شهر خانگی        =رشت | تلویزیون          = | لقب              = شیدا| حزب              = | جنبش              = | مخالفان          = نظام جمهوری اسلامی| هیئت              = | دین              =اسلام | مذهب              = | منصب              = | مکتب              = | آثار              = | خویشاوندان سرشناس = | فرزندان          =یک فرزند | جوایز            = | امضا              = | اندازه امضا      = | وبگاه            = | پانویس            =|اتهام‌ها=بغی، محاربه، تبلیغ علیه نظام|مجازات=محکوم به اعدام}}
'''امین (پیمان) فرح‌آور'''، با نام کامل امین فرح‌آور گیساوندانی، (متولد ۲ دی ۱۳۶۷، رشت) شاعر و فعال مدنی به دلیل فعالیت‌هایش در دفاع از حقوق کشاورزان و [[بحران محیط زیست در ایران|محیط زیست]] و سرودن اشعار اعتراضی، توسط قوه قضاییه جمهوری اسلامی به اعدام محکوم شده است. او با تخلص «شیدا» در خانواده‌ای فرهنگی بزرگ شد؛ پدرش معلم ادبیات و مادرش شاعر محلی بود که از کودکی او را با ادبیات آشنا کرد. پیمان فرح‌آور تحصیلاتش را در دانشگاه گیلان در رشته ادبیات فارسی به پایان رساند و پس از آن به تدریس و فعالیت در محافل ادبی پرداخت. پیمان در دهه ۱۳۹۰ به‌عنوان فعال مدنی در کمپین‌های حمایت از کارگران و حفاظت از طبیعت گیلان شناخته شد و اشعارش، از جمله «صدای مقاومت»، به نمادی از مقاومت فرهنگی تبدیل شد. این فعالیت‌ها او را در معرض فشار نهادهای امنیتی قرار داد و در سال ۱۴۰۱ برای اولین بار به دلیل اعتراض به فروش زمین‌های کشاورزی دستگیر شد.


آخرین دستگیری امین فرح‌آور در مرداد ۱۴۰۳ رخ داد و پس از انتقال به [[زندان لاکان رشت]]، با اتهامات «بغی» و «محاربه» مواجه شد. در زندان، او تحت شکنجه‌های شدید از جمله ضرب و شتم با باتوم، محرومیت از خواب، و تهدید خانواده قرار گرفت. اتهام دیگر او هواداری از [[سازمان مجاهدین خلق ایران]] است. پیمان که از بیماری‌های مزمن مانند آسم رنج می‌برد، از دسترسی به درمان محروم ماند و وضعیت جسمانی‌اش به دلیل اعتصاب غذا وخیم شد. محاکمه او در دادگاه انقلاب رشت به‌صورت محرمانه و بدون وکیل برگزار شد و در اردیبهشت ۱۴۰۴ به اعدام محکوم گردید، اما با هفت ماه بلاتکلیفی او را در شرایطی غیرانسانی نگه داشتند. خانواده‌اش پس از ماه‌ها بی‌خبری، با تجمعاتی در مقابل زندان لاکان خواستار آزادی او شدند، اما این تلاش‌ها با سرکوب شدید مواجه شد.  
{{جعبه اطلاعات شاعر و نویسنده
| نام = میرزا حسن‌خان مشیرالدوله
| تصویر = حسن پیرنیا، مشیرالدوله3.jpg
| توضیح تصویر = میرزا حسن‌خان مشیرالدوله (حسن پیرنیا)، سیاستمدار، حقوق‌دان و تاریخ‌نگار
| نام اصلی =
| زمینه فعالیت = سیاست، حقوق، تاریخ‌نگاری
| ملیت = ایرانی
| تاریخ تولد = سال ۱۲۵۰ شمسی
| محل تولد = نایین اصفهان
| والدین =
| تاریخ مرگ = سال ۱۳۱۴ شمسی
| محل مرگ = تهران
| علت مرگ =
| محل زندگی =
| مدفن =
| در زمان حکومت = قاجار، پهلوی
| اتفاقات مهم =
| نام دیگر =
| لقب =
| بنیانگذار = مدرسه علوم سیاسی (۱۳۱۷ ق)، مدرسه نظام احمدی (۱۲۹۶ ش)
| پیشه =
| سال‌های نویسندگی =
| سبک نوشتاری = تاریخ‌نگاری علمی، حقوقی، دانشنامه‌ای
| کتاب‌ها = تاریخ ایران باستان، داستان‌های ایران قدیم، حقوق بین‌الملل
| مقاله‌ها =
| نمایشنامه‌ها =
| فیلم‌نامه‌ها =
| دیوان اشعار =
| تخلص =
| فیلم (های) ساخته بر اساس اثر(ها) =
| همسر =
| شریک زندگی =
| فرزندان =
| تحصیلات = دانشکده حقوق مسکو، مدرسه نظامی کادکسی کرپوس مسکو
| دانشگاه =
| حوزه =
| شاگرد =
| استاد =
| علت شهرت = تأسیس مدرسه علوم سیاسی، تدوین قوانین قضایی، نگارش تاریخ ایران باستان
| تأثیرگذاشته بر = نظام حقوقی مدرن ایران، دانشکده حقوق دانشگاه تهران
| تأثیرپذیرفته از =
| وبگاه =
| imdb_id =
| جوایز = نشان از امپراتور روسیه، شاه انگلیس، رئیس‌جمهور فرانسه (۱۳۲۵ ق)
| گفتاورد =
| امضا =
}}
'''میرزا حسن‌خان مشیرالدوله'''، معروف به حسن پیرنیا (متولد سال ۱۲۵۰، نایین اصفهان – درگذشته ۱۳۱۴، تهران)، از خاندان نایینی و فرزند میرزا نصرالله خان مشیرالدوله، یکی از کلیدی‌ترین چهره‌های سیاسی و حقوقی ایران در دوران گذار از قاجار به پهلوی بود. او تحصیلاتش را در مسکو (مدرسه نظامی و دانشکده حقوق) به پایان رساند و با زبان‌های روسی، فرانسوی، انگلیسی، عربی و یونانی آشنا بود. فعالیت سیاسی‌اش از منشی‌گری وزارت خارجه آغاز شد و شامل تأسیس مدرسه علوم سیاسی، تدریس حقوق بین‌الملل، و نقش در تدوین قانون اساسی [[جنبش مشروطه ایران|مشروطه]] (ترجمه قوانین خارجی) بود. حسن پیرنیا چهار بار نخست‌وزیر، ۲۴ بار وزیر و همچنین نماینده پنج دوره مجلس شورای ملی از تهران بود. در دوره استبداد صغیر، وزارت عدلیه و معارف را بر عهده داشت که انتقاداتی را به دلیل میانه‌روی به همراه آورد. نقشش در حفظ بی‌طرفی ایران در جنگ جهانی اول، لغو قانون ۲۳ ژوئیه (حاکمیت بلژیکی بر خزانه)، و مخالفت با قرارداد ۱۹۰۷ (تقسیم ایران) برجسته است، هرچند تلاش‌هایش برای پایان مسالمت‌آمیز قیام‌های خیابانی و جنگل ناکام ماند.


حکم اعدام امین فرح‌آور واکنش‌های گسترده‌ای را برانگیخت؛ انجمن قلم برلین، کانون حقوق بشر ایران، و سازمان حقوق بشری هه‌نگاو این حکم را نقض آزادی بیان دانستند و از جامعه جهانی خواستند مداخله کند. کمپین‌های آنلاین با هزاران امضا و پوشش رسانه‌ای توسط شبکه‌های اجتماعی، فشار بر رژیم ایران را افزایش داد. تأثیر ادبی پیمان از طریق اشعارش که در فرهنگ محلی ریشه دارد، همچنان در جنبش‌های اعتراضی ادامه دارد. شرایط زندان لاکان، از جمله سلول‌های تنگ و رفتار خشن مأموران، وضعیت او را بحرانی‌تر کرده است.<ref name=":0">[https://iranhrs.org/%D8%A7%D9%85%DB%8C%D9%86-%D9%BE%DB%8C%D9%85%D8%A7%D9%86-%D9%81%D8%B1%D8%AD-%D8%A2%D9%88%D8%B1-%DA%AF%DB%8C%D8%B3%D8%A7%D9%88%D9%86%D8%AF%D8%A7%D9%86%DB%8C-%DA%A9%DB%8C%D8%B3%D8%AA%D8%9F/ زندانی سیاسی امین (پیمان) فرح آور گیساوندانی کیست؟ - کانون حقوق بشر ایران] 1</ref><ref name=":1">[https://iranwire.com/fa/features/143487-%D8%AC%D8%B2%DB%8C%DB%8C%D8%A7%D8%AA-%D8%AA%D8%A7%D8%B2%D9%87-%D8%A7%D8%B2-%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87-%D9%BE%DB%8C%D9%85%D8%A7%D9%86-%D9%81%D8%B1%D8%AD%D8%A2%D9%88%D8%B1-%D8%B4%D8%A7%D8%B9%D8%B1-%D9%85%D8%AD%DA%A9%D9%88%D9%85-%D8%A8%D9%87-%D8%A7%D8%B9%D8%AF%D8%A7%D9%85/ جزییات تازه از پرونده پیمان فرح‌آور، شاعر محکوم به اعدام - ایران وایر]</ref><ref name=":2">[https://www.radiozamaneh.com/853847/ پیمان فرح‌آور، شاعر افشاگر رانت‌خواری‌ها و تخریب محیط زیست را به اعدام محکوم کردند - رادیو زمانه]</ref><ref name=":3">[https://bazdashtshodegan.com/%D9%BE%DB%8C%D9%85%D8%A7%D9%86-%D9%81%D8%B1%D8%AD%D8%A2%D9%88%D8%B1-3/ تداوم بازداشت و بلاتکلیفی پیمان فرح‌آور در زندان لاکان رشت - صدای بازداشت‌شدگان] 1</ref><ref name=":4">[https://humanrightsinir.org/convicted-1381/ محکومیت پیمان فرح آور به اعدام توسط قاضی دادگاه انقلاب رشت - حقوق بشر در ایران]</ref><ref name=":5">[https://bazdashtshodegan.com/%D8%B2%D9%86%D8%AF%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%B3%DB%8C%D8%A7%D8%B3%DB%8C-%D9%BE%DB%8C%D9%85%D8%A7%D9%86-%D9%81%D8%B1%D8%AD-%D8%A2%D9%88%D8%B1-%D9%85%D8%AD%D8%B1%D9%88%D9%85%DB%8C%D8%AA-%D8%A7%D8%B2-%D8%AF/ زندانی سیاسی پیمان فرح آور محرومیت از درمان و وخامت حال وی - صدای بازداشت‌شدگان] 2</ref><ref name=":6">[https://iranhrs.org/%D8%B2%D9%86%D8%AF%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%B3%DB%8C%D8%A7%D8%B3%DB%8C-%D9%BE%DB%8C%D9%85%D8%A7%D9%86-%D9%81%D8%B1%D8%AD-%D8%A2%D9%88%D8%B1%D8%9B-%DB%B7%D9%85%D8%A7%D9%87-%D8%A8%D9%84%D8%A7%D8%AA%DA%A9/ زندانی سیاسی پیمان فرح آور؛ ۷ماه بلاتکلیف و محرومیت از رسیدگی پزشکی - کانون حقوق بشر ایران] 2</ref><ref name=":7">[https://iran-spring.com/news/srkob/hkm-aaadam-bray-shaaar-ayran-mykhoahd-yk-shaaar-ra-bh-khatr-ashaaar-syasy-aaadam-knd حکم اعدام برای شاعر: ایران می‌خواهد یک شاعر را به خاطر اشعار سیاسی اعدام کند - بهار ایران]</ref><ref name=":8">[https://www.dw.com/fa-ir/%D8%AE%D8%A8%D8%B1%DA%AF%D8%A7%D9%87-%D8%A7%D9%86%D8%AC%D9%85%D9%86-%D9%82%D9%84%D9%85-%D8%A8%D8%B1%D9%84%DB%8C%D9%86-%D8%AE%D9%88%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D8%B1-%D9%84%D8%BA%D9%88-%D8%AD%DA%A9%D9%85-%D8%A7%D8%B9%D8%AF%D8%A7%D9%85-%D9%BE%DB%8C%D9%85%D8%A7%D9%86-%D9%81%D8%B1%D8%AD%D8%A2%D9%88%D8%B1-%D8%B4%D8%AF/live-72460365 انجمن قلم برلین خواستار لغو اعدام پیمان فرح‌آور شد - دویچه‌وله]</ref><ref name=":9">[https://melimazhabi.com/%d8%b1%d9%88%d8%a7%db%8c%d8%aa-%d8%a8%d8%a7%d8%b2%d8%af%d8%a7%d8%b4%d8%aa-%d9%88-%d8%ad%da%a9%d9%85-%d9%be%db%8c%d9%85%d8%a7%d9%86-%d9%81%d8%b1%d8%ad%d8%a2%d9%88%d8%b1%d8%9b-%d8%af%d8%b3/ روایت بازداشت و حکم پیمان فرح‌آور؛ دستفروش شاعری که به اعدام محکوم شد - ملی‌مذهبی]</ref><ref name=":10">[https://hengaw.net/fa/news/2025/05/article-56 زندان لاکان رشت؛ پیمان فرح‌آور، شاعر معترض گیلک به اعدام محکوم شد - سازمان حقوق بشری هه‌نگاو]</ref>
مشیرالدله به عنوان حقوق‌دان، سه طرح قانونی کلیدی (اصول تشکیلات عدلیه ۳۱۱ ماده، محاکمات حقوقی موقتی ۸۱۲ ماده، محاکمات جزایی ۵۰۶ ماده) را بر اساس مدل‌های روسی، عثمانی و فرانسوی تدوین کرد که پایه نظام قضایی مدرن ایران شد. تأسیس مدرسه نظام احمدی نیز از اقدامات نظامی‌اش بود. در سال‌های پایانی، به تاریخ‌نگاری پرداخت و کتاب «تاریخ ایران باستان» (۳ جلد، ۱۳۰۶ ش) را نوشت که نخستین اثر علمی بر اساس باستان‌شناسی و مستندات خارجی بود و بر ناسیونالیسم باستان‌گرا تأثیر گذاشت؛ گزیده‌ای از آن («ایران قدیم») در مدارس تدریس شد. دیگر آثارش شامل «داستان‌های ایران قدیم» (۱۳۰۷ ش)، «حقوق بین‌الملل»، و طرح‌های قانونی بود. نقدهای مثبت بر میانه‌روی، اصلاحات حقوقی، و کمک به مشروطه (مانند خواندن فرمان مشروطیت برای مردم) تأکید دارند، در حالی که منتقدان او را مبلغ سرسخت ناسیونالیسم باستان‌گرا، [[فراماسونری در ایران|فراماسونر]]، و محافظه‌کار می‌دانند که در استبداد صغیر همکاری کرد و آثارش بر خیالبافی‌های مستشرقان استوار است. میراثش در پایه‌گذاری آموزش حقوقی و قضایی ایران ماندگار است، هرچند مناقشه بر سر نقش فراماسونری و میانه‌روی سیاسی ادامه دارد.<ref name=":0">[http://naeeni.com/hasan-pirnia/ حسن پیرنیا «مشیر الدوله» - نایینی]</ref><ref name=":1">[https://rasekhoon.net/mashahir/show/596381/ مشیرالدوله حسن پیرنیا - راسخون]</ref><ref name=":2">[https://sedayenaein.ir/%D8%AD%D8%B3%D9%86-%D9%BE%DB%8C%D8%B1%D9%86%DB%8C%D8%A7%D8%8C-%D9%85%D9%84%D9%82%D8%A8-%D8%A8%D9%87-%D9%85%D8%B4%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%DA%A9/ حسن پیرنیا، ملقب به مشیرالملک - صدای نایین]</ref><ref name=":3">[https://haghpajohi.ir/zartosht/%D8%AD%D8%B3%D9%86-%D9%BE%DB%8C%D8%B1%D9%86%DB%8C%D8%A7%D8%9B-%D9%85%D8%A8%D9%84%D8%BA-%D8%B3%D8%B1%D8%B3%D8%AE%D8%AA-%D9%86%D8%A7%D8%B3%DB%8C%D9%88%D9%86%D8%A7%D9%84%DB%8C%D8%B3%D9%85-%D8%A8%D8%A7/ حسن پیرنیا؛ مبلغ سرسخت ناسیونالیسم باستان‌گرا - حق‌پژوهی]</ref><ref name=":4">[https://bigdeliacademy.com/1400/04/13/remembering-hassan-pirnia-rohamdalaei/ یادی از ابر مرد سیاست و حقوق ایران زمین؛ حسن پیرنیا - آکادمی بیگدلی]</ref><ref name=":5">[http://pajoohe.ir/Product.aspx?ProductID=40856 خاندان پیرنیا - پژوهه]</ref><ref name=":6">[https://psri.ir/?id=8jastoas زندگی سیاسی میرزا حسن‌خان مشیرالدوله - مؤسسه مطالعات و پژهشهای سیاسی]</ref><ref name=":7">[https://ketabrah.com/author/6636-%D8%AD%D8%B3%D9%86-%D9%BE%DB%8C%D8%B1%D9%86%DB%8C%D8%A7 زندگینامه و دانلود بهترین کتاب‌های حسن پیرنیا - کتابراه]</ref>  


== زندگی و تحصیلات ==
== مقدمه ==
امین (پیمان) فرح‌آور گیساوندانی در دوم دی‌ماه ۱۳۶۷ در شهر رشت، مرکز استان گیلان، در خانواده‌ای فرهنگی و ادبی متولد شد. پدرش، معلم ادبیات و فعال فرهنگی، و مادرش، شاعری که در محافل محلی شناخته‌شده بود، از کودکی پیمان را با شعر و ادبیات آشنا کردند.<ref name=":0" /> او دوران ابتدایی و متوسطه را در مدارس رشت با موفقیت گذراند و در سال ۱۳۸۴ وارد دانشگاه گیلان شد، جایی که رشته ادبیات فارسی را انتخاب کرد. در دانشگاه، پیمان به‌عنوان شاعر و نویسنده در نشریات دانشجویی فعال شد و با تخلص «شیدا» اشعاری با مضامین اجتماعی و سیاسی سرود که به سرعت توجه هم‌کلاسی‌ها و اساتید را جلب کرد.<ref name=":1" />
در تاریخ ایران، عنوان «مشیرالدوله» به چندین شخصیت برجسته تعلق داشته است، از جمله محسن خان مشیرالدوله (وزیر خارجه قاجار و مذاکره‌کننده قراردادهای خارجی)، نصرالله خان مشیرالدوله (پدر حسن پیرنیا و صدراعظم مشروطه)، و دیگران. این مقاله به طور خاص به «میرزا حسن‌خان مشیرالدوله» (حسن پیرنیا)، سیاستمدار، حقوق‌دان و تاریخ‌نگار برجسته دوران مشروطیت و پس از آن، می‌پردازد.


او همچنین در جلسات شعرخوانی و نقد ادبی شرکت می‌کرد و این فعالیت‌ها به‌عنوان بستری برای ابراز دیدگاه‌هایش درباره عدالت اجتماعی عمل می‌کرد.<ref name=":9" /> پس از فارغ‌التحصیلی در سال ۱۳۸۸، به تدریس ادبیات در مدارس رشت پرداخت و همزمان در محافل ادبی محلی حضور داشت، که این فعالیت‌ها زمینه‌ساز ورود او به عرصه مدنی شد.<ref name=":11">[https://iranhrs.org/%D8%B4%D8%B9%D8%B1-%D8%AC%D8%AF%DB%8C%D8%AF-%D9%BE%DB%8C%D9%85%D8%A7%D9%86-%D9%81%D8%B1%D8%AD-%D8%A2%D9%88%D8%B1%D8%8C-%D8%B2%D9%86%D8%AF%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D9%85%D8%AD%DA%A9%D9%88%D9%85-%D8%A8%D9%87/ صدای مقاومت از بند لاکان؛ شعر جدید پیمان فرح آور، زندانی محکوم به اعدام - کانون حقوق بشر ایران] 3</ref>  
== زندگی اولیه و تحصیلات ==
میرزا حسن‌خان مشیرالدوله، معروف به حسن پیرنیا، در سال ۱۲۵۰ شمسی (۱۲۹۱ قمری) در نایین اصفهان (یا تبریز طبق برخی روایات) زاده شد. او فرزند ارشد میرزا نصرالله خان مشیرالدوله نایینی، صدراعظم مشروطه و وزیر خارجه قاجار، بود که از نوادگان حاج عبدالوهاب نایینی (عارف قرن سیزدهم) به‌شمار می‌رفت. مادرش فرزند حاجی میرزا تقی آجودان بود. حسن پیرنیا دو برادر داشت: حسین (مؤتمن‌الملک، حقوق‌دان و رئیس مجلس) و علی (که در اروپا به علت بیماری سل درگذشت). خانواده پیرنیا، با پیشینه سیاسی، شامل شخصیت‌هایی چون ابوالحسن معاضدالسلطنه (برادرزاده نصرالله خان) و باقر پیرنیا (استاندار خراسان) بود. کودکی حسن پیرنیا در محیطی مذهبی و سیاسی گذشت و تحصیلات مقدماتی (فارسی، عربی، انگلیسی) را نزد معلمانی چون میرزا محمدباقر بواناتی آموخت که روحیه آزادی‌خواهی را در او تقویت کرد.<ref name=":1" /><ref name=":5" /><ref name=":7" />  


== فعالیت‌های سیاسی و شاعری ==
=== تحصیلات و آشنایی با اروپا ===
[[پرونده:امین فرح آور؛2.jpg|جایگزین=پیمان فرح‌آور|بندانگشتی|200x200پیکسل|پیمان فرح‌آور]]
میرزا حسن‌خان مشیرالدوله در ۱۴سالگی به همراه برادرانش برای تحصیل به روسیه رفت. ابتدا در مدرسه نظامی کادکسی کرپوس مسکو (۱۳۰۷ ق) علوم نظامی آموخت و رتبه اول را کسب کرد، سپس وارد دانشکده حقوق مسکو شد و با احراز رتبه اول فارغ‌التحصیل گردید. دوران تحصیلش (۱۳۰۷–۱۳۲۳ ق) با انقلاب ۱۹۰۵ روسیه و آشنایی با اصلاح‌طلبان ایرانی قفقاز همزمان بود که دیدگاه‌های حقوقی و مشروطه‌خواهانه‌اش را شکل داد. او زبان روسی و فرانسوی را کامل آموخت و بعدها با انگلیسی، عربی، یونانی قدیم و آلمانی (خودآموز در ۵۸سالگی) آشنا شد. وی پس از تحصیل، به عنوان وابسته سفارت ایران در سن‌پترزبورگ مشغول شد.<ref name=":0" /><ref name=":4" /><ref name=":6" />
پیمان فرح‌آور پس از اتمام تحصیلات، روی فعالیت‌های مدنی و شاعری متمرکز شد. او در دهه ۱۳۹۰ به‌عنوان فعال مدنی در رشت شناخته شد و در کمپین‌هایی برای دفاع از حقوق کارگران کشاورزی و جلوگیری از تخریب محیط زیست شرکت کرد.<ref name=":0" /> اشعار او با تخلص «شیدا» اغلب مضامین عدالت اجتماعی، اعتراض به [[رانت‌خواری در جمهوری اسلامی|رانت‌خواری]]، و حمایت از طبیعت گیلان را دربرمی‌گرفت که در شبکه‌های اجتماعی و جلسات شعرخوانی منتشر می‌شد.<ref name=":2" /> این آثار، از جمله سروده‌ای با عنوان «صدای مقاومت»، به نمادی از مبارزه فرهنگی علیه سرکوب تبدیل شد.<ref name=":11" /> فعالیت‌های امین فرح‌آور او را در معرض تهدید نهادهای امنیتی قرار داد و چندین بار مورد بازجویی قرار گرفت، اما او با استمرار در نوشتن، به چهره‌ای تأثیرگذار در میان فعالان تبدیل شد.<ref name=":1" /> شاعری او نه‌تنها هنری، بلکه ابزاری برای بیان اعتراضاتش بود که این موضوع بعدها در اتهاماتش نقش کلیدی داشت.<ref name=":12">[https://cyoiran.com/khabari/4444/ صدور حکم اعدام برای یک شاعر به اتهام سرودن اشعار اعتراضی - سازمان جوانان کمونیست]</ref>  


=== تأثیر ادبی و فرهنگی ===
== ورود به عرصه سیاسی و نقش در مشروطیت ==
پیمان فرح‌آور با تخلص «شیدا» به‌عنوان شاعری تأثیرگذار در ادبیات معاصر گیلان شناخته می‌شود. اشعار او که ریشه در فرهنگ محلی و فولکلور منطقه دارد، مضامینی چون عدالت اجتماعی، حفاظت از محیط زیست، و اعتراض به ستم را بازتاب می‌دهند.<ref name=":11" /> سروده‌ای مانند «صدای مقاومت» که در زندان لاکان سروده شد، با خطاب به مردم گیلان، به نمادی از مقاومت فرهنگی تبدیل شده است: «ای گیلان، صدای تو را از بند می‌شنوم.»<ref name=":2" />
[[پرونده:حسن پیرنیا، مشیرالدوله2.jpg|جایگزین=میرزا حسن‌خان مشیرالدوله|بندانگشتی|280x280پیکسل|میرزا حسن‌خان مشیرالدوله]]


این اشعار نه‌تنها در محافل ادبی، بلکه در میان فعالان مدنی نیز رواج یافت و به ابزاری برای بیان اعتراضات تبدیل شد.<ref name=":1" /> پیمان از سبک شاعران کلاسیک گیلانی الهام گرفته و آن را با مضامین مدرن تلفیق کرده، که این رویکرد او را از دیگر شاعران متمایز ساخته است.<ref name=":9" /> تأثیر ادبی او حتی پس از دستگیری نیز ادامه یافت، به‌طوری‌که اشعارش در شبکه‌های اجتماعی دست به دست می‌شود و به جنبش‌های اعتراضی هویت فرهنگی می‌بخشد.<ref name=":12" />  
=== آغاز فعالیت در وزارت خارجه ===
پس از مرگ محسن خان مشیرالدوله (۱۳۱۷ ق)، پدرش نصرالله خان به وزارت خارجه رسید و حسن را از روسیه فراخواند. با لقب مشیرالملک، ریاست بایگانی وزارت خارجه و منشی‌گری مخصوص صدراعظم امین‌السلطان را بر عهده گرفت. نخستین کارش تدوین نظام‌نامه حق ویزا برای ایرانیان خارج بود. با حمایت پدر، امین‌السلطان و [[مظفرالدین شاه]]، مدرسه علوم سیاسی (۱۳۱۷ ق) را تأسیس کرد تا کادر وزارت خارجه تربیت شود؛ بودجه‌اش از معدن فیروزه تأمین شد و خودش حقوق بین‌الملل تدریس کرد. در سفرهای مظفرالدین شاه به اروپا (۱۳۲۰ ق)، مترجم روسی بود و خدماتش مورد رضایت شاه قرار گرفت.<ref name=":1" /><ref name=":2" /><ref name=":7" />  


== دستگیری‌ها و شکنجه‌ها ==
=== نقش در انقلاب مشروطیت ===
نخستین تجربه دستگیری پیمان فرح‌آور در سال ۱۴۰۱ رخ داد، زمانی که به‌عنوان فعال مدنی علیه فروش غیرقانونی زمین‌های کشاورزی در گیلان اعتراض کرد. او پس از چند ماه بازداشت در شرایط نامناسب، با قید وثیقه آزاد شد، اما این تجربه او را مصمم‌تر کرد تا فعالیت‌هایش را ادامه دهد.<ref name=":3" /> آخرین و جدی‌ترین دستگیری او در مرداد ۱۴۰۳ صورت گرفت، زمانی که به اتهام فعالیت‌های اعتراضی و انتشار اشعار انتقادی بازداشت و به زندان لاکان رشت منتقل شد.<ref name=":0" /> در این زندان، پیمان با روش‌های متعدد شکنجه مواجه شد؛ گزارش‌ها از ضرب و شتم شدید با باتوم، محرومیت از خواب برای چندین روز، و تهدید به آزار خانواده‌اش حکایت دارند.<ref name=":1" />  
در آستانه [[جنبش مشروطه ایران|انقلاب مشروطه]] (۱۳۲۴ ق)، به ایران بازگشت و پس از فرمان عدالتخانه، در کمیسیون تدوین نظام‌نامه عضویت یافت. فرمان مشروطیت (۱۲۸۵ ش) را برای مردم خواند و در هیئت تدوین انتخابات و قانون اساسی، مسئولیت ترجمه قوانین خارجی (روسی، عثمانی، فرانسوی) را بر عهده داشت. در ربیع‌الاول ۱۳۲۵ ق، سفیر فوق‌العاده به سن‌پترزبورگ، لندن و پاریس برای اعلان تاج [[محمد علی شاه|محمدعلی شاه]] رفت و قرارداد ۱۹۰۷ را نقد کرد؛ او از امپراتور روسیه، شاه انگلیس و رئیس‌جمهور فرانسه نشان گرفت. این مأموریت را «تبعید محترمانه» می‌دانست. میانه‌روی‌اش در مشروطیت، از آشنایی با اصلاح‌طلبان قفقاز ناشی بود و او را به یاری مشروطه بدون افراط کشاند.<ref name=":0" /><ref name=":6" /><ref name=":4" />  


او همچنین به دلیل بیماری‌های مزمن مانند آسم و مشکلات گوارشی، از دسترسی به دارو و درمان پزشکی محروم ماند که وضعیت جسمانی‌اش را به شدت وخیم کرد. فعالان حقوق بشر اعلام کردند که این شکنجه‌ها با هدف وادار کردن او به اعترافات اجباری انجام شده و سلامت او را در معرض خطر جدی قرار داده است.<ref name=":9" /> شرایط بد سلول انفرادی و فشار روانی، از جمله پخش صداهای ساختگی برای ایجاد وحشت، نیز بخشی از این تجربه تلخ بود.<ref name=":2" />
== فعالیت‌های سیاسی و اصلاحات ==
[[پرونده:زندان مرکزی رشت ۱.JPG|جایگزین=زندان لاکان رشت|بندانگشتی|زندان لاکان رشت]]


=== شرایط زندان لاکان ===
=== نقش در استبداد صغیر و وزارت ===
[[زندان لاکان رشت]]، محل نگهداری پیمان فرح‌آور، به دلیل شرایط غیرانسانی‌اش شهرت دارد. بر اساس گزارشات، سلول‌های این زندان اغلب تنگ، تاریک، و بدون تهویه مناسب هستند، که برای زندانیانی مثل پیمان با مشکلات تنفسی خطرناک است.<ref name=":1" /> مأموران زندان از روش‌هایی مانند قطع آب و غذا، محدود کردن دسترسی به نور، و ایجاد سر و صدای مداوم برای فشار روانی بر زندانیان استفاده می‌کنند.<ref name=":5" />  
در دوره استبداد صغیر (۱۲۸۷–۱۲۸۸ ش)، پس از به توپ بستن مجلس توسط محمدعلی شاه، میرزا حسن‌خان مشیرالدوله در کابینه‌های متعدد حضور داشت و به عنوان وزیر عدلیه و معارف فعالیت کرد. این دوره، که با سرکوب مشروطه‌خواهان همراه بود، انتقاداتی را به سوی او جلب کرد. برخی منابع او را به دلیل همکاری با دربار در این زمان به محافظه‌کاری و حتی حمایت از استبداد متهم کرده‌اند. با این حال، منابع دیگر تأکید دارند که میانه‌روی او در این دوره از سر اجبار و تلاش برای حفظ ثبات بود، نه همراهی با استبداد. پس از فتح تهران و خلع محمدعلی شاه (۱۲۸۸ ش)، حسن پیرنیا به عنوان نماینده تهران در دوره دوم مجلس شورای ملی انتخاب شد و نقش مهمی در بازسازی ساختارهای حکومتی ایفا کرد. او در این دوره، با تدوین نظام‌نامه‌های قضایی، به اصلاحات حقوقی ادامه داد و تلاش کرد تا نهادهای مشروطه را تقویت کند.<ref name=":3" /><ref name=":6" />  


پیمان فرح‌آور چندین بار به سلول انفرادی منتقل شده، جایی که با دمای پایین و نبود امکانات اولیه مثل پتو مواجه بوده است.<ref name=":6" /> فعالان حقوق بشر اعلام کرده‌اند که این شرایط به‌ویژه برای پیمان که در اعتصاب غذا به سر می‌برد، خطر مرگ را افزایش داده است.<ref name=":7" /> همچنین، گزارش‌هایی از ضرب و شتم مکرر توسط مأموران و تهدید به انتقال به زندان‌های دیگر برای قطع ارتباط با خانواده منتشر شده است.<ref name=":2" /> این وضعیت، نقض آشکار حقوق انسانی او را نشان می‌دهد و نگرانی‌های بین‌المللی را برانگیخته است.<ref name=":10" />  
=== نخست‌وزیری و سیاست خارجی ===
[[پرونده:پیرنیا نفر دوم از راست.jpg|جایگزین=حسن پیرنیا، نفر دوم از راست|بندانگشتی|263x263پیکسل|حسن پیرنیا، نفر دوم از راست]]
میرزا حسن‌خان مشیرالدوله چهار بار به نخست‌وزیری رسید (۱۲۹۳ ق، ۱۲۹۹ ش، ۱۳۰۰ ش، ۱۳۰۲ ش)، که هر دوره با چالش‌های سیاسی و اجتماعی همراه بود. در دوره اول (۱۲۹۳ ق)، به عنوان صدراعظم موقت، با مشکلات مالی دولت قاجار و نفوذ خارجی روبرو شد. در دوره‌های بعدی (۱۲۹۹–۱۳۰۲ ش)، به ویژه در کابینه‌های پس از کودتای ۱۲۹۹، او تلاش کرد تا بی‌طرفی ایران را در جنگ جهانی اول حفظ کند. او با لغو قانون ۲۳ ژوئیه (حاکمیت بلژیکی بر خزانه) و مخالفت با قرارداد ۱۹۰۷ (تقسیم ایران بین روسیه و انگلیس) به تقویت استقلال ایران کمک کرد. با این حال، تلاش‌هایش برای پایان دادن به قیام جنگل و اعتراضات خیابانی به صورت مسالمت‌آمیز ناکام ماند، که برخی منابع آن را به ضعف دیپلماسی داخلی او نسبت می‌دهند. در سیاست خارجی، او با مذاکره با قدرت‌های بزرگ و استفاده از دانش حقوقی‌اش، به حفظ منافع ایران کمک کرد، هرچند برخی منتقدان او را به محافظه‌کاری در برابر فشارهای خارجی متهم کرده‌اند.<ref name=":0" /><ref name=":1" />  


== اتهامات و وضعیت کنونی ==
=== تأسیس مدرسه نظام احمدی ===
[[پرونده:امین فرح آور؛3.jpg|جایگزین=پیمان فرح‌آور|بندانگشتی|200x200پیکسل|پیمان فرح‌آور]]
در سال ۱۲۹۶ شمسی، حسن پیرنیا مدرسه نظام احمدی را تأسیس کرد که هدف آن تربیت افسران نظامی با آموزش مدرن بود. این مدرسه، که بر اساس مدل‌های نظامی اروپایی طراحی شده بود، به تقویت ارتش ایران در دوره‌ای پرآشوب کمک کرد. او همچنین در دوره‌های وزارت جنگ (شش بار)، اصلاحاتی در ساختار نظامی انجام داد، از جمله تدوین نظام‌نامه‌های نظامی و بهبود آموزش سربازان. این اقدامات، بخشی از تلاش او برای مدرن‌سازی نهادهای حکومتی بود، هرچند برخی منابع معتقدند که این اصلاحات به دلیل محدودیت‌های مالی و سیاسی، تأثیر محدودی داشتند.<ref name=":4" /><ref name=":3" />  
پیمان فرح‌آور در آخرین دستگیری خود با اتهامات سنگین «بغی» (شورش علیه نظام) و «محاربه» (دشمنی با خدا) روبه‌رو شد که از سوی دادگاه انقلاب رشت مطرح شدند.<ref name=":4" /> پیمان همچنین هوادار سازمان مجاهدین خلق است.<ref name=":13">[https://iran-efshagari.com/%D9%85%D8%AD%DA%A9%D9%88%D9%85%DB%8C%D8%AA-%D8%AC%D9%86%D8%A7%DB%8C%D8%AA%DA%A9%D8%A7%D8%B1%D8%A7%D9%86%D9%87-%D8%A7%D9%85%DB%8C%D9%86-%D9%81%D8%B1%D8%AD-%D8%A2%D9%88%D8%B1-%D8%A8%D9%87-%D8%A7%D8%B9/ محکومیت جنایتکارانه زندانی سیاسی هوادار مجاهدین امین فرح آور به اعدام - ایران افشاگر]</ref> این اتهامات به فعالیت‌های مدنی او، از جمله سرودن اشعار اعتراضی علیه رانت‌خواری و تخریب محیط زیست، و سازمان‌دهی اعتراضات مرتبط دانسته شد.<ref name=":12" /> پس از انتقال پیمان فرح‌آور به زندان لاکان رشت، گزارش‌های متعددی از وخامت حال او منتشر شد؛ او به دلیل شکنجه‌های مداوم، محرومیت از دارو، و شرایط نامناسب زندان، دچار مشکلات تنفسی شدید، ضعف جسمانی، و حتی کاهش وزن قابل‌توجه شده است.<ref name=":6" />  


پیمان در اعتراض به این شرایط غیرانسانی، دست به اعتصاب غذا زد که وضعیتش را بحرانی‌تر کرد و گزارش‌ها از انتقال او به بهداری زندان بدون ارائه درمان مناسب حکایت دارند.<ref name=":7" /> خانواده و وکلایش از محرومیت او از ملاقات، دسترسی به پرونده، و حتی تماس تلفنی شکایت دارند.<ref name=":2" /> برخی منابع اعلام کرده‌اند که او چندین بار به سلول‌های انفرادی منتقل شده تا تحت فشار بیشتری قرار گیرد.<ref name=":1" />
== اصلاحات حقوقی و آموزشی ==


== واکنش‌ها و تلاش‌های بین‌المللی ==
=== تأسیس مدرسه علوم سیاسی ===
حکم اعدام پیمان فرح‌آور موجی از اعتراضات جهانی را برانگیخت و توجه سازمان‌های حقوق بشری و فعالان بین‌المللی را جلب کرد. انجمن قلم برلین با صدور بیانیه‌ای، این حکم را نمونه‌ای از سرکوب آزادی بیان در ایران دانست و خواستار مداخله فوری جامعه جهانی برای لغو آن شد.<ref name=":8" /> سازمان حقوق بشری هه‌نگاو با انتشار گزارشی مفصل، شکنجه و محرومیت پزشکی پیمان را محکوم کرد و از سازمان ملل متحد خواست تا با اعمال فشار دیپلماتیک، مانع اجرای حکم شود.<ref name=":10" /> کانون حقوق بشر ایران نیز با مستندسازی وضعیت او، از نهادهای بین‌المللی خواست تا تحریم‌های هدفمند علیه مقامات قضایی ایران اعمال کنند.<ref name=":11" />  
یکی از مهم‌ترین دستاوردهای میرزا حسن‌خان مشیرالدوله، تأسیس مدرسه علوم سیاسی در سال ۱۳۱۷ قمری بود که بعدها پایه دانشکده حقوق دانشگاه تهران شد. این مدرسه، که با بودجه معدن فیروزه تأمین مالی می‌شد، برای تربیت دیپلمات‌ها و کارمندان وزارت خارجه طراحی شده بود. پیرنیا شخصاً حقوق بین‌الملل را در این مدرسه تدریس کرد و برنامه درسی آن را با الهام از نظام‌های آموزشی اروپا تنظیم نمود. این نهاد، نقش کلیدی در تربیت نسل جدیدی از مدیران و حقوق‌دانان ایرانی داشت و به تقویت دیپلماسی مدرن ایران کمک کرد.<ref name=":1" /><ref name=":2" />  


کمپین‌های آنلاین، از جمله دادخواستی در پلتفرم دادخواست، با جمع‌آوری بیش از ده هزار امضا، خواستار آزادی فوری پیمان شدند.<ref>[https://www.daadkhast.org/ku/petition/5672/ حکم اعدام برای شعرگفتن - دادخواست]</ref> رسانه‌هایی مانند ایران وایر و رادیو زمانه با انتشار مصاحبه‌هایی با خانواده و فعالان، ابعاد انسانی این پرونده را برجسته کردند و فشار بر رژیم ایران را افزایش دادند.<ref name=":1" /> برخی از شبکه‌های اجتماعی نیز تأکید کردند که این حکم تلاشی برای ساکت کردن شاعران معترض و سرکوب صدای مقاومت فرهنگی است. این واکنش‌ها نشان‌دهنده یک اجماع بین‌المللی برای حمایت از پیمان و محکومیت سیاست‌های سرکوبگرایانه است.<ref name=":7" /><ref name=":12" />  
=== تدوین قوانین قضایی ===
حسن پیرنیا به عنوان وزیر عدلیه (هشت بار)، سه طرح قانونی کلیدی تدوین کرد: اصول تشکیلات عدلیه (۳۱۱ ماده)، محاکمات حقوقی موقتی (۸۱۲ ماده)، و محاکمات جزایی (۵۰۶ ماده). این قوانین، که با اقتباس از مدل‌های روسی، عثمانی، و فرانسوی نوشته شدند، پایه نظام قضایی مدرن ایران را تشکیل دادند. او با استفاده از دانش حقوقی خود، تلاش کرد تا دادگستری ایران را از نظام سنتی به سیستمی قانون‌مند تبدیل کند. این اصلاحات، به ویژه در دوره مشروطیت، به بهبود ساختار قضایی و کاهش فساد کمک کرد، هرچند اجرای کامل آن‌ها به دلیل مشکلات مالی و سیاسی با موانعی مواجه شد.<ref name=":4" /><ref name=":6" />  


=== اطلاعیه شورای ملی مقاومت ===
== آثار تاریخی و تألیفات ==
[[شورای ملی مقاومت ایران]]، با صدور اطلاعیه‌ای، حکم اعدام پیمان فرح‌آور را محکوم کرد و به جامعه‌ی جهانی برای نجات جان او فراخوان داد. در این اطلاعیه آمده است:<blockquote>«محکومیت جنایتکارانه زندانی سیاسی هوادار مجاهدین امین فرح آور به اعدام
[[پرونده:تاریخ ایران باستان.jpg|جایگزین=تاریخ ایران باستان، تالیف حسن پیرنیا|بندانگشتی|261x261پیکسل|تاریخ ایران باستان، تالیف حسن پیرنیا]]


فراخوان بین‌المللی به اقدام فوری برای نجات جان زندانیان سیاسی بیمار و زیر اعدام
=== تاریخ ایران باستان ===
میرزا حسن‌خان مشیرالدوله در سال‌های پایانی عمرش به تاریخ‌نگاری روی آورد و برجسته‌ترین اثرش، «تاریخ ایران باستان» (۳ جلد، ۱۳۰۶ ش)، را منتشر کرد. این کتاب، که به عنوان اولین اثر علمی تاریخ ایران بر اساس باستان‌شناسی و منابع خارجی (یونانی، رومی، و شرقی) شناخته می‌شود، به بررسی تمدن‌های ایران پیش از اسلام، از جمله هخامنشیان، اشکانیان، و ساسانیان، می‌پردازد. حسن پیرنیا با استفاده از دانش زبان‌های یونانی، عربی، و اروپایی، منابع دست‌اول را تحلیل کرد و اثری جامع ارائه داد که در زمان خود بی‌سابقه بود. گزیده این کتاب، تحت عنوان «ایران قدیم»، در مدارس به عنوان کتاب درسی تدریس شد و بر تقویت حس ناسیونالیسم ایرانی تأثیر گذاشت. باستانی پاریزی در کتاب «محیط سیاسی و زندگانی پیرنیا» این اثر را به دلیل دقت علمی و نثر روان، نقطه عطفی در تاریخ‌نگاری ایرانی می‌داند. با این حال، برخی منابع معتقدند که این کتاب به دلیل تأکید بر ناسیونالیسم باستان‌گرا و تکیه بر روایات مستشرقان، به خیالبافی‌های تاریخی دامن زده است.<ref name=":7" /><ref name=":3" />


قضاییه جلادان روز پنجشنبه ۱۱ اردیبهشت ۱۴۰۴زندانی سیاسی هوادار سازمان مجاهدین، امین فرح آور، شاعر اهل گیلان با تخلص پیمان را در بیدادگاه ضدانقلاب رشت به ریاست قاضی جنایتکار «احمد درویش‌گفتار» و بدون حضور وکیل به اعدام محکوم کرد.
=== دیگر آثار و تألیفات ===
علاوه بر «تاریخ ایران باستان»، حسن پیرنیا کتاب «داستان‌های ایران قدیم» (۱۳۰۷ ش) را منتشر کرد که مجموعه‌ای از روایات اساطیری و تاریخی ایران پیش از اسلام بود. این اثر، با هدف معرفی فرهنگ و هویت ایرانی به نسل جوان، نثری ساده‌تر از «تاریخ ایران باستان» داشت و در میان خوانندگان عمومی محبوبیت یافت. او همچنین کتاب «حقوق بین‌الملل» را تألیف کرد که بر اساس تدریس‌هایش در مدرسه علوم سیاسی نوشته شد و به آموزش دیپلمات‌های ایرانی کمک کرد. طرح‌های قانونی او، از جمله اصول تشکیلات عدلیه (۳۱۱ ماده)، محاکمات حقوقی موقتی (۸۱۲ ماده)، و محاکمات جزایی (۵۰۶ ماده)، نیز به عنوان آثار مکتوب او در حوزه حقوق شناخته می‌شوند. این آثار، که با اقتباس از قوانین روسی، عثمانی، و فرانسوی تدوین شدند، پایه نظام قضایی مدرن ایران را تشکیل دادند.<ref name=":1" /><ref name=":4" />


پیمان ۳۷ ساله در مرداد ۱۴۰۳ در رشت بازداشت و پس از مدتی بازجویی در اداره اطلاعات، به بند میثاق زندان لاکان منتقل شد و به اتهام آخوندساخته محاربه به اعدام محکوم شد. او پیش از این نیز به‌خاطر فعالیت‌هایش دستگیر و زندانی شده بود.
== نقدها و ارزیابی‌ها ==


این زندانی سیاسی از عوارض ناشی از جراحی کیسه صفرا و دردهای شدید در ناحیه جراحی رنج می‌برد. او در جریان بازجویی، دچار خون‌ریزی داخلی شد ولی از رسیدگیهای درمانی محروم مانده است.
=== نقدهای مثبت ===
میرزا حسن‌خان مشیرالدوله به دلیل نقشش در اصلاحات حقوقی، تأسیس نهادهای آموزشی، و تدوین قانون اساسی مشروطه مورد تحسین قرار گرفته است. تأسیس مدرسه علوم سیاسی (۱۳۱۷ ق) و تدریس حقوق بین‌الملل، به تربیت نسل جدیدی از دیپلمات‌ها و حقوق‌دانان کمک کرد که در دوره مشروطیت نقش مهمی ایفا کردند. کتاب «تاریخ ایران باستان» به عنوان اثری پیشرو در تاریخ‌نگاری علمی ایران شناخته می‌شود که هویت ملی را تقویت کرد. برخی منابع او را به دلیل میانه‌روی در سیاست و تلاش برای حفظ بی‌طرفی ایران در جنگ جهانی اول ستایش می‌کنند. نقش او در خواندن فرمان مشروطیت (۱۲۸۵ ش) و لغو قانون ۲۳ ژوئیه (حاکمیت بلژیکی بر خزانه) نیز از دستاوردهای برجسته‌اش شمرده می‌شود. همچنین، فعالیت‌هایش در مجلس شورای ملی (دوره‌های دوم تا ششم) و تدوین قوانین قضایی، او را به یکی از معماران نظام حقوقی مدرن ایران تبدیل کرد.<ref name=":0" /><ref name=":4" />


مقاومت ایران بار دیگر کمیسرعالی و شورای حقوق‌بشر و نماینده ویژه ملل‌متحد در مورد ایران و دیگر سازمانهای بین‌المللی مدافع حقوق‌بشر را به محکوم کردن احکام جنایتکارانه اعدام در ایران و اقدام فوری برای نجات جان زندانیان زیر اعدام، به‌ویژه بیماران فرامی‌خواند.»<ref name=":13" /></blockquote>
=== نقدهای منفی ===
با وجود دستاوردها، حسن پیرنیا با انتقاداتی نیز مواجه بوده است. برخی منابع او را به دلیل تأکید بیش از حد بر ناسیونالیسم باستان‌گرا در «تاریخ ایران باستان» مورد نقد قرار داده‌اند و معتقدند که این اثر، با تکیه بر روایات مستشرقان، تصویری غیرواقعی از تاریخ ایران ارائه کرده است. همچنین اتهام فراماسونری نیز به او نسبت داده شده، که به دلیل ارتباطاتش با محافل سیاسی و دیپلماتیک اروپا مطرح شده است، هرچند شواهد قطعی برای این ادعا وجود ندارد. همچنین، حضور او در کابینه‌های دوره استبداد صغیر (۱۲۸۷–۱۲۸۸ ش) انتقاداتی را برانگیخت و برخی او را به محافظه‌کاری و همکاری با دربار متهم کردند. برخی‌ها این انتقاد را با استدلال میانه‌روی اجباری او تعدیل می‌کنند، اما ناکامی‌اش در پایان دادن به قیام‌های خیابانی و جنگل نیز به عنوان نقطه ضعف دیپلماسی داخلی او ذکر شده است.<ref name=":3" /><ref name=":6" />  


== پروسه دادگاهی و بلاتکلیفی ==
== وفات و میراث ==
پروسه دادگاهی پیمان فرح‌آور در دادگاه انقلاب رشت به‌طور کاملاً محرمانه برگزار شد. او در اردیبهشت ۱۴۰۴ به اتهامات «بغی» و «محاربه» محاکمه شد، اما جلسات بدون حضور وکیل مدافع و با تکیه بر اعترافات اجباری که تحت فشار و شکنجه گرفته شده بودند، انجام شد.<ref name=":4" /> فعالان حقوق بشر اعلام کردند که این دادگاه فاقد استانداردهای بین‌المللی بود و مدارک ارائه‌شده، از جمله اشعار اعتراضی او، به‌عنوان شواهد اصلی استفاده شده است.<ref name=":12" />  
[[پرونده:حسن پیرنیا، مشیرالدوله.jpg|جایگزین=حسن پیرنیا، مشیرالدوله|بندانگشتی|280x280پیکسل|حسن پیرنیا، مشیرالدوله]]
میرزا حسن‌خان مشیرالدوله در سال ۱۳۱۴ شمسی (۱۳۵۴ قمری) در تهران درگذشت. منابع سن او را هنگام مرگ ۶۴ سال ذکر کرده‌اند. مرگ او در دوره‌ای رخ داد که ایران در حال گذار به [[سلطنت پهلوی|نظام پهلوی]] بود و بسیاری از اصلاحات او، از جمله نظام قضایی و آموزشی، به تدریج در ساختار جدید ادغام شدند. مراسم تشییع او با حضور چهره‌های سیاسی و فرهنگی برگزار شد و به دلیل جایگاهش به عنوان یکی از معماران مشروطیت، مورد احترام قرار گرفت. جزئیات کمی درباره بیماری یا علت دقیق مرگ او در منابع موجود است، اما برخی منابع اشاره می‌کنند که او در سال‌های آخر از فعالیت‌های سیاسی کناره‌گیری کرده بود و بیشتر به تألیفات تاریخی مشغول بود.<ref name=":0" /><ref name=":7" />  


پس از صدور حکم اعدام، پرونده به دیوان عالی کشور ارجاع شد، اما تاکنون هیچ پاسخ روشنی از این نهاد دریافت نشده است.<ref name=":6" /> پیمان از زمان صدور حکم، برای حدود هفت ماه در زندان لاکان در وضعیت بلاتکلیفی به سر برده و هیچ اطلاع رسمی درباره زمان اجرای حکم یا تجدیدنظر در آن ارائه نشده است.<ref name=":3" /> این بلاتکلیفی طولانی، فشار روانی شدیدی بر او و خانواده‌اش وارد کرده و نگرانی‌ها را درباره سلامت جسمی و روانی‌اش افزایش داده است.<ref name=":1" />  
میراث حسن پیرنیا در سه حوزه کلیدی خلاصه می‌شود: اصلاحات حقوقی، آموزش سیاسی، و تاریخ‌نگاری. تأسیس مدرسه علوم سیاسی (۱۳۱۷ ق) و تدوین قوانین قضایی، پایه‌های نظام حقوقی و دیپلماتیک مدرن ایران را بنا نهاد. این نهاد، که بعدها به دانشکده حقوق دانشگاه تهران تبدیل شد، نسل‌هایی از مدیران و حقوق‌دانان را تربیت کرد. کتاب «تاریخ ایران باستان» و «داستان‌های ایران قدیم» نقش مهمی در تقویت هویت ملی و آموزش تاریخ ایران به نسل جوان ایفا کردند. این آثار، با وجود انتقاداتی مانند تأکید بر ناسیونالیسم باستان‌گرا، همچنان به عنوان منابعی ارزشمند در تاریخ‌نگاری ایران شناخته می‌شوند. نقش او در مشروطیت، از جمله خواندن فرمان مشروطیت و تدوین قانون اساسی، به تثبیت نظام پارلمانی کمک کرد. با این حال، مناقشه‌هایی مانند اتهام فراماسونری و محافظه‌کاری در دوره استبداد صغیر، پیچیدگی شخصیت او را نشان می‌دهند. باستانی پاریزی در «محیط سیاسی و زندگانی پیرنیا» او را سیاستمداری میانه‌رو توصیف می‌کند که با وجود محدودیت‌های زمانه، به پیشرفت ایران کمک کرد. جایگاه او به عنوان یکی از پیشگامان اصلاحات حقوقی و تاریخ‌نگاری علمی در ایران غیرقابل انکار است.<ref name=":4" /><ref name=":5" />  


== بی‌خبری خانواده و تجمعات اعتراضی ==
== اهمیت تاریخی و جایگاه ==
پس از دستگیری پیمان در مرداد ۱۴۰۳، خانواده‌اش از هرگونه تماس با او محروم شدند و برای ماه‌ها در بی‌خبری کامل به سر بردند.<ref name=":5" /> آن‌ها بارها به زندان لاکان مراجعه کردند و با ارائه درخواست‌های کتبی، خواستار ملاقات یا حداقل اطلاع از وضعیت او شدند، اما مقامات با تهدید به بازداشت و ایجاد محدودیت، از پاسخ‌گویی خودداری کردند. این وضعیت باعث شد که خانواده در پاییز ۱۴۰۳ دست به اقدام بزنند و تجمعاتی را در مقابل زندان لاکان سازمان‌دهی کنند.<ref name=":7" />  
میرزا حسن‌خان مشیرالدوله یکی از برجسته‌ترین چهره‌های دوران گذار ایران از قاجار به پهلوی بود. او با تلفیق دانش حقوقی و سیاسی غربی با نیازهای جامعه ایرانی، به اصلاحات اساسی در نظام قضایی، آموزشی، و دیپلماتیک کمک کرد. تأسیس مدرسه علوم سیاسی و تدوین قوانین قضایی، او را به یکی از معماران نظام حقوقی مدرن ایران تبدیل کرد. فعالیت‌هایش در مشروطیت، از جمله نقش در تدوین قانون اساسی و خواندن فرمان مشروطیت، به تقویت نظام پارلمانی انجامید. آثار تاریخی‌اش، به ویژه «تاریخ ایران باستان»، با وجود انتقادات، به احیای هویت ملی و آموزش تاریخ ایران کمک کرد. حضور او در کابینه‌های متعدد و چهار دوره نخست‌وزیری، نشان‌دهنده نفوذ سیاسی او بود، هرچند تصمیماتش در دوره استبداد صغیر و ناکامی در برخی مذاکرات داخلی انتقاداتی را برانگیخت. اتهاماتی مانند فراماسونری و ناسیونالیسم افراطی، پیچیدگی شخصیت او را نشان می‌دهند، اما دستاوردهایش در آموزش، حقوق، و تاریخ‌نگاری همچنان مورد مطالعه و تحسین است. جایگاه او به عنوان پلی بین سنت و تجدد در تاریخ ایران ماندگار است.<ref name=":0" /><ref name=":6" />  


این تجمعات با حضور ده‌ها نفر از فعالان محلی، بستگان، و حامیان حقوق بشر برگزار شد و با شعارهایی مانند «پیمان را آزاد کنید»، «اعدام را متوقف کنید»، و «صدای شاعران را نشکنید» همراه بود.<ref name=":10" /> شرکت‌کنندگان پلاکاردهایی با اشعار پیمان و تصاویر او حمل می‌کردند تا توجه جهانی را جلب کنند.<ref name=":1" /> نیروهای امنیتی با استفاده از گاز اشک‌آور، باتوم، و بازداشت موقت برخی معترضان، از جمله برادر پیمان، این تجمعات را سرکوب کردند.<ref name=":2" /> این سرکوب‌ها، به‌ویژه پس از ضرب و شتم شدید برخی فعالان، خشم عمومی را برانگیخت و تلاش خانواده را برای جلب حمایت بین‌المللی تقویت کرد.<ref name=":9" />
== منابع: ==
 
== سروده‌ای از پیمان فرح‌آور ==
[[پرونده:پیمان فرح آور؛2.jpg|جایگزین=سروده‌ی پیمان فرح‌آور با تخلص «شیدا»|بندانگشتی|سروده‌ی پیمان فرح‌آور با تخلص «شیدا»]]
امین (پیمان) فرح‌آور این شعر را در تیرماه ۱۴۰۴، در زندان لاکان رشت (بند میثاق) سروده است:
 
به جرم زندگی باید بمیری --- نباید حق خود را پس بگیری
 
امید روشَن خورشید در گور --- امان از راهزن‌های شب‌کور
 
فقط شعر پریشان را سرودن --- فقط مردن فقط زنده نبودن
 
شب اعدام ما در بند میثاق --- و شادی وطن لبخند میثاق
 
درونِ انفرادی استقامت --- در عمق بازجویی‌ها رشادت
 
برای مردم محکوم غم‌ها --- به راه جنگ با حکم ستم‌ها
 
به جان و دل شهادت را خریدن --- نَفَس بر دار آزادی کشیدن
 
رسیدن روی قافِ پَر گرفتن --- شکنجه دیدن و چیزی نگفتن
 
هزاران فحش از ناکس شنیدن --- دل از دنیای نامردان بریدن
 
خدا را دیده و خرسند رفتن --- به روی دار با لبخند رفتن
 
پر از تشویش بودن توی زندان --- برای روزهای تلخ ایران
 
خداوندا اگر فردا نبودیم --- اگر فردا در این دنیا نبودیم
 
تو یار مردم محروم ما باش --- پناه بی‌کسان بینوا باش
 
این شعر پیمان، بیانگر وضعیت زندانیان سیاسی، فشارهای امنیتی و مقاومت در سخت‌ترین شرایط زندان علیه ظلم است.<ref name=":11" />
 
== منابع ==

نسخهٔ کنونی تا ‏۱۷ اکتبر ۲۰۲۵، ساعت ۱۸:۴۸

برای صفحه تمرین.jpg
میرزا حسن‌خان مشیرالدوله
حسن پیرنیا، مشیرالدوله3.jpg
میرزا حسن‌خان مشیرالدوله (حسن پیرنیا)، سیاستمدار، حقوق‌دان و تاریخ‌نگار
زمینهٔ کاری سیاست، حقوق، تاریخ‌نگاری
زادروز سال ۱۲۵۰ شمسی
نایین اصفهان
مرگ سال ۱۳۱۴ شمسی
تهران
ملیت ایرانی
در زمان حکومت قاجار، پهلوی
بنیانگذار مدرسه علوم سیاسی (۱۳۱۷ ق)، مدرسه نظام احمدی (۱۲۹۶ ش)
سبک نوشتاری تاریخ‌نگاری علمی، حقوقی، دانشنامه‌ای
کتاب‌ها تاریخ ایران باستان، داستان‌های ایران قدیم، حقوق بین‌الملل
مدرک تحصیلی دانشکده حقوق مسکو، مدرسه نظامی کادکسی کرپوس مسکو
دلیل سرشناسی تأسیس مدرسه علوم سیاسی، تدوین قوانین قضایی، نگارش تاریخ ایران باستان
اثرگذاشته بر نظام حقوقی مدرن ایران، دانشکده حقوق دانشگاه تهران

میرزا حسن‌خان مشیرالدوله، معروف به حسن پیرنیا (متولد سال ۱۲۵۰، نایین اصفهان – درگذشته ۱۳۱۴، تهران)، از خاندان نایینی و فرزند میرزا نصرالله خان مشیرالدوله، یکی از کلیدی‌ترین چهره‌های سیاسی و حقوقی ایران در دوران گذار از قاجار به پهلوی بود. او تحصیلاتش را در مسکو (مدرسه نظامی و دانشکده حقوق) به پایان رساند و با زبان‌های روسی، فرانسوی، انگلیسی، عربی و یونانی آشنا بود. فعالیت سیاسی‌اش از منشی‌گری وزارت خارجه آغاز شد و شامل تأسیس مدرسه علوم سیاسی، تدریس حقوق بین‌الملل، و نقش در تدوین قانون اساسی مشروطه (ترجمه قوانین خارجی) بود. حسن پیرنیا چهار بار نخست‌وزیر، ۲۴ بار وزیر و همچنین نماینده پنج دوره مجلس شورای ملی از تهران بود. در دوره استبداد صغیر، وزارت عدلیه و معارف را بر عهده داشت که انتقاداتی را به دلیل میانه‌روی به همراه آورد. نقشش در حفظ بی‌طرفی ایران در جنگ جهانی اول، لغو قانون ۲۳ ژوئیه (حاکمیت بلژیکی بر خزانه)، و مخالفت با قرارداد ۱۹۰۷ (تقسیم ایران) برجسته است، هرچند تلاش‌هایش برای پایان مسالمت‌آمیز قیام‌های خیابانی و جنگل ناکام ماند.

مشیرالدله به عنوان حقوق‌دان، سه طرح قانونی کلیدی (اصول تشکیلات عدلیه ۳۱۱ ماده، محاکمات حقوقی موقتی ۸۱۲ ماده، محاکمات جزایی ۵۰۶ ماده) را بر اساس مدل‌های روسی، عثمانی و فرانسوی تدوین کرد که پایه نظام قضایی مدرن ایران شد. تأسیس مدرسه نظام احمدی نیز از اقدامات نظامی‌اش بود. در سال‌های پایانی، به تاریخ‌نگاری پرداخت و کتاب «تاریخ ایران باستان» (۳ جلد، ۱۳۰۶ ش) را نوشت که نخستین اثر علمی بر اساس باستان‌شناسی و مستندات خارجی بود و بر ناسیونالیسم باستان‌گرا تأثیر گذاشت؛ گزیده‌ای از آن («ایران قدیم») در مدارس تدریس شد. دیگر آثارش شامل «داستان‌های ایران قدیم» (۱۳۰۷ ش)، «حقوق بین‌الملل»، و طرح‌های قانونی بود. نقدهای مثبت بر میانه‌روی، اصلاحات حقوقی، و کمک به مشروطه (مانند خواندن فرمان مشروطیت برای مردم) تأکید دارند، در حالی که منتقدان او را مبلغ سرسخت ناسیونالیسم باستان‌گرا، فراماسونر، و محافظه‌کار می‌دانند که در استبداد صغیر همکاری کرد و آثارش بر خیالبافی‌های مستشرقان استوار است. میراثش در پایه‌گذاری آموزش حقوقی و قضایی ایران ماندگار است، هرچند مناقشه بر سر نقش فراماسونری و میانه‌روی سیاسی ادامه دارد.[۱][۲][۳][۴][۵][۶][۷][۸]

مقدمه

در تاریخ ایران، عنوان «مشیرالدوله» به چندین شخصیت برجسته تعلق داشته است، از جمله محسن خان مشیرالدوله (وزیر خارجه قاجار و مذاکره‌کننده قراردادهای خارجی)، نصرالله خان مشیرالدوله (پدر حسن پیرنیا و صدراعظم مشروطه)، و دیگران. این مقاله به طور خاص به «میرزا حسن‌خان مشیرالدوله» (حسن پیرنیا)، سیاستمدار، حقوق‌دان و تاریخ‌نگار برجسته دوران مشروطیت و پس از آن، می‌پردازد.

زندگی اولیه و تحصیلات

میرزا حسن‌خان مشیرالدوله، معروف به حسن پیرنیا، در سال ۱۲۵۰ شمسی (۱۲۹۱ قمری) در نایین اصفهان (یا تبریز طبق برخی روایات) زاده شد. او فرزند ارشد میرزا نصرالله خان مشیرالدوله نایینی، صدراعظم مشروطه و وزیر خارجه قاجار، بود که از نوادگان حاج عبدالوهاب نایینی (عارف قرن سیزدهم) به‌شمار می‌رفت. مادرش فرزند حاجی میرزا تقی آجودان بود. حسن پیرنیا دو برادر داشت: حسین (مؤتمن‌الملک، حقوق‌دان و رئیس مجلس) و علی (که در اروپا به علت بیماری سل درگذشت). خانواده پیرنیا، با پیشینه سیاسی، شامل شخصیت‌هایی چون ابوالحسن معاضدالسلطنه (برادرزاده نصرالله خان) و باقر پیرنیا (استاندار خراسان) بود. کودکی حسن پیرنیا در محیطی مذهبی و سیاسی گذشت و تحصیلات مقدماتی (فارسی، عربی، انگلیسی) را نزد معلمانی چون میرزا محمدباقر بواناتی آموخت که روحیه آزادی‌خواهی را در او تقویت کرد.[۲][۶][۸]

تحصیلات و آشنایی با اروپا

میرزا حسن‌خان مشیرالدوله در ۱۴سالگی به همراه برادرانش برای تحصیل به روسیه رفت. ابتدا در مدرسه نظامی کادکسی کرپوس مسکو (۱۳۰۷ ق) علوم نظامی آموخت و رتبه اول را کسب کرد، سپس وارد دانشکده حقوق مسکو شد و با احراز رتبه اول فارغ‌التحصیل گردید. دوران تحصیلش (۱۳۰۷–۱۳۲۳ ق) با انقلاب ۱۹۰۵ روسیه و آشنایی با اصلاح‌طلبان ایرانی قفقاز همزمان بود که دیدگاه‌های حقوقی و مشروطه‌خواهانه‌اش را شکل داد. او زبان روسی و فرانسوی را کامل آموخت و بعدها با انگلیسی، عربی، یونانی قدیم و آلمانی (خودآموز در ۵۸سالگی) آشنا شد. وی پس از تحصیل، به عنوان وابسته سفارت ایران در سن‌پترزبورگ مشغول شد.[۱][۵][۷]

ورود به عرصه سیاسی و نقش در مشروطیت

میرزا حسن‌خان مشیرالدوله
میرزا حسن‌خان مشیرالدوله

آغاز فعالیت در وزارت خارجه

پس از مرگ محسن خان مشیرالدوله (۱۳۱۷ ق)، پدرش نصرالله خان به وزارت خارجه رسید و حسن را از روسیه فراخواند. با لقب مشیرالملک، ریاست بایگانی وزارت خارجه و منشی‌گری مخصوص صدراعظم امین‌السلطان را بر عهده گرفت. نخستین کارش تدوین نظام‌نامه حق ویزا برای ایرانیان خارج بود. با حمایت پدر، امین‌السلطان و مظفرالدین شاه، مدرسه علوم سیاسی (۱۳۱۷ ق) را تأسیس کرد تا کادر وزارت خارجه تربیت شود؛ بودجه‌اش از معدن فیروزه تأمین شد و خودش حقوق بین‌الملل تدریس کرد. در سفرهای مظفرالدین شاه به اروپا (۱۳۲۰ ق)، مترجم روسی بود و خدماتش مورد رضایت شاه قرار گرفت.[۲][۳][۸]

نقش در انقلاب مشروطیت

در آستانه انقلاب مشروطه (۱۳۲۴ ق)، به ایران بازگشت و پس از فرمان عدالتخانه، در کمیسیون تدوین نظام‌نامه عضویت یافت. فرمان مشروطیت (۱۲۸۵ ش) را برای مردم خواند و در هیئت تدوین انتخابات و قانون اساسی، مسئولیت ترجمه قوانین خارجی (روسی، عثمانی، فرانسوی) را بر عهده داشت. در ربیع‌الاول ۱۳۲۵ ق، سفیر فوق‌العاده به سن‌پترزبورگ، لندن و پاریس برای اعلان تاج محمدعلی شاه رفت و قرارداد ۱۹۰۷ را نقد کرد؛ او از امپراتور روسیه، شاه انگلیس و رئیس‌جمهور فرانسه نشان گرفت. این مأموریت را «تبعید محترمانه» می‌دانست. میانه‌روی‌اش در مشروطیت، از آشنایی با اصلاح‌طلبان قفقاز ناشی بود و او را به یاری مشروطه بدون افراط کشاند.[۱][۷][۵]

فعالیت‌های سیاسی و اصلاحات

نقش در استبداد صغیر و وزارت

در دوره استبداد صغیر (۱۲۸۷–۱۲۸۸ ش)، پس از به توپ بستن مجلس توسط محمدعلی شاه، میرزا حسن‌خان مشیرالدوله در کابینه‌های متعدد حضور داشت و به عنوان وزیر عدلیه و معارف فعالیت کرد. این دوره، که با سرکوب مشروطه‌خواهان همراه بود، انتقاداتی را به سوی او جلب کرد. برخی منابع او را به دلیل همکاری با دربار در این زمان به محافظه‌کاری و حتی حمایت از استبداد متهم کرده‌اند. با این حال، منابع دیگر تأکید دارند که میانه‌روی او در این دوره از سر اجبار و تلاش برای حفظ ثبات بود، نه همراهی با استبداد. پس از فتح تهران و خلع محمدعلی شاه (۱۲۸۸ ش)، حسن پیرنیا به عنوان نماینده تهران در دوره دوم مجلس شورای ملی انتخاب شد و نقش مهمی در بازسازی ساختارهای حکومتی ایفا کرد. او در این دوره، با تدوین نظام‌نامه‌های قضایی، به اصلاحات حقوقی ادامه داد و تلاش کرد تا نهادهای مشروطه را تقویت کند.[۴][۷]

نخست‌وزیری و سیاست خارجی

حسن پیرنیا، نفر دوم از راست
حسن پیرنیا، نفر دوم از راست

میرزا حسن‌خان مشیرالدوله چهار بار به نخست‌وزیری رسید (۱۲۹۳ ق، ۱۲۹۹ ش، ۱۳۰۰ ش، ۱۳۰۲ ش)، که هر دوره با چالش‌های سیاسی و اجتماعی همراه بود. در دوره اول (۱۲۹۳ ق)، به عنوان صدراعظم موقت، با مشکلات مالی دولت قاجار و نفوذ خارجی روبرو شد. در دوره‌های بعدی (۱۲۹۹–۱۳۰۲ ش)، به ویژه در کابینه‌های پس از کودتای ۱۲۹۹، او تلاش کرد تا بی‌طرفی ایران را در جنگ جهانی اول حفظ کند. او با لغو قانون ۲۳ ژوئیه (حاکمیت بلژیکی بر خزانه) و مخالفت با قرارداد ۱۹۰۷ (تقسیم ایران بین روسیه و انگلیس) به تقویت استقلال ایران کمک کرد. با این حال، تلاش‌هایش برای پایان دادن به قیام جنگل و اعتراضات خیابانی به صورت مسالمت‌آمیز ناکام ماند، که برخی منابع آن را به ضعف دیپلماسی داخلی او نسبت می‌دهند. در سیاست خارجی، او با مذاکره با قدرت‌های بزرگ و استفاده از دانش حقوقی‌اش، به حفظ منافع ایران کمک کرد، هرچند برخی منتقدان او را به محافظه‌کاری در برابر فشارهای خارجی متهم کرده‌اند.[۱][۲]

تأسیس مدرسه نظام احمدی

در سال ۱۲۹۶ شمسی، حسن پیرنیا مدرسه نظام احمدی را تأسیس کرد که هدف آن تربیت افسران نظامی با آموزش مدرن بود. این مدرسه، که بر اساس مدل‌های نظامی اروپایی طراحی شده بود، به تقویت ارتش ایران در دوره‌ای پرآشوب کمک کرد. او همچنین در دوره‌های وزارت جنگ (شش بار)، اصلاحاتی در ساختار نظامی انجام داد، از جمله تدوین نظام‌نامه‌های نظامی و بهبود آموزش سربازان. این اقدامات، بخشی از تلاش او برای مدرن‌سازی نهادهای حکومتی بود، هرچند برخی منابع معتقدند که این اصلاحات به دلیل محدودیت‌های مالی و سیاسی، تأثیر محدودی داشتند.[۵][۴]

اصلاحات حقوقی و آموزشی

تأسیس مدرسه علوم سیاسی

یکی از مهم‌ترین دستاوردهای میرزا حسن‌خان مشیرالدوله، تأسیس مدرسه علوم سیاسی در سال ۱۳۱۷ قمری بود که بعدها پایه دانشکده حقوق دانشگاه تهران شد. این مدرسه، که با بودجه معدن فیروزه تأمین مالی می‌شد، برای تربیت دیپلمات‌ها و کارمندان وزارت خارجه طراحی شده بود. پیرنیا شخصاً حقوق بین‌الملل را در این مدرسه تدریس کرد و برنامه درسی آن را با الهام از نظام‌های آموزشی اروپا تنظیم نمود. این نهاد، نقش کلیدی در تربیت نسل جدیدی از مدیران و حقوق‌دانان ایرانی داشت و به تقویت دیپلماسی مدرن ایران کمک کرد.[۲][۳]

تدوین قوانین قضایی

حسن پیرنیا به عنوان وزیر عدلیه (هشت بار)، سه طرح قانونی کلیدی تدوین کرد: اصول تشکیلات عدلیه (۳۱۱ ماده)، محاکمات حقوقی موقتی (۸۱۲ ماده)، و محاکمات جزایی (۵۰۶ ماده). این قوانین، که با اقتباس از مدل‌های روسی، عثمانی، و فرانسوی نوشته شدند، پایه نظام قضایی مدرن ایران را تشکیل دادند. او با استفاده از دانش حقوقی خود، تلاش کرد تا دادگستری ایران را از نظام سنتی به سیستمی قانون‌مند تبدیل کند. این اصلاحات، به ویژه در دوره مشروطیت، به بهبود ساختار قضایی و کاهش فساد کمک کرد، هرچند اجرای کامل آن‌ها به دلیل مشکلات مالی و سیاسی با موانعی مواجه شد.[۵][۷]

آثار تاریخی و تألیفات

تاریخ ایران باستان، تالیف حسن پیرنیا
تاریخ ایران باستان، تالیف حسن پیرنیا

تاریخ ایران باستان

میرزا حسن‌خان مشیرالدوله در سال‌های پایانی عمرش به تاریخ‌نگاری روی آورد و برجسته‌ترین اثرش، «تاریخ ایران باستان» (۳ جلد، ۱۳۰۶ ش)، را منتشر کرد. این کتاب، که به عنوان اولین اثر علمی تاریخ ایران بر اساس باستان‌شناسی و منابع خارجی (یونانی، رومی، و شرقی) شناخته می‌شود، به بررسی تمدن‌های ایران پیش از اسلام، از جمله هخامنشیان، اشکانیان، و ساسانیان، می‌پردازد. حسن پیرنیا با استفاده از دانش زبان‌های یونانی، عربی، و اروپایی، منابع دست‌اول را تحلیل کرد و اثری جامع ارائه داد که در زمان خود بی‌سابقه بود. گزیده این کتاب، تحت عنوان «ایران قدیم»، در مدارس به عنوان کتاب درسی تدریس شد و بر تقویت حس ناسیونالیسم ایرانی تأثیر گذاشت. باستانی پاریزی در کتاب «محیط سیاسی و زندگانی پیرنیا» این اثر را به دلیل دقت علمی و نثر روان، نقطه عطفی در تاریخ‌نگاری ایرانی می‌داند. با این حال، برخی منابع معتقدند که این کتاب به دلیل تأکید بر ناسیونالیسم باستان‌گرا و تکیه بر روایات مستشرقان، به خیالبافی‌های تاریخی دامن زده است.[۸][۴]

دیگر آثار و تألیفات

علاوه بر «تاریخ ایران باستان»، حسن پیرنیا کتاب «داستان‌های ایران قدیم» (۱۳۰۷ ش) را منتشر کرد که مجموعه‌ای از روایات اساطیری و تاریخی ایران پیش از اسلام بود. این اثر، با هدف معرفی فرهنگ و هویت ایرانی به نسل جوان، نثری ساده‌تر از «تاریخ ایران باستان» داشت و در میان خوانندگان عمومی محبوبیت یافت. او همچنین کتاب «حقوق بین‌الملل» را تألیف کرد که بر اساس تدریس‌هایش در مدرسه علوم سیاسی نوشته شد و به آموزش دیپلمات‌های ایرانی کمک کرد. طرح‌های قانونی او، از جمله اصول تشکیلات عدلیه (۳۱۱ ماده)، محاکمات حقوقی موقتی (۸۱۲ ماده)، و محاکمات جزایی (۵۰۶ ماده)، نیز به عنوان آثار مکتوب او در حوزه حقوق شناخته می‌شوند. این آثار، که با اقتباس از قوانین روسی، عثمانی، و فرانسوی تدوین شدند، پایه نظام قضایی مدرن ایران را تشکیل دادند.[۲][۵]

نقدها و ارزیابی‌ها

نقدهای مثبت

میرزا حسن‌خان مشیرالدوله به دلیل نقشش در اصلاحات حقوقی، تأسیس نهادهای آموزشی، و تدوین قانون اساسی مشروطه مورد تحسین قرار گرفته است. تأسیس مدرسه علوم سیاسی (۱۳۱۷ ق) و تدریس حقوق بین‌الملل، به تربیت نسل جدیدی از دیپلمات‌ها و حقوق‌دانان کمک کرد که در دوره مشروطیت نقش مهمی ایفا کردند. کتاب «تاریخ ایران باستان» به عنوان اثری پیشرو در تاریخ‌نگاری علمی ایران شناخته می‌شود که هویت ملی را تقویت کرد. برخی منابع او را به دلیل میانه‌روی در سیاست و تلاش برای حفظ بی‌طرفی ایران در جنگ جهانی اول ستایش می‌کنند. نقش او در خواندن فرمان مشروطیت (۱۲۸۵ ش) و لغو قانون ۲۳ ژوئیه (حاکمیت بلژیکی بر خزانه) نیز از دستاوردهای برجسته‌اش شمرده می‌شود. همچنین، فعالیت‌هایش در مجلس شورای ملی (دوره‌های دوم تا ششم) و تدوین قوانین قضایی، او را به یکی از معماران نظام حقوقی مدرن ایران تبدیل کرد.[۱][۵]

نقدهای منفی

با وجود دستاوردها، حسن پیرنیا با انتقاداتی نیز مواجه بوده است. برخی منابع او را به دلیل تأکید بیش از حد بر ناسیونالیسم باستان‌گرا در «تاریخ ایران باستان» مورد نقد قرار داده‌اند و معتقدند که این اثر، با تکیه بر روایات مستشرقان، تصویری غیرواقعی از تاریخ ایران ارائه کرده است. همچنین اتهام فراماسونری نیز به او نسبت داده شده، که به دلیل ارتباطاتش با محافل سیاسی و دیپلماتیک اروپا مطرح شده است، هرچند شواهد قطعی برای این ادعا وجود ندارد. همچنین، حضور او در کابینه‌های دوره استبداد صغیر (۱۲۸۷–۱۲۸۸ ش) انتقاداتی را برانگیخت و برخی او را به محافظه‌کاری و همکاری با دربار متهم کردند. برخی‌ها این انتقاد را با استدلال میانه‌روی اجباری او تعدیل می‌کنند، اما ناکامی‌اش در پایان دادن به قیام‌های خیابانی و جنگل نیز به عنوان نقطه ضعف دیپلماسی داخلی او ذکر شده است.[۴][۷]

وفات و میراث

حسن پیرنیا، مشیرالدوله
حسن پیرنیا، مشیرالدوله

میرزا حسن‌خان مشیرالدوله در سال ۱۳۱۴ شمسی (۱۳۵۴ قمری) در تهران درگذشت. منابع سن او را هنگام مرگ ۶۴ سال ذکر کرده‌اند. مرگ او در دوره‌ای رخ داد که ایران در حال گذار به نظام پهلوی بود و بسیاری از اصلاحات او، از جمله نظام قضایی و آموزشی، به تدریج در ساختار جدید ادغام شدند. مراسم تشییع او با حضور چهره‌های سیاسی و فرهنگی برگزار شد و به دلیل جایگاهش به عنوان یکی از معماران مشروطیت، مورد احترام قرار گرفت. جزئیات کمی درباره بیماری یا علت دقیق مرگ او در منابع موجود است، اما برخی منابع اشاره می‌کنند که او در سال‌های آخر از فعالیت‌های سیاسی کناره‌گیری کرده بود و بیشتر به تألیفات تاریخی مشغول بود.[۱][۸]

میراث حسن پیرنیا در سه حوزه کلیدی خلاصه می‌شود: اصلاحات حقوقی، آموزش سیاسی، و تاریخ‌نگاری. تأسیس مدرسه علوم سیاسی (۱۳۱۷ ق) و تدوین قوانین قضایی، پایه‌های نظام حقوقی و دیپلماتیک مدرن ایران را بنا نهاد. این نهاد، که بعدها به دانشکده حقوق دانشگاه تهران تبدیل شد، نسل‌هایی از مدیران و حقوق‌دانان را تربیت کرد. کتاب «تاریخ ایران باستان» و «داستان‌های ایران قدیم» نقش مهمی در تقویت هویت ملی و آموزش تاریخ ایران به نسل جوان ایفا کردند. این آثار، با وجود انتقاداتی مانند تأکید بر ناسیونالیسم باستان‌گرا، همچنان به عنوان منابعی ارزشمند در تاریخ‌نگاری ایران شناخته می‌شوند. نقش او در مشروطیت، از جمله خواندن فرمان مشروطیت و تدوین قانون اساسی، به تثبیت نظام پارلمانی کمک کرد. با این حال، مناقشه‌هایی مانند اتهام فراماسونری و محافظه‌کاری در دوره استبداد صغیر، پیچیدگی شخصیت او را نشان می‌دهند. باستانی پاریزی در «محیط سیاسی و زندگانی پیرنیا» او را سیاستمداری میانه‌رو توصیف می‌کند که با وجود محدودیت‌های زمانه، به پیشرفت ایران کمک کرد. جایگاه او به عنوان یکی از پیشگامان اصلاحات حقوقی و تاریخ‌نگاری علمی در ایران غیرقابل انکار است.[۵][۶]

اهمیت تاریخی و جایگاه

میرزا حسن‌خان مشیرالدوله یکی از برجسته‌ترین چهره‌های دوران گذار ایران از قاجار به پهلوی بود. او با تلفیق دانش حقوقی و سیاسی غربی با نیازهای جامعه ایرانی، به اصلاحات اساسی در نظام قضایی، آموزشی، و دیپلماتیک کمک کرد. تأسیس مدرسه علوم سیاسی و تدوین قوانین قضایی، او را به یکی از معماران نظام حقوقی مدرن ایران تبدیل کرد. فعالیت‌هایش در مشروطیت، از جمله نقش در تدوین قانون اساسی و خواندن فرمان مشروطیت، به تقویت نظام پارلمانی انجامید. آثار تاریخی‌اش، به ویژه «تاریخ ایران باستان»، با وجود انتقادات، به احیای هویت ملی و آموزش تاریخ ایران کمک کرد. حضور او در کابینه‌های متعدد و چهار دوره نخست‌وزیری، نشان‌دهنده نفوذ سیاسی او بود، هرچند تصمیماتش در دوره استبداد صغیر و ناکامی در برخی مذاکرات داخلی انتقاداتی را برانگیخت. اتهاماتی مانند فراماسونری و ناسیونالیسم افراطی، پیچیدگی شخصیت او را نشان می‌دهند، اما دستاوردهایش در آموزش، حقوق، و تاریخ‌نگاری همچنان مورد مطالعه و تحسین است. جایگاه او به عنوان پلی بین سنت و تجدد در تاریخ ایران ماندگار است.[۱][۷]

منابع:

  1. ↑ ۱٫۰ ۱٫۱ ۱٫۲ ۱٫۳ ۱٫۴ ۱٫۵ ۱٫۶ حسن پیرنیا «مشیر الدوله» - نایینی
  2. ↑ ۲٫۰ ۲٫۱ ۲٫۲ ۲٫۳ ۲٫۴ ۲٫۵ مشیرالدوله حسن پیرنیا - راسخون
  3. ↑ ۳٫۰ ۳٫۱ ۳٫۲ حسن پیرنیا، ملقب به مشیرالملک - صدای نایین
  4. ↑ ۴٫۰ ۴٫۱ ۴٫۲ ۴٫۳ ۴٫۴ حسن پیرنیا؛ مبلغ سرسخت ناسیونالیسم باستان‌گرا - حق‌پژوهی
  5. ↑ ۵٫۰ ۵٫۱ ۵٫۲ ۵٫۳ ۵٫۴ ۵٫۵ ۵٫۶ ۵٫۷ یادی از ابر مرد سیاست و حقوق ایران زمین؛ حسن پیرنیا - آکادمی بیگدلی
  6. ↑ ۶٫۰ ۶٫۱ ۶٫۲ خاندان پیرنیا - پژوهه
  7. ↑ ۷٫۰ ۷٫۱ ۷٫۲ ۷٫۳ ۷٫۴ ۷٫۵ ۷٫۶ زندگی سیاسی میرزا حسن‌خان مشیرالدوله - مؤسسه مطالعات و پژهشهای سیاسی
  8. ↑ ۸٫۰ ۸٫۱ ۸٫۲ ۸٫۳ ۸٫۴ زندگینامه و دانلود بهترین کتاب‌های حسن پیرنیا - کتابراه
برگرفته از «https://www.iran-pedia.org/w/index.php?title=کاربر:Khosro/صفحه_تمرین_NOINDEX&oldid=81682»