ایران پدیا

کاربر:Khosro/صفحه تمرین NOINDEX: تفاوت میان نسخه‌ها

(اصلاح املا، اصلاح سجاوندی، اصلاح ارقام)
برچسب: برگردانده‌شده
بدون خلاصۀ ویرایش
 
(۱۶۵ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۲ کاربر نشان داده نشد)
خط ۱: خط ۱:
[[پرونده:برای صفحه تمرین.jpg|وسط|بندانگشتی|991x991px]]
[[پرونده:برای صفحه تمرین.jpg|بندانگشتی|887x887پیکسل]]
{{زندگینامه
 
| نام = مسعود جامعی
{{جعبه اطلاعات شاعر و نویسنده
| تصویر = مسعود جامعی؛1.jpg
| نام = میرزا حسن‌خان مشیرالدوله
| توضیح_تصویر = مسعود جامعی، زندانی سیاسی
| تصویر = حسن پیرنیا، مشیرالدوله3.jpg
| زادروز = ۱۳۵۶
| توضیح تصویر = میرزا حسن‌خان مشیرالدوله (حسن پیرنیا)، سیاستمدار، حقوق‌دان و تاریخ‌نگار
| زادگاه = روستای شاخکوپال، اهواز، خوزستان، ایران
| نام اصلی =
| محل_زندگی = اهواز، خوزستان، ایران
| زمینه فعالیت = سیاست، حقوق، تاریخ‌نگاری
| ملیت = ایرانی (عرب)
| ملیت = ایرانی
| پیشه = معلم، کارمند شرکت ملی نفت
| تاریخ تولد = سال ۱۲۵۰ شمسی
| وضعیت = زندانی سیاسی
| محل تولد = نایین اصفهان
| همسر = دارد
| والدین =
| فرزندان = ۴ فرزند
| تاریخ مرگ = سال ۱۳۱۴ شمسی
| تاریخ_بازداشت = ۱۰ مرداد ۱۴۰۲
| محل مرگ = تهران
| اتهامات = افساد فی‌الارض، محاربه، عضویت در سازمان مجاهدین خلق، تبلیغ علیه نظام
| علت مرگ =
| محکومیت = دو بار اعدام، یک سال حبس تعزیری
| محل زندگی =
| محل_زندان = زندان شیبان، اهواز
| مدفن =
| وضعیت_پزشکی = مبتلا به سرطان معده، کبد چرب، فشار خون بالا، عفونت‌های داخلی
| در زمان حکومت = قاجار، پهلوی
| اقدامات_اعتراضی = اعتصاب غذا، حمل پلاکاردهای اعتراضی
| اتفاقات مهم =  
| وضعیت_خانواده = محاکمه همسر و سه فرزند به اتهام ارتباط با گروه‌های مخالف نظام
| نام دیگر =  
| واکنش‌های_بین‌المللی = بیانیه عفو بین‌الملل، واکنش کن بلکول، مواضع سازمان‌های حقوق بشری
| لقب =  
| بنیانگذار = مدرسه علوم سیاسی (۱۳۱۷ ق)، مدرسه نظام احمدی (۱۲۹۶ ش)
| پیشه =  
| سال‌های نویسندگی =
| سبک نوشتاری = تاریخ‌نگاری علمی، حقوقی، دانشنامه‌ای
| کتاب‌ها = تاریخ ایران باستان، داستان‌های ایران قدیم، حقوق بین‌الملل
| مقاله‌ها =
| نمایشنامه‌ها =
| فیلم‌نامه‌ها =
| دیوان اشعار =
| تخلص =
| فیلم (های) ساخته بر اساس اثر(ها) =  
| همسر =  
| شریک زندگی =
| فرزندان =  
| تحصیلات = دانشکده حقوق مسکو، مدرسه نظامی کادکسی کرپوس مسکو
| دانشگاه =
| حوزه =
| شاگرد =
| استاد =
| علت شهرت = تأسیس مدرسه علوم سیاسی، تدوین قوانین قضایی، نگارش تاریخ ایران باستان
| تأثیرگذاشته بر = نظام حقوقی مدرن ایران، دانشکده حقوق دانشگاه تهران
| تأثیرپذیرفته از =  
| وبگاه =  
| imdb_id =  
| جوایز = نشان از امپراتور روسیه، شاه انگلیس، رئیس‌جمهور فرانسه (۱۳۲۵ ق)
| گفتاورد =  
| امضا =  
}}
}}
'''مسعود جامعی'''، (متولد سال ۱۳۵۶، اهواز) در ۱۰ مرداد ۱۴۰۲ به اتهام ارتباط با [[سازمان مجاهدین خلق ایران]] توسط نیروهای امنیتی بازداشت شد. او که پیش از بازداشت معلم و کارمند شرکت ملی نفت بود، در [[زندان شیبان اهواز]] تحت شکنجه‌های جسمی و روانی، از جمله ضرب و شتم و محرومیت از خواب، قرار گرفت. مسعود جامعی از بیماری‌های جدی مانند سرطان معده، کبد چرب و فشار خون بالا رنج می‌برد، اما از دسترسی به درمان پزشکی محروم بود، که این امر سلامت او را به شدت به خطر انداخت. او در اعتراض به شرایط غیرانسانی زندان و محرومیت از تماس با خانواده، دست به اعتصاب غذا زد و در ۱۸ اردیبهشت ۱۴۰۴ به مکان نامعلومی منتقل شد.
'''میرزا حسن‌خان مشیرالدوله'''، معروف به حسن پیرنیا (متولد سال ۱۲۵۰، نایین اصفهان – درگذشته ۱۳۱۴، تهران)، از خاندان نایینی و فرزند میرزا نصرالله خان مشیرالدوله، یکی از کلیدی‌ترین چهره‌های سیاسی و حقوقی ایران در دوران گذار از قاجار به پهلوی بود. او تحصیلاتش را در مسکو (مدرسه نظامی و دانشکده حقوق) به پایان رساند و با زبان‌های روسی، فرانسوی، انگلیسی، عربی و یونانی آشنا بود. فعالیت سیاسی‌اش از منشی‌گری وزارت خارجه آغاز شد و شامل تأسیس مدرسه علوم سیاسی، تدریس حقوق بین‌الملل، و نقش در تدوین قانون اساسی [[جنبش مشروطه ایران|مشروطه]] (ترجمه قوانین خارجی) بود. حسن پیرنیا چهار بار نخست‌وزیر، ۲۴ بار وزیر و همچنین نماینده پنج دوره مجلس شورای ملی از تهران بود. در دوره استبداد صغیر، وزارت عدلیه و معارف را بر عهده داشت که انتقاداتی را به دلیل میانه‌روی به همراه آورد. نقشش در حفظ بی‌طرفی ایران در جنگ جهانی اول، لغو قانون ۲۳ ژوئیه (حاکمیت بلژیکی بر خزانه)، و مخالفت با قرارداد ۱۹۰۷ (تقسیم ایران) برجسته است، هرچند تلاش‌هایش برای پایان مسالمت‌آمیز قیام‌های خیابانی و جنگل ناکام ماند.
 
در شعبه یک دادگاه انقلاب اهواز به ریاست قاضی ادیبی‌مهر، مسعود جامعی به اتهامات «افساد فی‌الارض»، «محاربه»، «عضویت در سازمان مجاهدین خلق» و «تبلیغ علیه نظام» به دو بار اعدام و یک سال حبس تعزیری محکوم شد. محاکمه او فاقد استانداردهای دادرسی عادلانه بود و بر اساس اعترافات اجباری تحت شکنجه انجام شد. درخواست تجدیدنظر او همچنان در دیوان عالی کشور در جریان است. همسر و سه فرزند جامعی نیز به اتهام «ارتباط با گروه‌های مخالف نظام» محاکمه شدند و خانواده با بی‌خبری طولانی‌مدت و فشارهای روانی مواجه بوده است. آن‌ها در مقابل [[زندان اوین]] تجمعات اعتراضی برگزار کردند تا به احکام اعدام و شرایط زندان اعتراض کنند.
 
سازمان عفو بین‌الملل در دی‌ماه ۱۴۰۳ خواستار توقف فوری اجرای احکام اعدام شد و سازمان‌های حقوق بشری مانند کانون حقوق بشر ایران و سازمان حقوق بشر کارون این پرونده را مصداق نقض حق حیات و منع شکنجه دانستند. «کن بلکول»، سفیر پیشین آمریکا، نیز خواستار توجه جهانی به وضعیت مسعود جامعی شد. پرونده جامعی، همراه با دو هم‌پرونده‌ای دیگر، توجه جهانی را به [[نقض حقوق بشر در ایران]] جلب کرده و رسانه‌ها و فعالان حقوق بشر خواستار اقدام فوری برای نجات جان او شده‌اند.<ref name=":0">[https://bazdashtshodegan.com/%D9%85%D8%B9%D8%B1%D9%81%DB%8C-%D8%B2%D9%86%D8%AF%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%B3%DB%8C%D8%A7%D8%B3%DB%8C-%D9%85%D8%AD%DA%A9%D9%88%D9%85-%D8%A8%D9%87-%D8%A7%D8%B9%D8%AF%D8%A7%D9%85-%D9%85%D8%B3%D8%B9%D9%88/ معرفی زندانی سیاسی محکوم به اعدام مسعود جامعی - صدای بازداشت‌شدگان] 1</ref><ref name=":1">[https://humanrightsinir.org/politicalprisoners-674/ گزارشی از وضعیت مسعود جامعی، زندانی سیاسی - حقوق بشر در ایران] 2</ref><ref name=":2">[https://www.kampain.info/archive/94453.htm مسعود جامعی، زندانی سیاسی در زندان شیبان اهواز، نیازمند رسیدگی فوری پزشکی - کمپین دفاع از زندانیان سیاسی و مدنی]</ref><ref name=":3">[https://www.sedayemardom.net/?p=148950 زندان شیبان اهواز؛ مسعود جامعی به مکان نامعلومی منتقل شد - صدای مردم]</ref><ref name=":4">[https://iranhrs.org/%D9%81%D8%B1%D8%B4%D8%A7%D8%AF-%D8%A7%D8%B9%D8%AA%D9%85%D8%A7%D8%AF%DB%8C-%D9%81%D8%B1%D8%8C-%D9%85%D8%B3%D8%B9%D9%88%D8%AF-%D8%AC%D8%A7%D9%85%D8%B9%DB%8C-%D9%88-%D8%B9%D9%84%DB%8C%D8%B1/ صدور ۲بار حکم اعدام برای ۳زندانی سیاسی فرشاد اعتمادی فر، مسعود جامعی و علیرضا مرداسی - کانون حقوق بشر ایران] 1</ref><ref name=":5">[https://iranwire.com/fa/features/143252-%D8%A8%DA%AF%D9%88%DB%8C%DB%8C%D8%AF-%D8%A7%D8%B2-%D8%A7%D8%B3%D8%B1%D8%A7%DB%8C%DB%8C%D9%84-%D9%BE%D9%88%D9%84-%D9%85%DB%8C%DA%AF%D8%B1%D9%81%D8%AA%DB%8C%D8%AF-%D8%B5%D8%AF%D9%88%D8%B1-%D8%AD%DA%A9%D9%85-%D8%AF%D9%88%D8%A8%D8%A7%D8%B1-%D8%A7%D8%B9%D8%AF%D8%A7%D9%85-%D8%A8%D8%B1%D8%A7%DB%8C-%D8%B3%D9%87-%D8%B4%D9%87%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF/ بگویید از اسراییل پول می‌گرفتید؛ صدور حکم دوبار اعدام برای سه شهروند - ایران وایر]</ref><ref name=":6">[https://www.hra-news.org/2025/hranews/a-53804/ شهرستان باوی؛ پنج عضو یک خانواده محاکمه شدند - هرانا]</ref><ref name=":7">[https://iranhrs.org/%D9%85%D8%B3%D8%B9%D9%88%D8%AF-%D8%AC%D8%A7%D9%85%D8%B9%DB%8C%D8%8C-%D8%B9%D9%84%DB%8C%D8%B1%D8%B6%D8%A7-%D9%85%D8%B1%D8%AF%D8%A7%D8%B3%DB%8C-%D9%88-%D9%81%D8%B1%D8%B4%D8%A7%D8%AF-%D8%A7%D8%B9%D8%AA/ آخرین وضعیت مسعود جامعی، علیرضا مرداسی و فرشاد اعتمادی فر؛ سه زندانی سیاسی محکوم به اعدام - کانون حقوق بشر ایران] 3</ref><ref name=":8">[https://www.iranntv.com/955720-%DA%A9%D9%86-%D8%A8%D9%84%DA%A9%D9%88%D9%84-%D8%B3%D9%81%DB%8C%D8%B1-%D9%BE%DB%8C%D8%B4%DB%8C%D9%86-%D8%A2%D9%85%D8%B1%DB%8C%DA%A9%D8%A7--%D8%AC%D9%87%D8%A7%D9%86-%D9%86%D8%A8%D8%A7%DB%8C%D8%AF-%D8%A7 کن بلکول سفیر پیشین آمریکا: جهان نباید از موج جدید اعدام‌ها در ایران غافل شود - سیمای آزادی]</ref><ref name=":9">[https://khro.org/%d9%85%d8%ad%da%a9%d9%88%d9%85%db%8c%d8%aa-%db%8c%da%a9-%d8%b2%d9%86%d8%af%d8%a7%d9%86%db%8c-%d8%b3%db%8c%d8%a7%d8%b3%db%8c-%d8%b9%d8%b1%d8%a8-%d9%85%d8%a8%d8%aa%d9%84%d8%a7-%d8%a8%d9%87-%d8%b3%d8%b1/ محکومیت یک زندانی سیاسی عرب مبتلا به سرطان به دو بار اعدام - سازمان حقوق بشر کارون]</ref><ref name=":10">[https://www.iranintl.com/202412150215 بلاتکلیفی پنج زندانی سیاسی پس از ۵۰۰ روز حبس در زندان شیبان اهواز - ایران اینترنشنال]</ref><ref name=":11">[https://iran-efshagari.com/%D9%85%D8%AD%DA%A9%D9%88%D9%85%DB%8C%D8%AA-%DB%B3-%D8%B2%D9%86%D8%AF%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%B3%DB%8C%D8%A7%D8%B3%DB%8C-%D8%A8%D9%87-%D8%AF%D9%88-%D8%A8%D8%A7%D8%B1-%D8%A7%D8%B9%D8%AF%D8%A7%D9%85/ محکومیت سه زندانی سیاسی به دو بار اعدام و دو زندانی دیگر به ۲۷سال حبس به اتهام عضویت در مجاهدین - ایران افشاگر]</ref>
 
= زندگی، شغل و فعالیت‌های سیاسی =
مسعود جامعی، متولد ۱۳۵۶، شهروند عرب ایرانی ساکن روستای شاخکوپال (الشاخه و البنه) از توابع اهواز در استان خوزستان است. او ۴۸ ساله، متأهل و دارای چهار فرزند است. مسعود جامعی پیش از بازداشت، به عنوان معلم مشغول به کار بود و همچنین در شرکت ملی نفت کار می‌کرد.
 
مسعود جامعی به دلیل فعالیت‌های سیاسی و ارتباط با گروه‌های مخالف نظام، از جمله سازمان مجاهدین خلق، در سال‌های اخیر مورد توجه نیروهای امنیتی قرار گرفت. فعالیت‌های او شامل حمایت از گروه‌های مخالف و مشارکت در اقدامات اعتراضی بود که منجر به بازداشت و محاکمه او شد. این پیشینه سیاسی او را به یکی از اهداف سرکوب سیستماتیک رژیم تبدیل کرد.<ref name=":1" /><ref name=":9" /><ref name=":11" /><ref name=":12">[https://iranfreedom.net/%d8%b3%d9%87-%d8%b2%d9%86%d8%af%d8%a7%d9%86%db%8c-%d8%b3%db%8c%d8%a7%d8%b3%db%8c-%d9%87%d9%88%d8%a7%d8%af%d8%a7%d8%b1-%d9%85%d8%ac%d8%a7%d9%87%d8%af%db%8c%d9%86-%d8%ae%d9%84%d9%82-%d9%87%d8%b1%da%a9/ سه زندانی سیاسی هوادار مجاهدین خلق هرکدام به دو بار اعدام محکوم شدند! - ایران آزادی]</ref>
 
= دستگیری، زندان و شکنجه =
مسعود جامعی در تاریخ ۱۰ مرداد ۱۴۰۲ توسط نیروهای امنیتی در اهواز بازداشت شد. این دستگیری به اتهام ارتباط با سازمان مجاهدین خلق و فعالیت‌های سیاسی علیه نظام صورت گرفت. او پس از بازداشت به زندان شیبان اهواز منتقل شد، جایی که تحت بازجویی‌های شدید قرار گرفت. در زندان شیبان، جامعی تحت شکنجه‌های جسمی و روانی شدید قرار گرفت. مأموران امنیتی با هدف اخذ اعترافات اجباری، او را مورد ضرب و شتم قرار دادند و در شرایط غیرانسانی نگهداری کردند. این شکنجه‌ها شامل محرومیت از خواب، بازجویی‌های طولانی‌مدت و فشار روانی برای اعتراف به اتهامات بی‌اساس بود.<ref name=":1" /><ref name=":0" /><ref name=":13">[https://bazdashtshodegan.com/%DA%AF%D8%B2%D8%A7%D8%B1%D8%B4%DB%8C-%D9%88%D8%B6%D8%B9%DB%8C%D8%AA-%D8%A8%D8%B3%DB%8C%D8%A7%D8%B1-%D9%86%DA%AF%D8%B1%D8%A7%D9%86-%DA%A9%D9%86%D9%86%D8%AF%D9%87-%D8%B2%D9%86%D8%AF%D8%A7%D9%86%DB%8C/ گزارشی از وضعیت بسیار نگران کننده زندانی سیاسی مسعود جامعی - صدای بازداشت‌شدگان] 2</ref><ref name=":2" />
 
مسعود جامعی در زندان شیبان اهواز تحت شکنجه‌های جسمی و روانی متعددی قرار گرفت. ضرب و شتم شدید با باتوم و کابل، محرومیت از خواب برای مدت طولانی، و بازجویی‌های مکرر در شرایط استرس‌زا از جمله روش‌هایی بود که برای اخذ اعترافات اجباری به کار گرفته شد. همچنین، او در سلول‌های انفرادی بدون نور و تهویه مناسب نگهداری شد که این شرایط به سلامت جسمی و روانی او آسیب جدی وارد کرد. این شکنجه‌ها با هدف تضعیف روحیه او و اجبار به پذیرش اتهامات بی‌اساس انجام شد. زندان شیبان اهواز به دلیل شرایط غیرانسانی، از جمله کمبود امکانات بهداشتی، غذای نامناسب و نبود تهویه کافی، شناخته شده است. مسعود جامعی در این زندان در سلول‌های تنگ و بدون امکانات اولیه نگهداری شد، که این شرایط سلامت جسمی و روانی او را به شدت تحت تأثیر قرار داد.<ref name=":13" /><ref name=":2" /><ref name=":14">[https://humanrightsinir.org/convicted-1437/ صدور احکام اعدام و حبس تعزیری بر علیه ۵ متهم سیاسی در دادگاه انقلاب اهواز - حقوق بشر در ایران] 1</ref>
 
=== انتقال به مکان نامعلوم ===
در تاریخ ۱۸ اردیبهشت ۱۴۰۴، به دلیل اعتراض مسعود جامعی به محرومیت از تماس با خانواده و حمل پلاکاردهای اعتراضی در زندان، او به مکان نامعلومی منتقل شد. این انتقال به عنوان اقدامی تنبیهی انجام شد و نگرانی‌هایی درباره وضعیت سلامت و امنیت او ایجاد کرد.<ref name=":3" /><ref name=":7" />
 
= محرومیت از درمان و اعتصاب غذا =
مسعود جامعی از بیماری‌های متعددی از جمله سرطان معده، کبد چرب، فشار خون بالا و عفونت‌های داخلی رنج می‌برد. با وجود نیاز فوری به مراقبت‌های پزشکی، مقامات زندان از اعزام او به بیمارستان یا ارائه درمان مناسب خودداری کردند. این محرومیت‌ها وضعیت سلامتی او را به شدت وخیم کرده و خطر مرگ را افزایش داده است. مسعود جامعی در اعتراض به شرایط غیرانسانی زندان، محرومیت از درمان و قطع تماس با خانواده، دست به اعتصاب غذا زد. او همچنین پلاکاردهایی با مضمون اعتراض به وضعیت خود در زندان حمل کرد. این اقدامات منجر به انتقال تنبیهی او به مکان نامعلومی در ۱۸ اردیبهشت ۱۴۰۴ شد. این اعتصاب نشان‌دهنده مقاومت او در برابر فشارهای زندان بود.<ref name=":2" /><ref name=":9" /><ref name=":3" /><ref name=":7" />
 
محرومیت از درمان پزشکی نه‌تنها سلامت جسمی مسعود جامعی را به خطر انداخته، بلکه به عنوان ابزاری برای فشار روانی بر او استفاده شده است. عدم دسترسی به دارو و مراقبت‌های پزشکی تخصصی، به‌ویژه برای بیماری سرطان معده، وضعیت او را در زندان شیبان وخیم‌تر کرده است. این شرایط نقض آشکار حق دسترسی به درمان پزشکی مطابق با استانداردهای بین‌المللی حقوق بشر است. بیماری‌های جدی مسعود جامعی، به‌ویژه سرطان معده و عفونت‌های داخلی، همراه با محرومیت از درمان، فشار روانی شدیدی بر او وارد کرده است. عدم دسترسی به مراقبت‌های پزشکی و نگرانی از وخامت وضعیت سلامتی، روحیه او را تضعیف کرده و اضطراب و افسردگی را تشدید کرده است. این شرایط، همراه با شکنجه‌های جسمی و روانی، به عنوان بخشی از فشارهای سیستماتیک برای درهم شکستن مقاومت او به کار گرفته شده است.<ref name=":1" /><ref name=":2" /><ref name=":9" />
 
== پروسه قضایی و اتهامات ==
مسعود جامعی پس از بازداشت در ۱۰ مرداد ۱۴۰۲، در شعبه یک دادگاه انقلاب اهواز به اتهامات متعددی تفهیم اتهام شد. این اتهامات شامل «افساد فی‌الارض»، «محاربه»، «عضویت در سازمان مجاهدین خلق»، «تبلیغ علیه نظام» و «ارتباط با گروه‌های مخالف نظام» بود. این اتهامات عمدتاً بر اساس فعالیت‌های سیاسی او و بدون ارائه مدارک معتبر مطرح شدند.
 
جلسه دادگاه مسعود جامعی در شعبه یک دادگاه انقلاب اهواز به ریاست قاضی ادیبی‌مهر برگزار شد. این دادگاه او را به دو بار اعدام به اتهام «افساد فی‌الارض» و «محاربه» و یک سال حبس تعزیری به اتهام «تبلیغ علیه نظام» محکوم کرد. روند دادرسی فاقد استانداردهای دادرسی عادلانه بود، زیرا جامعی از دسترسی به وکیل انتخابی محروم بود و اتهامات بر اساس اعترافات اجباری تحت شکنجه مطرح شدند.<ref name=":14" /><ref name=":11" /><ref name=":5" />


=== نقض حقوق و درخواست تجدیدنظر ===
مشیرالدله به عنوان حقوق‌دان، سه طرح قانونی کلیدی (اصول تشکیلات عدلیه ۳۱۱ ماده، محاکمات حقوقی موقتی ۸۱۲ ماده، محاکمات جزایی ۵۰۶ ماده) را بر اساس مدل‌های روسی، عثمانی و فرانسوی تدوین کرد که پایه نظام قضایی مدرن ایران شد. تأسیس مدرسه نظام احمدی نیز از اقدامات نظامی‌اش بود. در سال‌های پایانی، به تاریخ‌نگاری پرداخت و کتاب «تاریخ ایران باستان» (۳ جلد، ۱۳۰۶ ش) را نوشت که نخستین اثر علمی بر اساس باستان‌شناسی و مستندات خارجی بود و بر ناسیونالیسم باستان‌گرا تأثیر گذاشت؛ گزیده‌ای از آن («ایران قدیم») در مدارس تدریس شد. دیگر آثارش شامل «داستان‌های ایران قدیم» (۱۳۰۷ ش)، «حقوق بین‌الملل»، و طرح‌های قانونی بود. نقدهای مثبت بر میانه‌روی، اصلاحات حقوقی، و کمک به مشروطه (مانند خواندن فرمان مشروطیت برای مردم) تأکید دارند، در حالی که منتقدان او را مبلغ سرسخت ناسیونالیسم باستان‌گرا، [[فراماسونری در ایران|فراماسونر]]، و محافظه‌کار می‌دانند که در استبداد صغیر همکاری کرد و آثارش بر خیالبافی‌های مستشرقان استوار است. میراثش در پایه‌گذاری آموزش حقوقی و قضایی ایران ماندگار است، هرچند مناقشه بر سر نقش فراماسونری و میانه‌روی سیاسی ادامه دارد.<ref name=":0">[http://naeeni.com/hasan-pirnia/ حسن پیرنیا «مشیر الدوله» - نایینی]</ref><ref name=":1">[https://rasekhoon.net/mashahir/show/596381/ مشیرالدوله حسن پیرنیا - راسخون]</ref><ref name=":2">[https://sedayenaein.ir/%D8%AD%D8%B3%D9%86-%D9%BE%DB%8C%D8%B1%D9%86%DB%8C%D8%A7%D8%8C-%D9%85%D9%84%D9%82%D8%A8-%D8%A8%D9%87-%D9%85%D8%B4%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%DA%A9/ حسن پیرنیا، ملقب به مشیرالملک - صدای نایین]</ref><ref name=":3">[https://haghpajohi.ir/zartosht/%D8%AD%D8%B3%D9%86-%D9%BE%DB%8C%D8%B1%D9%86%DB%8C%D8%A7%D8%9B-%D9%85%D8%A8%D9%84%D8%BA-%D8%B3%D8%B1%D8%B3%D8%AE%D8%AA-%D9%86%D8%A7%D8%B3%DB%8C%D9%88%D9%86%D8%A7%D9%84%DB%8C%D8%B3%D9%85-%D8%A8%D8%A7/ حسن پیرنیا؛ مبلغ سرسخت ناسیونالیسم باستان‌گرا - حق‌پژوهی]</ref><ref name=":4">[https://bigdeliacademy.com/1400/04/13/remembering-hassan-pirnia-rohamdalaei/ یادی از ابر مرد سیاست و حقوق ایران زمین؛ حسن پیرنیا - آکادمی بیگدلی]</ref><ref name=":5">[http://pajoohe.ir/Product.aspx?ProductID=40856 خاندان پیرنیا - پژوهه]</ref><ref name=":6">[https://psri.ir/?id=8jastoas زندگی سیاسی میرزا حسن‌خان مشیرالدوله - مؤسسه مطالعات و پژهشهای سیاسی]</ref><ref name=":7">[https://ketabrah.com/author/6636-%D8%AD%D8%B3%D9%86-%D9%BE%DB%8C%D8%B1%D9%86%DB%8C%D8%A7 زندگینامه و دانلود بهترین کتاب‌های حسن پیرنیا - کتابراه]</ref>
محاکمه مسعود جامعی با نقض آشکار حقوق اولیه او همراه بود. او و هم‌پرونده‌ای‌هایش اتهامات مربوط به فعالیت‌های مسلحانه یا ارتباط با اسرائیل را رد کردند، اما دادگاه بدون توجه به دفاعیات و بدون ارائه شواهد معتبر، احکام سنگین صادر کرد. این روند نقض اصول دادرسی عادلانه، از جمله حق دسترسی به وکیل و محاکمه علنی، بود.  


پس از صدور حکم اعدام، درخواست تجدیدنظر برای پرونده جامعی ثبت شد. این درخواست همچنان در دیوان عالی کشور در جریان است و نتیجه آن مشخص نیست. این وضعیت بلاتکلیفی قضایی، فشار روانی شدیدی بر جامعی و خانواده‌اش وارد کرده است.<ref name=":12" /><ref name=":7" /><ref name=":4" /><ref name=":10" />
== مقدمه ==
در تاریخ ایران، عنوان «مشیرالدوله» به چندین شخصیت برجسته تعلق داشته است، از جمله محسن خان مشیرالدوله (وزیر خارجه قاجار و مذاکره‌کننده قراردادهای خارجی)، نصرالله خان مشیرالدوله (پدر حسن پیرنیا و صدراعظم مشروطه)، و دیگران. این مقاله به طور خاص به «میرزا حسن‌خان مشیرالدوله» (حسن پیرنیا)، سیاستمدار، حقوق‌دان و تاریخ‌نگار برجسته دوران مشروطیت و پس از آن، می‌پردازد.


=== فشارهای قضایی برهم‌پرونده‌ای‌ها ===
== زندگی اولیه و تحصیلات ==
مسعود جامعی به همراه دو زندانی سیاسی دیگر، فرشاد اعتمادی‌فر و علیرضا مرداسی، در پرونده‌ای مشترک محاکمه شدند. این سه نفر به اتهامات مشابهی، از جمله «افساد فی‌الارض» و «محاربه»، به دو بار اعدام محکوم شدند. فشارهای قضایی و اتهامات سنگین علیه این افراد نشان‌دهنده استفاده از سیستم قضایی به عنوان ابزاری برای سرکوب فعالان سیاسی است.<ref name=":4" /><ref name=":11" />  
میرزا حسن‌خان مشیرالدوله، معروف به حسن پیرنیا، در سال ۱۲۵۰ شمسی (۱۲۹۱ قمری) در نایین اصفهان (یا تبریز طبق برخی روایات) زاده شد. او فرزند ارشد میرزا نصرالله خان مشیرالدوله نایینی، صدراعظم مشروطه و وزیر خارجه قاجار، بود که از نوادگان حاج عبدالوهاب نایینی (عارف قرن سیزدهم) به‌شمار می‌رفت. مادرش فرزند حاجی میرزا تقی آجودان بود. حسن پیرنیا دو برادر داشت: حسین (مؤتمن‌الملک، حقوق‌دان و رئیس مجلس) و علی (که در اروپا به علت بیماری سل درگذشت). خانواده پیرنیا، با پیشینه سیاسی، شامل شخصیت‌هایی چون ابوالحسن معاضدالسلطنه (برادرزاده نصرالله خان) و باقر پیرنیا (استاندار خراسان) بود. کودکی حسن پیرنیا در محیطی مذهبی و سیاسی گذشت و تحصیلات مقدماتی (فارسی، عربی، انگلیسی) را نزد معلمانی چون میرزا محمدباقر بواناتی آموخت که روحیه آزادی‌خواهی را در او تقویت کرد.<ref name=":1" /><ref name=":5" /><ref name=":7" />  


== بلاتکلیفی و تجمعات اعتراضی خانواده ==
=== تحصیلات و آشنایی با اروپا ===
خانواده مسعود جامعی از زمان بازداشت او در مرداد ۱۴۰۲ با بی‌خبری طولانی‌مدت مواجه بوده‌اند. تلاش‌های آن‌ها برای کسب اطلاعات از مراجع قضایی بی‌نتیجه مانده و مقامات از ارائه اطلاعات دقیق درباره وضعیت او خودداری کرده‌اند. این بی‌خبری فشار روانی شدیدی بر خانواده، به‌ویژه فرزندان او، وارد کرده است.  
میرزا حسن‌خان مشیرالدوله در ۱۴سالگی به همراه برادرانش برای تحصیل به روسیه رفت. ابتدا در مدرسه نظامی کادکسی کرپوس مسکو (۱۳۰۷ ق) علوم نظامی آموخت و رتبه اول را کسب کرد، سپس وارد دانشکده حقوق مسکو شد و با احراز رتبه اول فارغ‌التحصیل گردید. دوران تحصیلش (۱۳۰۷–۱۳۲۳ ق) با انقلاب ۱۹۰۵ روسیه و آشنایی با اصلاح‌طلبان ایرانی قفقاز همزمان بود که دیدگاه‌های حقوقی و مشروطه‌خواهانه‌اش را شکل داد. او زبان روسی و فرانسوی را کامل آموخت و بعدها با انگلیسی، عربی، یونانی قدیم و آلمانی (خودآموز در ۵۸سالگی) آشنا شد. وی پس از تحصیل، به عنوان وابسته سفارت ایران در سن‌پترزبورگ مشغول شد.<ref name=":0" /><ref name=":4" /><ref name=":6" />


جامعی و هم‌پرونده‌ای‌هایش پس از بیش از ۵۰۰ روز (تا ۱۰ مرداد ۱۴۰۴ به‌مدت ۲ سال) حبس در زندان شیبان اهواز همچنان در بلاتکلیفی به سر می‌برند. این بلاتکلیفی، همراه با عدم دسترسی به وکیل و محرومیت از حقوق اولیه، بخشی از استراتژی سرکوب سیستماتیک علیه زندانیان سیاسی است. بی‌خبری مداوم و محاکمه اعضای خانواده جامعی فشارهای روانی و اجتماعی شدیدی بر آن‌ها وارد کرده است. فرزندان او با اضطراب و نگرانی دائمی درباره وضعیت پدرشان مواجه هستند. این فشارها، همراه با محدودیت‌های مالی ناشی از پیگیری‌های قضایی، زندگی روزمره خانواده را مختل کرده و آن‌ها را در انزوای اجتماعی قرار داده است.<ref name=":1" /><ref name=":10" /><ref name=":14" /><ref name=":6" />
== ورود به عرصه سیاسی و نقش در مشروطیت ==
[[پرونده:حسن پیرنیا، مشیرالدوله2.jpg|جایگزین=میرزا حسن‌خان مشیرالدوله|بندانگشتی|280x280پیکسل|میرزا حسن‌خان مشیرالدوله]]


خانواده‌های زندانیان سیاسی، از جمله خانواده جامعی، چندین بار در مقابل زندان اوین تجمع اعتراضی برگزار کردند. این تجمعات با هدف اعتراض به احکام اعدام، شرایط غیرانسانی زندان و بی‌خبری از وضعیت زندانیان برگزار شد. در این تجمعات اعتراضی، خانواده‌ها خواستار توقف اجرای احکام و آزادی فوری عزیزانشان شدند.<ref name=":7" />  
=== آغاز فعالیت در وزارت خارجه ===
پس از مرگ محسن خان مشیرالدوله (۱۳۱۷ ق)، پدرش نصرالله خان به وزارت خارجه رسید و حسن را از روسیه فراخواند. با لقب مشیرالملک، ریاست بایگانی وزارت خارجه و منشی‌گری مخصوص صدراعظم امین‌السلطان را بر عهده گرفت. نخستین کارش تدوین نظام‌نامه حق ویزا برای ایرانیان خارج بود. با حمایت پدر، امین‌السلطان و [[مظفرالدین شاه]]، مدرسه علوم سیاسی (۱۳۱۷ ق) را تأسیس کرد تا کادر وزارت خارجه تربیت شود؛ بودجه‌اش از معدن فیروزه تأمین شد و خودش حقوق بین‌الملل تدریس کرد. در سفرهای مظفرالدین شاه به اروپا (۱۳۲۰ ق)، مترجم روسی بود و خدماتش مورد رضایت شاه قرار گرفت.<ref name=":1" /><ref name=":2" /><ref name=":7" />  


=== محاکمه اعضای خانواده ===
=== نقش در انقلاب مشروطیت ===
همسر و سه فرزند مسعود جامعی به اتهام «ارتباط با گروه‌های مخالف نظام» و «کمک به فعالیت‌های سیاسی او» محاکمه شدند. این محاکمات در دادگاه انقلاب اهواز برگزار شد و خانواده او نیز با اتهامات سنگینی مواجه شدند. این اقدام بخشی از استراتژی رژیم برای فشار بر زندانیان سیاسی از طریق هدف قرار دادن خانواده‌هایشان بود.<ref name=":6" /><ref>[https://iranhrs.org/%D9%85%D8%AD%D8%A7%DA%A9%D9%85%D9%87-%D9%85%D8%B3%D8%B9%D9%88%D8%AF-%D8%AC%D8%A7%D9%85%D8%B9%DB%8C-%D8%A8%D9%87-%D9%87%D9%85%D8%B1%D8%A7%D9%87-%DB%B4%D8%B9%D8%B6%D9%88-%D8%AF%DB%8C%DA%AF%D8%B1-%D8%AE/ محاکمه مسعود جامعی به همراه ۴عضو دیگر خانواده‌اش - کانون حقوق بشر ایران] 2</ref>  
در آستانه [[جنبش مشروطه ایران|انقلاب مشروطه]] (۱۳۲۴ ق)، به ایران بازگشت و پس از فرمان عدالتخانه، در کمیسیون تدوین نظام‌نامه عضویت یافت. فرمان مشروطیت (۱۲۸۵ ش) را برای مردم خواند و در هیئت تدوین انتخابات و قانون اساسی، مسئولیت ترجمه قوانین خارجی (روسی، عثمانی، فرانسوی) را بر عهده داشت. در ربیع‌الاول ۱۳۲۵ ق، سفیر فوق‌العاده به سن‌پترزبورگ، لندن و پاریس برای اعلان تاج [[محمد علی شاه|محمدعلی شاه]] رفت و قرارداد ۱۹۰۷ را نقد کرد؛ او از امپراتور روسیه، شاه انگلیس و رئیس‌جمهور فرانسه نشان گرفت. این مأموریت را «تبعید محترمانه» می‌دانست. میانه‌روی‌اش در مشروطیت، از آشنایی با اصلاح‌طلبان قفقاز ناشی بود و او را به یاری مشروطه بدون افراط کشاند.<ref name=":0" /><ref name=":6" /><ref name=":4" />  


= واکنش‌های بین‌المللی و حقوق بشری =
== فعالیت‌های سیاسی و اصلاحات ==


=== بیانیه عفو بین‌الملل ===
=== نقش در استبداد صغیر و وزارت ===
سازمان عفو بین‌الملل در دی‌ماه ۱۴۰۳ با صدور بیانیه‌ای فوری خواستار توقف اجرای احکام اعدام مسعود جامعی و دو زندانی سیاسی دیگر شد. این سازمان محاکمه را ناعادلانه و مبتنی بر اعترافات اجباری تحت شکنجه دانست و از جامعه جهانی خواست تا برای نجات جان این زندانیان اقدام کند.<ref name=":4" />  
در دوره استبداد صغیر (۱۲۸۷–۱۲۸۸ ش)، پس از به توپ بستن مجلس توسط محمدعلی شاه، میرزا حسن‌خان مشیرالدوله در کابینه‌های متعدد حضور داشت و به عنوان وزیر عدلیه و معارف فعالیت کرد. این دوره، که با سرکوب مشروطه‌خواهان همراه بود، انتقاداتی را به سوی او جلب کرد. برخی منابع او را به دلیل همکاری با دربار در این زمان به محافظه‌کاری و حتی حمایت از استبداد متهم کرده‌اند. با این حال، منابع دیگر تأکید دارند که میانه‌روی او در این دوره از سر اجبار و تلاش برای حفظ ثبات بود، نه همراهی با استبداد. پس از فتح تهران و خلع محمدعلی شاه (۱۲۸۸ ش)، حسن پیرنیا به عنوان نماینده تهران در دوره دوم مجلس شورای ملی انتخاب شد و نقش مهمی در بازسازی ساختارهای حکومتی ایفا کرد. او در این دوره، با تدوین نظام‌نامه‌های قضایی، به اصلاحات حقوقی ادامه داد و تلاش کرد تا نهادهای مشروطه را تقویت کند.<ref name=":3" /><ref name=":6" />  


=== مواضع سازمان‌های حقوق بشری ===
=== نخست‌وزیری و سیاست خارجی ===
سازمان حقوق بشر کارون و کانون حقوق بشر ایران احکام اعدام مسعود جامعی را محکوم کردند و آن را نمونه‌ای از نقض حق حیات و استانداردهای بین‌المللی حقوق بشر دانستند. این سازمان‌ها به شرایط غیرانسانی زندان شیبان، شکنجه و محرومیت از درمان اشاره کردند و خواستار فشار بین‌المللی برای توقف این احکام شدند.<ref name=":9" /><ref name=":14" />  
[[پرونده:پیرنیا نفر دوم از راست.jpg|جایگزین=حسن پیرنیا، نفر دوم از راست|بندانگشتی|263x263پیکسل|حسن پیرنیا، نفر دوم از راست]]
میرزا حسن‌خان مشیرالدوله چهار بار به نخست‌وزیری رسید (۱۲۹۳ ق، ۱۲۹۹ ش، ۱۳۰۰ ش، ۱۳۰۲ ش)، که هر دوره با چالش‌های سیاسی و اجتماعی همراه بود. در دوره اول (۱۲۹۳ ق)، به عنوان صدراعظم موقت، با مشکلات مالی دولت قاجار و نفوذ خارجی روبرو شد. در دوره‌های بعدی (۱۲۹۹–۱۳۰۲ ش)، به ویژه در کابینه‌های پس از کودتای ۱۲۹۹، او تلاش کرد تا بی‌طرفی ایران را در جنگ جهانی اول حفظ کند. او با لغو قانون ۲۳ ژوئیه (حاکمیت بلژیکی بر خزانه) و مخالفت با قرارداد ۱۹۰۷ (تقسیم ایران بین روسیه و انگلیس) به تقویت استقلال ایران کمک کرد. با این حال، تلاش‌هایش برای پایان دادن به قیام جنگل و اعتراضات خیابانی به صورت مسالمت‌آمیز ناکام ماند، که برخی منابع آن را به ضعف دیپلماسی داخلی او نسبت می‌دهند. در سیاست خارجی، او با مذاکره با قدرت‌های بزرگ و استفاده از دانش حقوقی‌اش، به حفظ منافع ایران کمک کرد، هرچند برخی منتقدان او را به محافظه‌کاری در برابر فشارهای خارجی متهم کرده‌اند.<ref name=":0" /><ref name=":1" />  


=== واکنش‌های بین‌المللی ===
=== تأسیس مدرسه نظام احمدی ===
کن بلکول، سفیر پیشین آمریکا، در واکنش به موج جدید اعدام‌ها در ایران، خواستار توجه جهانی به وضعیت زندانیان سیاسی، از جمله مسعود جامعی، شد. او تأکید کرد که جهان نباید از این نقض حقوق بشر غافل شود و از جامعه جهانی خواست تا برای جلوگیری از اجرای احکام اعدام اقدام کنند.<ref name=":8" />  
در سال ۱۲۹۶ شمسی، حسن پیرنیا مدرسه نظام احمدی را تأسیس کرد که هدف آن تربیت افسران نظامی با آموزش مدرن بود. این مدرسه، که بر اساس مدل‌های نظامی اروپایی طراحی شده بود، به تقویت ارتش ایران در دوره‌ای پرآشوب کمک کرد. او همچنین در دوره‌های وزارت جنگ (شش بار)، اصلاحاتی در ساختار نظامی انجام داد، از جمله تدوین نظام‌نامه‌های نظامی و بهبود آموزش سربازان. این اقدامات، بخشی از تلاش او برای مدرن‌سازی نهادهای حکومتی بود، هرچند برخی منابع معتقدند که این اصلاحات به دلیل محدودیت‌های مالی و سیاسی، تأثیر محدودی داشتند.<ref name=":4" /><ref name=":3" />  


=== واکنش‌های داخلی ===
== اصلاحات حقوقی و آموزشی ==
فعالان حقوق بشر در ایران، با وجود محدودیت‌های شدید، از طریق شبکه‌های اجتماعی به احکام اعدام مسعود جامعی و دیگر زندانیان سیاسی اعتراض کردند. این فعالان خواستار توقف اجرای احکام و رعایت حقوق بشر شدند. این واکنش‌ها، اگرچه محدود، نشان‌دهنده تلاش‌های داخلی برای جلب توجه به وضعیت زندانیان سیاسی بود.<ref name=":10" /><ref name=":7" />


=== اطلاعیه شورای ملی مقاومت ===
=== تأسیس مدرسه علوم سیاسی ===
[[شورای ملی مقاومت ایران]] در تاریخ ۲۴ تیرماه ۱۴۰۴، با صدور اطلاعیه‌ای، حکم اعدام مسعود جامعی و دو زندانی سیاسی دیگر را محکوم کرد و از جامعه بین‌المللی خواست تا برای نجات جان این زندانیان اقدام فوری انجام دهد. در این اطلاعیه آمده است:<blockquote>«محکومیت سه زندانی سیاسی به دوبار اعدام و دو زندانی دیگر به ۲۷سال حبس به اتهام عضویت در مجاهدین
یکی از مهم‌ترین دستاوردهای میرزا حسن‌خان مشیرالدوله، تأسیس مدرسه علوم سیاسی در سال ۱۳۱۷ قمری بود که بعدها پایه دانشکده حقوق دانشگاه تهران شد. این مدرسه، که با بودجه معدن فیروزه تأمین مالی می‌شد، برای تربیت دیپلمات‌ها و کارمندان وزارت خارجه طراحی شده بود. پیرنیا شخصاً حقوق بین‌الملل را در این مدرسه تدریس کرد و برنامه درسی آن را با الهام از نظام‌های آموزشی اروپا تنظیم نمود. این نهاد، نقش کلیدی در تربیت نسل جدیدی از مدیران و حقوق‌دانان ایرانی داشت و به تقویت دیپلماسی مدرن ایران کمک کرد.<ref name=":1" /><ref name=":2" />  


تلاش بیهوده [[سید علی خامنه ای|خامنه‌ای]] برای جلوگیری از قیام خلق، فراخوان به اقدام فوری برای نجات جان زندانیان سیاسی
=== تدوین قوانین قضایی ===
حسن پیرنیا به عنوان وزیر عدلیه (هشت بار)، سه طرح قانونی کلیدی تدوین کرد: اصول تشکیلات عدلیه (۳۱۱ ماده)، محاکمات حقوقی موقتی (۸۱۲ ماده)، و محاکمات جزایی (۵۰۶ ماده). این قوانین، که با اقتباس از مدل‌های روسی، عثمانی، و فرانسوی نوشته شدند، پایه نظام قضایی مدرن ایران را تشکیل دادند. او با استفاده از دانش حقوقی خود، تلاش کرد تا دادگستری ایران را از نظام سنتی به سیستمی قانون‌مند تبدیل کند. این اصلاحات، به ویژه در دوره مشروطیت، به بهبود ساختار قضایی و کاهش فساد کمک کرد، هرچند اجرای کامل آن‌ها به دلیل مشکلات مالی و سیاسی با موانعی مواجه شد.<ref name=":4" /><ref name=":6" />


قضاییه جلادان روز شنبه ۲۱ تیرماه ۳زندانی سیاسی، فرشاد اعتمادی‌فر، مسعود جامعی و علیرضا مرداسی (حمیداوی) را پس از دو سال شکنجه و نگهداری در سلول انفرادی، هر کدام را به دو بار اعدام و یک سال زندان و دو زندانی سیاسی دیگر به‌نامهای سامان و داوود حرمت نژاد را به ۱۲ و ۱۵سال حبس محکوم نمود.
== آثار تاریخی و تألیفات ==
[[پرونده:تاریخ ایران باستان.jpg|جایگزین=تاریخ ایران باستان، تالیف حسن پیرنیا|بندانگشتی|261x261پیکسل|تاریخ ایران باستان، تالیف حسن پیرنیا]]


این احکام جنایتکارانه توسط شعبه یک بیدادگاه ضدانقلاب اهواز به ریاست دژخیم ادیبی‌مهر در یک پرونده مشترک به اتهام «محاربه»، «اجتماع و تبانی علیه امنیت کشور»، «عضویت در سازمان مجاهدین» و «تبلیغ علیه نظام» صادر شده است.
=== تاریخ ایران باستان ===
میرزا حسن‌خان مشیرالدوله در سال‌های پایانی عمرش به تاریخ‌نگاری روی آورد و برجسته‌ترین اثرش، «تاریخ ایران باستان» (۳ جلد، ۱۳۰۶ ش)، را منتشر کرد. این کتاب، که به عنوان اولین اثر علمی تاریخ ایران بر اساس باستان‌شناسی و منابع خارجی (یونانی، رومی، و شرقی) شناخته می‌شود، به بررسی تمدن‌های ایران پیش از اسلام، از جمله هخامنشیان، اشکانیان، و ساسانیان، می‌پردازد. حسن پیرنیا با استفاده از دانش زبان‌های یونانی، عربی، و اروپایی، منابع دست‌اول را تحلیل کرد و اثری جامع ارائه داد که در زمان خود بی‌سابقه بود. گزیده این کتاب، تحت عنوان «ایران قدیم»، در مدارس به عنوان کتاب درسی تدریس شد و بر تقویت حس ناسیونالیسم ایرانی تأثیر گذاشت. باستانی پاریزی در کتاب «محیط سیاسی و زندگانی پیرنیا» این اثر را به دلیل دقت علمی و نثر روان، نقطه عطفی در تاریخ‌نگاری ایرانی می‌داند. با این حال، برخی منابع معتقدند که این کتاب به دلیل تأکید بر ناسیونالیسم باستان‌گرا و تکیه بر روایات مستشرقان، به خیالبافی‌های تاریخی دامن زده است.<ref name=":7" /><ref name=":3" />


فرشاد اعتمادی‌فر ۳۰ساله از اهالی باشت در استان کهگیلویه و بویراحمد در ۲۶ خرداد ۱۴۰۲ در روستای پیچاب باشت به همراه سامان و داوود حرمت‌نژاد دستگیر شد. مسعود جامعی معلم ۴۷ساله و علیرضا مرداسی معلم ۵۲ساله از هموطنان عرب در مرداد ۱۴۰۲ در اهواز دستگیر شدند. فرشاد پیش از این نیز در سال ۹۷ در گچساران دستگیر و ۲۰ماه زندانی بود. مسعود از سرطان معده، ناراحتی کبد، فشار خون و عفونت شدید داخلی رنج می‌برد.
=== دیگر آثار و تألیفات ===
علاوه بر «تاریخ ایران باستان»، حسن پیرنیا کتاب «داستان‌های ایران قدیم» (۱۳۰۷ ش) را منتشر کرد که مجموعه‌ای از روایات اساطیری و تاریخی ایران پیش از اسلام بود. این اثر، با هدف معرفی فرهنگ و هویت ایرانی به نسل جوان، نثری ساده‌تر از «تاریخ ایران باستان» داشت و در میان خوانندگان عمومی محبوبیت یافت. او همچنین کتاب «حقوق بین‌الملل» را تألیف کرد که بر اساس تدریس‌هایش در مدرسه علوم سیاسی نوشته شد و به آموزش دیپلمات‌های ایرانی کمک کرد. طرح‌های قانونی او، از جمله اصول تشکیلات عدلیه (۳۱۱ ماده)، محاکمات حقوقی موقتی (۸۱۲ ماده)، و محاکمات جزایی (۵۰۶ ماده)، نیز به عنوان آثار مکتوب او در حوزه حقوق شناخته می‌شوند. این آثار، که با اقتباس از قوانین روسی، عثمانی، و فرانسوی تدوین شدند، پایه نظام قضایی مدرن ایران را تشکیل دادند.<ref name=":1" /><ref name=":4" />


خامنه‌ای بیهوده تلاش می‌کند با احکام اعدام و زندان برای فرزندان رشید ایران‌زمین از انفجار خشم عمومی و قیام خلق و سرنگونی نظام منحوس [[رژیم ولایت فقیه|ولایت فقیه]] جلوگیری کند. اعدامهای سبعانه و این احکام جنایتکارانه تنها عزم جوانان شورشگر را برای سرنگونی فاشیسم دینی جزم‌تر می‌کند.
== نقدها و ارزیابی‌ها ==


مقاومت ایران شورای امنیت، کمیسرعالی، شورای حقوق‌بشر و نماینده ویژه ملل متحد در مورد وضعیت حقوق‌بشر در ایران و دیگر ارگانهای ذیربط ملل متحد و هم‌چنین اتحادیه اروپا و کشورهای عضو را به اقدام فوری برای نجات جان زندانیان زیر اعدام و آزادی عموم زندانیان سیاسی فرامی‌خواند.
=== نقدهای مثبت ===
میرزا حسن‌خان مشیرالدوله به دلیل نقشش در اصلاحات حقوقی، تأسیس نهادهای آموزشی، و تدوین قانون اساسی مشروطه مورد تحسین قرار گرفته است. تأسیس مدرسه علوم سیاسی (۱۳۱۷ ق) و تدریس حقوق بین‌الملل، به تربیت نسل جدیدی از دیپلمات‌ها و حقوق‌دانان کمک کرد که در دوره مشروطیت نقش مهمی ایفا کردند. کتاب «تاریخ ایران باستان» به عنوان اثری پیشرو در تاریخ‌نگاری علمی ایران شناخته می‌شود که هویت ملی را تقویت کرد. برخی منابع او را به دلیل میانه‌روی در سیاست و تلاش برای حفظ بی‌طرفی ایران در جنگ جهانی اول ستایش می‌کنند. نقش او در خواندن فرمان مشروطیت (۱۲۸۵ ش) و لغو قانون ۲۳ ژوئیه (حاکمیت بلژیکی بر خزانه) نیز از دستاوردهای برجسته‌اش شمرده می‌شود. همچنین، فعالیت‌هایش در مجلس شورای ملی (دوره‌های دوم تا ششم) و تدوین قوانین قضایی، او را به یکی از معماران نظام حقوقی مدرن ایران تبدیل کرد.<ref name=":0" /><ref name=":4" />


دبیرخانه شورای ملی مقاومت ایران
=== نقدهای منفی ===
با وجود دستاوردها، حسن پیرنیا با انتقاداتی نیز مواجه بوده است. برخی منابع او را به دلیل تأکید بیش از حد بر ناسیونالیسم باستان‌گرا در «تاریخ ایران باستان» مورد نقد قرار داده‌اند و معتقدند که این اثر، با تکیه بر روایات مستشرقان، تصویری غیرواقعی از تاریخ ایران ارائه کرده است. همچنین اتهام فراماسونری نیز به او نسبت داده شده، که به دلیل ارتباطاتش با محافل سیاسی و دیپلماتیک اروپا مطرح شده است، هرچند شواهد قطعی برای این ادعا وجود ندارد. همچنین، حضور او در کابینه‌های دوره استبداد صغیر (۱۲۸۷–۱۲۸۸ ش) انتقاداتی را برانگیخت و برخی او را به محافظه‌کاری و همکاری با دربار متهم کردند. برخی‌ها این انتقاد را با استدلال میانه‌روی اجباری او تعدیل می‌کنند، اما ناکامی‌اش در پایان دادن به قیام‌های خیابانی و جنگل نیز به عنوان نقطه ضعف دیپلماسی داخلی او ذکر شده است.<ref name=":3" /><ref name=":6" />


۲۴ تیر ۱۴۰۴ (۱۵ ژوئیه ۲۰۲۵)»<ref name=":11" /> </blockquote>
== وفات و میراث ==
[[پرونده:حسن پیرنیا، مشیرالدوله.jpg|جایگزین=حسن پیرنیا، مشیرالدوله|بندانگشتی|280x280پیکسل|حسن پیرنیا، مشیرالدوله]]
میرزا حسن‌خان مشیرالدوله در سال ۱۳۱۴ شمسی (۱۳۵۴ قمری) در تهران درگذشت. منابع سن او را هنگام مرگ ۶۴ سال ذکر کرده‌اند. مرگ او در دوره‌ای رخ داد که ایران در حال گذار به [[سلطنت پهلوی|نظام پهلوی]] بود و بسیاری از اصلاحات او، از جمله نظام قضایی و آموزشی، به تدریج در ساختار جدید ادغام شدند. مراسم تشییع او با حضور چهره‌های سیاسی و فرهنگی برگزار شد و به دلیل جایگاهش به عنوان یکی از معماران مشروطیت، مورد احترام قرار گرفت. جزئیات کمی درباره بیماری یا علت دقیق مرگ او در منابع موجود است، اما برخی منابع اشاره می‌کنند که او در سال‌های آخر از فعالیت‌های سیاسی کناره‌گیری کرده بود و بیشتر به تألیفات تاریخی مشغول بود.<ref name=":0" /><ref name=":7" />  


= بازتاب‌های احکام اعدام =
میراث حسن پیرنیا در سه حوزه کلیدی خلاصه می‌شود: اصلاحات حقوقی، آموزش سیاسی، و تاریخ‌نگاری. تأسیس مدرسه علوم سیاسی (۱۳۱۷ ق) و تدوین قوانین قضایی، پایه‌های نظام حقوقی و دیپلماتیک مدرن ایران را بنا نهاد. این نهاد، که بعدها به دانشکده حقوق دانشگاه تهران تبدیل شد، نسل‌هایی از مدیران و حقوق‌دانان را تربیت کرد. کتاب «تاریخ ایران باستان» و «داستان‌های ایران قدیم» نقش مهمی در تقویت هویت ملی و آموزش تاریخ ایران به نسل جوان ایفا کردند. این آثار، با وجود انتقاداتی مانند تأکید بر ناسیونالیسم باستان‌گرا، همچنان به عنوان منابعی ارزشمند در تاریخ‌نگاری ایران شناخته می‌شوند. نقش او در مشروطیت، از جمله خواندن فرمان مشروطیت و تدوین قانون اساسی، به تثبیت نظام پارلمانی کمک کرد. با این حال، مناقشه‌هایی مانند اتهام فراماسونری و محافظه‌کاری در دوره استبداد صغیر، پیچیدگی شخصیت او را نشان می‌دهند. باستانی پاریزی در «محیط سیاسی و زندگانی پیرنیا» او را سیاستمداری میانه‌رو توصیف می‌کند که با وجود محدودیت‌های زمانه، به پیشرفت ایران کمک کرد. جایگاه او به عنوان یکی از پیشگامان اصلاحات حقوقی و تاریخ‌نگاری علمی در ایران غیرقابل انکار است.<ref name=":4" /><ref name=":5" />
پرونده مسعود جامعی و احکام اعدام او توجه رسانه‌های بین‌المللی را جلب کرد. این رسانه‌ها با انتشار گزارش‌هایی درباره شرایط غیرانسانی زندان، شکنجه و محاکمه ناعادلانه، به آگاهی‌رسانی درباره وضعیت او کمک کردند. این پوشش رسانه‌ای فشار بر مقامات رژیم ایران را افزایش داده است.  


مقاومت مسعود جامعی در زندان، از جمله اعتصاب غذا و حمل پلاکاردهای اعتراضی، الهام‌بخش دیگر زندانیان سیاسی و فعالان حقوق بشر شد. گزارش‌های سازمان‌های حقوق بشری نشان می‌دهد که این اقدامات به برجسته شدن وضعیت زندانیان سیاسی در ایران کمک کرده و توجه جهانی را به نقض حقوق بشر در این کشور جلب نموده است.<ref name=":10" /><ref name=":4" /><ref name=":13" /><ref name=":2" />  
== اهمیت تاریخی و جایگاه ==
میرزا حسن‌خان مشیرالدوله یکی از برجسته‌ترین چهره‌های دوران گذار ایران از قاجار به پهلوی بود. او با تلفیق دانش حقوقی و سیاسی غربی با نیازهای جامعه ایرانی، به اصلاحات اساسی در نظام قضایی، آموزشی، و دیپلماتیک کمک کرد. تأسیس مدرسه علوم سیاسی و تدوین قوانین قضایی، او را به یکی از معماران نظام حقوقی مدرن ایران تبدیل کرد. فعالیت‌هایش در مشروطیت، از جمله نقش در تدوین قانون اساسی و خواندن فرمان مشروطیت، به تقویت نظام پارلمانی انجامید. آثار تاریخی‌اش، به ویژه «تاریخ ایران باستان»، با وجود انتقادات، به احیای هویت ملی و آموزش تاریخ ایران کمک کرد. حضور او در کابینه‌های متعدد و چهار دوره نخست‌وزیری، نشان‌دهنده نفوذ سیاسی او بود، هرچند تصمیماتش در دوره استبداد صغیر و ناکامی در برخی مذاکرات داخلی انتقاداتی را برانگیخت. اتهاماتی مانند فراماسونری و ناسیونالیسم افراطی، پیچیدگی شخصیت او را نشان می‌دهند، اما دستاوردهایش در آموزش، حقوق، و تاریخ‌نگاری همچنان مورد مطالعه و تحسین است. جایگاه او به عنوان پلی بین سنت و تجدد در تاریخ ایران ماندگار است.<ref name=":0" /><ref name=":6" />  


== منابع ==
== منابع: ==

نسخهٔ کنونی تا ‏۱۷ اکتبر ۲۰۲۵، ساعت ۱۸:۴۸

برای صفحه تمرین.jpg
میرزا حسن‌خان مشیرالدوله
حسن پیرنیا، مشیرالدوله3.jpg
میرزا حسن‌خان مشیرالدوله (حسن پیرنیا)، سیاستمدار، حقوق‌دان و تاریخ‌نگار
زمینهٔ کاری سیاست، حقوق، تاریخ‌نگاری
زادروز سال ۱۲۵۰ شمسی
نایین اصفهان
مرگ سال ۱۳۱۴ شمسی
تهران
ملیت ایرانی
در زمان حکومت قاجار، پهلوی
بنیانگذار مدرسه علوم سیاسی (۱۳۱۷ ق)، مدرسه نظام احمدی (۱۲۹۶ ش)
سبک نوشتاری تاریخ‌نگاری علمی، حقوقی، دانشنامه‌ای
کتاب‌ها تاریخ ایران باستان، داستان‌های ایران قدیم، حقوق بین‌الملل
مدرک تحصیلی دانشکده حقوق مسکو، مدرسه نظامی کادکسی کرپوس مسکو
دلیل سرشناسی تأسیس مدرسه علوم سیاسی، تدوین قوانین قضایی، نگارش تاریخ ایران باستان
اثرگذاشته بر نظام حقوقی مدرن ایران، دانشکده حقوق دانشگاه تهران

میرزا حسن‌خان مشیرالدوله، معروف به حسن پیرنیا (متولد سال ۱۲۵۰، نایین اصفهان – درگذشته ۱۳۱۴، تهران)، از خاندان نایینی و فرزند میرزا نصرالله خان مشیرالدوله، یکی از کلیدی‌ترین چهره‌های سیاسی و حقوقی ایران در دوران گذار از قاجار به پهلوی بود. او تحصیلاتش را در مسکو (مدرسه نظامی و دانشکده حقوق) به پایان رساند و با زبان‌های روسی، فرانسوی، انگلیسی، عربی و یونانی آشنا بود. فعالیت سیاسی‌اش از منشی‌گری وزارت خارجه آغاز شد و شامل تأسیس مدرسه علوم سیاسی، تدریس حقوق بین‌الملل، و نقش در تدوین قانون اساسی مشروطه (ترجمه قوانین خارجی) بود. حسن پیرنیا چهار بار نخست‌وزیر، ۲۴ بار وزیر و همچنین نماینده پنج دوره مجلس شورای ملی از تهران بود. در دوره استبداد صغیر، وزارت عدلیه و معارف را بر عهده داشت که انتقاداتی را به دلیل میانه‌روی به همراه آورد. نقشش در حفظ بی‌طرفی ایران در جنگ جهانی اول، لغو قانون ۲۳ ژوئیه (حاکمیت بلژیکی بر خزانه)، و مخالفت با قرارداد ۱۹۰۷ (تقسیم ایران) برجسته است، هرچند تلاش‌هایش برای پایان مسالمت‌آمیز قیام‌های خیابانی و جنگل ناکام ماند.

مشیرالدله به عنوان حقوق‌دان، سه طرح قانونی کلیدی (اصول تشکیلات عدلیه ۳۱۱ ماده، محاکمات حقوقی موقتی ۸۱۲ ماده، محاکمات جزایی ۵۰۶ ماده) را بر اساس مدل‌های روسی، عثمانی و فرانسوی تدوین کرد که پایه نظام قضایی مدرن ایران شد. تأسیس مدرسه نظام احمدی نیز از اقدامات نظامی‌اش بود. در سال‌های پایانی، به تاریخ‌نگاری پرداخت و کتاب «تاریخ ایران باستان» (۳ جلد، ۱۳۰۶ ش) را نوشت که نخستین اثر علمی بر اساس باستان‌شناسی و مستندات خارجی بود و بر ناسیونالیسم باستان‌گرا تأثیر گذاشت؛ گزیده‌ای از آن («ایران قدیم») در مدارس تدریس شد. دیگر آثارش شامل «داستان‌های ایران قدیم» (۱۳۰۷ ش)، «حقوق بین‌الملل»، و طرح‌های قانونی بود. نقدهای مثبت بر میانه‌روی، اصلاحات حقوقی، و کمک به مشروطه (مانند خواندن فرمان مشروطیت برای مردم) تأکید دارند، در حالی که منتقدان او را مبلغ سرسخت ناسیونالیسم باستان‌گرا، فراماسونر، و محافظه‌کار می‌دانند که در استبداد صغیر همکاری کرد و آثارش بر خیالبافی‌های مستشرقان استوار است. میراثش در پایه‌گذاری آموزش حقوقی و قضایی ایران ماندگار است، هرچند مناقشه بر سر نقش فراماسونری و میانه‌روی سیاسی ادامه دارد.[۱][۲][۳][۴][۵][۶][۷][۸]

مقدمه

در تاریخ ایران، عنوان «مشیرالدوله» به چندین شخصیت برجسته تعلق داشته است، از جمله محسن خان مشیرالدوله (وزیر خارجه قاجار و مذاکره‌کننده قراردادهای خارجی)، نصرالله خان مشیرالدوله (پدر حسن پیرنیا و صدراعظم مشروطه)، و دیگران. این مقاله به طور خاص به «میرزا حسن‌خان مشیرالدوله» (حسن پیرنیا)، سیاستمدار، حقوق‌دان و تاریخ‌نگار برجسته دوران مشروطیت و پس از آن، می‌پردازد.

زندگی اولیه و تحصیلات

میرزا حسن‌خان مشیرالدوله، معروف به حسن پیرنیا، در سال ۱۲۵۰ شمسی (۱۲۹۱ قمری) در نایین اصفهان (یا تبریز طبق برخی روایات) زاده شد. او فرزند ارشد میرزا نصرالله خان مشیرالدوله نایینی، صدراعظم مشروطه و وزیر خارجه قاجار، بود که از نوادگان حاج عبدالوهاب نایینی (عارف قرن سیزدهم) به‌شمار می‌رفت. مادرش فرزند حاجی میرزا تقی آجودان بود. حسن پیرنیا دو برادر داشت: حسین (مؤتمن‌الملک، حقوق‌دان و رئیس مجلس) و علی (که در اروپا به علت بیماری سل درگذشت). خانواده پیرنیا، با پیشینه سیاسی، شامل شخصیت‌هایی چون ابوالحسن معاضدالسلطنه (برادرزاده نصرالله خان) و باقر پیرنیا (استاندار خراسان) بود. کودکی حسن پیرنیا در محیطی مذهبی و سیاسی گذشت و تحصیلات مقدماتی (فارسی، عربی، انگلیسی) را نزد معلمانی چون میرزا محمدباقر بواناتی آموخت که روحیه آزادی‌خواهی را در او تقویت کرد.[۲][۶][۸]

تحصیلات و آشنایی با اروپا

میرزا حسن‌خان مشیرالدوله در ۱۴سالگی به همراه برادرانش برای تحصیل به روسیه رفت. ابتدا در مدرسه نظامی کادکسی کرپوس مسکو (۱۳۰۷ ق) علوم نظامی آموخت و رتبه اول را کسب کرد، سپس وارد دانشکده حقوق مسکو شد و با احراز رتبه اول فارغ‌التحصیل گردید. دوران تحصیلش (۱۳۰۷–۱۳۲۳ ق) با انقلاب ۱۹۰۵ روسیه و آشنایی با اصلاح‌طلبان ایرانی قفقاز همزمان بود که دیدگاه‌های حقوقی و مشروطه‌خواهانه‌اش را شکل داد. او زبان روسی و فرانسوی را کامل آموخت و بعدها با انگلیسی، عربی، یونانی قدیم و آلمانی (خودآموز در ۵۸سالگی) آشنا شد. وی پس از تحصیل، به عنوان وابسته سفارت ایران در سن‌پترزبورگ مشغول شد.[۱][۵][۷]

ورود به عرصه سیاسی و نقش در مشروطیت

 
میرزا حسن‌خان مشیرالدوله

آغاز فعالیت در وزارت خارجه

پس از مرگ محسن خان مشیرالدوله (۱۳۱۷ ق)، پدرش نصرالله خان به وزارت خارجه رسید و حسن را از روسیه فراخواند. با لقب مشیرالملک، ریاست بایگانی وزارت خارجه و منشی‌گری مخصوص صدراعظم امین‌السلطان را بر عهده گرفت. نخستین کارش تدوین نظام‌نامه حق ویزا برای ایرانیان خارج بود. با حمایت پدر، امین‌السلطان و مظفرالدین شاه، مدرسه علوم سیاسی (۱۳۱۷ ق) را تأسیس کرد تا کادر وزارت خارجه تربیت شود؛ بودجه‌اش از معدن فیروزه تأمین شد و خودش حقوق بین‌الملل تدریس کرد. در سفرهای مظفرالدین شاه به اروپا (۱۳۲۰ ق)، مترجم روسی بود و خدماتش مورد رضایت شاه قرار گرفت.[۲][۳][۸]

نقش در انقلاب مشروطیت

در آستانه انقلاب مشروطه (۱۳۲۴ ق)، به ایران بازگشت و پس از فرمان عدالتخانه، در کمیسیون تدوین نظام‌نامه عضویت یافت. فرمان مشروطیت (۱۲۸۵ ش) را برای مردم خواند و در هیئت تدوین انتخابات و قانون اساسی، مسئولیت ترجمه قوانین خارجی (روسی، عثمانی، فرانسوی) را بر عهده داشت. در ربیع‌الاول ۱۳۲۵ ق، سفیر فوق‌العاده به سن‌پترزبورگ، لندن و پاریس برای اعلان تاج محمدعلی شاه رفت و قرارداد ۱۹۰۷ را نقد کرد؛ او از امپراتور روسیه، شاه انگلیس و رئیس‌جمهور فرانسه نشان گرفت. این مأموریت را «تبعید محترمانه» می‌دانست. میانه‌روی‌اش در مشروطیت، از آشنایی با اصلاح‌طلبان قفقاز ناشی بود و او را به یاری مشروطه بدون افراط کشاند.[۱][۷][۵]

فعالیت‌های سیاسی و اصلاحات

نقش در استبداد صغیر و وزارت

در دوره استبداد صغیر (۱۲۸۷–۱۲۸۸ ش)، پس از به توپ بستن مجلس توسط محمدعلی شاه، میرزا حسن‌خان مشیرالدوله در کابینه‌های متعدد حضور داشت و به عنوان وزیر عدلیه و معارف فعالیت کرد. این دوره، که با سرکوب مشروطه‌خواهان همراه بود، انتقاداتی را به سوی او جلب کرد. برخی منابع او را به دلیل همکاری با دربار در این زمان به محافظه‌کاری و حتی حمایت از استبداد متهم کرده‌اند. با این حال، منابع دیگر تأکید دارند که میانه‌روی او در این دوره از سر اجبار و تلاش برای حفظ ثبات بود، نه همراهی با استبداد. پس از فتح تهران و خلع محمدعلی شاه (۱۲۸۸ ش)، حسن پیرنیا به عنوان نماینده تهران در دوره دوم مجلس شورای ملی انتخاب شد و نقش مهمی در بازسازی ساختارهای حکومتی ایفا کرد. او در این دوره، با تدوین نظام‌نامه‌های قضایی، به اصلاحات حقوقی ادامه داد و تلاش کرد تا نهادهای مشروطه را تقویت کند.[۴][۷]

نخست‌وزیری و سیاست خارجی

 
حسن پیرنیا، نفر دوم از راست

میرزا حسن‌خان مشیرالدوله چهار بار به نخست‌وزیری رسید (۱۲۹۳ ق، ۱۲۹۹ ش، ۱۳۰۰ ش، ۱۳۰۲ ش)، که هر دوره با چالش‌های سیاسی و اجتماعی همراه بود. در دوره اول (۱۲۹۳ ق)، به عنوان صدراعظم موقت، با مشکلات مالی دولت قاجار و نفوذ خارجی روبرو شد. در دوره‌های بعدی (۱۲۹۹–۱۳۰۲ ش)، به ویژه در کابینه‌های پس از کودتای ۱۲۹۹، او تلاش کرد تا بی‌طرفی ایران را در جنگ جهانی اول حفظ کند. او با لغو قانون ۲۳ ژوئیه (حاکمیت بلژیکی بر خزانه) و مخالفت با قرارداد ۱۹۰۷ (تقسیم ایران بین روسیه و انگلیس) به تقویت استقلال ایران کمک کرد. با این حال، تلاش‌هایش برای پایان دادن به قیام جنگل و اعتراضات خیابانی به صورت مسالمت‌آمیز ناکام ماند، که برخی منابع آن را به ضعف دیپلماسی داخلی او نسبت می‌دهند. در سیاست خارجی، او با مذاکره با قدرت‌های بزرگ و استفاده از دانش حقوقی‌اش، به حفظ منافع ایران کمک کرد، هرچند برخی منتقدان او را به محافظه‌کاری در برابر فشارهای خارجی متهم کرده‌اند.[۱][۲]

تأسیس مدرسه نظام احمدی

در سال ۱۲۹۶ شمسی، حسن پیرنیا مدرسه نظام احمدی را تأسیس کرد که هدف آن تربیت افسران نظامی با آموزش مدرن بود. این مدرسه، که بر اساس مدل‌های نظامی اروپایی طراحی شده بود، به تقویت ارتش ایران در دوره‌ای پرآشوب کمک کرد. او همچنین در دوره‌های وزارت جنگ (شش بار)، اصلاحاتی در ساختار نظامی انجام داد، از جمله تدوین نظام‌نامه‌های نظامی و بهبود آموزش سربازان. این اقدامات، بخشی از تلاش او برای مدرن‌سازی نهادهای حکومتی بود، هرچند برخی منابع معتقدند که این اصلاحات به دلیل محدودیت‌های مالی و سیاسی، تأثیر محدودی داشتند.[۵][۴]

اصلاحات حقوقی و آموزشی

تأسیس مدرسه علوم سیاسی

یکی از مهم‌ترین دستاوردهای میرزا حسن‌خان مشیرالدوله، تأسیس مدرسه علوم سیاسی در سال ۱۳۱۷ قمری بود که بعدها پایه دانشکده حقوق دانشگاه تهران شد. این مدرسه، که با بودجه معدن فیروزه تأمین مالی می‌شد، برای تربیت دیپلمات‌ها و کارمندان وزارت خارجه طراحی شده بود. پیرنیا شخصاً حقوق بین‌الملل را در این مدرسه تدریس کرد و برنامه درسی آن را با الهام از نظام‌های آموزشی اروپا تنظیم نمود. این نهاد، نقش کلیدی در تربیت نسل جدیدی از مدیران و حقوق‌دانان ایرانی داشت و به تقویت دیپلماسی مدرن ایران کمک کرد.[۲][۳]

تدوین قوانین قضایی

حسن پیرنیا به عنوان وزیر عدلیه (هشت بار)، سه طرح قانونی کلیدی تدوین کرد: اصول تشکیلات عدلیه (۳۱۱ ماده)، محاکمات حقوقی موقتی (۸۱۲ ماده)، و محاکمات جزایی (۵۰۶ ماده). این قوانین، که با اقتباس از مدل‌های روسی، عثمانی، و فرانسوی نوشته شدند، پایه نظام قضایی مدرن ایران را تشکیل دادند. او با استفاده از دانش حقوقی خود، تلاش کرد تا دادگستری ایران را از نظام سنتی به سیستمی قانون‌مند تبدیل کند. این اصلاحات، به ویژه در دوره مشروطیت، به بهبود ساختار قضایی و کاهش فساد کمک کرد، هرچند اجرای کامل آن‌ها به دلیل مشکلات مالی و سیاسی با موانعی مواجه شد.[۵][۷]

آثار تاریخی و تألیفات

 
تاریخ ایران باستان، تالیف حسن پیرنیا

تاریخ ایران باستان

میرزا حسن‌خان مشیرالدوله در سال‌های پایانی عمرش به تاریخ‌نگاری روی آورد و برجسته‌ترین اثرش، «تاریخ ایران باستان» (۳ جلد، ۱۳۰۶ ش)، را منتشر کرد. این کتاب، که به عنوان اولین اثر علمی تاریخ ایران بر اساس باستان‌شناسی و منابع خارجی (یونانی، رومی، و شرقی) شناخته می‌شود، به بررسی تمدن‌های ایران پیش از اسلام، از جمله هخامنشیان، اشکانیان، و ساسانیان، می‌پردازد. حسن پیرنیا با استفاده از دانش زبان‌های یونانی، عربی، و اروپایی، منابع دست‌اول را تحلیل کرد و اثری جامع ارائه داد که در زمان خود بی‌سابقه بود. گزیده این کتاب، تحت عنوان «ایران قدیم»، در مدارس به عنوان کتاب درسی تدریس شد و بر تقویت حس ناسیونالیسم ایرانی تأثیر گذاشت. باستانی پاریزی در کتاب «محیط سیاسی و زندگانی پیرنیا» این اثر را به دلیل دقت علمی و نثر روان، نقطه عطفی در تاریخ‌نگاری ایرانی می‌داند. با این حال، برخی منابع معتقدند که این کتاب به دلیل تأکید بر ناسیونالیسم باستان‌گرا و تکیه بر روایات مستشرقان، به خیالبافی‌های تاریخی دامن زده است.[۸][۴]

دیگر آثار و تألیفات

علاوه بر «تاریخ ایران باستان»، حسن پیرنیا کتاب «داستان‌های ایران قدیم» (۱۳۰۷ ش) را منتشر کرد که مجموعه‌ای از روایات اساطیری و تاریخی ایران پیش از اسلام بود. این اثر، با هدف معرفی فرهنگ و هویت ایرانی به نسل جوان، نثری ساده‌تر از «تاریخ ایران باستان» داشت و در میان خوانندگان عمومی محبوبیت یافت. او همچنین کتاب «حقوق بین‌الملل» را تألیف کرد که بر اساس تدریس‌هایش در مدرسه علوم سیاسی نوشته شد و به آموزش دیپلمات‌های ایرانی کمک کرد. طرح‌های قانونی او، از جمله اصول تشکیلات عدلیه (۳۱۱ ماده)، محاکمات حقوقی موقتی (۸۱۲ ماده)، و محاکمات جزایی (۵۰۶ ماده)، نیز به عنوان آثار مکتوب او در حوزه حقوق شناخته می‌شوند. این آثار، که با اقتباس از قوانین روسی، عثمانی، و فرانسوی تدوین شدند، پایه نظام قضایی مدرن ایران را تشکیل دادند.[۲][۵]

نقدها و ارزیابی‌ها

نقدهای مثبت

میرزا حسن‌خان مشیرالدوله به دلیل نقشش در اصلاحات حقوقی، تأسیس نهادهای آموزشی، و تدوین قانون اساسی مشروطه مورد تحسین قرار گرفته است. تأسیس مدرسه علوم سیاسی (۱۳۱۷ ق) و تدریس حقوق بین‌الملل، به تربیت نسل جدیدی از دیپلمات‌ها و حقوق‌دانان کمک کرد که در دوره مشروطیت نقش مهمی ایفا کردند. کتاب «تاریخ ایران باستان» به عنوان اثری پیشرو در تاریخ‌نگاری علمی ایران شناخته می‌شود که هویت ملی را تقویت کرد. برخی منابع او را به دلیل میانه‌روی در سیاست و تلاش برای حفظ بی‌طرفی ایران در جنگ جهانی اول ستایش می‌کنند. نقش او در خواندن فرمان مشروطیت (۱۲۸۵ ش) و لغو قانون ۲۳ ژوئیه (حاکمیت بلژیکی بر خزانه) نیز از دستاوردهای برجسته‌اش شمرده می‌شود. همچنین، فعالیت‌هایش در مجلس شورای ملی (دوره‌های دوم تا ششم) و تدوین قوانین قضایی، او را به یکی از معماران نظام حقوقی مدرن ایران تبدیل کرد.[۱][۵]

نقدهای منفی

با وجود دستاوردها، حسن پیرنیا با انتقاداتی نیز مواجه بوده است. برخی منابع او را به دلیل تأکید بیش از حد بر ناسیونالیسم باستان‌گرا در «تاریخ ایران باستان» مورد نقد قرار داده‌اند و معتقدند که این اثر، با تکیه بر روایات مستشرقان، تصویری غیرواقعی از تاریخ ایران ارائه کرده است. همچنین اتهام فراماسونری نیز به او نسبت داده شده، که به دلیل ارتباطاتش با محافل سیاسی و دیپلماتیک اروپا مطرح شده است، هرچند شواهد قطعی برای این ادعا وجود ندارد. همچنین، حضور او در کابینه‌های دوره استبداد صغیر (۱۲۸۷–۱۲۸۸ ش) انتقاداتی را برانگیخت و برخی او را به محافظه‌کاری و همکاری با دربار متهم کردند. برخی‌ها این انتقاد را با استدلال میانه‌روی اجباری او تعدیل می‌کنند، اما ناکامی‌اش در پایان دادن به قیام‌های خیابانی و جنگل نیز به عنوان نقطه ضعف دیپلماسی داخلی او ذکر شده است.[۴][۷]

وفات و میراث

 
حسن پیرنیا، مشیرالدوله

میرزا حسن‌خان مشیرالدوله در سال ۱۳۱۴ شمسی (۱۳۵۴ قمری) در تهران درگذشت. منابع سن او را هنگام مرگ ۶۴ سال ذکر کرده‌اند. مرگ او در دوره‌ای رخ داد که ایران در حال گذار به نظام پهلوی بود و بسیاری از اصلاحات او، از جمله نظام قضایی و آموزشی، به تدریج در ساختار جدید ادغام شدند. مراسم تشییع او با حضور چهره‌های سیاسی و فرهنگی برگزار شد و به دلیل جایگاهش به عنوان یکی از معماران مشروطیت، مورد احترام قرار گرفت. جزئیات کمی درباره بیماری یا علت دقیق مرگ او در منابع موجود است، اما برخی منابع اشاره می‌کنند که او در سال‌های آخر از فعالیت‌های سیاسی کناره‌گیری کرده بود و بیشتر به تألیفات تاریخی مشغول بود.[۱][۸]

میراث حسن پیرنیا در سه حوزه کلیدی خلاصه می‌شود: اصلاحات حقوقی، آموزش سیاسی، و تاریخ‌نگاری. تأسیس مدرسه علوم سیاسی (۱۳۱۷ ق) و تدوین قوانین قضایی، پایه‌های نظام حقوقی و دیپلماتیک مدرن ایران را بنا نهاد. این نهاد، که بعدها به دانشکده حقوق دانشگاه تهران تبدیل شد، نسل‌هایی از مدیران و حقوق‌دانان را تربیت کرد. کتاب «تاریخ ایران باستان» و «داستان‌های ایران قدیم» نقش مهمی در تقویت هویت ملی و آموزش تاریخ ایران به نسل جوان ایفا کردند. این آثار، با وجود انتقاداتی مانند تأکید بر ناسیونالیسم باستان‌گرا، همچنان به عنوان منابعی ارزشمند در تاریخ‌نگاری ایران شناخته می‌شوند. نقش او در مشروطیت، از جمله خواندن فرمان مشروطیت و تدوین قانون اساسی، به تثبیت نظام پارلمانی کمک کرد. با این حال، مناقشه‌هایی مانند اتهام فراماسونری و محافظه‌کاری در دوره استبداد صغیر، پیچیدگی شخصیت او را نشان می‌دهند. باستانی پاریزی در «محیط سیاسی و زندگانی پیرنیا» او را سیاستمداری میانه‌رو توصیف می‌کند که با وجود محدودیت‌های زمانه، به پیشرفت ایران کمک کرد. جایگاه او به عنوان یکی از پیشگامان اصلاحات حقوقی و تاریخ‌نگاری علمی در ایران غیرقابل انکار است.[۵][۶]

اهمیت تاریخی و جایگاه

میرزا حسن‌خان مشیرالدوله یکی از برجسته‌ترین چهره‌های دوران گذار ایران از قاجار به پهلوی بود. او با تلفیق دانش حقوقی و سیاسی غربی با نیازهای جامعه ایرانی، به اصلاحات اساسی در نظام قضایی، آموزشی، و دیپلماتیک کمک کرد. تأسیس مدرسه علوم سیاسی و تدوین قوانین قضایی، او را به یکی از معماران نظام حقوقی مدرن ایران تبدیل کرد. فعالیت‌هایش در مشروطیت، از جمله نقش در تدوین قانون اساسی و خواندن فرمان مشروطیت، به تقویت نظام پارلمانی انجامید. آثار تاریخی‌اش، به ویژه «تاریخ ایران باستان»، با وجود انتقادات، به احیای هویت ملی و آموزش تاریخ ایران کمک کرد. حضور او در کابینه‌های متعدد و چهار دوره نخست‌وزیری، نشان‌دهنده نفوذ سیاسی او بود، هرچند تصمیماتش در دوره استبداد صغیر و ناکامی در برخی مذاکرات داخلی انتقاداتی را برانگیخت. اتهاماتی مانند فراماسونری و ناسیونالیسم افراطی، پیچیدگی شخصیت او را نشان می‌دهند، اما دستاوردهایش در آموزش، حقوق، و تاریخ‌نگاری همچنان مورد مطالعه و تحسین است. جایگاه او به عنوان پلی بین سنت و تجدد در تاریخ ایران ماندگار است.[۱][۷]

منابع:

  1. ↑ ۱٫۰ ۱٫۱ ۱٫۲ ۱٫۳ ۱٫۴ ۱٫۵ ۱٫۶ حسن پیرنیا «مشیر الدوله» - نایینی
  2. ↑ ۲٫۰ ۲٫۱ ۲٫۲ ۲٫۳ ۲٫۴ ۲٫۵ مشیرالدوله حسن پیرنیا - راسخون
  3. ↑ ۳٫۰ ۳٫۱ ۳٫۲ حسن پیرنیا، ملقب به مشیرالملک - صدای نایین
  4. ↑ ۴٫۰ ۴٫۱ ۴٫۲ ۴٫۳ ۴٫۴ حسن پیرنیا؛ مبلغ سرسخت ناسیونالیسم باستان‌گرا - حق‌پژوهی
  5. ↑ ۵٫۰ ۵٫۱ ۵٫۲ ۵٫۳ ۵٫۴ ۵٫۵ ۵٫۶ ۵٫۷ یادی از ابر مرد سیاست و حقوق ایران زمین؛ حسن پیرنیا - آکادمی بیگدلی
  6. ↑ ۶٫۰ ۶٫۱ ۶٫۲ خاندان پیرنیا - پژوهه
  7. ↑ ۷٫۰ ۷٫۱ ۷٫۲ ۷٫۳ ۷٫۴ ۷٫۵ ۷٫۶ زندگی سیاسی میرزا حسن‌خان مشیرالدوله - مؤسسه مطالعات و پژهشهای سیاسی
  8. ↑ ۸٫۰ ۸٫۱ ۸٫۲ ۸٫۳ ۸٫۴ زندگینامه و دانلود بهترین کتاب‌های حسن پیرنیا - کتابراه
برگرفته از «https://www.iran-pedia.org/w/index.php?title=کاربر:Khosro/صفحه_تمرین_NOINDEX&oldid=81682»