ایران پدیا

کاربر:Khosro/صفحه تمرین NOINDEX: تفاوت میان نسخه‌ها

بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش
 
(۱۸۷ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۲ کاربر نشان داده نشد)
خط ۱: خط ۱:
[[پرونده:برای صفحه تمرین.jpg|وسط|بندانگشتی|991x991px]]'''علیرضا مرداسی (حمیداوی)'''، (متولد سال ۱۳۵۹، اهواز) معلم و فعال مدنی است که در ۱۰ مرداد ۱۴۰۲ به اتهام ارتباط با [[سازمان مجاهدین خلق ایران]] توسط نیروهای امنیتی بازداشت شد. او به همراه [[مسعود جامعی]] و [[فرشاد اعتمادی‌فر]] در شعبه یک دادگاه انقلاب اهواز به ریاست قاضی ادیبی‌مهر به دو بار اعدام و یک سال حبس تعزیری محکوم شد. اتهامات شامل «افساد فی‌الارض»، «محاربه»، «عضویت در گروه‌های مخالف نظام»، و «تبلیغ علیه نظام» بود که بر اساس اعترافات اجباری تحت شکنجه اخذ شدند.<ref name=":0">[https://iranhrs.org/%D9%81%D8%B1%D8%B4%D8%A7%D8%AF-%D8%A7%D8%B9%D8%AA%D9%85%D8%A7%D8%AF%DB%8C-%D9%81%D8%B1%D8%8C-%D9%85%D8%B3%D8%B9%D9%88%D8%AF-%D8%AC%D8%A7%D9%85%D8%B9%DB%8C-%D9%88-%D8%B9%D9%84%DB%8C%D8%B1/ صدور ۲بار حکم اعدام برای ۳زندانی سیاسی فرشاد اعتمادی فر، مسعود جامعی و علیرضا مرداسی - کانون حقوق بشر ایران] 1</ref><ref name=":1">[https://iranwire.com/fa/features/143252-%D8%A8%DA%AF%D9%88%DB%8C%DB%8C%D8%AF-%D8%A7%D8%B2-%D8%A7%D8%B3%D8%B1%D8%A7%DB%8C%DB%8C%D9%84-%D9%BE%D9%88%D9%84-%D9%85%DB%8C%DA%AF%D8%B1%D9%81%D8%AA%DB%8C%D8%AF-%D8%B5%D8%AF%D9%88%D8%B1-%D8%AD%DA%A9%D9%85-%D8%AF%D9%88%D8%A8%D8%A7%D8%B1-%D8%A7%D8%B9%D8%AF%D8%A7%D9%85-%D8%A8%D8%B1%D8%A7%DB%8C-%D8%B3%D9%87-%D8%B4%D9%87%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF/ بگویید از اسراییل پول می‌گرفتید؛ صدور حکم دوبار اعدام برای سه شهروند - ایران وایر] 2</ref>
[[پرونده:برای صفحه تمرین.jpg|بندانگشتی|1148x1148px]]
{{جعبه اطلاعات سیاست‌مدار
| نام              = مهدی قلی‌خان هدایت مخبرالسلطنه
| تصویر            = مخبرالسلطنه؛3.jpg
| شرح تصویر        =
| نام کامل        = مهدی قلی‌خان بن علیقلی‌خان هدایت
| معروف به        = مخبرالسلطنه
| نام مستعار      =
| زادروز          = ۱۲۴۳ ه‍.ش
| شهر تولد        = تهران
| کشور تولد        =
| تاریخ مرگ        = ۱۳۳۴ ه‍.ش
| شهر مرگ          = تهران
| کشور مرگ        =
| نام همسر        = نیرالملک
| فرزندان          = زیبنده، فیض‌الله، فضل‌الله، فتح‌الله، لطف‌الله، نصرالله
|خویشاوندان سرشناس = علیقلی‌خان مخبرالدوله (پدر)، رضاقلی‌خان هدایت (جد)
| تحصیلات          = تحصیلات مقدماتی در تهران؛ ادامه تحصیل در اروپا (سوئیس و آلمان، زبان آلمانی و علوم مدرن)
| دین              = اسلام
| حزب سیاسی        =
| سمت              = نخست‌وزیر ایران (۱۳۰۶–۱۳۱۲ ه‍. ش)، والی آذربایجان و فارس، وزیر عدلیه، فوائد عامه، علوم
| پست‌های قبلی      = رئیس پستخانه و تلگراف آذربایجان، رئیس مدرسه نظامی تهران
| فعالیت‌ها        = نقش در جنبش مشروطه، تدوین نظامنامه انتخابات، حمایت از کودتای ۱۲۹۹، اجرای اصلاحات رضاشاهی (راه‌آهن، ثبت اسناد)، تألیف آثار تاریخی و جغرافیایی
| قبل از          =
| بعد از          =
| وب‌گاه رسمی      =
| امضا            =
| زیرنویس          =
|image_size=240پیکسل}}


علیرضا مرداسی در بازداشتگاه اطلاعات اهواز و [[زندان شیبان اهواز|زندان شیبان]] تحت شکنجه‌های جسمی و روانی، از جمله ضرب و شتم و محرومیت از خواب، قرار گرفت. او از بیماری‌های تنفسی و آلرژی شدید رنج می‌برد، اما از درمان پزشکی محروم بوده است.<ref name=":2">[https://www.kampain.info/archive/91991.htm تداوم بازداشت و محرومیت از مراقبت‌های پزشکی علیرضا مرداسی، معلم و فعال مدنی - کمپین دفاع از زندانیان سیاسی و مدنی]</ref><ref name=":3">[https://humanrightsinir.org/politicalprisoners-528/ محرومیت علیرضا مرداسی، زندانی سیاسی از حقوق اولیه خود - حقوق بشر در ایران] 1</ref>
'''مهدی قلی‌خان هدایت'''، ملقب به مخبرالسلطنه (متولد ۷ شعبان ۱۲۸۰ ه‍. ق، ۱۲۴۳ ه‍. ش، تهران – درگذشته ۱۳۳۴ ه‍. ش، تهران)، یکی از برجسته‌ترین رجال سیاسی و فرهنگی دوره قاجار و پهلوی اول بود که بیش از پنج دهه در عرصه سیاست، اداره، و فرهنگ ایران نقش‌آفرینی کرد. او در خانواده‌ای اشرافی در تهران متولد شد و از کودکی در محیطی آشنا با مدرنیته غربی رشد یافت. پدرش، علیقلی‌خان مخبرالدوله، وزیر پست و تلگراف [[ناصرالدین شاه]] بود و جدش، رضاقلی‌خان هدایت، نویسنده روضةالصفای ناصری. مخبرالسلطنه تحصیلات مقدماتی را در تهران گذراند و در ۱۴سالگی به همراه برادرش، مرتضی قلی‌خان صنیع‌الدوله، برای ادامه تحصیل به اروپا (سوئیس و آلمان) رفت، جایی که زبان آلمانی را آموخت و با تاریخ و فرهنگ اروپایی آشنا شد. او پس از بازگشت در سال ۱۲۵۹، در دارالفنون به تدریس زبان آلمانی پرداخت و به استخدام تلگرافخانه درآمد. در سال ۱۲۶۹، با دخترعمویش، نیرالملک، ازدواج کرد و صاحب شش پسر شد.


در اعتراض به شرایط غیرانسانی زندان، مرداسی اعتصاب غذا کرد و در کارزار «[[اعتصاب غذای زندانیان سیاسی - سه‌شنبه‌ها|سه‌شنبه‌های نه به اعدام]]» شرکت نمود. خانواده‌اش، که تنها نان‌آورشان بود، با فشارهای اقتصادی و روانی مواجه شدند و مقابل [[زندان اوین]] تجمعات اعتراضی برگزار کردند.<ref name=":4">[https://iranhrs.org/%D8%B2%D9%86%D8%AF%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%B3%DB%8C%D8%A7%D8%B3%DB%8C-%D8%B9%D9%84%DB%8C%D8%B1%D8%B6%D8%A7-%D9%85%D8%B1%D8%AF%D8%A7%D8%B3%DB%8C%D8%8C-%D8%A8%D8%A7%D8%B2%D8%AF%D8%A7%D8%B4%D8%AA-%D9%88/ زندانی سیاسی علیرضا مرداسی، ۴۱۰روز بازداشت و بلاتکلیفی - کانون حقوق بشر ایران] 3</ref><ref name=":5">[https://bazdashtshodegan.com/%D9%85%D8%B9%D8%B1%D9%81%DB%8C-%D8%B2%D9%86%D8%AF%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%B3%DB%8C%D8%A7%D8%B3%DB%8C-%D8%B9%D9%84%DB%8C%D8%B1%D8%B6%D8%A7-%D9%85%D8%B1%D8%AF%D8%A7%D8%B3%DB%8C/ معرفی زندانی سیاسی علیرضا مرداسی - صدای بازداشت‌شدگان]</ref>
ورود هدایت به عرصه سیاست با مناصب درباری در زمان ناصرالدین شاه آغاز شد. پس از مرگ پدرش در سال ۱۳۱۵ ه‍. ق، [[مظفرالدین شاه]] لقب مخبرالسلطنه را به او اعطا کرد و ریاست پستخانه و تلگراف آذربایجان را بر عهده گرفت. در سفر دوم مظفرالدین‌شاه به اروپا به عنوان مترجم همراه شد و فن کلیشه‌سازی و عکاسی را آموخت. پس از عزل امین‌السلطان ([[میرزا علی‌اصغر خان اتابک اعظم|اتابک]])، سفری به مکه، آمریکا، ژاپن، و اروپا کرد که تجربیاتش را در سفرنامه مکه ثبت نمود. اواخر سلطنت مظفرالدین‌شاه، رئیس مدرسه نظامی تهران شد و در ترغیب شاه به صدور فرمان مشروطیت نقش داشت، با استناد به پیشرفت ژاپن و لزوم مجلس.


سازمان عفو بین‌الملل در دی‌ماه ۱۴۰۳ خواستار توقف احکام اعدام شد و سازمان‌های حقوق بشری مانند کانون حقوق بشر ایران این پرونده را نقض حق حیات دانستند. کن بلکول، سفیر پیشین آمریکا، خواستار توجه جهانی به وضعیت علیرضا مرداسی شد. پرونده او در دیوان عالی کشور در حال تجدیدنظر است.<ref name=":6">[https://fa.iran-hrm.com/%D9%86%DA%AF%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D9%81%D8%B2%D8%A7%DB%8C%D9%86%D8%AF%D9%87-%D8%AF%D8%B1%D8%A8%D8%A7%D8%B1%D9%87-%D8%B3%D9%87-%D8%B2%D9%86%D8%AF%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%B3/ نگرانی‌های فزاینده درباره سه زندانی سیاسی محکوم به اعدام: فرشاد اعتمادی‌فر، مسعود جامعی و علیرضا مرداسی - مانیوتورینگ حقوق بشر ایران]</ref><ref name=":7">[https://www.iranntv.com/955720-%DA%A9%D9%86-%D8%A8%D9%84%DA%A9%D9%88%D9%84-%D8%B3%D9%81%DB%8C%D8%B1-%D9%BE%DB%8C%D8%B4%DB%8C%D9%86-%D8%A2%D9%85%D8%B1%DB%8C%DA%A9%D8%A7--%D8%AC%D9%87%D8%A7%D9%86-%D9%86%D8%A8%D8%A7%DB%8C%D8%AF-%D8%A7 کن بلکول سفیر پیشین آمریکا: جهان نباید از موج جدید اعدام‌ها در ایران غافل شود - سیمای آزادی]</ref>
در [[جنبش مشروطه ایران|جنبش مشروطه]]، مخبرالسلطنه هدایت رابط دربار و مجلس بود و در هیئت تدوین نظامنامه انتخابات عضویت داشت. او در کابینه‌های اولیه مشروطه، وزیر علوم و عدلیه شد و در سال ۱۳۲۶ ه‍. ق، والی آذربایجان گردید، اما پس از به توپ بستن مجلس استعفا داد و به اروپا رفت. با پیروزی مشروطه‌خواهان، دوباره والی آذربایجان و سپس فارس شد. هدایت در کابینه‌های عین‌الدوله و مستوفی‌الممالک، وزارت عدلیه و فوائد عامه را بر عهده گرفت. در قیام [[شیخ محمد خیابانی]] (۱۲۹۹ ه‍. ش)، به عنوان والی آذربایجان اعزام شد و با رایزنی، مقدمات سرکوب را فراهم کرد، هرچند بعدها مرگ خیابانی را خودکشی خواند.


شورای ملی مقاومت نیز این احکام را محکوم کرده و خواستار اقدام بین‌المللی برای نجات جان علیرضا مرداسی و هم‌پرونده‌ای‌هایش شد. این پرونده توجه جهانی را به سرکوب سیاسی در ایران جلب کرده است.<ref name=":8">[https://iran-efshagari.com/%D9%85%D8%AD%DA%A9%D9%88%D9%85%DB%8C%D8%AA-%DB%B3-%D8%B2%D9%86%D8%AF%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%B3%DB%8C%D8%A7%D8%B3%DB%8C-%D8%A8%D9%87-%D8%AF%D9%88-%D8%A8%D8%A7%D8%B1-%D8%A7%D8%B9%D8%AF%D8%A7%D9%85/ محکومیت سه زندانی سیاسی به دو بار اعدام و دو زندانی دیگر به ۲۷سال حبس به اتهام عضویت در مجاهدین - ایران افشاگر]</ref>
پس از کودتای ۱۲۹۹ ه‍. ش، از حامیان [[سید ضیاءالدین طباطبایی|سید ضیاء]] و [[رضاشاه پهلوی|رضاخان]] بود و بخشی از حقوقش را به دولت جدید بخشید. در کابینه مستوفی‌الممالک، وزیر فوائد عامه شد و لایحه راه‌آهن سراسری را به مجلس برد. مخبرالسلطنه با سلطنت رضاشاه، جایگاه ویژه‌ای یافت و در خرداد ۱۳۰۶ ه‍. ش، نخست‌وزیر شد – طولانی‌ترین دوره (تا شهریور ۱۳۱۲ ه‍. ش). در این دوران، کلنگ راه‌آهن زده شد، قانون البسه متحدالشکل تصویب گردید، و اصلاحات اداری پیش رفت، اما آزادی مطبوعات محدود شد و [[سید حسن مدرس]] حذف گردید. هدایت خود را «ماشین امضای رضاشاه» می‌دانست و از وظایف قانونی شانه خالی می‌کرد. او پس از استعفا، حقوق بازنشستگی گرفت و تا مرگ در انزوا ماند.


= پیشینه و تحصیلات =
مهدی قلی‌خان هدایت ادیب و فرهنگی بود با تسلط بر فارسی، عربی، آلمانی، و علاقه به موسیقی، ریاضی، و فلسفه. آثارش شامل «خاطرات و خطرات»، «گزارش ایران» (چهار جلد، تاریخ از پیش از اسلام تا ۱۲۹۹ ه‍. ش)، «سفرنامه مکه»، «تحفه مخبری»، «تحفة الآفاق»، «مجمع الادوار» (موسیقی)، و «فوائدالترجمان» (ترجمه). دیدگاه‌هایش بر تعادل سنت، مذهب، و مدرنیته تأکید داشت: سنت را پایه هویت، مذهب را نیروی اخلاقی، و مدرنیته را پیشرفت علمی می‌دانست. میراثش در سیاست (تثبیت پهلوی) و فرهنگ (منابع تاریخی) دوگانه است – سیاستمداری محافظه‌کار و عافیت‌طلب، اما روشنفکری شیفته کتاب.<ref name=":0">[https://psri.ir/?id=n8mvgb03 شرح حال مهدی قلی‌خان هدایت مشهور به مخبرالسلطنه - مؤسسه مطالعات و پژهشهای سیاسی]</ref><ref name=":1">[http://pajoohe.ir/%D9%85%D8%AE%D8%A8%D8%B1%D8%A7%D9%84%D8%B3%D9%84%D8%B7%D9%86%D9%87-%D9%87%D8%AF%D8%A7%DB%8C%D8%AA__a-38275.aspx مخبرالسلطنه هدایت - پژوهه]</ref><ref name=":2">[https://www.iichs.ir/fa/news/5538/%D9%85%D8%B1%D8%AF-%D8%A8%DB%8C-%D8%AE%D8%B7%D8%B1%DB%8C-%DA%A9%D9%87-%D8%A7%D8%B2-%D8%AE%D8%A7%D8%B7%D8%B1%D8%A7%D8%AA-%D9%88-%D8%AE%D8%B7%D8%B1%D8%A7%D8%AA-%D9%85%DB%8C-%DA%AF%D9%81%D8%AA مرد بی‌خطری که از «خاطرات و خطرات» می‌گفت! - پژوهشکده تایخ معاصر] 1</ref><ref name=":3">[https://www.cgie.org.ir/fa/news/265424/%D9%85%D9%87%D8%AF%DB%8C-%D9%82%D9%84%DB%8C%E2%80%8C%D8%AE%D8%A7%D9%86-%D9%87%D8%AF%D8%A7%DB%8C%D8%AA-%D9%88-%D8%AF%D9%88%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D8%B4%D8%B4-%D9%BE%D8%A7%D8%AF%D8%B4%D8%A7%D9%87 مهدی قلی‌خان هدایت و دوران شش پادشاه - مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی]</ref><ref name=":4">[https://www.rouydad24.ir/fa/news/202836/%D9%85%D9%87%D8%AF%DB%8C-%D9%82%D9%84%DB%8C-%D8%AE%D8%A7%D9%86-%D9%87%D8%AF%D8%A7%DB%8C%D8%AA-%D9%86%D8%AE%D8%B3%D8%AA-%D9%88%D8%B2%DB%8C%D8%B1-%D8%B9%D8%A7%D9%81%DB%8C%D8%AA-%D8%B7%D9%84%D8%A8-%DB%8C%D8%A7-%D8%B3%DB%8C%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D9%85%D8%AF%D8%A7%D8%B1-%D9%85%D8%AD%D8%A7%D9%81%D8%B8%D9%87-%DA%A9%D8%A7%D8%B1 مهدی قلی خان هدایت؛ نخست وزیر عافیت طلب یا سیاستمدار محافظه کار؟ - رویداد ۲۴]</ref><ref name=":5">[https://ashwood.ir/%D9%85%D8%AE%D8%A8%D8%B1%D8%A7%D9%84%D8%B3%D9%84%D8%B7%D9%86%D9%87/ مخبرالسلطنه - اشوود]</ref><ref name=":6">[https://www.ibna.ir/news/207100/%D9%85%D9%87%D8%AF%DB%8C-%D9%82%D9%84%DB%8C-%D8%AE%D8%A7%D9%86-%D9%87%D8%AF%D8%A7%DB%8C%D8%AA-%D8%AF%D8%B1-%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE-%D8%AA%D8%B9%D8%B5%D8%A8-%D9%86%D8%A8%D8%A7%DB%8C%D8%AF-%D8%AF%D8%A7%D8%B4%D8%AA-%D9%88-%D8%AD%D9%82%D8%A7%DB%8C%D9%82-%D8%B1%D8%A7-%D8%A8%D8%A7%DB%8C%D8%AF مهدی‌قلی خان هدایت: در تاریخ تعصب نباید داشت و حقایق را باید نگاشت/سیاستمداری که شیفته کتاب و کتابخوانی بود - ایبنا]</ref><ref name=":7">[https://ensani.ir/file/download/article/20131214110134-9483-193.pdf بررسی آثار و مکتوبات مهدی قلی هدایت (مخبرالسلطنه)، تألیف هادی وکیلی، حسین احمدزاده]</ref>
علیرضا مرداسی (حمیداوی)، متولد ۱۳۵۹ اهل اهواز، معلم با ۲۵ سال سابقه تدریس در مدارس ابتدایی است. او ساکن کوی ابوذر اهواز و به عنوان فعال مدنی در جامعه محلی شناخته می‌شود. مرداسی پیش از بازداشت، نقش مهمی در آموزش کودکان منطقه داشت و به دلیل فعالیت‌های اجتماعی‌اش مورد احترام بود. اطلاعات دقیقی درباره تحصیلات دانشگاهی او در دسترس نیست، اما حرفه معلمی او نشان‌دهنده سطح تحصیلات مناسب در این حوزه است.  


علیرضا مرداسی تنها نان‌آور خانواده‌اش بود و بازداشت او فشار اقتصادی شدیدی بر همسر و فرزندانش وارد کرده است. او پیش از بازداشت به دلیل فعالیت‌های مدنی و انتقاد از سیاست‌های نظام جمهوری اسلامی مورد توجه نیروهای امنیتی قرار گرفته بود.<ref name=":5" /><ref>[https://iranwire.com/fa/news-1/143538-%D8%B9%D9%84%DB%8C%D8%B1%D8%B6%D8%A7-%D9%85%D8%B1%D8%AF%D8%A7%D8%B3%DB%8C-%D9%85%D8%B9%D9%84%D9%85-%D8%A7%D9%87%D9%88%D8%A7%D8%B2%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D8%A2%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%D9%87-%D8%A7%D8%B9%D8%AF%D8%A7%D9%85/ علیرضا مرداسی، معلم اهوازی در آستانه اعدام - ایران وایر] 1</ref><ref name=":2" />  
== زندگی‌نامه و پیشینه خانوادگی ==
مهدی قلی‌خان هدایت، ملقب به مخبرالسلطنه، در ۷ شعبان ۱۲۸۰ ه‍.ق (۱۲۴۳ ه‍. ش) در تهران متولد شد. او سومین پسر علیقلی‌خان مخبرالدوله، وزیر پست و تلگراف ناصرالدین‌شاه و وزیر داخله مظفرالدین‌شاه، و نوه رضاقلی‌خان هدایت، نویسنده روضةالصفای ناصری و رئیس دارالفنون، بود. خاندان هدایت از خاندان‌های اشرافی قاجاری بودند که نسب‌شان به کمال خجندی می‌رسید و در تأسیس مخابرات مدرن ایران نقش داشتند. هدایت تولد خود را این‌گونه توصیف می‌کند: <blockquote>«تولدم را هفتم شعبان ۱۲۸۰ ه‍.ق از تلگراف به تبریز گفتند، رضاقلی مهدی‌ام نام نهاد. عزیز جان دختر محمدمهدی خان خاله پدرم مرا خان‌خانان خواند و به این اسم تا زمان مظفرالدین شاه معروف بودم.»<ref name=":0" /><ref name=":1" /> </blockquote>


= بازداشت، زندان و شکنجه =
=== ازدواج و فرزندان ===
علیرضا مرداسی در تاریخ ۱۰ مرداد ۱۴۰۲ توسط نیروهای امنیتی در اهواز به اتهام ارتباط با سازمان مجاهدین خلق و فعالیت‌های سیاسی علیه نظام بازداشت شد. او ابتدا به بازداشتگاه اداره اطلاعات اهواز منتقل شد و سپس به زندان شیبان اهواز انتقال یافت، جایی که تحت بازجویی‌های شدید قرار گرفت.<ref name=":5" /><ref name=":4" />  
در سال ۱۲۶۹، هدایت با نیرالملک، دخترعمویش، ازدواج کرد و صاحب شش پسر شد: زیبنده، فیض‌الله، فضل‌الله، فتح‌الله، لطف‌الله، و نصرالله (که نماینده محلات در مجلس دهم بود). این ازدواج در محیط خانوادگی اشرافی، پیوند خاندان هدایت را تقویت کرد.<ref name=":5" />


مرداسی در بازداشتگاه اطلاعات اهواز و زندان شیبان تحت شکنجه‌های جسمی و روانی شدید قرار گرفت. این شکنجه‌ها شامل ضرب و شتم با باتوم، محرومیت از خواب، و بازجویی‌های طولانی‌مدت در شرایط غیرانسانی بود که با هدف اخذ اعترافات اجباری انجام شد. او در سلول‌های انفرادی بدون نور و تهویه مناسب نگهداری شد که سلامت جسمی و روانی‌اش را به خطر انداخت. شکنجه‌های جسمی و روانی اعمال‌شده بر علیرضا مرداسی، از جمله ضرب و شتم با باتوم و محرومیت از خواب، فشارهای روانی شدیدی بر او وارد کرده است. نگهداری در سلول‌های انفرادی بدون نور و تهویه مناسب، همراه با بازجویی‌های طولانی‌مدت، اضطراب و افسردگی او را تشدید کرده است. این فشارها به عنوان بخشی از استراتژی سرکوب سیستماتیک برای تضعیف روحیه او و اجبار به پذیرش اتهامات بی‌اساس به کار گرفته شده است.<ref name=":9">[https://humanrightsinir.org/politicalprisoners-528/ محرومیت علیرضا مرداسی، زندانی سیاسی از حقوق اولیه خود - حقوق بشر در ایران] 2</ref><ref name=":6" />  
== تحصیلات در اروپا و آغاز فعالیت‌های حرفه‌ای ==
مهدی قلی‌خان هدایت در ۱۴سالگی، به همراه برادرش مرتضی قلی‌خان صنیع‌الدوله، برای ادامه تحصیل به اروپا اعزام شد. ابتدا به سوئیس رفتند و سپس در آلمان به فراگیری زبان آلمانی پرداختند. هدایت در این دوره با تاریخ، فرهنگ، و پیشرفت‌های علمی اروپا آشنا شد. او پس از بازگشت به ایران در سال ۱۲۵۹، در دارالفنون به تدریس زبان آلمانی مشغول گردید و به استخدام تلگرافخانه درآمد. این تجربه اروپایی، دیدگاه او را نسبت به مدرنیته و ضرورت اصلاحات در ایران شکل داد.<ref name=":0" /><ref name=":1" />


زندان شیبان اهواز به دلیل شرایط غیربهداشتی، کمبود غذا، و نبود امکانات اولیه شناخته شده است. مرداسی در این زندان در سلول‌های تنگ و بدون تهویه نگهداری شد که این شرایط وضعیت جسمی و روانی او را وخیم‌تر کرد.<ref name=":2" /><ref name=":3" />  
==== ورود به مناصب درباری ====
پس از مرگ پدرش در سال ۱۳۱۵ ه‍. ق، مظفرالدین‌شاه لقب مخبرالسلطنه را به مهدی قلی‌خان هدایت اعطا کرد و او را رئیس پستخانه و تلگراف آذربایجان نمود. در سفر دوم مظفرالدین‌شاه به اروپا در سال ۱۲۷۷ ه‍. ش، به عنوان مترجم همراه شاه بود و در این سفر فن کلیشه‌سازی و عکاسی را آموخت. پس از عزل [[میرزا علی‌اصغر خان اتابک اعظم|میرزا علی‌اصغر خان امین‌السلطان]]، هدایت سفری طولانی به مکه، آمریکا، ژاپن، و اروپا کرد که تجربیاتش را در سفرنامه مکه ثبت نمود. اواخر سلطنت مظفرالدین‌شاه، به ریاست مدرسه نظامی تهران منصوب شد و در ترغیب شاه به صدور فرمان مشروطیت نقش ایفا کرد، با اشاره به پیشرفت ژاپن و لزوم تأسیس مجلس.<ref name=":3" /><ref name=":5" />


= اتهامات و پروسه دادگاه =
== نقش در جنبش مشروطه ==
علیرضا مرداسی به همراه مسعود جامعی و فرشاد اعتمادی‌فر در یک پرونده مشترک در شعبه یک دادگاه انقلاب اهواز به اتهامات «افساد فی‌الارض»، «محاربه»، «عضویت در سازمان مجاهدین خلق»، و «تبلیغ علیه نظام» تفهیم اتهام شد. این اتهامات بدون ارائه مدارک معتبر و صرفاً بر اساس فعالیت‌های سیاسی او مطرح شدند.<ref name=":0" /><ref name=":1" />  
[[پرونده:مخبرالسلطنه؛1.jpg|جایگزین=مهدی قلی‌خان هدایت (مخبرالسلطنه)|بندانگشتی|250x250پیکسل|مهدی قلی‌خان هدایت (مخبرالسلطنه)]]
در اوایل جنبش مشروطه، هدایت به عنوان رابط دربار و مجلس شورای ملی عمل کرد. او در هیئت تدوین نظامنامه انتخابات در سال ۱۳۲۴ ه‍. ق، عضویت داشت و در کابینه‌های اولیه مشروطه، ابتدا وزیر علوم (۱۳۲۵ ه‍. ق) و سپس وزیر عدلیه شد. هدایت در این دوره از اصلاحات قانونی حمایت کرد و در تدوین قوانین اولیه مجلس مشارکت داشت. [[احمد کسروی]] در «تاریخ مشروطه ایران» از نقش هدایت در هماهنگی بین دربار و مشروطه‌خواهان یاد می‌کند.<ref name=":2" /><ref>کتاب «تاریخ مشروطه ایران»، تأیف احمد کسروی</ref>


جلسه دادگاه علیرضا مرداسی به ریاست قاضی ادیبی‌مهر برگزار شد و او به دو بار اعدام به اتهام «افساد فی‌الارض» و «محاربه» و یک سال حبس تعزیری به اتهام «تبلیغ علیه نظام» محکوم شد. محاکمه فاقد استانداردهای دادرسی عادلانه بود، زیرا او از دسترسی به وکیل انتخابی محروم بود و اتهامات بر اساس اعترافات اجباری تحت شکنجه شکل گرفتند.<ref name=":3" /><ref name=":10">[https://khro.org/%d8%b5%d8%af%d9%88%d8%b1-%d8%af%d9%88-%d8%a8%d8%a7%d8%b1-%d8%ad%da%a9%d9%85-%d8%a7%d8%b9%d8%af%d8%a7%d9%85-%d8%a8%d8%b1%d8%a7%db%8c-%d8%b3%d9%87-%d8%b2%d9%86%d8%af%d8%a7%d9%86%db%8c-%d8%b3/ صدور دو بار حکم اعدام برای سه زندانی‌ سیاسی در اهواز - سازمان حقوق بشر کارون] 1</ref>  
=== والی آذربایجان و استعفا ===
مهدی قلی‌خان هدایت در سال ۱۳۲۶ ه‍. ق، به ولایت آذربایجان منصوب شد، اما پس از به توپ بستن مجلس توسط [[محمد علی شاه|محمدعلی شاه]]، استعفا داد و به اروپا سفر کرد. با پیروزی مشروطه‌خواهان در سال ۱۳۲۷ ه‍. ق، دوباره به ولایت آذربایجان بازگشت و سپس والی فارس گردید. در کابینه‌های عین‌الدوله و مستوفی‌الممالک، وزارت عدلیه و فوائد عامه را بر عهده گرفت. [[ناظم‌الاسلام کرمانی]] در «تاریخ بیداری ایرانیان» از فعالیت‌های هدایت در این دوره به عنوان تلاش برای تثبیت مشروطه یاد می‌کند.<ref name=":0" /><ref>کتاب «تاریخ بیداری ایرانیان»، تألیف ناظم‌الاسلام کرمانی</ref>


=== نقض حقوق در محاکمه ===
=== سرکوب قیام شیخ محمد خیابانی ===
محاکمه علیرضا مرداسی با نقض اصول دادرسی عادلانه همراه بود. او اتهامات مربوط به فعالیت‌های مسلحانه یا ارتباط با اسرائیل را رد کرد، اما دادگاه بدون توجه به دفاعیات و بدون ارائه شواهد معتبر، احکام سنگین صادر کرد. این روند نقض حق دسترسی به وکیل و محاکمه علنی را نشان می‌دهد.<ref name=":1" /><ref name=":11">[https://iranhrs.org/%D9%85%D8%B3%D8%B9%D9%88%D8%AF-%D8%AC%D8%A7%D9%85%D8%B9%DB%8C%D8%8C-%D8%B9%D9%84%DB%8C%D8%B1%D8%B6%D8%A7-%D9%85%D8%B1%D8%AF%D8%A7%D8%B3%DB%8C-%D9%88-%D9%81%D8%B1%D8%B4%D8%A7%D8%AF-%D8%A7%D8%B9%D8%AA/ آخرین وضعیت مسعود جامعی، علیرضا مرداسی و فرشاد اعتمادی فر؛ سه زندانی سیاسی محکوم به اعدام - کانون حقوق بشر ایران] 2</ref><ref name=":11" />  
مهدی قلی‌خان هدایت در سال ۱۲۹۹ ه‍. ش، به عنوان والی آذربایجان اعزام شد تا قیام شیخ محمد خیابانی را مدیریت کند. او با رایزنی و مذاکره، مقدمات سرکوب را فراهم کرد، هرچند بعدها مرگ خیابانی را خودکشی خواند. این اقدام هدایت را به عنوان سیاستمداری محافظه‌کار نشان داد که اولویت را به حفظ نظام می‌داد.<ref name=":8">[https://www.iichs.ir/fa/article/18428/%D8%B1%DB%8C%D9%84-%DA%AF%D8%B0%D8%A7%D8%B1-%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A8%D8%AF%D8%A7%D8%AF-%D8%B1%D8%B6%D8%A7%D8%B4%D8%A7%D9%87%DB%8C ریل‌گذار استبداد رضاشاهی - پژوهشکده تایخ معاصر] 2</ref>


=== درخواست تجدیدنظر ===
== نقش در کودتای ۱۲۹۹ و دوران پهلوی اول ==
پس از صدور حکم اعدام، علیرضا مرداسی درخواست تجدیدنظر ثبت کرد که همچنان در دیوان عالی کشور در جریان است. این بلاتکلیفی قضایی فشار روانی شدیدی بر او و خانواده‌اش وارد کرده است.<ref>[https://khro.org/%d8%b3%d9%87-%d8%b2%d9%86%d8%af%d8%a7%d9%86%db%8c-%d8%b3%db%8c%d8%a7%d8%b3%db%8c-%d9%85%d8%ad%da%a9%d9%88%d9%85-%d8%a8%d9%87-%d8%a7%d8%b9%d8%af%d8%a7%d9%85-%d8%af%d8%b1-%d8%a7%d9%87%d9%88%d8%a7%d8%b2/ سه زندانی سیاسی محکوم به اعدام در اهواز درخواست تجدیدنظر کردند - سازمان حقوق بشر کارون] 2</ref>


= وضعیت پزشکی و محرومیت‌ از درمان =
==== حمایت از کودتا و مناصب اولیه ====
علیرضا مرداسی از بیماری‌های تنفسی و آلرژی شدید رنج می‌برد که در زندان شیبان اهواز به دلیل شرایط غیربهداشتی و نبود مراقبت‌های پزشکی تشدید شده است. با وجود نیاز فوری به درمان تخصصی، مقامات زندان از اعزام او به بیمارستان یا ارائه داروهای لازم خودداری کرده‌اند. این محرومیت‌ها سلامت او را به شدت به خطر انداخته است.<ref name=":2" /><ref name=":9" />  
[[پرونده:مخبرالسلطنه؛2.jpg|جایگزین=مخبرالسلطنه، نفر وسط|بندانگشتی|مخبرالسلطنه، نفر وسط]]
پس از [[کودتای ۳ اسفند ۱۲۹۹|کودتای سوم اسفند ۱۲۹۹]] ه‍. ش، مهدی قلی‌خان هدایت از حامیان [[سید ضیاءالدین طباطبایی]] و رضاخان بود. او بخشی از حقوق خود را به دولت جدید بخشید و در کابینه حسن مستوفی‌الممالک، وزیر فوائد عامه شد. در این سمت، لایحه ساخت راه‌آهن سراسری را به مجلس برد و مقدمات آن را فراهم کرد. هدایت با رضاخان روابط نزدیکی برقرار کرد و در تثبیت قدرت او نقش داشت. او خود را سیاستمداری محافظه‌کار می‌دانست که اولویت را به پیشرفت اداری و اقتصادی می‌داد.<ref name=":0" /><ref name=":8" />


عدم دسترسی به درمان پزشکی مناسب، به‌ویژه برای بیماری‌های تنفسی و آلرژی، فشار روانی شدیدی بر علیرضا مرداسی وارد کرده است. این محرومیت‌ها به عنوان ابزاری برای تضعیف روحیه او و دیگر زندانیان سیاسی استفاده شده و نقض آشکار حق دسترسی به مراقبت‌های پزشکی مطابق با استانداردهای بین‌المللی حقوق بشر است.<ref name=":9" /><ref name=":6" />  
=== نخست‌وزیری طولانی ===
مهدی قلی‌خان هدایت در خرداد ۱۳۰۶ ه‍. ش، به نخست‌وزیری منصوب شد و این پست را تا شهریور ۱۳۱۲ ه‍. ش، به مدت شش سال و سه ماه، حفظ کرد – طولانی‌ترین دوره نخست‌وزیری در تاریخ ایران تا آن زمان. در این دوران، کلنگ راه‌آهن سراسری زده شد، قانون البسه متحدالشکل تصویب گردید، و اصلاحات اداری مانند تأسیس ثبت اسناد و احوال پیش رفت. هدایت در کابینه‌اش، آزادی مطبوعات را محدود کرد و در حذف مخالفانی چون [[سید حسن مدرس]] نقش داشت. او رضاشاه را «ماشین امضا» می‌خواند و از وظایف قانونی خود در برابر شاه شانه خالی می‌کرد، اما در اجرای سیاست‌های رضاشاه، مانند مدرن‌سازی اداری، فعال بود.<ref name=":2" /><ref name=":3" />


= اعتصاب غذا و اقدامات اعتراضی =
=== استعفا و انزوا ===
علیرضا مرداسی در اعتراض به شرایط غیرانسانی زندان شیبان، محرومیت از درمان پزشکی، و قطع تماس با خانواده، دست به اعتصاب غذا زد. این اقدام بخشی از مقاومت او علیه فشارهای زندان بود و در راستای کارزار «سه‌شنبه‌های نه به اعدام» در زندان‌های ایران انجام شد.  
مهدی قلی‌خان هدایت در شهریور ۱۳۱۲ ه‍. ش، استعفا داد و حقوق بازنشستگی دریافت کرد. پس از آن، تا مرگ در انزوا ماند و به فعالیت‌های فرهنگی پرداخت. او در خاطراتش، این دوره را زمان تمرکز بر نوشتن و مطالعه توصیف می‌کند.<ref name=":5" /><ref name=":6" />


مرداسی به همراه دیگر زندانیان سیاسی در زندان شیبان در کارزارهای اعتراضی علیه احکام اعدام و شرایط زندان مشارکت کرد. این اقدامات شامل امضای بیانیه‌های اعتراضی و حمایت از کارزارهای داخل زندان بود که توجه فعالان حقوق بشر را به وضعیت او جلب کرد.<ref name=":4" /><ref name=":5" /><ref name=":6" />  
== فعالیت‌های فرهنگی و ادبی ==
مهدی قلی‌خان هدایت شیفته کتاب و کتابخوانی بود و کتابخانه بزرگی داشت. او بر این باور بود که «در تاریخ تعصب نباید داشت و حقایق را باید نگاشت». تسلط بر فارسی، عربی، و آلمانی داشت و به موسیقی، ریاضی، و فلسفه علاقه‌مند بود. هدایت در اروپا با فرهنگ غربی آشنا شد و این علاقه را تا پایان عمر حفظ کرد.<ref name=":6" /><ref>[https://hawzah.net/fa/Article/View/108407/%D8%A7%D8%A8%D9%88%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%B4%D8%A7%D8%BA%D9%84-%D8%AF%D9%88%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D9%82%D8%A7%D8%AC%D8%A7%D8%B1-%D9%88-%D9%BE%D9%87%D9%84%D9%88%DB%8C ابوالمشاغل دوران قاجار و پهلوی - حوزه نت]</ref>


= وضعیت خانواده و تجمعات اعتراضی =
=== آثار مکتوب ===
خانواده علیرضا مرداسی، به‌ویژه همسر و فرزندانش، پس از بازداشت او در ۱۰ مرداد ۱۴۰۲ با فشارهای اقتصادی و روانی شدیدی مواجه شدند. مرداسی تنها نان‌آور خانواده بود، و نبود او مشکلات معیشتی را تشدید کرد. مقامات قضایی از ارائه اطلاعات درباره وضعیت او به خانواده خودداری کرده‌اند، که این بی‌خبری فشار روانی مضاعفی بر آن‌ها وارد کرده است.<ref name=":5" /><ref name=":11" />
آثار مهدی قلی‌خان هدایت شامل موارد زیر است:
* «خاطرات و خطرات» (۱۳۲۹ ه‍. ش، توشه‌ای از شش پادشاه با اسناد، آمار، و تصاویر)
* «گزارش ایران» (چهار جلد، تاریخ ایران از پیش از اسلام تا ۱۲۹۹ ه‍.ش با تمرکز بر جغرافیا و آمار)
* «سفرنامه مکه» (توصیف سفر به مکه، آمریکا، ژاپن، و اروپا)
* «تحفه مخبری» (منظومه تاریخی)
* «تحفة الآفاق» (کتاب جغرافیا با حکایات و اشعار)
* «مجمع الادوار» (دربارهٔ موسیقی)
* «فوائدالترجمان» (ترجمه متون)


خانواده مرداسی به همراه خانواده‌های دیگر زندانیان سیاسی چندین بار در مقابل زندان اوین تجمعات اعتراضی برگزار کردند. این تجمعات با هدف اعتراض به احکام اعدام، شرایط غیرانسانی زندان، و بی‌خبری از وضعیت عزیزانشان انجام شد. آن‌ها خواستار توقف فوری اجرای احکام و آزادی زندانیان شدند.<ref name=":4" /><ref name=":5" />  
این آثار منابع مهمی برای تاریخ معاصر ایران هستند.<ref name=":1" /><ref name=":7" />


خانواده مرداسی پس از بیش از ۲ سال از بازداشت او همچنان در بلاتکلیفی به سر می‌برند. تلاش‌های آن‌ها برای پیگیری وضعیت وی از طریق مراجع قضایی بی‌نتیجه مانده، و این وضعیت زندگی آن‌ها را مختل کرده است.<ref name=":4" /><ref name=":8" />
== دیدگاه‌ها و اندیشه‌های سیاسی و فرهنگی ==


= واکنش‌های بین‌المللی و حقوق بشری =
==== تعادل سنت، مذهب، و مدنیته ====
حکم دو بار اعدام برای علیرضا مرداسی، مسعود جامعی و فرشاد اعتمادی‌فر، بازتاب‌های داخلی و خارجی و واکنش‌های بین‌المللی و حقوق بشری را به دنبال داشت.
مهدی قلی‌خان هدایت بر تعادل میان سنت، مذهب، و مدنیته تأکید داشت. او سنت را پایه هویت ملی می‌دانست و مذهب را نیروی اخلاقی جامعه. مدنیته را پیشرفت علمی و اداری تلقی می‌کرد که باید با احتیاط وارد شود تا تعادل برهم نخورد. هدایت در آثارش، مانند «خاطرات و خطرات»، از ضرورت اصلاحات بدون از دست دادن ارزش‌های سنتی سخن می‌گفت. او مذهب را عامل وحدت می‌دانست و مدنیته را ابزار پیشرفت، اما هشدار می‌داد که افراط در هر کدام زیان‌بار است. هدایت سنت را به عنوان ریشه‌های فرهنگی ایران حفظ می‌کرد و مذهب را در اخلاق اجتماعی مؤثر می‌دانست، در حالی که مدنیته را برای توسعه اداری و اقتصادی ضروری می‌شمرد. این دیدگاه در نوشته‌هایش، مانند گزارش‌های جغرافیایی، با ترکیب آمار مدرن و توصیفات سنتی بازتاب یافته‌است.<ref name=":7" />


=== بیانیه عفو بین‌الملل ===
=== محافظه‌کاری سیاسی ===
سازمان عفو بین‌الملل در دی‌ماه ۱۴۰۳ بیانیه‌ای فوری صادر کرد و خواستار توقف اجرای احکام اعدام علیرضا مرداسی، مسعود جامعی، و فرشاد اعتمادی‌فر شد. این سازمان محاکمه آن‌ها را ناعادلانه و مبتنی بر اعترافات اجباری تحت شکنجه دانست و از جامعه جهانی خواست برای نجات جان این زندانیان اقدام کند.<ref name=":0" />  
مهدی قلی‌خان هدایت سیاستمداری محافظه‌کار و عافیت‌طلب بود که اولویت را به حفظ نظم و اجرای سیاست‌های مرکزی می‌داد. او در سرکوب قیام‌ها، مانند سرکوب قیام شیخ محمد خیابانی، و حمایت از رضاشاه، این رویکرد را نشان داد. هدایت خود را مجری سیاست‌های شاه می‌دانست و از درگیری مستقیم با قدرت اجتناب می‌کرد. او در «خاطرات و خطرات»، از بی‌طرفی در تاریخ‌نویسی دفاع می‌کند و می‌گوید حقایق باید بدون تعصب نگاشته شود. این محافظه‌کاری او را به عنوان نخست‌وزیری معرفی می‌کند که در دوره رضاشاه، آزادی مطبوعات را محدود کرد و در حذف مخالفان نقش داشت، اما خود را ماشین امضای شاه می‌خواند. هدایت در تصمیم‌گیری‌ها، عافیت‌طلبی را ترجیح می‌داد و از وظایف قانونی در برابر شاه شانه خالی می‌کرد، که این رویکرد در طولانی‌ترین دوره نخست‌وزیری‌اش (۱۳۰۶–۱۳۱۲ ه‍. ش) مشهود است. او سیاست را ابزاری برای حفظ تعادل می‌دانست و از تغییرات رادیکال پرهیز می‌کرد.<ref name=":2" /><ref name=":4" /><ref name=":8" />


=== مواضع سازمان‌های حقوق بشری ===
== مرگ و میراث ==
سازمان حقوق بشر کارون و کانون حقوق بشر ایران احکام اعدام مرداسی را محکوم کردند و آن‌ها را مصداق نقض حق حیات و استانداردهای بین‌المللی حقوق بشر دانستند. این سازمان‌ها به شرایط غیرانسانی زندان شیبان، شکنجه، و محرومیت از درمان اشاره کرده و خواستار فشار بین‌المللی برای توقف این احکام شدند.<ref name=":10" /><ref name=":6" />  
[[پرونده:مخبرالسلطنه در دوران پیری.jpg|جایگزین=مخبرالسلطنه در دوران کهولت|بندانگشتی|250x250پیکسل|مخبرالسلطنه در دوران کهولت]]
مهدی قلی‌خان هدایت درسال ۱۳۳۴ ه‍. ش، در تهران درگذشت. او تا پایان عمر در انزوا ماند و به مطالعه و نوشتن پرداخت. مرگش پایان دوره‌ای از رجال قاجاری بود که به پهلوی اول پل زدند.<ref name=":0" /><ref name=":5" />


=== واکنش‌های بین‌المللی ===
=== میراث سیاسی ===
کن بلکول، سفیر پیشین آمریکا، در واکنش به موج جدید اعدام‌ها در ایران، خواستار توجه جهانی به وضعیت زندانیان سیاسی، از جمله علیرضا مرداسی، شد. او تأکید کرد که جامعه جهانی نباید از این نقض حقوق بشر غافل شود و خواستار اقدام فوری برای جلوگیری از اجرای احکام شد.<ref name=":7" />  
میراث مهدی قلی‌خان هدایت در سیاست دوگانه است. او در تثبیت پهلوی اول و اجرای اصلاحات رضاشاهی، مانند راه‌آهن و ثبت اسناد، نقش کلیدی داشت. اما محدودیت آزادی‌ها و حذف مخالفان در دوره نخست‌وزیری‌اش، او را به عنوان ریل‌گذار استبداد رضاشاهی معرفی می‌کند. هدایت بیش از ۵۰ منصب داشت، از والی تا وزیر و نخست‌وزیر، و در دوران شش پادشاه (ناصرالدین‌شاه تا رضاشاه) خدمت کرد.<ref name=":3" /><ref name=":8" />


=== اطلاعیه شورای ملی مقاومت ===
=== میراث فرهنگی ===
[[شورای ملی مقاومت ایران]] در تاریخ ۲۴ تیرماه ۱۴۰۴، با صدور اطلاعیه‌ای، حکم اعدام علیرضا مرداسی، [[فرشاد اعتمادی‌فر]] و [[مسعود جامعی]]  را محکوم کرد و از جامعه بین‌المللی خواست تا برای نجات جان این زندانیان سیاسی اقدام فوری انجام دهد. در این اطلاعیه آمده است:<blockquote>«محکومیت سه زندانی سیاسی به دوبار اعدام و دو زندانی دیگر به ۲۷سال حبس به اتهام عضویت در مجاهدین
در فرهنگ، آثار هدایت منابع ارزشمندی برای تاریخ ایران هستند. «خاطرات و خطرات» اسناد منحصربه‌فردی از مشروطه تا پهلوی ارائه می‌دهد. کتاب‌های جغرافیایی و تاریخی‌اش، مانند «گزارش ایران»، آمار و توصیفات دقیقی دارند. هدایت به عنوان ادیبی شیفته کتاب، الگویی برای روشنفکری محافظه‌کار بود.<ref name=":6" /><ref name=":7" />


تلاش بیهوده [[سید علی خامنه ای|خامنه‌ای]] برای جلوگیری از قیام خلق، فراخوان به اقدام فوری برای نجات جان زندانیان سیاسی
== منابع ==
 
قضاییه جلادان روز شنبه ۲۱ تیرماه ۳زندانی سیاسی، فرشاد اعتمادی‌فر، مسعود جامعی و علیرضا مرداسی (حمیداوی) را پس از دو سال شکنجه و نگهداری در سلول انفرادی، هر کدام را به دو بار اعدام و یک سال زندان و دو زندانی سیاسی دیگر به‌نامهای سامان و داوود حرمت نژاد را به ۱۲ و ۱۵سال حبس محکوم نمود.
 
این احکام جنایتکارانه توسط شعبه یک بیدادگاه ضدانقلاب اهواز به ریاست دژخیم ادیبی‌مهر در یک پرونده مشترک به اتهام «محاربه»، «اجتماع و تبانی علیه امنیت کشور»، «عضویت در سازمان مجاهدین» و «تبلیغ علیه نظام» صادر شده است.
 
فرشاد اعتمادی‌فر ۳۰ساله از اهالی باشت در استان کهگیلویه و بویراحمد در ۲۶ خرداد ۱۴۰۲ در روستای پیچاب باشت به همراه سامان و داوود حرمت‌نژاد دستگیر شد. مسعود جامعی معلم ۴۷ساله و علیرضا مرداسی معلم ۵۲ساله از هموطنان عرب در مرداد ۱۴۰۲ در اهواز دستگیر شدند. فرشاد پیش از این نیز در سال ۹۷ در گچساران دستگیر و ۲۰ماه زندانی بود. مسعود از سرطان معده، ناراحتی کبد، فشار خون و عفونت شدید داخلی رنج می‌برد.
 
خامنه‌ای بیهوده تلاش می‌کند با احکام اعدام و زندان برای فرزندان رشید ایران‌زمین از انفجار خشم عمومی و قیام خلق و سرنگونی نظام منحوس [[رژیم ولایت فقیه|ولایت فقیه]] جلوگیری کند. اعدامهای سبعانه و این احکام جنایتکارانه تنها عزم جوانان شورشگر را برای سرنگونی فاشیسم دینی جزم‌تر می‌کند.
 
مقاومت ایران شورای امنیت، کمیسرعالی، شورای حقوق‌بشر و نماینده ویژه ملل متحد در مورد وضعیت حقوق‌بشر در ایران و دیگر ارگانهای ذیربط ملل متحد و هم‌چنین اتحادیه اروپا و کشورهای عضو را به اقدام فوری برای نجات جان زندانیان زیر اعدام و آزادی عموم زندانیان سیاسی فرامی‌خواند.
 
دبیرخانه شورای ملی مقاومت ایران
 
۲۴ تیر ۱۴۰۴ (۱۵ ژوئیه ۲۰۲۵)»<ref name=":8" /></blockquote>
 
= تأثیر احکام اعدام بر آگاهی عمومی =
پرونده علیرضا مرداسی و احکام اعدام او توجه رسانه‌های بین‌المللی و آزاد را به خود جلب کرد. این رسانه‌ها با انتشار گزارش‌هایی درباره شرایط غیرانسانی زندان شیبان، شکنجه‌ها، و محاکمه ناعادلانه او، به آگاهی‌رسانی درباره وضعیتش کمک کردند. این پوشش رسانه‌ای فشار بر مقامات رژیم ایران را برای پاسخگویی افزایش داده است.<ref name=":8" /><ref name=":0" />
 
مقاومت علیرضا مرداسی در زندان، از جمله اعتصاب غذا و مشارکت در کارزار «سه‌شنبه‌های نه به اعدام»، الهام‌بخش دیگر زندانیان سیاسی و فعالان حقوق بشر شد. گزارش‌های سازمان‌های حقوق بشری نشان می‌دهد که این اقدامات به برجسته شدن وضعیت زندانیان سیاسی در ایران کمک کرده و توجه جهانی را به [[نقض حقوق بشر در ایران]] جلب نموده است.<ref name=":4" /><ref name=":6" />
 
== منابع: ==

نسخهٔ کنونی تا ‏۲۹ اکتبر ۲۰۲۵، ساعت ۱۱:۲۲

برای صفحه تمرین.jpg
مهدی قلی‌خان هدایت مخبرالسلطنه
مخبرالسلطنه؛3.jpg
شناسنامه
نام کاملمهدی قلی‌خان بن علیقلی‌خان هدایت
معروف بهمخبرالسلطنه
زادروز۱۲۴۳ ه‍.ش
زادگاهتهران،
تاریخ مرگ۱۳۳۴ ه‍.ش
محل مرگتهران،
همسر(ان)نیرالملک
فرزندانزیبنده، فیض‌الله، فضل‌الله، فتح‌الله، لطف‌الله، نصرالله
خویشاوندان سرشناسعلیقلی‌خان مخبرالدوله (پدر)، رضاقلی‌خان هدایت (جد)
تحصیلاتتحصیلات مقدماتی در تهران؛ ادامه تحصیل در اروپا (سوئیس و آلمان، زبان آلمانی و علوم مدرن)
دیناسلام
اطلاعات سیاسی
سمتنخست‌وزیر ایران (۱۳۰۶–۱۳۱۲ ه‍. ش)، والی آذربایجان و فارس، وزیر عدلیه، فوائد عامه، علوم
سمت‌های پیشینرئیس پستخانه و تلگراف آذربایجان، رئیس مدرسه نظامی تهران
فعالیت‌هانقش در جنبش مشروطه، تدوین نظامنامه انتخابات، حمایت از کودتای ۱۲۹۹، اجرای اصلاحات رضاشاهی (راه‌آهن، ثبت اسناد)، تألیف آثار تاریخی و جغرافیایی

مهدی قلی‌خان هدایت، ملقب به مخبرالسلطنه (متولد ۷ شعبان ۱۲۸۰ ه‍. ق، ۱۲۴۳ ه‍. ش، تهران – درگذشته ۱۳۳۴ ه‍. ش، تهران)، یکی از برجسته‌ترین رجال سیاسی و فرهنگی دوره قاجار و پهلوی اول بود که بیش از پنج دهه در عرصه سیاست، اداره، و فرهنگ ایران نقش‌آفرینی کرد. او در خانواده‌ای اشرافی در تهران متولد شد و از کودکی در محیطی آشنا با مدرنیته غربی رشد یافت. پدرش، علیقلی‌خان مخبرالدوله، وزیر پست و تلگراف ناصرالدین شاه بود و جدش، رضاقلی‌خان هدایت، نویسنده روضةالصفای ناصری. مخبرالسلطنه تحصیلات مقدماتی را در تهران گذراند و در ۱۴سالگی به همراه برادرش، مرتضی قلی‌خان صنیع‌الدوله، برای ادامه تحصیل به اروپا (سوئیس و آلمان) رفت، جایی که زبان آلمانی را آموخت و با تاریخ و فرهنگ اروپایی آشنا شد. او پس از بازگشت در سال ۱۲۵۹، در دارالفنون به تدریس زبان آلمانی پرداخت و به استخدام تلگرافخانه درآمد. در سال ۱۲۶۹، با دخترعمویش، نیرالملک، ازدواج کرد و صاحب شش پسر شد.

ورود هدایت به عرصه سیاست با مناصب درباری در زمان ناصرالدین شاه آغاز شد. پس از مرگ پدرش در سال ۱۳۱۵ ه‍. ق، مظفرالدین شاه لقب مخبرالسلطنه را به او اعطا کرد و ریاست پستخانه و تلگراف آذربایجان را بر عهده گرفت. در سفر دوم مظفرالدین‌شاه به اروپا به عنوان مترجم همراه شد و فن کلیشه‌سازی و عکاسی را آموخت. پس از عزل امین‌السلطان (اتابک)، سفری به مکه، آمریکا، ژاپن، و اروپا کرد که تجربیاتش را در سفرنامه مکه ثبت نمود. اواخر سلطنت مظفرالدین‌شاه، رئیس مدرسه نظامی تهران شد و در ترغیب شاه به صدور فرمان مشروطیت نقش داشت، با استناد به پیشرفت ژاپن و لزوم مجلس.

در جنبش مشروطه، مخبرالسلطنه هدایت رابط دربار و مجلس بود و در هیئت تدوین نظامنامه انتخابات عضویت داشت. او در کابینه‌های اولیه مشروطه، وزیر علوم و عدلیه شد و در سال ۱۳۲۶ ه‍. ق، والی آذربایجان گردید، اما پس از به توپ بستن مجلس استعفا داد و به اروپا رفت. با پیروزی مشروطه‌خواهان، دوباره والی آذربایجان و سپس فارس شد. هدایت در کابینه‌های عین‌الدوله و مستوفی‌الممالک، وزارت عدلیه و فوائد عامه را بر عهده گرفت. در قیام شیخ محمد خیابانی (۱۲۹۹ ه‍. ش)، به عنوان والی آذربایجان اعزام شد و با رایزنی، مقدمات سرکوب را فراهم کرد، هرچند بعدها مرگ خیابانی را خودکشی خواند.

پس از کودتای ۱۲۹۹ ه‍. ش، از حامیان سید ضیاء و رضاخان بود و بخشی از حقوقش را به دولت جدید بخشید. در کابینه مستوفی‌الممالک، وزیر فوائد عامه شد و لایحه راه‌آهن سراسری را به مجلس برد. مخبرالسلطنه با سلطنت رضاشاه، جایگاه ویژه‌ای یافت و در خرداد ۱۳۰۶ ه‍. ش، نخست‌وزیر شد – طولانی‌ترین دوره (تا شهریور ۱۳۱۲ ه‍. ش). در این دوران، کلنگ راه‌آهن زده شد، قانون البسه متحدالشکل تصویب گردید، و اصلاحات اداری پیش رفت، اما آزادی مطبوعات محدود شد و سید حسن مدرس حذف گردید. هدایت خود را «ماشین امضای رضاشاه» می‌دانست و از وظایف قانونی شانه خالی می‌کرد. او پس از استعفا، حقوق بازنشستگی گرفت و تا مرگ در انزوا ماند.

مهدی قلی‌خان هدایت ادیب و فرهنگی بود با تسلط بر فارسی، عربی، آلمانی، و علاقه به موسیقی، ریاضی، و فلسفه. آثارش شامل «خاطرات و خطرات»، «گزارش ایران» (چهار جلد، تاریخ از پیش از اسلام تا ۱۲۹۹ ه‍. ش)، «سفرنامه مکه»، «تحفه مخبری»، «تحفة الآفاق»، «مجمع الادوار» (موسیقی)، و «فوائدالترجمان» (ترجمه). دیدگاه‌هایش بر تعادل سنت، مذهب، و مدرنیته تأکید داشت: سنت را پایه هویت، مذهب را نیروی اخلاقی، و مدرنیته را پیشرفت علمی می‌دانست. میراثش در سیاست (تثبیت پهلوی) و فرهنگ (منابع تاریخی) دوگانه است – سیاستمداری محافظه‌کار و عافیت‌طلب، اما روشنفکری شیفته کتاب.[۱][۲][۳][۴][۵][۶][۷][۸]

زندگی‌نامه و پیشینه خانوادگی

مهدی قلی‌خان هدایت، ملقب به مخبرالسلطنه، در ۷ شعبان ۱۲۸۰ ه‍.ق (۱۲۴۳ ه‍. ش) در تهران متولد شد. او سومین پسر علیقلی‌خان مخبرالدوله، وزیر پست و تلگراف ناصرالدین‌شاه و وزیر داخله مظفرالدین‌شاه، و نوه رضاقلی‌خان هدایت، نویسنده روضةالصفای ناصری و رئیس دارالفنون، بود. خاندان هدایت از خاندان‌های اشرافی قاجاری بودند که نسب‌شان به کمال خجندی می‌رسید و در تأسیس مخابرات مدرن ایران نقش داشتند. هدایت تولد خود را این‌گونه توصیف می‌کند:

«تولدم را هفتم شعبان ۱۲۸۰ ه‍.ق از تلگراف به تبریز گفتند، رضاقلی مهدی‌ام نام نهاد. عزیز جان دختر محمدمهدی خان خاله پدرم مرا خان‌خانان خواند و به این اسم تا زمان مظفرالدین شاه معروف بودم.»[۱][۲]

ازدواج و فرزندان

در سال ۱۲۶۹، هدایت با نیرالملک، دخترعمویش، ازدواج کرد و صاحب شش پسر شد: زیبنده، فیض‌الله، فضل‌الله، فتح‌الله، لطف‌الله، و نصرالله (که نماینده محلات در مجلس دهم بود). این ازدواج در محیط خانوادگی اشرافی، پیوند خاندان هدایت را تقویت کرد.[۶]

تحصیلات در اروپا و آغاز فعالیت‌های حرفه‌ای

مهدی قلی‌خان هدایت در ۱۴سالگی، به همراه برادرش مرتضی قلی‌خان صنیع‌الدوله، برای ادامه تحصیل به اروپا اعزام شد. ابتدا به سوئیس رفتند و سپس در آلمان به فراگیری زبان آلمانی پرداختند. هدایت در این دوره با تاریخ، فرهنگ، و پیشرفت‌های علمی اروپا آشنا شد. او پس از بازگشت به ایران در سال ۱۲۵۹، در دارالفنون به تدریس زبان آلمانی مشغول گردید و به استخدام تلگرافخانه درآمد. این تجربه اروپایی، دیدگاه او را نسبت به مدرنیته و ضرورت اصلاحات در ایران شکل داد.[۱][۲]

ورود به مناصب درباری

پس از مرگ پدرش در سال ۱۳۱۵ ه‍. ق، مظفرالدین‌شاه لقب مخبرالسلطنه را به مهدی قلی‌خان هدایت اعطا کرد و او را رئیس پستخانه و تلگراف آذربایجان نمود. در سفر دوم مظفرالدین‌شاه به اروپا در سال ۱۲۷۷ ه‍. ش، به عنوان مترجم همراه شاه بود و در این سفر فن کلیشه‌سازی و عکاسی را آموخت. پس از عزل میرزا علی‌اصغر خان امین‌السلطان، هدایت سفری طولانی به مکه، آمریکا، ژاپن، و اروپا کرد که تجربیاتش را در سفرنامه مکه ثبت نمود. اواخر سلطنت مظفرالدین‌شاه، به ریاست مدرسه نظامی تهران منصوب شد و در ترغیب شاه به صدور فرمان مشروطیت نقش ایفا کرد، با اشاره به پیشرفت ژاپن و لزوم تأسیس مجلس.[۴][۶]

نقش در جنبش مشروطه

 
مهدی قلی‌خان هدایت (مخبرالسلطنه)

در اوایل جنبش مشروطه، هدایت به عنوان رابط دربار و مجلس شورای ملی عمل کرد. او در هیئت تدوین نظامنامه انتخابات در سال ۱۳۲۴ ه‍. ق، عضویت داشت و در کابینه‌های اولیه مشروطه، ابتدا وزیر علوم (۱۳۲۵ ه‍. ق) و سپس وزیر عدلیه شد. هدایت در این دوره از اصلاحات قانونی حمایت کرد و در تدوین قوانین اولیه مجلس مشارکت داشت. احمد کسروی در «تاریخ مشروطه ایران» از نقش هدایت در هماهنگی بین دربار و مشروطه‌خواهان یاد می‌کند.[۳][۹]

والی آذربایجان و استعفا

مهدی قلی‌خان هدایت در سال ۱۳۲۶ ه‍. ق، به ولایت آذربایجان منصوب شد، اما پس از به توپ بستن مجلس توسط محمدعلی شاه، استعفا داد و به اروپا سفر کرد. با پیروزی مشروطه‌خواهان در سال ۱۳۲۷ ه‍. ق، دوباره به ولایت آذربایجان بازگشت و سپس والی فارس گردید. در کابینه‌های عین‌الدوله و مستوفی‌الممالک، وزارت عدلیه و فوائد عامه را بر عهده گرفت. ناظم‌الاسلام کرمانی در «تاریخ بیداری ایرانیان» از فعالیت‌های هدایت در این دوره به عنوان تلاش برای تثبیت مشروطه یاد می‌کند.[۱][۱۰]

سرکوب قیام شیخ محمد خیابانی

مهدی قلی‌خان هدایت در سال ۱۲۹۹ ه‍. ش، به عنوان والی آذربایجان اعزام شد تا قیام شیخ محمد خیابانی را مدیریت کند. او با رایزنی و مذاکره، مقدمات سرکوب را فراهم کرد، هرچند بعدها مرگ خیابانی را خودکشی خواند. این اقدام هدایت را به عنوان سیاستمداری محافظه‌کار نشان داد که اولویت را به حفظ نظام می‌داد.[۱۱]

نقش در کودتای ۱۲۹۹ و دوران پهلوی اول

حمایت از کودتا و مناصب اولیه

 
مخبرالسلطنه، نفر وسط

پس از کودتای سوم اسفند ۱۲۹۹ ه‍. ش، مهدی قلی‌خان هدایت از حامیان سید ضیاءالدین طباطبایی و رضاخان بود. او بخشی از حقوق خود را به دولت جدید بخشید و در کابینه حسن مستوفی‌الممالک، وزیر فوائد عامه شد. در این سمت، لایحه ساخت راه‌آهن سراسری را به مجلس برد و مقدمات آن را فراهم کرد. هدایت با رضاخان روابط نزدیکی برقرار کرد و در تثبیت قدرت او نقش داشت. او خود را سیاستمداری محافظه‌کار می‌دانست که اولویت را به پیشرفت اداری و اقتصادی می‌داد.[۱][۱۱]

نخست‌وزیری طولانی

مهدی قلی‌خان هدایت در خرداد ۱۳۰۶ ه‍. ش، به نخست‌وزیری منصوب شد و این پست را تا شهریور ۱۳۱۲ ه‍. ش، به مدت شش سال و سه ماه، حفظ کرد – طولانی‌ترین دوره نخست‌وزیری در تاریخ ایران تا آن زمان. در این دوران، کلنگ راه‌آهن سراسری زده شد، قانون البسه متحدالشکل تصویب گردید، و اصلاحات اداری مانند تأسیس ثبت اسناد و احوال پیش رفت. هدایت در کابینه‌اش، آزادی مطبوعات را محدود کرد و در حذف مخالفانی چون سید حسن مدرس نقش داشت. او رضاشاه را «ماشین امضا» می‌خواند و از وظایف قانونی خود در برابر شاه شانه خالی می‌کرد، اما در اجرای سیاست‌های رضاشاه، مانند مدرن‌سازی اداری، فعال بود.[۳][۴]

استعفا و انزوا

مهدی قلی‌خان هدایت در شهریور ۱۳۱۲ ه‍. ش، استعفا داد و حقوق بازنشستگی دریافت کرد. پس از آن، تا مرگ در انزوا ماند و به فعالیت‌های فرهنگی پرداخت. او در خاطراتش، این دوره را زمان تمرکز بر نوشتن و مطالعه توصیف می‌کند.[۶][۷]

فعالیت‌های فرهنگی و ادبی

مهدی قلی‌خان هدایت شیفته کتاب و کتابخوانی بود و کتابخانه بزرگی داشت. او بر این باور بود که «در تاریخ تعصب نباید داشت و حقایق را باید نگاشت». تسلط بر فارسی، عربی، و آلمانی داشت و به موسیقی، ریاضی، و فلسفه علاقه‌مند بود. هدایت در اروپا با فرهنگ غربی آشنا شد و این علاقه را تا پایان عمر حفظ کرد.[۷][۱۲]

آثار مکتوب

آثار مهدی قلی‌خان هدایت شامل موارد زیر است:

  • «خاطرات و خطرات» (۱۳۲۹ ه‍. ش، توشه‌ای از شش پادشاه با اسناد، آمار، و تصاویر)
  • «گزارش ایران» (چهار جلد، تاریخ ایران از پیش از اسلام تا ۱۲۹۹ ه‍.ش با تمرکز بر جغرافیا و آمار)
  • «سفرنامه مکه» (توصیف سفر به مکه، آمریکا، ژاپن، و اروپا)
  • «تحفه مخبری» (منظومه تاریخی)
  • «تحفة الآفاق» (کتاب جغرافیا با حکایات و اشعار)
  • «مجمع الادوار» (دربارهٔ موسیقی)
  • «فوائدالترجمان» (ترجمه متون)

این آثار منابع مهمی برای تاریخ معاصر ایران هستند.[۲][۸]

دیدگاه‌ها و اندیشه‌های سیاسی و فرهنگی

تعادل سنت، مذهب، و مدنیته

مهدی قلی‌خان هدایت بر تعادل میان سنت، مذهب، و مدنیته تأکید داشت. او سنت را پایه هویت ملی می‌دانست و مذهب را نیروی اخلاقی جامعه. مدنیته را پیشرفت علمی و اداری تلقی می‌کرد که باید با احتیاط وارد شود تا تعادل برهم نخورد. هدایت در آثارش، مانند «خاطرات و خطرات»، از ضرورت اصلاحات بدون از دست دادن ارزش‌های سنتی سخن می‌گفت. او مذهب را عامل وحدت می‌دانست و مدنیته را ابزار پیشرفت، اما هشدار می‌داد که افراط در هر کدام زیان‌بار است. هدایت سنت را به عنوان ریشه‌های فرهنگی ایران حفظ می‌کرد و مذهب را در اخلاق اجتماعی مؤثر می‌دانست، در حالی که مدنیته را برای توسعه اداری و اقتصادی ضروری می‌شمرد. این دیدگاه در نوشته‌هایش، مانند گزارش‌های جغرافیایی، با ترکیب آمار مدرن و توصیفات سنتی بازتاب یافته‌است.[۸]

محافظه‌کاری سیاسی

مهدی قلی‌خان هدایت سیاستمداری محافظه‌کار و عافیت‌طلب بود که اولویت را به حفظ نظم و اجرای سیاست‌های مرکزی می‌داد. او در سرکوب قیام‌ها، مانند سرکوب قیام شیخ محمد خیابانی، و حمایت از رضاشاه، این رویکرد را نشان داد. هدایت خود را مجری سیاست‌های شاه می‌دانست و از درگیری مستقیم با قدرت اجتناب می‌کرد. او در «خاطرات و خطرات»، از بی‌طرفی در تاریخ‌نویسی دفاع می‌کند و می‌گوید حقایق باید بدون تعصب نگاشته شود. این محافظه‌کاری او را به عنوان نخست‌وزیری معرفی می‌کند که در دوره رضاشاه، آزادی مطبوعات را محدود کرد و در حذف مخالفان نقش داشت، اما خود را ماشین امضای شاه می‌خواند. هدایت در تصمیم‌گیری‌ها، عافیت‌طلبی را ترجیح می‌داد و از وظایف قانونی در برابر شاه شانه خالی می‌کرد، که این رویکرد در طولانی‌ترین دوره نخست‌وزیری‌اش (۱۳۰۶–۱۳۱۲ ه‍. ش) مشهود است. او سیاست را ابزاری برای حفظ تعادل می‌دانست و از تغییرات رادیکال پرهیز می‌کرد.[۳][۵][۱۱]

مرگ و میراث

 
مخبرالسلطنه در دوران کهولت

مهدی قلی‌خان هدایت درسال ۱۳۳۴ ه‍. ش، در تهران درگذشت. او تا پایان عمر در انزوا ماند و به مطالعه و نوشتن پرداخت. مرگش پایان دوره‌ای از رجال قاجاری بود که به پهلوی اول پل زدند.[۱][۶]

میراث سیاسی

میراث مهدی قلی‌خان هدایت در سیاست دوگانه است. او در تثبیت پهلوی اول و اجرای اصلاحات رضاشاهی، مانند راه‌آهن و ثبت اسناد، نقش کلیدی داشت. اما محدودیت آزادی‌ها و حذف مخالفان در دوره نخست‌وزیری‌اش، او را به عنوان ریل‌گذار استبداد رضاشاهی معرفی می‌کند. هدایت بیش از ۵۰ منصب داشت، از والی تا وزیر و نخست‌وزیر، و در دوران شش پادشاه (ناصرالدین‌شاه تا رضاشاه) خدمت کرد.[۴][۱۱]

میراث فرهنگی

در فرهنگ، آثار هدایت منابع ارزشمندی برای تاریخ ایران هستند. «خاطرات و خطرات» اسناد منحصربه‌فردی از مشروطه تا پهلوی ارائه می‌دهد. کتاب‌های جغرافیایی و تاریخی‌اش، مانند «گزارش ایران»، آمار و توصیفات دقیقی دارند. هدایت به عنوان ادیبی شیفته کتاب، الگویی برای روشنفکری محافظه‌کار بود.[۷][۸]

منابع

  1. ↑ ۱٫۰ ۱٫۱ ۱٫۲ ۱٫۳ ۱٫۴ ۱٫۵ شرح حال مهدی قلی‌خان هدایت مشهور به مخبرالسلطنه - مؤسسه مطالعات و پژهشهای سیاسی
  2. ↑ ۲٫۰ ۲٫۱ ۲٫۲ ۲٫۳ مخبرالسلطنه هدایت - پژوهه
  3. ↑ ۳٫۰ ۳٫۱ ۳٫۲ ۳٫۳ مرد بی‌خطری که از «خاطرات و خطرات» می‌گفت! - پژوهشکده تایخ معاصر 1
  4. ↑ ۴٫۰ ۴٫۱ ۴٫۲ ۴٫۳ مهدی قلی‌خان هدایت و دوران شش پادشاه - مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی
  5. ↑ ۵٫۰ ۵٫۱ مهدی قلی خان هدایت؛ نخست وزیر عافیت طلب یا سیاستمدار محافظه کار؟ - رویداد ۲۴
  6. ↑ ۶٫۰ ۶٫۱ ۶٫۲ ۶٫۳ ۶٫۴ مخبرالسلطنه - اشوود
  7. ↑ ۷٫۰ ۷٫۱ ۷٫۲ ۷٫۳ مهدی‌قلی خان هدایت: در تاریخ تعصب نباید داشت و حقایق را باید نگاشت/سیاستمداری که شیفته کتاب و کتابخوانی بود - ایبنا
  8. ↑ ۸٫۰ ۸٫۱ ۸٫۲ ۸٫۳ بررسی آثار و مکتوبات مهدی قلی هدایت (مخبرالسلطنه)، تألیف هادی وکیلی، حسین احمدزاده
  9. ↑ کتاب «تاریخ مشروطه ایران»، تأیف احمد کسروی
  10. ↑ کتاب «تاریخ بیداری ایرانیان»، تألیف ناظم‌الاسلام کرمانی
  11. ↑ ۱۱٫۰ ۱۱٫۱ ۱۱٫۲ ۱۱٫۳ ریل‌گذار استبداد رضاشاهی - پژوهشکده تایخ معاصر 2
  12. ↑ ابوالمشاغل دوران قاجار و پهلوی - حوزه نت
برگرفته از «https://www.iran-pedia.org/w/index.php?title=کاربر:Khosro/صفحه_تمرین_NOINDEX&oldid=81962»