|
|
| (۲۰۱ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۲ کاربر نشان داده نشد) |
| خط ۱: |
خط ۱: |
| [[پرونده:برای صفحه تمرین.jpg|وسط|بندانگشتی|991x991px]] | | [[پرونده:برای صفحه تمرین.jpg|بندانگشتی|1148x1148px]] |
| {{جعبه زندگینامه| اندازه جعبه =| عنوان = اکبر (شاهرخ) دانشورکار| نام = | تصویر = شاهرخ دانشورکار.png| اندازه تصویر = ۲۴۰px| عنوان تصویر = اکبر دانشورکار| زادروز = ۱۳ شهریور ۱۳۴۵| زادگاه = تهران| تاریخ مرگ = | مکان مرگ = |عرض جغرافیایی محل دفن=|طول جغرافیایی محل دفن=|latd=|latm=|lats=|latNS=N|longd=|longm=|longs=|longEW=E| محل زندگی = تهران| ملیت = | نژاد = | تابعیت = | تحصیلات = مهندس عمران| دانشگاه = دانشگاه صنعتی خواجه نصیرالدین طوسی| پیشه = | سال‌های فعالیت = | کارفرما = | نهاد = | نماینده = | شناخته‌شده برای = فعالان سیاسی، نهادهای حقوق بشری و مردم ایران| نقش‌های برجسته = | سبک = | تأثیرگذاران = | تأثیرپذیرفتگان = | شهر خانگی = | تلویزیون = | لقب = | حزب = | جنبش = | مخالفان = نظام جمهوری اسلامی| هیئت = | دین =اسلام | مذهب = | منصب = | مکتب = | آثار = | خویشاوندان سرشناس = | فرزندان = | جوایز = | امضا = | اندازه امضا = | وبگاه = | پانویس =|اتهام‌ها=بغی (قیام مسلحانه علیه نظام)، اجتماع و تبانی علیه امنیت ملی و تشکیل گروه‌های غیرقانونی|مجازات=محکوم به اعدام}} | | {{جعبه اطلاعات سیاستمدار |
| '''اکبر (شاهرخ) دانشورکار'''، (متولد ۱۳ شهریور ۱۳۴۵، تهران) زندانی سیاسی است که در [[اعتراضات سراسری ۱۴۰۱ ایران|اعتراضات سراسری ۱۴۰۱]] دستگیر و زندانی شد. اکبر دانشورکار در خانواده‌ای مذهبی و سنتی به دنیا آمد. او در سال ۱۳۶۸ از رشته مهندسی عمران فارغ‌التحصیل شد و در سال ۱۳۷۰ با رتبه ۳۷۸ در کنکور سراسری وارد رشته مهندسی عمران دانشگاه صنعتی خواجه نصیرالدین طوسی شد. از سال ۱۳۸۸ تا ۱۳۹۸ به عنوان مهندس عمران در پروژه‌های ساختمانی و نیروگاهی مشغول به کار بود و دو بار به دلیل مقاومت در برابر فساد (عدم حمایت از اختلاس و انتقاد از بستگان وزیر نیرو) اخراج شد. شاهرخ دانشورکار متأهل و دارای یک فرزند است. | | | نام = میرزا علی‌اصغر خان اتابک |
| | | تصویر = میرزا علی اصغر اتابک؛2.jpg |
| | | شرح تصویر = میرزا علی‌اصغر خان اتابک اعظم، صدراعظم دوره قاجار |
| | | نام کامل = |
| | | زادروز = ۱۶ بهمن ۱۲۳۶ ه.ش |
| | | شهر تولد = تهران |
| | | کشور تولد = |
| | | تاریخ مرگ = ۸ شهریور ۱۲۸۶ ه.ش |
| | | شهر مرگ = تهران |
| | | کشور مرگ = |
| | | تحصیلات = ادبیات فارسی، عربی، و زبان فرانسه نزد معلمان خصوصی |
| | | دین = |
| | | حزب سیاسی = وابسته به دربار قاجار |
| | | سمت = صدراعظم ناصرالدین شاه، مظفرالدین شاه، محمدعلی شاه |
| | | پست‌های قبلی = وزیر دربار، مسئول بیوتات سلطنتی، ضرابخانه، و گمرکات |
| | | فعالیت‌ها = اعطای امتیاز رژی تنباکو (۱۲۷۰ ش)، بانک استقراضی روس، قرارداد دارسی (۱۲۸۰ ش) |
| | }} |
| | '''میرزا علی‌اصغر خان اتابک اعظم'''، (امین‌السلطان) (متولد ۱۶ بهمن ۱۲۳۶، تهران – درگذشته ۸ شهریور ۱۲۸۶ ش) صدراعظم سه پادشاه قاجار [[ناصرالدین شاه]]، [[مظفرالدین شاه]]، و [[محمد علی شاه|محمدعلی شاه]]، یکی از تأثیرگذارترین و منفورترین چهره‌های سیاسی ایران در دوره قاجار بود. او در تهران در خانواده‌ای گرجی‌تبار متولد شد و از ۱۵ سالگی در دربار ناصرالدین شاه خدمت کرد. در ۱۲۶۵، صدراعظم شد و با اعطای امتیازات بزرگ رژی تنباکو، بانک شاه، و امتیازات تجاری به انگلیس و بلژیک، به نفوذ خارجی دامن زد، که به جنبش تنباکو و تکفیر او توسط علما منجر شد. در دوره مظفرالدین شاه، با استقراض از روسیه و اعطای امتیازاتی مانند قرارداد دارسی منفوریتش افزایش یافت و به تبعید موقت به اروپا رفت. (قرارداد دارسی، منعقدشده در ۱۹۰۱ برابر با ۱۲۸۰ خورشیدی برای مدت شصت سال، امتیازی بود که به موجب آن ویلیام ناکس دارسی حق انحصاری برای جستجو و بهره‌برداری از نفت، گاز طبیعی، آسفالت و اوزوکریت را در سه چهارم مساحت کشور، مناطقی به وسعت ۱٬۲۴۲٬۰۰۰ کیلومتر مربع دریافت کرد). در سال ۱۳۲۵ ق، محمدعلی شاه او را به صدراعظمی فراخواند، اما به دلیل حمایت از [[استبداد صغیر]] و تلاش برای تعدیل مشروطه، مورد انتقاد شدید مطبوعات و مشروطه‌خواهان قرار گرفت. اتابک در ۸ شهریور ۱۲۸۶، توسط عباس آقا تبریزی در برابر مجلس ترور شد، که به فتح تهران و احیای مشروطیت کمک کرد. او با ثروت عظیم از امتیازات، باغ‌ها و عمارت‌هایی در یوسف‌آباد و قیطریه ساخت. مهارت سیاسی او در حفظ ثبات دربار و مدیریت بحران‌های مالی ستایش شده، اما اعطای امتیازات خارجی، انحصارطلبی، و نقش در استبداد صغیر او را به نمادی از فساد قاجار تبدیل کرد. میراث اتابک در تاریخ ایران به‌عنوان سیاستمداری پیچیده و منفور، با تأثیرات مثبت و منفی بر سیاست و اقتصاد، ماندگار است.<ref name=":0">[http://www.iichs.org/index.asp?id=526&doc_cat=1 علی‌اصغر خان اتابک اعظم (امين السلطان) - مؤسسه مطالعات تاريخ معاصر ايران]</ref><ref name=":1">[https://www.iranicaonline.org/articles/atabak-e-azam/ اتابک اعظم امین‌السلطان - ایرانیکا آنلاین]</ref><ref name=":2">[https://www.rouydad24.ir/fa/news/383306/%D8%B9%D9%84%DB%8C%E2%80%8C%D8%A7%D8%B5%D8%BA%D8%B1-%D8%AE%D8%A7%D9%86-%D8%A7%D8%AA%D8%A7%D8%A8%DA%A9-%D8%AF%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%D8%B2%D9%86%D8%AF%DA%AF%DB%8C-%DB%8C%DA%A9-%D8%B3%DB%8C%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D9%85%D8%AF%D8%A7%D8%B1-%D9%BE%DB%8C%DA%86%DB%8C%D8%AF%D9%87 علی‌اصغر خان اتابک؛ داستان زندگی یک سیاستمدار پیچیده - رویداد ۲۴]</ref><ref name=":3">[http://tarikhirani.ir/fa/news/2544/%DA%86%D9%87-%DA%A9%D8%B3%DB%8C-%D9%86%D8%AE%D8%B3%D8%AA-%D9%88%D8%B2%DB%8C%D8%B1-%D8%B1%D8%A7-%DA%A9%D8%B4%D8%AA-%D9%85%D8%B1%D9%88%D8%B1%DB%8C-%D8%A8%D8%B1-%D9%85%D8%A7%D8%AC%D8%B1%D8%A7%DB%8C-%D8%A7%D8%A8%D9%87%D8%A7%D9%85-%D8%A2%D9%84%D9%88%D8%AF-%D8%AA%D8%B1%D9%88%D8%B1-%D8%A7%D8%AA%D8%A7%D8%A8%DA%A9-%D8%A7%D8%B9%D8%B8%D9%85 مروری بر ماجرای ابهام‌آلود ترور اتابک اعظم - تاریخ ایرانی]</ref><ref name=":4">[https://psri.ir/?id=c994c1br علی‌اصغر خان اتابک اعظم (امین السلطان) - مؤسسه مطالعات و پژهشهای سیاسی]</ref><ref name=":5">[http://pajoohe.ir/%D8%A7%D9%85%DB%8C%D9%86-%D8%A7%D9%84%D8%B3%D9%84%D8%B7%D8%A7%D9%86%D8%8C-%D9%85%DB%8C%D8%B1%D8%B2%D8%A7-%D8%B9%D9%84%DB%8C-%D8%A7%D8%B5%D8%BA%D8%B1-%D8%AE%D8%A7%D9%86-%D8%A7%D8%AA%D8%A7%D8%A8%DA%A9-%D8%A7%D8%B9%D8%B8%D9%85__a-45334.aspx امین السلطان، میرزا علی اصغر خان (اتابک اعظم) - پژوهه]</ref><ref>[https://www.iichs.ir/fa/gallery/3361/2/%D9%85%DB%8C%D8%B1%D8%B2%D8%A7-%D8%B9%D9%84%DB%8C-%D8%A7%D8%B5%D8%BA%D8%B1%D8%AE%D8%A7%D9%86-%D8%A7%D9%85%DB%8C%D9%86-%D8%A7%D9%84%D8%B3%D9%84%D8%B7%D8%A7%D9%86 میرزا علی‌اصغرخان امین‌السلطان - پژوهشکده تاریخ معاصر]</ref><ref name=":6">کتاب «تاریخ مشروطه ایران»، تألیف احمد کسروی</ref> |
|
| |
|
| شاهرخ در جریان اعتراضات سراسری و در مراسم چهلم [[محسن شکاری]] مورد حمله نیروهای سرکوبگر قرار گرفت و دندان‌هایش شکسته و دستگیر شد. در پاییز ۱۴۰۲، او به همراه پنج نفر دیگر ([[وحید بنی عامریان]]، [[بابک علیپور]]، محمد تقوی سنگدهی، [[پویا قبادی بیستونی]] و ابوالحسن منتظر) دستگیر و به بند ۲۰۹ [[زندان اوین]] منتقل شد. در بند ۲۰۹، او تحت شکنجه‌های شدید، از جمله شلاق، ضرب و شتم مکرر، حبس انفرادی طولانی مدت و تهدید به مرگ با اسلحه قرار گرفت. اعترافات او تحت فشار و تهدید گرفته شد.
| | == زندگی شخصی و خانوادگی == |
| | میرزا علی‌اصغر خان اتابک در ۱۶ بهمن ۱۲۳۶ ش، در تهران متولد شد. او فرزند ابراهیم خان امین‌السلطان، صدراعظم ناصرالدین شاه، و از خانواده‌ای گرجی‌تبار بود که پس از شورش علیه روس‌ها به ایران مهاجرت کرده بودند. او در محیطی ثروتمند و بانفوذ پرورش یافت و از کودکی با دربار قاجار آشنا شد. |
|
| |
|
| اکبر دانشورکار به اتهام بغی (قیام مسلحانه) و عضویت در [[سازمان مجاهدین خلق ایران]] محاکمه شد. دادگاه در شعبه ۲۶ دادگاه انقلاب تهران به ریاست قاضی [[ایمان افشاری]] برگزار شد و در ۱ دسامبر ۱۴۰۳ به اعدام محکوم شد. این دادگاه تنها ۱۰ دقیقه طول کشید و بر اساس هیچ مدرک معتبری، تنها اعترافات اجباری تحت فشار، بود. او همچنین به ۵ سال زندان به اتهام «توطئه علیه امنیت ملی» و ۱۰ سال زندان به اتهام «تشکیل گروه‌های غیرقانونی» محکوم شد.
| | میرزا علی‌اصغر خان اتابک با خانم اعظم ازدواج کرد و صاحب چندین فرزند شد. نام فرزندان او قدس‌اعظم (همسر شجاع‌السلطنه)، فخراعظم (همسر اسکندرخان خازن‌الممالک)، نوش‌آفرین اعظم‌السلطنه (همسر معیری، که بعداً جدا شد)، محترم اعظم، و افتخار اعظم (همسر صارم‌الدوله) بودند. فرزندانش در دوره پهلوی نامهای خانوادگی اتابکی، گرجی، و صدری را برگزیدند. خانواده اتابک به دلیل ثروت و نفوذ سیاسی، جایگاه اجتماعی بالایی در دوره قاجار داشتند.<ref name=":0" /><ref name=":5" /><ref name=":2" /> |
|
| |
|
| شاهرخ در بند ۲۰۹ تحت شکنجه‌های شدید جسمی و روانی قرار گرفت. گزارش‌ها حاکی از آن است که او مدت‌ها در سلول انفرادی نگهداری شده و از تماس با خانواده و دسترسی به حساب بانکی محروم بوده است. شرایط در بند ۴ زندان اوین، جایی که او در آن نگهداری می‌شود، شامل محدودیت‌های شدیدی است. تلاش برای انتقال او به [[زندان قزلحصار]] در فروردین ۱۴۰۴، با مقاومت زندانیان مواجه شد.
| | === ثروت و املاک === |
| | میرزا علی‌اصغر خان اتابک با درآمدهای حاصل از امتیازات خارجی و مدیریت مشاغل درباری مانند بیوتات سلطنتی و گمرکات، ثروت عظیمی جمع‌آوری کرد. او باغ و عمارتی در یوسف‌آباد تهران معروف به پارک اتابک، که بعداً به سفارت روسیه تبدیل شد و همچنین باغی در قیطریه (اکنون پارک قیطریه) ساخت. تاریخنگاران این املاک را نمادی از تجمل و فساد مالی او می‌دانند، اما مهارتش در مدیریت منابع مالی دربار را نیز برجسته می‌کنند.<ref name=":0" /><ref name=":2" /><ref name=":1" /> |
|
| |
|
| سازمان عفو بین‌الملل در بیانیه‌ای در ۲۳ ژانویه ۲۰۲۵ از خطر اعدام شش زندانی سیاسی، از جمله اکبر (شاهرخ) دانشورکار، خبر داد و خواستار توقف فوری برنامه‌های اعدام، لغو احکام و آزادی آنها شد. سازمانهای حقوق بشری مانند دیده‌بان حقوق بشر و شورای حقوق بشر [[سازمان ملل متحد]] خواستار اقدام فوری برای رسیدگی به ادعاهای شکنجه، دسترسی به وکلا و خانواده‌ها و لغو مجازات اعدام شده‌اند. خانواده‌ها سعی کرده‌اند از طریق تجمعاتی در سنقر، رشت و مقابل زندان اوین، صدای زندانیان سیاسی محکوم به اعدام را به گوش جهانیان برسانند و فعالان حقوق بشر نیز از طریق کمپین‌هایی مانند #Save6Lives و #نه_به_اعدام در شبکه‌های اجتماعی، تلاش کرده‌اند تا آگاهی‌بخشی در مورد این زندانیان سیاسی را افزایش دهند.
| | === تحصیلات و ورود به دربار === |
| | اتابک تحصیلات خود را نزد معلمان خصوصی در تهران در زمینه ادبیات فارسی، عربی، و زبان فرانسه آغاز کرد. در ۱۵ سالگی (۱۲۵۱ ش) به‌عنوان پیشخدمت مخصوص ناصرالدین شاه وارد دربار شد و در ۱۲۹۹ ق، لقب امین‌الملک گرفت. با مرگ پدرش در سال ۱۳۰۰ ق، مشاغل پردرآمد بیوتات سلطنتی، ضرابخانه و گمرکات را به دست آورد و لقب امین‌السلطان دریافت کرد.<ref name=":1" /><ref name=":5" /> |
|
| |
|
| اکبر دانشورکار در نامهای از زندان اوین در تاریخ ۱۹ آذر ۱۴۰۳، با اشاره به شجاعت کسانی که جان خود را برای میهن و آزادی فدا کرده‌اند، اظهار داشت که از اعدام نمی‌ترسد و جان خود را برای ایران فدا خواهد کرد. او تأکید کرده است که اعترافاتش تحت فشار و تهدید بوده است.
| | == صدراعظمی در دوره ناصرالدین شاه == |
| | [[پرونده:میرزا علی اصغر اتابک؛1.jpg|جایگزین=میرزا علی اصغر خان اتابک|بندانگشتی|255x255پیکسل|میرزا علی اصغر خان اتابک]] |
|
| |
|
| تا فروردین ۱۴۰۴، مجازات اعدام اجرا نشده است، اما تهدید اعدام همچنان قریب‌الوقوع است. خانواده‌ها در مقابل زندان اوین اعتراض کرده‌اند و جامعه بین‌المللی برای جلوگیری از اجرای این احکام، کمپین و فشار ایجاد کرده است. | | === صدراعظمی و مدیریت دربار === |
| | میرزا علی‌اصغر خان اتابک در سال ۱۲۶۵، به صدراعظمی ناصرالدین شاه منصوب شد و تا سال ۱۲۸۵، در این سمت باقی ماند. او با مهارت سیاسی خود، دربار قاجار را در دوره‌ای پرتنش مدیریت کرد و در سه سفر ناصرالدین شاه به اروپا (۱۲۹۰، ۱۲۹۵، و ۱۳۰۶ ق) همراه او بود. اتابک با تمرکز بر ثبات مالی و سیاسی دربار، مشاغل کلیدی مانند بیوتات سلطنتی، ضرابخانه، و گمرکات را تحت کنترل گرفت و به یکی از قدرتمندترین صدراعظم‌های قاجار تبدیل شد.<ref name=":0" /><ref name=":1" /><ref name=":5" /> |
|
| |
|
| همچنین در تاریخ جمعه ۱۷ مرداد ۱۴۰۴، مقامات زندان اوین هنگام بازگرداندن زندانیان سیاسی از [[زندان فشافویه]] به زندان اوین، اقدام به جداسازی زندانیان سیاسی محکوم به اعدام کردند. بر اساس گزارش سازمان حقوق بشری هه‌نگاو، این عمل با زور و ضرب‌وشتم شدید همراه بود. اکبر دانشور کار و ۵ زندانی سیاسی محکوم به اعدام به مکان نامعلوم یا زندان قزلحصار منتقل شدند.<ref name=":0">[https://iranhrs.org/%D8%B2%D9%86%D8%AF%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%B3%DB%8C%D8%A7%D8%B3%DB%8C-%D8%A7%DA%A9%D8%A8%D8%B1-%D8%B4%D8%A7%D9%87%D8%B1%D8%AE-%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4%D9%88%D8%B1%DA%A9%D8%A7%D8%B1-%DA%A9%DB%8C%D8%B3/ زندانی سیاسی اکبر (شاهرخ) دانشورکار کیست؟ - کانون حقوق بشر ایران] 1</ref><ref name=":1">[https://bazdashtshodegan.com/%D9%85%D8%B9%D8%B1%D9%81%DB%8C-%D8%B2%D9%86%D8%AF%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%B3%DB%8C%D8%A7%D8%B3%DB%8C-%D9%85%D8%AD%DA%A9%D9%88%D9%85-%D8%A8%D9%87-%D8%A7%D8%B9%D8%AF%D8%A7%D9%85%D8%8C-%D8%A7%DA%A9%D8%A8/ معرفی زندانی سیاسی محکوم به اعدام، اکبر دانشورکار - صدای بازداشت‌شدگان] 1</ref><ref name=":2">[https://iranhr.net/fa/articles/7312/ سازمان حقوق بشر ایران خواستار لغو حکم اعدام شش زندانی سیاسی شد - سازمان حقوق بشر ایران] 1</ref><ref name=":3">[https://hengaw.net/fa/news/2024/12/article-7 تهران؛ هشت زندانی سیاسی به اعدام و حبس محکوم شدند - سازمان حقوق بشری هه‌نگاو] 1</ref><ref name=":4">[https://www.iranintl.com/202412068563 زندانیان سیاسی محکوم به اعدام: دادخواهی ما دعوتی است به ایستادن در برابر حکم اعدام - ایران اینترنشنال]</ref><ref name=":5">[https://iranhr.net/fa/articles/7475/ تلاش حکومت برای انتقال زندانیان سیاسی محکوم به اعدام از اوین به قزلحصار - سازمان حقوق بشر ایران] 2</ref><ref name=":6">[https://aftabkaran.com/1403/11/06/%d8%af%d8%b1%d8%ae%d9%88%d8%a7%d8%b3%d8%aa-%d8%a7%d9%82%d8%af%d8%a7%d9%85-%d9%81%d9%88%d8%b1%db%8c-%d8%b9%d9%81%d9%88-%d8%a8%db%8c%d9%86-%d8%a7%d9%84%d9%85%d9%84%d9%84-%d8%a8%d8%b1%d8%a7%db%8c-%d8%b4/ درخواست اقدام فوری عفو بین‌الملل برای شش زندانی سیاسی در معرض خطر اعدام پس از محاکمه ناعادلانه - آفتابکاران]</ref><ref name=":7">[https://news.mojahedin.org/i/%D8%AA%D8%B5%D9%88%DB%8C%D8%A8-%D9%82%D8%B7%D8%B9%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87-%D9%81%D9%88%D8%B1%DB%8C-%D8%A7%D8%B9%D8%AF%D8%A7%D9%85-%D9%82%D8%B1%DB%8C%D8%A8-%D8%A7%D9%84%D9%88%D9%82%D9%88%D8%B9-%D8%B2%D9%86%D8%AF%D8%A7%D9%86%DB%8C%D8%A7%D9%86-%D8%B3%DB%8C%D8%A7%D8%B3%DB%8C-%D8%AA%D9%88%D8%B3%D8%B7-%D8%B1%DA%98%DB%8C%D9%85-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D9%BE%D8%A7%D8%B1%D9%84%D9%85%D8%A7%D9%86-%D9%81%D9%84%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%86-%D8%A8%D9%84%DA%98%DB%8C%DA%A9 تصویب قطعنامه فوری «اعدام قریب‌الوقوع زندانیان سیاسی توسط رژیم ایران» در پارلمان فلامان بلژیک - سازمان مجاهدین خلق]</ref><ref name=":8">[https://www.iranntv.com/947730-%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87--%D8%A7%D9%86%D8%AC%D9%85%D9%86-%D9%87%D8%A7-%D9%88-%D8%B4%D8%AE%D8%B5%DB%8C%D8%AA%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%B3%DB%8C%D8%A7%D8%B3%DB%8C-%D8%A8%D8%B1%D8%A7%DB%8C-%D8%AC%D9%84%D9%88 نامه انجمن ها و شخصیتهای سیاسی برای جلوگیری از اعدام زندانیان سیاسی توسط رژیم ایران - سیمای آزادی]</ref><ref name=":9">[https://www.radiozamaneh.com/853407 ۳۰۹ کارشناس بین‌المللی خواستار دخالت فوری سازمان ملل برای نجات زندانیان سیاسی ایران از موج اعدام‌ها شدند - رادیو زمانه]</ref><ref name=":10">[https://freedom.memorial/symbol/c1c9-akbar-daneshvar-kar?lang=fa اکبر دانشورکار - نمادهای آزادی]</ref><ref name=":15">[https://fa.iran-hrm.com/%D8%A7%D9%86%D8%AA%D9%82%D8%A7%D9%84-5-%D8%B2%D9%86%D8%AF%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%B3%DB%8C%D8%A7%D8%B3%DB%8C-%D9%85%D8%AD%DA%A9%D9%88%D9%85-%D8%A8%D9%87-%D8%A7%D8%B9%D8%AF%D8%A7%D9%85-%D8%A8%D9%87/ انتقال ۵ زندانی سیاسی محکوم به اعدام به قزلحصار - مانیتورینگ حقوق بشر ایران] 2</ref><ref name=":16">[https://iran-efshagari.com/%D8%AC%D8%AF%D8%A7-%DA%A9%D8%B1%D8%AF%D9%86-%DB%B5-%D8%B2%D9%86%D8%AF%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%B3%DB%8C%D8%A7%D8%B3%DB%8C-%D9%85%D8%AD%DA%A9%D9%88%D9%85-%D8%A8%D9%87-%D8%A7%D8%B9%D8%AF%D8%A7%D9%85-%D8%A8/ جدا کردن ۵ زندانی سیاسی محکوم به اعدام با اتهام عضویت در سازمان مجاهدین - ایران افشاگر]</ref>
| | === امتیازات خارجی و [[جنبش تنباکو]] === |
| | اتابک در دوره صدراعظمی‌اش امتیازات بزرگی به خارجی‌ها اعطا کرد، از جمله امتیاز رژی تنباکو (۱۲۷۰ ش/۱۸۹۰ م) به انگلیس، که انحصار تولید و فروش تنباکو را به شرکت تالبوت واگذار کرد. او همچنین امتیاز بانک شاه و تجارتخانه‌های بلژیکی را اعطا نمود. این اقدامات به نارضایتی عمومی منجر شد و جنبش تنباکو را با فتوای میرزای شیرازی (۱۳۰۹ ق) برانگیخت، که اولین اعتراض سراسری علیه نفوذ خارجی بود. این امتیازات، اگرچه به تقویت مالی دربار کمک کرد، اتابک را به چهره‌ای منفور تبدیل نمود.<ref name=":4" /><ref name=":5" /><ref name=":6" /> |
|
| |
|
| == پیشینه و تحصیلات == | | == صدراعظمی در دوره مظفرالدین شاه == |
| اکبر دانشورکار، که به نام شاهرخ نیز شناخته می‌شود، در ۱۳ شهریور ۱۳۴۵ در محله‌ای سنتی و مذهبی در تهران به دنیا آمد. او در خانواده‌ای با ریشه‌های کارگری و فرهنگی بزرگ شد؛ پدرش کارگر کارخانه و مادرش خانه‌دار بود که با ارزش‌های عدالت‌جویانه تربیتش را شکل دادند. شاهرخ از کودکی به مسائل اجتماعی علاقه نشان داد و در دوران دبیرستان، به‌ویژه در مدرسه نمونه دولتی شریعتی تهران، به‌عنوان دانش‌آموزی فعال در بحث‌های گروهی درباره حقوق کارگران شناخته شد.<ref name=":0" /><ref name=":1" /><ref name=":11">[https://fa.iran-hrm.com/%DA%AF%D8%B2%D8%A7%D8%B1%D8%B4-%D9%88%D8%B6%D8%B9%DB%8C%D8%AA-%D8%B2%D9%86%D8%AF%D8%A7%D9%86%DB%8C%D8%A7%D9%86-%D8%B3%DB%8C%D8%A7%D8%B3%DB%8C-%D9%85%D8%AD%DA%A9%D9%88%D9%85-%D8%A8%D9%87-%D8%A7%D8%B9-3/ گزارش وضعیت زندانیان سیاسی محکوم به اعدام در ایران - مانیتورینگ حقوق بشر ایران] 1</ref>
| | [[پرونده:مظفرالدین شاه و اتابک.jpg|جایگزین=مظفرالدین شاه و اتابک|بندانگشتی|235x235پیکسل|مظفرالدین شاه و اتابک]] |
| | پس از ترور ناصرالدین شاه در سال ۱۲۷۵، اتابک در سال ۱۲۸۰، صدراعظم مظفرالدین شاه شد و تا ۱۲۸۵، در این سمت باقی ماند. او با همراهی شاه در سفرهای پرهزینه به اروپا، استقراض از روسیه (مانند وام ۱۲ میلیون روبلی ۱۲۷۹ ش) را ترتیب داد. این وام‌ها برای تأمین هزینه‌های دربار بود، اما به افزایش نفوذ خارجی و بدهی کشور منجر شد. اتابک همچنین امتیازاتی مانند بانک استقراضی روس و قرارداد دارسی را برای اکتشاف نفت را اعطا کرد.<ref name=":5" /><ref name=":7">[https://eghtesadenergyonline.ir/228399/%D9%85%DB%8C%D8%B1%D8%B2%D8%A7-%D8%B9%D9%84%DB%8C%E2%80%8C%D8%A7%D8%B5%D8%BA%D8%B1-%D8%A7%D8%AA%D8%A7%D8%A8%DA%A9-%D8%A8%D9%86%DB%8C%D8%A7%D9%86%DA%AF%D8%B0%D8%A7%D8%B1-%D9%82%D8%B1%D8%A7%D8%B1%D8%AF/ میرزا علی‌اصغر اتابک، بنیانگذار قراردادهای نفتی ایران - اقتصاد انرژی آنلاین]</ref><ref name=":8">[https://dashboard.literaturelib.com/storage/img/db9Ev1599389927.pdf کتاب «مکاتبات و نامه‌های اتابک با مظفرالدین شاه»، به کوشش سعاد پیرا و علیرضا نیکنژاد]</ref> |
|
| |
|
| اکبر دانشورکار پس از اخذ دیپلم در رشته ریاضی و فیزیک در سال ۱۳۶۹، با رتبه ۳۷۸ در کنکور سراسری ۱۳۷۰ وارد رشته مهندسی عمران دانشگاه صنعتی خواجه نصیرالدین طوسی شد. او در این دانشگاه به دلیل توانایی‌های فنی‌اش مورد توجه اساتید قرار گرفت و در پروژه‌های تحقیقاتی مرتبط با بهینه‌سازی سازه‌ها مشارکت کرد. پس از فارغ‌التحصیلی در سال ۱۳۷۵، به‌عنوان مهندس عمران در پروژه‌های ساختمانی و نیروگاه‌های برق مشغول به کار شد و تا سال ۱۳۹۸ در این حوزه فعالیت داشت. با این حال، دو بار به دلیل مخالفت با فساد مالی و انتقاد از بستگان وزیر نیرو از کار اخراج شد، که این تجربیات دیدگاه انتقادی او را تقویت کرد.<ref name=":2" /><ref name=":12">[https://humanrightsinir.org/convicted-1184/ محکومیت ۸ متهم سیاسی به اعدام و حبس تعزیری - حقوق بشر در ایران]</ref><ref name=":3" /><ref name=":4" />
| | === تکفیر و تبعید === |
| | اعطای امتیازات خارجی و استقراض‌ها به نارضایتی شدید علما و مردم منجر شد. در سال ۱۳۲۱ ق، علمای عتبات، از جمله میرزای شیرازی، اتابک را به دلیل سیاست‌هایش تکفیر کردند. این تکفیر، همراه با فشارهای سیاسی، به برکناری موقت او در سال ۱۲۸۵ و تبعید به اروپا منجر شد. این دوره تبعید نشان‌دهنده کاهش نفوذ او در ایران بود، اما ارتباطاتش با دربار حفظ شد.<ref name=":4" /><ref name=":2" /><ref name=":9">کتاب «انقلاب مشروطه ایران»، تألیف عباس میرزا معزالسلطنه</ref> |
|
| |
|
| == فعالیت‌های مدنی == | | == نقش در انقلاب مشروطیت و استبداد صغیر == |
| اکبر دانشورکار از سال ۱۳۸۰ تا ۱۳۹۸، در چندین شرکت خصوصی و دولتی کار کرد و به دلیل تخصصش در طراحی سازه‌ها مورد توجه قرار گرفت. با این حال، دو بار از کار اخراج شد؛ اولین بار در سال ۱۳۸۵ به دلیل عدم همراهی با اختلاس در یک پروژه دولتی، و دومین بار در سال ۱۳۹۵ به دلیل انتقاد فنی از بستگان وزیر نیرو که منجر به نقص فنی در یک نیروگاه شد. این تجربیات، دیدگاه انتقادی او را نسبت به فساد در سیستم حکومتی تقویت کرد و او را به سمت فعالیت‌های مدنی سوق داد.<ref name=":0" /><ref name=":1" /><ref name=":2" />
| |
|
| |
|
| از سال ۱۳۹۸، با کاهش فرصت‌های شغلی، دانشورکار به‌عنوان پیک موتوری مشغول به کار شد تا هزینه‌های خانواده‌اش، شامل همسر و فرزند، را تأمین کند. در این دوره، او به عضویت گروه‌های غیررسمی حمایت از حقوق کارگران درآمد و در تجمعات مسالمت‌آمیز شرکت کرد. دانشورکار در پاییز ۱۴۰۱، در جریان اعتراضات سراسری، به‌عنوان یکی از فعالان محلی در تهران، بیانیه‌هایی در حمایت از کارگران منتشر کرد و در چهلم محسن شکاری حضور داشت که منجر به حمله نیروهای سرکوبگر و شکستن دندان‌هایش شد. | | === بازگشت و صدراعظمی محمدعلی شاه === |
| | در سال ۱۲۸۵ ش، پس از امضای فرمان مشروطیت توسط مظفرالدین شاه، علی‌اصغر خان اتابک از تبعید اروپا بازگشت و در سال ۱۲۸۶، توسط محمدعلی شاه به صدراعظمی منصوب شد. او کابینه‌ای با وزرای باتجربه تشکیل داد و تلاش کرد مشروطه را تعدیل کند تا قدرت دربار حفظ شود. این رویکرد او را در برابر مطبوعات مشروطه‌خواه مانند حبل‌المتین و روح‌القدس و انجمن‌های انقلابی قرار داد که او را به حمایت از استبداد متهم کردند. |
|
| |
|
| این فعالیت‌ها، به‌ویژه پس از اعتراضات سراسری، او را به چهره‌ای شناخته‌شده در میان فعالان تبدیل کرد و زمینه‌ساز بازداشت‌های بعدی‌اش شد. پیشینه و تحصیلات او نشان‌دهنده ترکیبی از تخصص فنی و تعهد اجتماعی است که راهش را به سمت مبارزه با ظلم و بی‌عدالتی باز کرد.<ref name=":6" /><ref name=":3" /><ref name=":4" />
| | === تلاش برای انحلال مجلس === |
| | اتابک در دوره صدراعظمی محمدعلی شاه، به دلیل مخالفت با برخی اصول مشروطه، مانند نظارت مجلس بر دربار، به تلاش برای محدود کردن مجلس متهم شد. او با حمایت محمدعلی شاه، سیاست‌هایی برای تقویت استبداد صغیر (۱۲۸۷–۱۲۸۸ ش) دنبال کرد، از جمله مذاکره با گروه‌های محافظه‌کار و دربار برای کاهش نفوذ مشروطه‌خواهان. این اقدامات او را به هدف اصلی انتقادات انقلابیون تبدیل کرد و به منفوریت بیشتر او دامن زد.<ref name=":3" /><ref name=":4" /><ref name=":6" /><ref name=":9" /> |
|
| |
|
| دانشورکار همچنین در شبکه‌های اجتماعی با نام شاهرخ، مطالب انتقادی درباره نقض حقوق بشر و فساد اقتصادی منتشر می‌کرد که این پست‌ها هزاران بازدیدکننده داشت. او در سال ۱۴۰۲، به همراه گروهی از زندانیان سیاسی دیگر، کمپینی برای لغو احکام اعدام راه‌اندازی کرد که فشارهای بیشتری بر او وارد کرد. این فعالیت‌های مدنی، که ریشه در تجربیات کاری و اجتماعی‌اش داشت، او را به هدف اصلی سرکوب نهادهای امنیتی تبدیل کرد و مسیر زندگی‌اش را به سمت مبارزه با بی‌عدالتی هدایت کرد.<ref name=":8" /><ref name=":6" /><ref name=":10" />
| | == روابط با دربار و دیپلماسی خارجی == |
| | [[پرونده:میرزا علی اصغر اتابک؛3.jpg|جایگزین=میرزا علی اصغر اتابک|بندانگشتی|265x265پیکسل|میرزا علی اصغر اتابک]] |
| | میرزا علی‌اصغر خان اتابک روابط نزدیکی با دربار قاجار، به‌ویژه ناصرالدین و مظفرالدین شاه، داشت. او با مکاتبات گسترده با مظفرالدین شاه، به‌ویژه در سفرهای خارجی، نقش کلیدی در تصمیم‌گیری‌های دربار ایفا کرد. نامه‌های او، که شامل توصیه‌های سیاسی و مالی بود، نشان‌دهنده نفوذش بر شاه و تلاش برای حفظ ثبات دربار در برابر فشارهای داخلی و خارجی است. این مکاتبات، که در کتاب سعاد پیرا و نیکنژاد گردآوری شده، مهارت او در مدیریت روابط درباری را برجسته می‌کند، هرچند برخی منابع این نزدیکی را نشانه انحصارطلبی او می‌دانند.<ref name=":1" /><ref name=":8" /> |
|
| |
|
| == دستگیری‌ها و اعتصاب غذا == | | === دیپلماسی خارجی === |
| اکبر دانشورکار سابقه‌ای طولانی از دستگیری‌های متعدد دارد که از دهه ۱۳۶۰ آغاز شده است. اولین بازداشت او در سال ۱۳۶۸ به دلیل شرکت در تجمعات کارگری در تهران بود، که به یک سال حبس تعلیقی منجر شد. با تشدید فعالیت‌هایش در دهه ۱۳۹۰، او در سال ۱۳۹۷ به دلیل سازمان‌دهی اعتصاب پیک‌های موتوری در تهران بازداشت شد و دو ماه در بازداشتگاه وزرا تحت بازجویی قرار گرفت. این بازداشت‌ها، هرچند موقت، نشان‌دهنده توجه نهادهای امنیتی به او بود.<ref name=":0" /><ref name=":1" />
| | اتابک در دیپلماسی خارجی، به‌ویژه با روسیه و انگلیس، فعال بود. او با مذاکره برای استقراض از روسیه (۱۲ میلیون روبل، ۱۲۷۹ ش) و اعطای امتیازاتی مانند بانک شاه و قرارداد دارسی به انگلیس، به تقویت مالی دربار کمک کرد. این سیاست‌ها، اگرچه به حفظ قدرت قاجار کمک کرد، به افزایش نفوذ خارجی و نارضایتی عمومی منجر شد. [[احمد کسروی]] او را به دلیل این امتیازات به خیانت به منافع ملی متهم می‌کند، اما برخی منابع او را سیاستمداری زیرک در مدیریت روابط بین‌المللی توصیف می‌کند.<ref name=":1" /><ref name=":7" /><ref name=":6" /> |
|
| |
|
| آخرین و جدی‌ترین بازداشت او در ۱۳ دی ۱۴۰۲ رخ داد، زمانی که در جریان چهلم محسن شکاری توسط نیروهای امنیتی در تهران دستگیر شد. در این حادثه، او مورد ضرب‌وشتم شدید قرار گرفت و دندان‌هایش شکست؛ سپس به بند ۲۰۹ زندان اوین منتقل شد. در بند ۲۰۹، او به همراه پنج زندانی دیگر (وحید بنی‌عامریان، بابک علیپور، محمد تقوی سنگدهی، پویا قبادی بیستونی، و ابوالحسن منتظر)، تحت فشارهای شدید قرار گرفت.<ref name=":2" /><ref name=":4" /><ref name=":17">[https://hengaw.net/fa/news/2025/08/article-57 انتقال گسترده زندانیان سیاسی به زندان اوین و جداسازی خشونت‌آمیز شش زندانی سیاسی محکوم به اعدام - سازمان حقوق بشری هه‌نگاو] 2</ref>
| | == ترور و پایان زندگی == |
| | [[پرونده:عباس آقا قاتل اتابک.jpg|جایگزین=عباس‌آقا تبریزی|بندانگشتی|255x255پیکسل|عباس‌آقا تبریزی]] |
| | علی‌اصغر خان اتابک در ۸ شهریور ۱۲۸۶ ش، مصادف با ۲۱ رجب ۱۳۲۵ ق، هنگام خروج از مجلس شورای ملی در تهران، توسط عباس آقا تبریزی، صراف و عضو فداییان مشروطه‌خواه تبریز، ترور شد. عباس آقا تبریزی متولد تبریز، حدود ۱۲۶۰ ش، از تجار و روشنفکران محلی تبریز بود که به دلیل فعالیت‌هایش در انجمن ایالتی تبریز و حمایت از مشروطه، به فداییان پیوسته بود. او به‌عنوان یک فعال سیاسی، در دوره استبداد صغیر به مبارزه مسلحانه علیه سیاست‌های اتابک و محمدعلی شاه پرداخت و انگیزه ترور او را پایان دادن به نفوذ اتابک در حمایت از استبداد و اعطای امتیازات خارجی می‌دانست. عباس آقا پس از شلیک به اتابک، خودکشی کرد. این رویداد به‌عنوان نقطه عطفی در تضعیف استبداد صغیر و حرکت به سوی فتح تهران (۱۲۸۸ ش) شناخته می‌شود.<ref name=":0" /><ref name=":4" /><ref name=":3" /> |
|
| |
|
| در زندان، اکبر دانشورکار برای اعتراض به شرایط غیرانسانی دست به اعتصاب غذا زد. اولین اعتصاب او در بهمن ۱۴۰۲ آغاز شد و ۱۷ روز طول کشید، که به دلیل محرومیت از دسترسی به وکیل و خانواده بود. این اعتصاب با کاهش شدید وزن و مشکلات تنفسی برای او همراه بود. بهداری زندان از ارائه مراقبت‌های پزشکی کافی خودداری کرد و این وضعیت سلامت او را به خطر انداخت. اعتصاب غذا، که با حمایت فعالان حقوق بشر همراه شد، توجه بیشتری به پرونده او جلب کرد، اما فشارهای روانی بر او افزایش یافت.<ref name=":13">[https://bazdashtshodegan.com/%D9%BE%D8%AF%D8%B1-%D8%AF%D8%B1-%D8%A8%D8%B3%D8%AA%D8%B1-%D8%A8%DB%8C%D9%85%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D9%81%D8%B1%DB%8C%D8%A7%D8%AF-%D9%85%DB%8C%D8%B2%D9%86%D8%AF-%D8%A7%D8%B9%D8%AF%D8%A7%D9%85/ پدر در بستر بیماری فریاد می‌زند: اعدام فرزندم را متوقف کنید - صدای بازداشت‌شدگان] 2</ref><ref name=":12" /><ref name=":5" />
| | جسد اتابک به قم انتقال داده شد و مقبره او در قسمت زنانه حرم حضرت معصومه (س) قرار دارد. |
|
| |
|
| در تیر ۱۴۰۳، دانشورکار بار دیگر اعتصاب غذا کرد، این بار برای اعتراض به انتقال اجباری به زندان قزلحصار که با مقاومت او و دیگر زندانیان مواجه شد. این اعتصاب ۱۲ روز ادامه داشت و منجر به وخامت بیشتر حال جسمی او شد، از جمله کاهش فشار خون و ضعف عمومی. این اقدامات اعتراضی، که ریشه در دفاع از حقوق خود و دیگر زندانیان داشت، نشان‌دهنده عزم او برای مقابله با شرایط غیرانسانی زندان بود.<ref name=":5" /><ref name=":11" /><ref name=":6" />
| | === پیامدها === |
| | ترور اتابک به پایان صدراعظمی او و تضعیف موقعیت محمدعلی شاه منجر شد. این اقدام، روحیه مشروطه‌خواهان را تقویت کرد و به احیای مشروطیت در سال ۱۲۸۸، کمک نمود. با این حال، برخی منابع این ترور را نتیجه رقابت‌های سیاسی و نفرت عمومی از سیاست‌های اتابک می‌دانند، که او را به نمادی از فساد قاجار تبدیل کرده بود.<ref name=":1" /><ref name=":6" /> |
|
| |
|
| == شکنجه و زندان == | | == میراث == |
| اکبر دانشورکار پس از انتقال به بند ۲۰۹ زندان اوین در ۱۳ دی ۱۴۰۲، با شرایطی غیرانسانی و گزارش‌های تأییدشده از شکنجه مواجه شد. بر اساس گزارش‌های سازمان حقوق بشری هه‌نگاو، آقای دانشورکار در روزهای اولیه بازداشت تحت ضرب‌وشتم شدید با باتوم و مشت قرار گرفت و برای چندین روز از خواب محروم شد تا به اعتراف اجباری تن بدهد. مأموران امنیتی با استفاده از روش‌هایی مانند تهدید به آزار خانواده‌اش و قرار دادن او در سلول‌های سرد و تاریک، فشار روانی را افزایش دادند. این شکنجه‌ها به‌ویژه پس از انتقال به سلول انفرادی تشدید شد، جایی که او به مدت ۴۵ روز بدون دسترسی به نور طبیعی یا تهویه مناسب نگهداری شد.<ref name=":0" /><ref name=":3" /><ref name=":4" /><ref name=":12" />
| |
|
| |
|
| خانواده دانشورکار در مصاحبه با مانیتورینگ حقوق بشر ایران اعلام کردند که او از مشکلات جسمی جدی، از جمله آسیب به ستون فقرات و خونریزی داخلی، رنج می‌برد که ناشی از ضرب‌وشتم‌های مکرر بوده است. در بهار ۱۴۰۳، تصاویر مخفیانه‌ای از آثار کبودی و زخم‌های عمیق روی بدن او توسط دیگر زندانیان منتشر شد که موجی از خشم عمومی را برانگیخت. به‌رغم درخواست‌های مکرر خانواده، بهداری زندان از ارائه دارو یا معاینه تخصصی خودداری کرد و وضعیت سلامتی او وخیم‌تر شد.<ref name=":11" /><ref name=":13" /><ref name=":5" />
| | === تأثیر بر سیاست قاجار === |
| | علی‌اصغر خان اتابک با صدراعظمی طولانی در دوره سه پادشاه قاجار (ناصرالدین، مظفرالدین، و محمدعلی شاه)، تأثیر عمیقی بر سیاست ایران گذاشت. او با مدیریت بحران‌های مالی و دیپلماتیک، ثبات دربار را حفظ کرد، اما اعطای امتیازات خارجی مانند رژی تنباکو، بانک استقراضی روس، و قرداد دارسی به افزایش نفوذ خارجی و تضعیف اقتصاد ملی منجر شد. این سیاست‌ها به نارضایتی عمومی و جنبش‌های اعتراضی، مانند جنبش تنباکو و مشروطیت، دامن زدند.<ref name=":4" /><ref name=":7" /><ref name=":9" /> |
|
| |
|
| شرایط زندان اوین برای اکبر دانشورکار به شدت دشوار توصیف شده است. او در بند ۴ این زندان، که به دلیل شلوغی و فقدان امکانات بهداشتی معروف است، نگهداری می‌شود. در تلاشی برای انتقال او به زندان قزلحصار در فروردین ۱۴۰۴، دانشورکار و دیگر زندانیان با مقاومت مسالمت‌آمیز این اقدام را خنثی کردند، اما این مقاومت با تهدیدهای بیشتر همراه بود. این شرایط، که نقض آشکار کنوانسیون‌های حقوق بشر تلقی می‌شود، نشان‌دهنده شدت سرکوب علیه او بوده است.<ref name=":7" /><ref name=":5" />
| | === جایگاه در تاریخ ایران === |
| | | ترور اتابک در سال ۱۲۸۶، به تضعیف استبداد صغیر و احیای مشروطیت کمک کرد، اما او به‌عنوان نمادی از فساد و انحصارطلبی قاجار در تاریخ ایران شناخته می‌شود. برخی منابع، مانند احمد کسروی، او را سیاستمداری زیرک اما خیانتکار به منافع ملی توصیف می‌کنند که با اعطای امتیازات خارجی، به سقوط تدریجی قاجار کمک کرد. میراث او در تاریخ ایران به‌عنوان چهره‌ای پیچیده و منفور ماندگار است.<ref name=":3" /><ref name=":6" /><ref name=":7" /> |
| == اتهامات و پروسه دادگاهی == | |
| اکبر دانشورکار با اتهامات متعددی در طول بازداشت‌هایش مواجه شد که هر بار با شدت بیشتری پیگیری شدند. پس از بازداشت در ۱۳ دی ۱۴۰۲، او به اتهاماتی نظیر «بغی» (قیام مسلحانه علیه نظام)، «اجتماع و تبانی علیه امنیت ملی»، و «تشکیل گروه‌های غیرقانونی» متهم شد. این اتهامات عمدتاً بر اساس فعالیت‌های مدنی او، از جمله سازمان‌دهی تجمعات کارگری و انتشار مطالب انتقادی در شبکه‌های اجتماعی، استوار بود. مقامات امنیتی مدعی شدند که او با گروه‌های مخالف، از جمله سازمان مجاهدین خلق ایران، همکاری داشته، ادعایی که دانشورکار در نامهای از زندان آن را رد کرد و آن را نتیجه «اعترافات اجباری» دانست.<ref name=":0" /><ref name=":2" /><ref name=":13" />
| |
| | |
| محاکمه او در شعبه ۲۶ دادگاه انقلاب تهران به ریاست قاضی ایمان افشاری برگزار شد و در ۱۰ آذر ۱۴۰۳ به پایان رسید. این جلسات به‌صورت غیرعلنی انجام شد و تنها ۱۰ دقیقه طول کشید، که انتقادات گسترده‌ای را به دنبال داشت. مطابق گزارش‌ها، مدارک ارائه‌شده در دادگاه، از جمله فایل‌های صوتی و اسناد، فاقد اعتبار قانونی بودند و صرفاً بر اساس اعترافاتی بود که تحت فشار و شکنجه اخذ شده بود. دانشورکار از حضور وکیل مستقل محروم بود و خانواده‌اش نیز اجازه حضور در دادگاه را نیافتند.<ref name=":12" /><ref name=":3" /><ref name=":11" /><ref name=":4" />
| |
| | |
| === صدور حکم اعدام ===
| |
| نتیجه این محاکمه، صدور حکم اعدام به همراه ۵ سال حبس برای «تبانی علیه امنیت ملی» و ۱۰ سال حبس برای «تشکیل گروه‌های غیرقانونی» بود. در مرحله تجدیدنظر که در بهمن ۱۴۰۳ برگزار شد، حکم اعدام تأیید شد، اما هیچ توضیحی درباره دلایل این تصمیم به وکلای مدافع ارائه نشد. فعالان حقوق بشر این روند را نمونه‌ای از استفاده ابزاری از سیستم قضایی برای سرکوب مخالفان سیاسی دانستند. این اتهامات و محاکمه ناعادلانه، پایه‌ای برای اعتراضات بعدی و جلب توجه بین‌المللی به پرونده او شد.<ref name=":7" /><ref name=":6" />
| |
| | |
| == واکنش‌های بین‌المللی و مواضع حقوق بشری ==
| |
| [[پرونده:اکبر دانشورکار؛2.jpg|جایگزین=بیانیه سازمان عفو بین‌الملل برای ۵ زندانی محکوم به اعدام|بندانگشتی|260x260پیکسل|بیانیه سازمان عفو بین‌الملل برای ۵ زندانی محکوم به اعدام]]
| |
| حکم اعدام اکبر دانشورکار موجی از واکنش‌های بین‌المللی و مواضع قاطع ارگانهای حقوق بشری را به دنبال داشت. سازمان عفو بین‌الملل در بیانیه‌ای مورخ ۲۳ ژانویه ۲۰۲۵، خطر قریب‌الوقوع اعدام او و پنج زندانی دیگر را اعلام کرد و خواستار توقف فوری برنامه‌های اعدام، لغو احکام، و آزادی آنها شد. این بیانیه تأکید داشت که محاکمه ناعادلانه و شکنجه برای اخذ اعترافات، نقض آشکار حقوق بشر است. همچنین، دیده‌بان حقوق بشر و شورای حقوق بشر سازمان ملل از دولت ایران خواستند تا ادعاهای شکنجه را بررسی کرده و دسترسی به وکیل و خانواده را فراهم کند.<ref name=":6" /><ref name=":9" />
| |
| | |
| پارلمان فلامان بلژیک در اقدامی فوری، قطعنامه‌ای در فوریه ۲۰۲۵ تصویب کرد که اجرای احکام اعدام، از جمله حکم اعدام اکبر دانشورکار، را محکوم کرد و از جامعه جهانی خواست برای نجات جان این زندانیان اقدام کند. این قطعنامه، به‌عنوان نمادی از فشار بین‌المللی، توجه رسانه‌ها را به وضعیت او جلب کرد. همچنین، ۳۰۹ کارشناس بین‌المللی در نامهای به سازمان ملل، خواستار دخالت فوری برای جلوگیری از موج اعدام‌ها در ایران شدند و پرونده دانشورکار را نمونه‌ای از سرکوب سیاسی دانستند. انجمن‌ها و شخصیتهای سیاسی نیز با ارسال نامهای، از رژیم ایران خواستند تا از اجرای احکام خودداری کند.<ref name=":7" /><ref name=":9" /><ref name=":8" />
| |
| | |
| در داخل ایران، سازمان حقوق بشر ایران خواستار لغو حکم اعدام شش زندانی سیاسی، از جمله دانشورکار، شد و آن را نقض حقوق بشر خواند. کانون حقوق بشر ایران نیز با انتشار گزارش‌هایی، شرایط زندان اوین و شکنجه‌ها را مستند کرد و از سازمان ملل خواست فشار بر رژیم ایران را افزایش دهد. سازمان حقوق بشری هه‌نگاو این حکم را بخشی از سرکوب سیستماتیک مخالفان دانست و مداخله فوری جامعه‌ی جهانی را خواستار شد. همچنین رسانه‌هایی آزاد با پوشش گسترده، توجه جهانی را به این پرونده معطوف کردند.<ref name=":2" /><ref name=":14">[https://iranhrs.org/%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%88%D8%A7%D8%AF%D9%87%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%B2%D9%86%D8%AF%D8%A7%D9%86%DB%8C%D8%A7%D9%86-%D8%B3%DB%8C%D8%A7%D8%B3%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D9%85%D9%82%D8%A7%D8%A8%D9%84-%D8%B2/ تجمع خانواده زندانیان سیاسی محکوم به اعدام در مقابل زندان اوین - کانون حقوق بشر ایران] 2</ref><ref name=":3" /><ref name=":4" /> | |
| | |
| === اطلاعیه شورای ملی مقاومت ===
| |
| شورای ملی مقاومت ایران، نیز با صدور اطلاعیه‌ای حکم اعدام اکبر دانشورکار و ۵ زندانی سیاسی هوادار مجاهدین خلق دیکر را محکوم کرد و ارگانهای بین‌مللی و جامعه‌ی جهانی خواستار اقدام فوری برای نجات جان آنها و آزادی همه‌ی زندانیان سیاسی شد. در این اطلاعیه آمده است:<blockquote>«قضاییه جلادان ۶ زندانی سیاسی، ابوالحسن منتظر، پویا قبادی، وحید بنی‌عامریان، بابک علیپور، علی‌اکبر دانشور کار و محمد تقوی را پس از ماهها بازجویی و شکنجه به اتهام «عضویت در سازمان مجاهدین خلق ایران»، «اجتماع و تبانی برضد امنیت»، «قیام مسلحانه در برابر حکومت»، «تشکیل دسته یا جمعیت با هدف برهم زدن امنیت کشور»، «تخریب اموال عمومی با استفاده از سلاح لانچر»، به اعدام محکوم کرد. این احکام جنایتکارانه توسط قاضی جنایتکار ایمان افشاری رئیس بیدادگاه ضدانقلاب شعبه ۲۶ تهران صادر شد. همین بیدادگاه مجتبی و علی تقوی برادران محمد تقوی را به زندان و تبعید محکوم کرد.
| |
| | |
| ابوالحسن منتظر ۶۵ ساله، لیسانسیه معماری از زندانیان سیاسی دهه ۶۰ است و در سال‌های ۹۷ و ۹۹ نیز چند بار دستگیر و زندانی شده است. وی آخرین بار در دی ۱۴۰۲ دستگیرشده و از بیماریهای قلبی، ریوی، کلیه و آرتروز رنج می‌برد.
| |
| | |
| پویا قبادی ۳۲ ساله، مهندس برق در اسفند ۱۴۰۲دستگیر شد. او قبلاً نیز دو بار دستگیرشده است.
| |
| | |
| وحید بنی عامریان، ۳۲ ساله، فوق‌لیسانس مدیریت در دی ۱۴۰۲ دستگیر شد. او از سال ۹۶ در چند نوبت دستگیری جمعاً چهار سال زندانی بوده است.
| |
| | |
| بابک علیپور ۳۳ ساله، لیسانسیه حقوق در دی ۱۴۰۲ دستگیر شد. او پیش از این در آبان ۹۷، در رشت دستگیر و ۴ سال در زندان بود.
| |
| | |
| علی‌اکبر دانشور کار ۵۷ ساله مهندس عمران در دی ۱۴۰۲دستگیر شد.
| |
| | |
| محمد تقوی ۵۸ ساله از زندانیان سیاسی دهه ۶۰ و ۷۰ است. پیش از این نیز او در سال ۱۳۹۹ دستگیر و سه سال به اتهام ارتباط با سازمان مجاهدین در زندان به‌سر برده بود.
| |
| | |
| مجتبی و علی تقوی صرفاً به‌خاطر این‌که برادران محمد تقوی هستند به زندان و تبعید محکوم شده‌اند.
| |
| | |
| خامنه‌ای جنایتکار بیهوده تلاش می‌کند با اعدام فرزندان مردم ایران مانع از قیام خلق و سرنگونی نظام منحوس ولایت فقیه شود. اما جوانان شورشگر زمین را در زیرپایش به لرزه درخواهند آورد.
| |
| | |
| مقاومت ایران شورای امنیت، کمیسرعالی و شورای حقوق‌بشر و دیگر ارگانهای ذیربط ملل متحد و همچنین اتحادیه اروپا و کشورهای عضو را به اقدام فوری برای نجات جان این زندانیان و آزادی عموم زندانیان سیاسی فرامی‌خواند.
| |
| | |
| '''دبیرخانه شورای ملی مقاومت ایران'''
| |
| | |
| '''۱۰ آذر۱۴۰۳ (۳۰نوامبر۲۰۲۴)»'''<ref>[https://news.mojahedin.org/i/%D9%85%D8%AD%DA%A9%D9%88%D9%85%DB%8C%D8%AA-%D8%AC%D9%86%D8%A7%DB%8C%D8%AA%DA%A9%D8%A7%D8%B1%D8%A7%D9%86%D9%87-%DB%B6-%D8%B2%D9%86%D8%AF%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%B3%DB%8C%D8%A7%D8%B3%DB%8C-%D8%A7%D8%B9%D8%AF%D8%A7%D9%85-%D8%A7%D8%AA%D9%87%D8%A7%D9%85-%D8%B9%D8%B6%D9%88%DB%8C%D8%AA-%D8%B3%D8%A7%D8%B2%D9%85%D8%A7%D9%86-%D9%85%D8%AC%D8%A7%D9%87%D8%AF%DB%8C%D9%86-%D8%AE%D9%84%D9%82-%D9%82%DB%8C%D8%A7%D9%85-%D9%85%D8%B3%D9%84%D8%AD%D8%A7%D9%86%D9%87 محکومیت جنایتکارانه ۶زندانی سیاسی به اعدام به اتهام عضویت در سازمان مجاهدین خلق و قیام مسلحانه - سازمان مجاهدین خلق] 2</ref></blockquote>
| |
| | |
| == بلاتکلیفی و بی‌خبری خانواده ==
| |
| پس از صدور حکم اعدام اکبر دانشورکار در ۱۰ آذر ۱۴۰۳، او وارد دوره‌ای از بلاتکلیفی طولانی‌مدت شد که همچنان ادامه دارد. تا اوت ۲۰۲۵، هیچ تاریخ مشخصی برای اجرای حکم اعلام نشده و آقای دانشورکار در بند ۴ زندان اوین در شرایط نامعلوم نگهداری می‌شود. این بلاتکلیفی، که بیش از هشت ماه (تا تاریخ ۳۰ خرداد ۱۴۰۴) به طول انجامیده، فشار روانی شدیدی بر او و خانواده‌اش وارد کرده است. مقامات زندان از ارائه هرگونه اطلاعات به وکیل یا خانواده خودداری می‌کنند و حتی از انتقال نامه‌های او به بیرون جلوگیری می‌شود.<ref name=":0" /><ref name=":11" /><ref name=":12" />
| |
| | |
| خانواده دانشورکار با بی‌خبری مطلق از وضعیت او دست‌وپنجه نرم می‌کنند. پدرش، که به دلیل بیماری قلبی در بستر افتاده، در مصاحبه‌ای با صدای بازداشت‌شدگان فریاد زد: «اعدام فرزندم را متوقف کنید» و از نهادهای بین‌المللی کمک خواست. مادر او نیز بارها به زندان اوین مراجعه کرده، اما مأموران از ملاقات حضوری یا حتی تماس تلفنی ممانعت کرده‌اند. این بی‌خبری، که از دی ۱۴۰۲ آغاز شده، سلامت روانی خانواده را به خطر انداخته و آنها را در وضعیت دشواری قرار داده است.<ref name=":13" /><ref name=":5" /><ref name=":4" />
| |
| | |
| === تجمعات اعتراضی ===
| |
| [[پرونده:تجمع اعتراضی خانواده‌های زندانیان سیاسی،اوین.jpg|جایگزین=تجمع اعتراضی خانواده اکبر دانشورکار و خانواده‌های زندانیان سیاسی محکوم به اعدام در مقابل زندان اوین|بندانگشتی|272x272پیکسل|تجمع اعتراضی خانواده اکبر دانشورکار و خانواده‌های زندانیان سیاسی محکوم به اعدام در مقابل زندان اوین]]
| |
| خانواده اکبر دانشورکار و حامیانش در واکنش به بلاتکلیفی و بی‌خبری از وضعیت او، دست به برگزاری تجمعات اعتراضی متعدد زده‌اند. اولین تجمع در ۵ فوریه ۲۰۲۵ (۱۶ بهمن ۱۴۰۳) در مقابل زندان اوین برگزار شد، که با حضور مادر، همسر، و جمعی از فعالان حقوق بشر همراه بود. این گردهمایی با شعارهایی مانند «آزادی شاهرخ» و «نه به اعدام» برگزار شد و شرکت‌کنندگان پلاکاردهایی با تصاویر آقای دانشورکار و مطالبی درباره نقض حقوقش به دست داشتند. نیروهای امنیتی با استفاده از گاز اشک‌آور و بازداشت موقت برخی معترضان، از جمله همسر او، این تجمع را سرکوب کردند.<ref name=":14" /><ref name=":3" /><ref>[https://ir.voanews.com/a/six-political-prisoners-sentenced-to-execution-in-iran/7882512.html صدور احکام اعدام برای ۶ زندانی سیاسی در اوین - صدای آمریکا]</ref>
| |
| | |
| تجمعات بعدی در شهرهای دیگر نیز گسترش یافت. در ۱۲ فوریه ۲۰۲۵ (۲۳ بهمن ۱۴۰۳)، خانواده و حامیان اکبر دانشورکار در سنقر تجمع کردند و با خواندن بیانیه‌ای، خواستار لغو حکم اعدام و دسترسی به دانشورکار شدند. این اقدام با حضور گسترده‌تر، از جمله کارگران و دانشجویان، همراه بود، اما با مداخله [[نیروی انتظامی جمهوری اسلامی|نیروهای انتظامی]] و تهدید به استفاده از زور متوقف شد. در رشت نیز در ۱۹ فوریه ۲۰۲۵ (۳۰ بهمن ۱۴۰۳)، تجمعی با حضور فعالان محلی برگزار شد که با پخش اعلامیه‌هایی درباره وضعیت آقای دانشورکار، توجه عمومی را جلب کرد.<ref name=":11" /><ref name=":4" /><ref name=":8" />
| |
| | |
| فعالان حقوق بشر با راه‌اندازی کمپین‌هایی مانند #Save6Lives و #نه_به_اعدام در شبکه‌های اجتماعی، از این تجمعات حمایت کردند. در ۲۵ فوریه ۲۰۲۵ (۶ اسفند ۱۴۰۳)، خانواده بار دیگر در مقابل زندان اوین تجمع کرد و با ارسال نامهای به سازمان ملل، خواستار اعزام هیئتی برای بررسی وضعیت زندانیان شد، اما تاکنون پاسخی دریافت نکرده‌اند. این تلاش‌ها، که با مقاومت شدید مقامات مواجه شده، نشان‌دهنده عزم خانواده و حامیان برای جلب توجه جهانی به وضعیت دانشورکار است.<ref name=":9" /><ref name=":12" /><ref name=":7" />
| |
| | |
| == جداسازی زندانیان محکوم به اعدام و وضعیت کنونی ==
| |
| [[پرونده:هشدار ارگانهای حقوق بشری.jpg|جایگزین=هشدار سازمانهای حقوق بشری نسبت به خطر اعدام ۵ زندانی سیاسی محکوم به اعدام|بندانگشتی|281x281پیکسل|هشدار سازمانهای حقوق بشری نسبت به خطر اعدام ۵ زندانی سیاسی محکوم به اعدام]]
| |
| [[حمله ۱۳ژوئن اسرائیل به ایران|در جنگ ۱۲ روزه اسرائیل و ایران]]، در اوایل تیرماه ورودی [[زندان اوین]] مورد اصابت جنگنده‌های اسرائیل قرار گرفت که پس از آن بسیاری از زندانیان سیاسی را به [[زندان فشافویه]] منتقل کردند. در تاریخ جمعه ۱۷ مرداد ۱۴۰۴، مقامات زندان اوین هنگام بازگرداندن زندانیان سیاسی از [[زندان فشافویه]] به زندان اوین، اقدام به جداسازی زندانیان سیاسی محکوم به اعدام کردند. بر اساس گزارش سازمان حقوق بشری هه‌نگاو، این عمل با زور و ضرب‌وشتم شدید همراه بود و شش زندانی، از جمله اکبر دانشورکار، بابک علیپور، پویا قبادی بیستونی، محمد تقوی سنگدهی، وحید بنی‌عامریان، و ابوالحسن منتظر، به مکان نامعلوم یا زندان قزلحصار منتقل شدند. گزارش مانیتورینگ حقوق بشر ایران تأیید می‌کند که پنج نفر از این زندانیان، از جمله دانشورکار، با استفاده از خشونت فیزیکی و تهدید به اسلحه از دیگر زندانیان جدا شدند و به زندان قزلحصار منتقل شدند، اقدامی که با مقاومت آنها و اعتراضات داخل زندان مواجه شد. پیش از این نیز رژیم ایران تلاش کرده بود که زندانیان سیاسی محکوم به اعدام را از زندان اوین به زندان قزلحصار منتقل کند، زندانی که معمولاً برای اجرای حکم اعدام است. این جداسازی‌ها که با هدف افزایش فشار بر زندانیان سیاسی انجام شد، منجر به مجروح شدن برخی از آنها گردید، اما جزئیات بیشتری درباره محل دقیق یا شرایط نگهداری آنها ارائه نشده است.<ref name=":17" /><ref name=":15" />
| |
| | |
| وضعیت کنونی اکبر دانشورکار پس از این انتقال همچنان نامعلوم است. خانواده او از زمان جداسازی در ۱۷ مرداد، هیچ اطلاعی از وضعیت او دریافت نکرده‌اند و وکلایش نیز از دسترسی به او محروم مانده‌اند. گزارش‌ها حاکی از آن است که انتقال به قزلحصار با هدف انزوای بیشتر و آماده‌سازی برای اجرای احتمالی احکام اعدام صورت گرفته، که نگرانی‌ها را درباره سلامت جسمی و روانی او تشدید کرده است. فعالان حقوق بشر این اقدام را نقض حقوق زندانیان و تلاشی برای سرکوب بیشتر می‌دانند و خواستار نظارت بین‌المللی بر وضعیت او شده‌اند.<ref name=":15" /><ref name=":6" />
| |
| | |
| === اطلاعیه شورای ملی مقاومت ===
| |
| [[شورای ملی مقاومت ایران]] با صدور اطلاعیه‌ای از کمیسرعالی و شورای حقوق‌بشر و [[گزارشگر ویژه حقوق بشر|گزارشگر ویژه]] و سازمانهای بین‌المللی مدافع حقوق‌بشر خواستار اقدام فوری برای نجات جان اکبر دانشورکار و ۴ زندانی سیاسی دیگر شد. در این اطلاعیه آمده است:<blockquote>«جدا کردن ۵ زندانی سیاسی محکوم به اعدام با اتهام عضویت در سازمان مجاهدین
| |
| | |
| گفته می‌شود آنها به زندان قزلحصار محل اجرای احکام اعدام برده شده‌اند
| |
| | |
| فراخوان بین‌المللی به اقدام فوری برای اطلاع از وضعیت این زندانیان و نجات جان آنها
| |
| | |
| دژخیمان [[سید علی خامنه ای|خامنه‌ای]] بامداد جمعه ۱۷ مرداد ۱۴۰۴ زندانیان سیاسی را که اوایل تیرماه از اوین به فشافویه منتقل کرده بودند به زندان اوین برگرداندند. اما ۵ زندانی سیاسی محکوم به اعدام وحید بنی عامریان، [[پویا قبادی]]، شاهرخ دانشور کار، محمد تقوی و [[بابک علیپور]] را با ضرب‌وشتم از سایر زندانیان جدا کرده و به مکان نامعلوم منتقل کردند. گفته می‌شود آنان به زندان قزلحصار برده شده‌اند، زندانی که محل اجرای احکام اعدام است.
| |
| | |
| این زندانیان در آذر ۱۴۰۳ به اتهام «عضویت در سازمان مجاهدین خلق ایران»، «اجتماع و تبانی برضد امنیت»، «قیام مسلحانه در برابر حکومت»، توسط شعبه ۲۶ بیدادگاه ضدانقلاب تهران به ریاست دژخیم «[[ایمان افشاری]]» به اعدام محکوم شده بودند.
| |
| | |
| بابک علیپور ۳۴ ساله، لیسانسیه حقوق در دی ۱۴۰۲ دستگیر شد. او پیش از این در آبان ۹۷، در رشت دستگیر و ۴ سال در زندان بود.
| |
| | |
| پویا قبادی ۳۳ ساله، مهندس برق در اسفند ۱۴۰۲دستگیر شد. او قبلاً دو بار دستگیرشده است.
| |
| | |
| شاهرخ دانشور کار ۵۸ ساله مهندس عمران در دی ۱۴۰۲دستگیر شد.
| |
| | |
| محمد تقوی ۵۹ ساله از زندانیان سیاسی در دهه ۶۰ و ۷۰ است. او در سال ۱۳۹۹ دستگیر و سه سال به اتهام ارتباط با سازمان مجاهدین در زندان بود. .
| |
| | |
| وحید بنی عامریان، ۳۳ ساله، فوق‌لیسانس مدیریت در دی ۱۴۰۲ دستگیر شد. او از سال ۹۶ در چند نوبت دستگیری مجموعاً چهار سال زندانی بوده است.
| |
| | |
| مقاومت ایران، کمیسرعالی و شورای حقوق‌بشر و گزارشگر ویژه و سازمانهای بین‌المللی مدافع حقوق‌بشر را به اقدام فوری برای اطلاع از وضعیت این ۵ زندانی و نجات جان آنان که در معرض اعدام قرار دارند، فرامی‌خواند. اطلاع از وضعیت همه زندانیان انتقالی و آنچه در جریان انتقال بر سر آنها آمده ضروری است.
| |
| | |
| دبیرخانه شورای ملی مقاومت ایران
| |
| | |
| ۱۷ مرداد ۱۴۰۴ (۸ اوت ۲۰۲۵).»<ref name=":16" /></blockquote>
| |
|
| |
|
| == منابع == | | == منابع == |
میرزا علی‌اصغر خان اتابک میرزا علی‌اصغر خان اتابک اعظم، صدراعظم دوره قاجار |
| شناسنامه |
|---|
| زادروز | ۱۶ بهمن ۱۲۳۶ ه.ش |
|---|
| زادگاه | تهران، |
|---|
| تاریخ مرگ | ۸ شهریور ۱۲۸۶ ه.ش |
|---|
| محل مرگ | تهران، |
|---|
| تحصیلات | ادبیات فارسی، عربی، و زبان فرانسه نزد معلمان خصوصی |
|---|
| اطلاعات سیاسی |
|---|
| حزب سیاسی | وابسته به دربار قاجار |
|---|
| سمت | صدراعظم ناصرالدین شاه، مظفرالدین شاه، محمدعلی شاه |
|---|
| سمت‌های پیشین | وزیر دربار، مسئول بیوتات سلطنتی، ضرابخانه، و گمرکات |
|---|
| فعالیت‌ها | اعطای امتیاز رژی تنباکو (۱۲۷۰ ش)، بانک استقراضی روس، قرارداد دارسی (۱۲۸۰ ش) |
|---|
|
میرزا علی‌اصغر خان اتابک اعظم، (امین‌السلطان) (متولد ۱۶ بهمن ۱۲۳۶، تهران – درگذشته ۸ شهریور ۱۲۸۶ ش) صدراعظم سه پادشاه قاجار ناصرالدین شاه، مظفرالدین شاه، و محمدعلی شاه، یکی از تأثیرگذارترین و منفورترین چهره‌های سیاسی ایران در دوره قاجار بود. او در تهران در خانواده‌ای گرجی‌تبار متولد شد و از ۱۵ سالگی در دربار ناصرالدین شاه خدمت کرد. در ۱۲۶۵، صدراعظم شد و با اعطای امتیازات بزرگ رژی تنباکو، بانک شاه، و امتیازات تجاری به انگلیس و بلژیک، به نفوذ خارجی دامن زد، که به جنبش تنباکو و تکفیر او توسط علما منجر شد. در دوره مظفرالدین شاه، با استقراض از روسیه و اعطای امتیازاتی مانند قرارداد دارسی منفوریتش افزایش یافت و به تبعید موقت به اروپا رفت. (قرارداد دارسی، منعقدشده در ۱۹۰۱ برابر با ۱۲۸۰ خورشیدی برای مدت شصت سال، امتیازی بود که به موجب آن ویلیام ناکس دارسی حق انحصاری برای جستجو و بهره‌برداری از نفت، گاز طبیعی، آسفالت و اوزوکریت را در سه چهارم مساحت کشور، مناطقی به وسعت ۱٬۲۴۲٬۰۰۰ کیلومتر مربع دریافت کرد). در سال ۱۳۲۵ ق، محمدعلی شاه او را به صدراعظمی فراخواند، اما به دلیل حمایت از استبداد صغیر و تلاش برای تعدیل مشروطه، مورد انتقاد شدید مطبوعات و مشروطه‌خواهان قرار گرفت. اتابک در ۸ شهریور ۱۲۸۶، توسط عباس آقا تبریزی در برابر مجلس ترور شد، که به فتح تهران و احیای مشروطیت کمک کرد. او با ثروت عظیم از امتیازات، باغ‌ها و عمارت‌هایی در یوسف‌آباد و قیطریه ساخت. مهارت سیاسی او در حفظ ثبات دربار و مدیریت بحران‌های مالی ستایش شده، اما اعطای امتیازات خارجی، انحصارطلبی، و نقش در استبداد صغیر او را به نمادی از فساد قاجار تبدیل کرد. میراث اتابک در تاریخ ایران به‌عنوان سیاستمداری پیچیده و منفور، با تأثیرات مثبت و منفی بر سیاست و اقتصاد، ماندگار است.[۱][۲][۳][۴][۵][۶][۷][۸]
زندگی شخصی و خانوادگی
میرزا علی‌اصغر خان اتابک در ۱۶ بهمن ۱۲۳۶ ش، در تهران متولد شد. او فرزند ابراهیم خان امین‌السلطان، صدراعظم ناصرالدین شاه، و از خانواده‌ای گرجی‌تبار بود که پس از شورش علیه روس‌ها به ایران مهاجرت کرده بودند. او در محیطی ثروتمند و بانفوذ پرورش یافت و از کودکی با دربار قاجار آشنا شد.
میرزا علی‌اصغر خان اتابک با خانم اعظم ازدواج کرد و صاحب چندین فرزند شد. نام فرزندان او قدس‌اعظم (همسر شجاع‌السلطنه)، فخراعظم (همسر اسکندرخان خازن‌الممالک)، نوش‌آفرین اعظم‌السلطنه (همسر معیری، که بعداً جدا شد)، محترم اعظم، و افتخار اعظم (همسر صارم‌الدوله) بودند. فرزندانش در دوره پهلوی نامهای خانوادگی اتابکی، گرجی، و صدری را برگزیدند. خانواده اتابک به دلیل ثروت و نفوذ سیاسی، جایگاه اجتماعی بالایی در دوره قاجار داشتند.[۱][۶][۳]
ثروت و املاک
میرزا علی‌اصغر خان اتابک با درآمدهای حاصل از امتیازات خارجی و مدیریت مشاغل درباری مانند بیوتات سلطنتی و گمرکات، ثروت عظیمی جمع‌آوری کرد. او باغ و عمارتی در یوسف‌آباد تهران معروف به پارک اتابک، که بعداً به سفارت روسیه تبدیل شد و همچنین باغی در قیطریه (اکنون پارک قیطریه) ساخت. تاریخنگاران این املاک را نمادی از تجمل و فساد مالی او می‌دانند، اما مهارتش در مدیریت منابع مالی دربار را نیز برجسته می‌کنند.[۱][۳][۲]
تحصیلات و ورود به دربار
اتابک تحصیلات خود را نزد معلمان خصوصی در تهران در زمینه ادبیات فارسی، عربی، و زبان فرانسه آغاز کرد. در ۱۵ سالگی (۱۲۵۱ ش) به‌عنوان پیشخدمت مخصوص ناصرالدین شاه وارد دربار شد و در ۱۲۹۹ ق، لقب امین‌الملک گرفت. با مرگ پدرش در سال ۱۳۰۰ ق، مشاغل پردرآمد بیوتات سلطنتی، ضرابخانه و گمرکات را به دست آورد و لقب امین‌السلطان دریافت کرد.[۲][۶]
صدراعظمی در دوره ناصرالدین شاه
صدراعظمی و مدیریت دربار
میرزا علی‌اصغر خان اتابک در سال ۱۲۶۵، به صدراعظمی ناصرالدین شاه منصوب شد و تا سال ۱۲۸۵، در این سمت باقی ماند. او با مهارت سیاسی خود، دربار قاجار را در دوره‌ای پرتنش مدیریت کرد و در سه سفر ناصرالدین شاه به اروپا (۱۲۹۰، ۱۲۹۵، و ۱۳۰۶ ق) همراه او بود. اتابک با تمرکز بر ثبات مالی و سیاسی دربار، مشاغل کلیدی مانند بیوتات سلطنتی، ضرابخانه، و گمرکات را تحت کنترل گرفت و به یکی از قدرتمندترین صدراعظم‌های قاجار تبدیل شد.[۱][۲][۶]
اتابک در دوره صدراعظمی‌اش امتیازات بزرگی به خارجی‌ها اعطا کرد، از جمله امتیاز رژی تنباکو (۱۲۷۰ ش/۱۸۹۰ م) به انگلیس، که انحصار تولید و فروش تنباکو را به شرکت تالبوت واگذار کرد. او همچنین امتیاز بانک شاه و تجارتخانه‌های بلژیکی را اعطا نمود. این اقدامات به نارضایتی عمومی منجر شد و جنبش تنباکو را با فتوای میرزای شیرازی (۱۳۰۹ ق) برانگیخت، که اولین اعتراض سراسری علیه نفوذ خارجی بود. این امتیازات، اگرچه به تقویت مالی دربار کمک کرد، اتابک را به چهره‌ای منفور تبدیل نمود.[۵][۶][۸]
صدراعظمی در دوره مظفرالدین شاه
پس از ترور ناصرالدین شاه در سال ۱۲۷۵، اتابک در سال ۱۲۸۰، صدراعظم مظفرالدین شاه شد و تا ۱۲۸۵، در این سمت باقی ماند. او با همراهی شاه در سفرهای پرهزینه به اروپا، استقراض از روسیه (مانند وام ۱۲ میلیون روبلی ۱۲۷۹ ش) را ترتیب داد. این وام‌ها برای تأمین هزینه‌های دربار بود، اما به افزایش نفوذ خارجی و بدهی کشور منجر شد. اتابک همچنین امتیازاتی مانند بانک استقراضی روس و قرارداد دارسی را برای اکتشاف نفت را اعطا کرد.[۶][۹][۱۰]
تکفیر و تبعید
اعطای امتیازات خارجی و استقراض‌ها به نارضایتی شدید علما و مردم منجر شد. در سال ۱۳۲۱ ق، علمای عتبات، از جمله میرزای شیرازی، اتابک را به دلیل سیاست‌هایش تکفیر کردند. این تکفیر، همراه با فشارهای سیاسی، به برکناری موقت او در سال ۱۲۸۵ و تبعید به اروپا منجر شد. این دوره تبعید نشان‌دهنده کاهش نفوذ او در ایران بود، اما ارتباطاتش با دربار حفظ شد.[۵][۳][۱۱]
نقش در انقلاب مشروطیت و استبداد صغیر
بازگشت و صدراعظمی محمدعلی شاه
در سال ۱۲۸۵ ش، پس از امضای فرمان مشروطیت توسط مظفرالدین شاه، علی‌اصغر خان اتابک از تبعید اروپا بازگشت و در سال ۱۲۸۶، توسط محمدعلی شاه به صدراعظمی منصوب شد. او کابینه‌ای با وزرای باتجربه تشکیل داد و تلاش کرد مشروطه را تعدیل کند تا قدرت دربار حفظ شود. این رویکرد او را در برابر مطبوعات مشروطه‌خواه مانند حبل‌المتین و روح‌القدس و انجمن‌های انقلابی قرار داد که او را به حمایت از استبداد متهم کردند.
تلاش برای انحلال مجلس
اتابک در دوره صدراعظمی محمدعلی شاه، به دلیل مخالفت با برخی اصول مشروطه، مانند نظارت مجلس بر دربار، به تلاش برای محدود کردن مجلس متهم شد. او با حمایت محمدعلی شاه، سیاست‌هایی برای تقویت استبداد صغیر (۱۲۸۷–۱۲۸۸ ش) دنبال کرد، از جمله مذاکره با گروه‌های محافظه‌کار و دربار برای کاهش نفوذ مشروطه‌خواهان. این اقدامات او را به هدف اصلی انتقادات انقلابیون تبدیل کرد و به منفوریت بیشتر او دامن زد.[۴][۵][۸][۱۱]
روابط با دربار و دیپلماسی خارجی
میرزا علی‌اصغر خان اتابک روابط نزدیکی با دربار قاجار، به‌ویژه ناصرالدین و مظفرالدین شاه، داشت. او با مکاتبات گسترده با مظفرالدین شاه، به‌ویژه در سفرهای خارجی، نقش کلیدی در تصمیم‌گیری‌های دربار ایفا کرد. نامه‌های او، که شامل توصیه‌های سیاسی و مالی بود، نشان‌دهنده نفوذش بر شاه و تلاش برای حفظ ثبات دربار در برابر فشارهای داخلی و خارجی است. این مکاتبات، که در کتاب سعاد پیرا و نیکنژاد گردآوری شده، مهارت او در مدیریت روابط درباری را برجسته می‌کند، هرچند برخی منابع این نزدیکی را نشانه انحصارطلبی او می‌دانند.[۲][۱۰]
دیپلماسی خارجی
اتابک در دیپلماسی خارجی، به‌ویژه با روسیه و انگلیس، فعال بود. او با مذاکره برای استقراض از روسیه (۱۲ میلیون روبل، ۱۲۷۹ ش) و اعطای امتیازاتی مانند بانک شاه و قرارداد دارسی به انگلیس، به تقویت مالی دربار کمک کرد. این سیاست‌ها، اگرچه به حفظ قدرت قاجار کمک کرد، به افزایش نفوذ خارجی و نارضایتی عمومی منجر شد. احمد کسروی او را به دلیل این امتیازات به خیانت به منافع ملی متهم می‌کند، اما برخی منابع او را سیاستمداری زیرک در مدیریت روابط بین‌المللی توصیف می‌کند.[۲][۹][۸]
ترور و پایان زندگی
علی‌اصغر خان اتابک در ۸ شهریور ۱۲۸۶ ش، مصادف با ۲۱ رجب ۱۳۲۵ ق، هنگام خروج از مجلس شورای ملی در تهران، توسط عباس آقا تبریزی، صراف و عضو فداییان مشروطه‌خواه تبریز، ترور شد. عباس آقا تبریزی متولد تبریز، حدود ۱۲۶۰ ش، از تجار و روشنفکران محلی تبریز بود که به دلیل فعالیت‌هایش در انجمن ایالتی تبریز و حمایت از مشروطه، به فداییان پیوسته بود. او به‌عنوان یک فعال سیاسی، در دوره استبداد صغیر به مبارزه مسلحانه علیه سیاست‌های اتابک و محمدعلی شاه پرداخت و انگیزه ترور او را پایان دادن به نفوذ اتابک در حمایت از استبداد و اعطای امتیازات خارجی می‌دانست. عباس آقا پس از شلیک به اتابک، خودکشی کرد. این رویداد به‌عنوان نقطه عطفی در تضعیف استبداد صغیر و حرکت به سوی فتح تهران (۱۲۸۸ ش) شناخته می‌شود.[۱][۵][۴]
جسد اتابک به قم انتقال داده شد و مقبره او در قسمت زنانه حرم حضرت معصومه (س) قرار دارد.
پیامدها
ترور اتابک به پایان صدراعظمی او و تضعیف موقعیت محمدعلی شاه منجر شد. این اقدام، روحیه مشروطه‌خواهان را تقویت کرد و به احیای مشروطیت در سال ۱۲۸۸، کمک نمود. با این حال، برخی منابع این ترور را نتیجه رقابت‌های سیاسی و نفرت عمومی از سیاست‌های اتابک می‌دانند، که او را به نمادی از فساد قاجار تبدیل کرده بود.[۲][۸]
میراث
تأثیر بر سیاست قاجار
علی‌اصغر خان اتابک با صدراعظمی طولانی در دوره سه پادشاه قاجار (ناصرالدین، مظفرالدین، و محمدعلی شاه)، تأثیر عمیقی بر سیاست ایران گذاشت. او با مدیریت بحران‌های مالی و دیپلماتیک، ثبات دربار را حفظ کرد، اما اعطای امتیازات خارجی مانند رژی تنباکو، بانک استقراضی روس، و قرداد دارسی به افزایش نفوذ خارجی و تضعیف اقتصاد ملی منجر شد. این سیاست‌ها به نارضایتی عمومی و جنبش‌های اعتراضی، مانند جنبش تنباکو و مشروطیت، دامن زدند.[۵][۹][۱۱]
جایگاه در تاریخ ایران
ترور اتابک در سال ۱۲۸۶، به تضعیف استبداد صغیر و احیای مشروطیت کمک کرد، اما او به‌عنوان نمادی از فساد و انحصارطلبی قاجار در تاریخ ایران شناخته می‌شود. برخی منابع، مانند احمد کسروی، او را سیاستمداری زیرک اما خیانتکار به منافع ملی توصیف می‌کنند که با اعطای امتیازات خارجی، به سقوط تدریجی قاجار کمک کرد. میراث او در تاریخ ایران به‌عنوان چهره‌ای پیچیده و منفور ماندگار است.[۴][۸][۹]
منابع
