ایران پدیا

کاربر:Khosro/صفحه تمرین NOINDEX: تفاوت میان نسخه‌ها

بدون خلاصۀ ویرایش
 
(۱۳۸ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۲ کاربر نشان داده نشد)
خط ۱: خط ۱:
[[پرونده:برای صفحه تمرین.jpg|بندانگشتی|887x887پیکسل]]
[[پرونده:برای صفحه تمرین.jpg|بندانگشتی|1148x1148px]]
{{جعبه اطلاعات سیاست‌مدار
| نام              = شیخ احمد تربتی
| تصویر            = شیخ احمد تربتی؛3.jpg
| شرح تصویر        = شیخ احمد تربتی، روزنامه‌نگار و فعال مشروطه
| نام کامل        =
| زادروز          = ۱۲۵۹ خورشیدی
| شهر تولد        = تربت حیدریه
| کشور تولد        =
| تاریخ مرگ        = ۱۲۸۸ خورشیدی
| شهر مرگ          = تبریز
| کشور مرگ        =
| تحصیلات          = فقه و اصول، حوزه‌های علمیه مشهد و نجف
| دین              =
| حزب سیاسی        = مشروطه‌خواه، وابسته به انجمن ایالتی تبریز
| سمت              = بنیان‌گذار و سردبیر روزنامه روح‌القدس
| فعالیت‌ها        = روزنامه‌نگاری مبارز، حمایت از مشروطیت، سرودن دیوان شعر با تخلص «احمد»
|image_size=250پیکسل}}
'''شیخ احمد تربتی'''، (متولد سال ۱۲۵۹، تربت حیدریه – درگذشته ۱۲۸۸ ه‍. ش، تبریز) روزنامه‌نگار، شاعر، و فعال سیاسی دوره [[جنبش مشروطه ایران]]، بنیان‌گذار روزنامه «روح‌القدس» و اولین شهید روزنامه‌نگار کشور بود. او در تربت حیدریه متولد شد و تحصیلاتش را در حوزه‌های علمیه مشهد و نجف گذراند، اما با اندیشه‌های تجددخواهانه آشنا شد و به تبریز مهاجرت کرد. شیخ احمد تربتی در سال ۱۲۸۵، روزنامه روح‌القدس را تأسیس کرد که با لحن تند و انتقادی، استبداد [[محمد علی شاه|محمدعلی شاه]] و نفوذ خارجی را افشا می‌کرد. در دوره [[استبداد صغیر]] (۱۲۸۷–۱۲۸۸ ش)، او به دلیل فعالیت‌هایش مورد سرکوب قرار گرفت و در سال ۱۲۸۸، در تبریز به قتل رسید. شیخ احمد تربتی با اشعار و مقالاتش، به بیداری افکار عمومی و حمایت از مشروطه کمک کرد، اما به دلیل مخالفت با دربار، قربانی خشونت شد. او از خاندانی مذهبی بود و برادرش، شیخ محمد تربتی، نیز در فعالیت‌های فرهنگی فعال بود. شیخ احمد تربتی با تخلص «احمد» شعرهایی در سبک کلاسیک سرود و در دیوانش از عدالت و آزادی سخن گفت. نقش روزنامه روح‌القدس در افشای جنایات استبداد، او را به نمادی از روزنامه‌نگاری مبارز تبدیل کرد. نقدهای مثبت او را به‌عنوان مبارز مشروطه و شهید رسانه ستایش می‌کنند، اما برخی منابع به تندروی در انتقاداتش اشاره دارند. میراث شیخ احمد تربتی در تاریخ ایران به‌عنوان بنیان‌گذار روزنامه‌نگاری تندرو و شهید مشروطه ماندگار است.<ref name=":0">[https://ensani.ir/file/download/article/20120326171011-3043-120.pdf کتاب «روزنامه‌نگاران مقتول: سلطان‌العلمای خراسانی»، تالف سید محمد صدری طباطبایی]</ref><ref name=":1">[https://www.cgie.org.ir/fa/article/268719/%D8%B1%D9%88%D8%AD-%D8%A7%D9%84%D9%82%D8%AF%D8%B3 روح‌القدوس - مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی]</ref><ref name=":2">[https://rch.ac.ir/article/Details/14166 از روزنامه‌های تندرو دوره مشروطه - دانشنامه جهان اسلام]</ref><ref name=":3">[https://www.torbat-h.ir/celebrities/sheykh-ahmad-torbati/ شیخ احمد تربتی، اولین شهید روزنامه‌نگار ایران - تربت شهر من]</ref><ref name=":4">کتاب «تاریخ مشروطه ایران»، تألیف [[احمد کسروی]]</ref>


== زندگی اولیه و تحصیلات ==
شیخ احمد تربتی در سال ۱۲۵۹ ش (۱۲۹۶ ق) در تربت حیدریه، از توابع خراسان، در خانواده‌ای مذهبی متولد شد. پدرش، شیخ محمد تربتی، از علمای محلی بود و برادرش، شیخ محمد تربتی، نیز در فعالیت‌های فرهنگی و مذهبی فعال بود. او از کودکی به علوم دینی علاقه‌مند بود و در محیطی سنتی پرورش یافت، اما با مهاجرت به مشهد، با اندیشه‌های نوین آشنا شد.<ref name=":1" /><ref name=":3" />


=== تحصیلات و فعالیت‌های مذهبی ===
شیخ احمد تربتی تحصیلات دینی را در حوزه علمیه مشهد آغاز کرد و سپس به نجف رفت و نزد علمای برجسته، مانند [[آخوند ملا محمدکاظم خراسانی|آخوند خراسانی]]، فقه و اصول آموخت. او در نجف با جریان‌های تجددخواه آشنا شد و به تبریز مهاجرت کرد. در تبریز، به تدریس و فعالیت‌های فرهنگی پرداخت و با روشنفکران مشروطه‌خواه، مانند [[سیّدحسن تقی‌زاده|سید حسن تقی‌زاده]]، ارتباط برقرار کرد.<ref name=":0" /><ref name=":2" />


احمد اشرف، (متولد ۱۳۱۳، تهران) یکی از برجسته‌ترین جامعه‌شناسان، پژوهشگران و تاریخ‌نگاران ایرانی بود که با آثار و تحلیل‌های خود در حوزه جامعه‌شناسی تاریخی، هویت ایرانی و توسعه‌نیافتگی ایران شهرت یافت. احمد اشرف ابتدا در رشته حقوق تحصیل کرد، اما پس از آشنایی با جامعه‌شناسی، برای ادامه تحصیل به آمریکا رفت و در دانشگاه‌های معتبر جهانی آموزش دید. او در دانشگاه‌های تهران، پنسیلوانیا، کلمبیا و پرینستون به تدریس جامعه‌شناسی و تاریخ اجتماعی ایران پرداخت و تأثیر عمیقی بر دانشجویان و پژوهشگران این حوزه گذاشت.<ref name=":0">[https://taaghche.com/author/%D8%A7%D8%AD%D9%85%D8%AF-%D8%A7%D8%B4%D8%B1%D9%81 احمد اشرف - طاقچه]</ref><ref name=":1">[http://www.isa.org.ir/%DA%AF%D8%B2%D8%A7%D8%B1%D8%B4-%D9%86%D8%B4%D8%B3%D8%AA-%D9%87%D8%A7/390-%DA%AF%D8%B2%D8%A7%D8%B1%D8%B4-%D9%86%D8%B4%D8%B3%D8%AA-%DA%AF%D8%B1%D9%88%D9%87-%D8%AC%D8%A7%D9%85%D8%B9%D9%87%E2%80%8C%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%B3%DB%8C-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86/5300-%D8%A8%D8%B1%D8%B1%D8%B3%DB%8C-%D8%A2%D8%AB%D8%A7%D8%B1%D8%8C-%D8%A7%D9%81%DA%A9%D8%A7%D8%B1%D8%8C-%D8%A7%D9%86%D8%AF%DB%8C%D8%B4%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7-%D9%88-%D8%A8%D8%B2%D8%B1%DA%AF%D8%AF%D8%A7%D8%B4%D8%AA-%D8%AF%DA%A9%D8%AA%D8%B1-%D8%A7%D8%AD%D9%85%D8%AF-%D8%A7%D8%B4%D8%B1%D9%81 بررسی آثار، افکار، اندیشه‌ها و بزرگداشت دکتر احمد اشرف - انجمن جامعه‌شناسی ایران]</ref>
== فعالیت‌های روزنامه‌نگاری ==
[[پرونده:روزنامه روح‌القدوس.jpg|جایگزین=روزنامه روح‌القدوس|بندانگشتی|330x330پیکسل|روزنامه روح‌القدوس]]


احمد اشرف به‌عنوان برادر [[حمید اشرف]]، از رهبران [[سازمان چریک‌های فدایی خلق]]، شناخته می‌شود، اما برخلاف برادرش که مسیر [[مبارزه مسلحانه]] را برگزید، او راهی علمی و آکادمیک را دنبال کرد. این تفاوت نشان‌دهنده دیدگاه متمایز او به مسائل اجتماعی و سیاسی ایران بود.<ref name=":2">[https://www.karkhanedar.com/%D8%AF%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%D8%AF%D9%88-%D8%A7%D8%B4%D8%B1%D9%81-%D8%9B-%D8%AF%D9%88-%D9%BE%D8%B1%D8%B3%D8%B4-%D9%85%D8%AE%D8%AA%D9%84%D9%81-%D9%88-%D8%AF%D9%88-%D8%B1%D8%A7-2/ داستان دو « اشرف» ؛ دو برادر، دو پرسش مختلف و دو راه متفاوت - کارخانه‌دار]</ref> از مهم‌ترین آثار او می‌توان به کتاب «موانع تاریخی رشد سرمایه‌داری در ایران: دوره قاجاریه» اشاره کرد که به تحلیل موانع ساختاری و تاریخی شکل‌گیری سرمایه‌داری در ایران می‌پردازد. همچنین کتاب «طبقات اجتماعی، دولت و انقلاب در ایران»، نوشته‌شده با همکاری علی بنوعزیزی، نقش طبقات اجتماعی در تحولات انقلابی ایران را بررسی می‌کند. مشارکت او در دایره‌المعارف ایرانیکا نیز از دستاوردهای برجسته‌اش بود که به غنای دانش ایران‌شناسی افزود.<ref name=":3">[https://www.irannamag.com/article/%D8%A7%D8%AD%D9%85%D8%AF-%D8%A7%D8%B4%D8%B1%D9%81-%D9%88-%D8%AC%D8%A7%D9%85%D8%B9%D9%87%E2%80%8C%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%B3%DB%8C-%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE%DB%8C-%D8%AA%D9%88%D8%B3%D8%B9%D9%87/ احمد اشرف و جامعه‌شناسی تاریخی توسعه‌نیافتگی ایران - ایران نامگ]</ref><ref name=":4">[https://mardomnameh.com/blog/%D9%85%D8%B9%D8%B1%D9%81%DB%8C-%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87/P1121-%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%A7%D8%AD%D9%85%D8%AF-%D8%A7%D8%B4%D8%B1%D9%81.html مقاله‌های احمد اشرف - مردم‌نامه]</ref><ref name=":1" />  
=== تأسیس روزنامه روح‌القدس ===
شیخ احمد تربتی در سال ۱۲۸۵، روزنامه «روح‌القدس» را در تبریز تأسیس کرد. این روزنامه با لحن تند و انتقادی، به افشای سیاست‌های استبدادی دربار قاجار، به‌ویژه محمدعلی شاه، و نفوذ خارجی (روسیه و انگلیس) می‌پرداخت. روح‌القدس با چاپ مقالات و کاریکاتورهای سیاسی، به یکی از تأثیرگذارترین نشریات دوره مشروطه تبدیل شد و به بیداری افکار عمومی کمک کرد. تربتی خود سردبیری و نگارش بخش عمده مقالات را بر عهده داشت.<ref name=":1" /><ref name=":3" />


احمد اشرف در تحلیل‌ها خود، هویت ایرانی را پدیده‌ای چندلایه و تاریخی می‌دانست که از تعامل فرهنگ‌ها، ادیان و تمدن‌های مختلف شکل گرفته است. او معتقد بود که ناامنی، به‌ویژه در دوره قاجار، مانع اصلی توسعه سرمایه‌داری در ایران بوده و به تحلیل نقش بازار در تحولات اجتماعی و اقتصادی ایران پرداخت. او همچنین نقدهایی درباره توهم معافیت مالیاتی بازاریان پس از [[انقلاب ضدسلطنتی ۱۳۵۷]] ارائه داد که نشان‌دهنده دیدگاه انتقادی او به مسائل اقتصادی بود.<ref name=":5">[https://www.sarpoosh.com/culture-thought/book-poetry/book-poetry970805014.html احمد اشرف هویت ایرانی را پدیدار تاریخی می‌داند - سرپوش]</ref><ref name=":6">[https://meidaan.com/archive/60085 اشرف اصلی‌ترین عامل شکل‌گیری سرمایه‌داری در ایران را ناامنی می‌داند. - میدان]</ref><ref name=":7">[http://tarikhirani.ir/fa/news/1237/%D8%A7%D8%AD%D9%85%D8%AF-%D8%A7%D8%B4%D8%B1%D9%81-%D8%A8%D8%A7%D8%B2%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%A7%D9%86-%D9%81%DA%A9%D8%B1-%D9%85%DB%8C-%DA%A9%D8%B1%D8%AF%D9%86%D8%AF-%D9%BE%D8%B3-%D8%A7%D8%B2-%D8%A7%D9%86%D9%82%D9%84%D8%A7%D8%A8-%D9%85%D8%A7%D9%84%DB%8C%D8%A7%D8%AA-%D9%86%D9%85%DB%8C-%D8%AF%D9%87%D9%86%D8%AF احمد اشرف: بازاریان فکر می‌کردند پس از انقلاب مالیات نمی‌دهند - تاریخ ایرانی]</ref> با این حال، برخی منتقدان معتقد بودند که تحلیل‌های او بیش از حد بر داده‌های تاریخی متمرکز است و کمتر به عوامل معاصر یا نظری پرداخته است. همچنین برخی نقدها به تمرکز بیش از حد او بر نقش بازار و کم‌توجهی به عوامل کلان اقتصادی اشاره داشتند.<ref name=":3" /><ref name=":7" />  
=== ویژگی‌ها و تأثیرات روح‌القدس ===
روزنامه روح‌القدس به دلیل سبک تند و صریحش در انتقاد از استبداد و فساد درباری، در میان مشروطه‌خواهان محبوبیت یافت. این روزنامه، با انتشار اخبار سرکوب مشروطه‌خواهان و حمایت از مجلس، نقش مهمی در تقویت جنبش مشروطیت ایفا کرد. با این حال، برخی منابع به تندروی تربتی در مقالاتش اشاره دارند که گاه به جنجال منجر شد، اما این سبک او را به چهره‌ای برجسته در روزنامه‌نگاری مبارز تبدیل کرد.<ref name=":0" /><ref name=":2" /><ref name=":4" />


احمد اشرف با روش‌شناسی مبتنی بر منابع آرشیوی و اسناد تاریخی، به ترویج رویکردی علمی و بی‌طرفانه در جامعه‌شناسی ایران کمک کرد. او با هدایت پژوهشگران جوان و مشارکت در پروژه‌های علمی، میراثی ماندگار در حوزه ایران‌شناسی و جامعه‌شناسی بر جای گذاشت. آثار و تحلیل‌های احمد اشرف همچنان به‌عنوان منابعی معتبر در مطالعات ایران‌شناسی و جامعه‌شناسی مورد استفاده قرار می‌گیرند و تأثیر او بر نسل‌های بعدی پژوهشگران غیرقابل‌انکار است.<ref name=":1" /><ref name=":8">[https://www.iran-emrooz.net/index.php/think/more/96361/ ایران به روایت احمد اشرف - ایران امروز]</ref>  
=== محتوای سیاسی و فرهنگی روح‌القدس ===
روزنامه روح‌القدس، به دلیل محتوای سیاسی و فرهنگی تندش شهرت داشت. این روزنامه با انتشار مقالات انتقادی علیه استبداد محمدعلی شاه، فساد درباری، و نفوذ خارجی (به‌ویژه روسیه)، به افشای جنایات دربار و حمایت از آرمان‌های مشروطه پرداخت. روح‌القدس همچنین کاریکاتورهایی منتشر می‌کرد که مقامات قاجار را به سخره می‌گرفت. بخش فرهنگی روزنامه شامل اشعار شیخ احمد تربتی با تخلص «احمد» بود که مضامین عدالت و آزادی را ترویج می‌کرد. این محتوا، به‌ویژه در تبریز، به بسیج افکار عمومی علیه استبداد کمک کرد، اما تندروی در برخی مقالات، خشم دربار را برانگیخت.<ref name=":0" /><ref name=":1" /><ref name=":2" />


== زندگی و تحصیلات ==
== نقش در انقلاب مشروطیت ==
احمد اشرف در سال ۱۳۱۳ در محله منیریه تهران به دنیا آمد. پدر و مادر او از قشر تحصیل‌کرده بودند؛ مادرش تا سیکل در مدرسه تربیت تحصیل کرده بود و پدرش پس از تحصیل در آلمان به ایران بازگشته بود. او در دورانی پرآشوب از تاریخ معاصر ایران رشد یافت و شاهد وقایعی مانند [[کشف حجاب]] [[رضاشاه]] بود.  
[[پرونده:سید احمد تربتی؛1.jpg|جایگزین=شیخ احمد تربتی به همراه افراد دستگیر شده در واقعه به توپ بستن مجلس|بندانگشتی|شیخ احمد تربتی به همراه افراد دستگیر شده در واقعه به توپ بستن مجلس    ]]
در دوره استبداد صغیر (۱۲۸۷–۱۲۸۸ ش)، شیخ احمد تربتی از فعالان برجسته مشروطه‌خواه در تبریز بود. او با انتشار مقالات تند در روزنامه روح‌القدس، سرکوب مشروطه‌خواهان توسط محمدعلی شاه را افشا کرد و به سازماندهی مقاومت در تبریز کمک نمود. تربتی با همکاری انجمن ایالتی تبریز و چهره‌هایی مانند [[ستارخان]]، به ترویج آرمان‌های مشروطه پرداخت.<ref name=":0" /><ref name=":3" />


=== تحصیلات و تدریس ===
=== همکاری با مشروطه‌خواهان ===
احمد اشرف ابتدا در رشته حقوق با گرایش قضایی تحصیل کرد تا بتواند فعالیت‌های سیاسی خود را ادامه دهد. اما پس از فارغ‌التحصیلی، با رشته جامعه‌شناسی آشنا شد و برای ادامه تحصیل به آمریکا سفر کرد. او در دانشگاه‌های معتبر جهانی مانند دانشگاه‌های پنسیلوانیا، کلمبیا، پرینستون در رشته‌‌‌ی جامع‌شناسی و تاریخ اجتماعی تحصیل کرد و سپس برای تدریس به دانشگاه تهران بازگشت.<ref name=":0" />
شیخ احمد تربتی با روشنفکران مشروطه‌خواه، از جمله سید حسن تقی‌زاده و اعضای انجمن سعادت، ارتباط نزدیکی داشت. او از طریق سخنرانی‌ها و مقالاتش، مردم تبریز را به حمایت از مشروطه و مقاومت در برابر استبداد تشویق کرد. این فعالیت‌ها او را به هدفی برای دربار و نیروهای استبدادی تبدیل کرد، اما روحیه مبارزاتی‌اش را تقویت نمود.<ref name=":1" /><ref name=":4" />


=== مسیر علمی و تفاوت با برادر ===
== فعالیت‌های ادبی و شعر ==
احمد اشرف برادر حمید اشرف، از رهبران سازمان چریک‌های فدایی خلق ایران، بود. درحالی‌که حمید مسیر مبارزه مسلحانه را برگزید، احمد راهی علمی و آکادمیک را در پیش گرفت. این تفاوت در انتخاب مسیر، نشان‌دهنده نگاه متفاوت دو برادر به مسائل اجتماعی و سیاسی ایران بود. احمد اشرف به جای فعالیت سیاسی مستقیم، بر تحلیل علمی و جامعه‌شناختی مسائل ایران تمرکز کرد.<ref name=":2" />  
شیخ احمد تربتی با تخلص «احمد» دیوان شعری در سبک کلاسیک فارسی سرود. اشعار او که اغلب در قالب غزل و قصیده بودند، مضامین عاشقانه، اجتماعی، و سیاسی داشتند. تربتی در شعرهایش به عدالت، آزادی، و مبارزه با استبداد تأکید می‌کرد و از مشروطه‌خواهان ستایش می‌کرد. این اشعار گاه در روزنامه روح‌القدس منتشر می‌شد و به محبوبیت او در محافل ادبی تبریز افزود.<ref name=":1" /><ref name=":3" />


= آثار و تألیفات =
=== تأثیر ادبی ===
احمد اشرف به‌عنوان یکی از برجسته‌ترین جامعه‌شناسان ایرانی، آثار متعددی در حوزه جامعه‌شناسی تاریخی و تحلیل اجتماعی ایران منتشر کرد. از جمله مهم‌ترین کتاب‌های او می‌توان به «موانع تاریخی رشد سرمایه‌داری در ایران: دوره قاجاریه» اشاره کرد که به بررسی موانع ساختاری و تاریخی شکل‌گیری سرمایه‌داری در ایران می‌پردازد. این کتاب با تحلیل نقش ناامنی و ساختارهای اجتماعی-اقتصادی دوره قاجار، به یکی از منابع کلیدی در این حوزه تبدیل شد. همچنین کتاب «طبقات اجتماعی، دولت و انقلاب در ایران» که با همکاری علی بنوعزیزی نوشته شد، به تحلیل نقش طبقات اجتماعی در تحولات سیاسی و انقلابی ایران اختصاص دارد. این اثر به بررسی تأثیرات طبقات مختلف بر انقلاب ۱۳۵۷ پرداخته و از منظر جامعه‌شناسی تاریخی، ساختارهای قدرت را تحلیل می‌کند.  
فعالیت‌های ادبی شیخ احمد تربتی، به‌ویژه اشعار سیاسی‌اش، در دوره مشروطیت تأثیرگذار بود. اشعار او در گردهمایی‌های مشروطه‌خواهان خوانده می‌شد و به تقویت روحیه مبارزان کمک می‌کرد. سادگی سبک شعری او در مقایسه با شاعران برجسته قاجار تفاوت داشت، اما ارزش کار او در پیوند شعر با آرمان‌های مشروطه بود. دیوانش پس از مرگش به‌عنوان بخشی از میراث فرهنگی‌اش حفظ شد.<ref name=":0" /><ref name=":2" />


نوشته‌های او موضوعاتی مانند سلسله مراتب اجتماعی در ایران، سنت و مدرنیته، هویت ملی ایران، روابط کشاورزی در ایران و رهبری کاریزماتیک و حکومت دینی در ایران پس از انقلاب را پوشش داده است.  
== ترور و پایان زندگی ==
[[پرونده:سید احمد تربتی؛2.jpg|جایگزین=سید احمد تربتی، سمت راست، پس از دستگیری|بندانگشتی|227x227پیکسل|سید احمد تربتی، سمت راست، پس از دستگیری]]
شیخ احمد تربتی در سال ۱۲۸۸ ش (۱۳۲۷ ق) در تبریز، در جریان استبداد صغیر، توسط نیروهای وابسته به دربار محمدعلی شاه به قتل رسید. او به دلیل مقالات تند روزنامه روح‌القدس علیه استبداد و افشای سرکوب مشروطه‌خواهان، هدف نیروهای درباری قرار گرفت. تربتی در محله‌ای در تبریز دستگیر و پس از شکنجه، اعدام شد. این رویداد او را به اولین شهید روزنامه‌نگار ایران تبدیل کرد.<ref name=":0" /><ref name=":3" />


احمد اشرف یکی از ویراستاران و نویسندگان اصلی دایره‌المعارف ایرانیکا بود که به‌عنوان منبعی معتبر در مطالعات ایران‌شناسی شناخته می‌شود. او در این پروژه عظیم، مقالات متعددی درباره تاریخ اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی ایران نوشت و به سازماندهی محتوای علمی آن کمک کرد. مشارکت او در ایرانیکا نشان‌دهنده تعهدش به تولید دانش علمی و دقیق در حوزه فرهنگ و تاریخ ایران بود.<ref name=":3" /><ref name=":4" /><ref>[https://web.archive.org/web/20141208214059/http://cfis.columbia.edu/staff/Ahmad%20Ashraf احمد اشرف - مرکز مطالعات ایرانی، دانشگاه کلمبیا]</ref>  
=== پیامدهای ترور ===
ترور شیخ احمد تربتی واکنش‌های گسترده‌ای در میان مشروطه‌خواهان برانگیخت. مرگ او به تقویت روحیه مقاومت در تبریز و تسریع فتح تهران (۱۲۸۸ ش) کمک کرد. روزنامه روح‌القدس پس از مرگ او به فعالیت ادامه نداد، اما تأثیرش در بیداری افکار عمومی ماندگار شد. برخی منابع به تندروی‌های تربتی به‌عنوان عاملی برای خشم دربار اشاره دارند، اما شهادتش او را به نمادی از مبارزه علیه استبداد تبدیل کرد.<ref name=":1" /><ref name=":4" />


=== مقالات علمی ===
== میراث ==
اشرف مقالات متعددی در حوزه‌های جامعه‌شناسی تاریخی و هویت ایرانی منتشر کرد. از جمله مقالات برجسته او می‌توان به مطالبی درباره نقش بازار در تحولات اجتماعی ایران و تحلیل هویت ایرانی به‌عنوان پدیده‌ای چندلایه اشاره کرد. این مقالات، که برخی از آن‌ها در نشریات معتبر بین‌المللی منتشر شدند، به تحلیل عمیق مسائل اجتماعی و تاریخی ایران پرداخته و دیدگاه‌های نوآورانه‌ای ارائه کردند. ویژگی‌های آثار
شیخ احمد تربتی با تأسیس روزنامه روح‌القدس، نقش مهمی در توسعه روزنامه‌نگاری مبارز در دوره مشروطیت ایفا کرد. منابع تأکید دارند که روح‌القدس با لحن انتقادی و افشاگرانه، الگویی برای نشریات بعدی، مانند صوراسرافیل، شد. تربتی با مقالاتش به بیداری افکار عمومی و حمایت از آرمان‌های مشروطه کمک کرد و به‌عنوان پیشگام روزنامه‌نگاری تندرو شناخته می‌شود.<ref name=":1" /><ref name=":2" />


آثار احمد اشرف به دلیل رویکرد چندجانبه و استفاده از روش‌های جامعه‌شناسی تاریخی، از اهمیت ویژه‌ای برخوردارند. او در آثارش از منابع آرشیوی و اسناد تاریخی بهره برد و تحلیل‌های خود را بر پایه داده‌های مستند ارائه کرد. کتاب‌ها و مقالات او به دلیل دقت علمی و نگاه بی‌طرفانه، به‌عنوان منابعی معتبر در مطالعات ایران‌شناسی و جامعه‌شناسی شناخته می‌شوند.<ref name=":4" /><ref name=":3" /><ref name=":1" />  
=== جایگاه در تاریخ ایران ===
شیخ احمد تربتی به‌عنوان اولین شهید روزنامه‌نگار ایران، در تاریخ مشروطه جایگاه ویژه‌ای دارد. شهادت او الهام‌بخش مبارزان مشروطه، به‌ویژه در تبریز، بود و به تقویت جنبش مشروطیت کمک کرد. دیوان شعر او با تخلص «احمد»، که مضامین عدالت و آزادی را دربرداشت، نیز به‌عنوان بخشی از میراث فرهنگی‌اش باقی ماند. با وجود انتقادات به تندروی در مقالاتش، تربتی به‌عنوان نمادی از شجاعت و مبارزه علیه استبداد در تاریخ ایران ماندگار است.<ref name=":0" /><ref name=":3" /><ref name=":4" />


= دیدگاه‌های جامعه‌شناختی و تحلیل هویت ایرانی =
== منابع ==
 
=== جامعه‌شناسی تاریخی و توسعه‌نیافتگی ===
احمد اشرف در مطالعات خود بر جامعه‌شناسی تاریخی تمرکز داشت و توسعه‌نیافتگی ایران را از منظر تاریخی و اجتماعی بررسی کرد. او معتقد بود که موانع ساختاری و تاریخی، از جمله ناامنی، مانع اصلی شکل‌گیری سرمایه‌داری در ایران بوده است. اشرف در تحلیل‌های خود نشان داد که ناامنی در دوره‌های مختلف تاریخی، به‌ویژه در دوره قاجار، از توسعه اقتصادی و شکل‌گیری نظام سرمایه‌داری جلوگیری کرد. او این ناامنی را به عواملی مانند ضعف دولت مرکزی، نبود قانون‌مندی و مشکلات ساختاری در جامعه نسبت داده است.<ref name=":6" /><ref name=":3" />
 
=== هویت ایرانی به‌عنوان پدیده‌ای تاریخی ===
اشرف هویت ایرانی را پدیده‌ای تاریخی و چندلایه می‌دانست که از تعامل فرهنگ‌ها، ادیان و تمدن‌های مختلف شکل گرفته است. او در تحلیل‌های خود تأکید داشت که هویت ایرانی نه یک مفهوم ثابت، بلکه نتیجه فرایندی پویا و تاریخی است که از دوره‌های باستان تا مدرن ادامه یافته است. این دیدگاه او بر اساس مطالعه منابع تاریخی و تحلیل تعاملات فرهنگی در ایران شکل گرفت و بر نقش فرهنگ‌های متنوع در ساخت هویت ملی تأکید داشت.<ref name=":5" />
 
=== نقد نقش بازار در تحولات اجتماعی ===
اشرف در بررسی نقش بازار در تاریخ اجتماعی ایران، به‌ویژه پس از انقلاب ۱۳۵۷، دیدگاه‌های انتقادی ارائه کرد. او معتقد بود که بازاریان پس از انقلاب تصور می‌کردند که از پرداخت مالیات معاف خواهند شد، اما این تصور به مشکلات اقتصادی و اجتماعی دامن زد. احمد اشرف تخصص انتقاد خود را بر رفتار اقتصادی بازار و تأثیر آن بر توسعه پس از انقلاب ایران متمرکز کرد و تنش بین ساختارهای اقتصادی سنتی و سیاست‌های دولت مدرن را برجسته نمود.<ref name=":7" />
 
== نقش در آموزش و پژوهش ==
احمد اشرف به‌عنوان استادی برجسته در حوزه جامعه‌شناسی و تاریخ اجتماعی، در دانشگاه‌های معتبر داخلی و بین‌المللی تدریس کرد. او پس از اتمام تحصیلات خود در آمریکا، به دانشگاه تهران بازگشت و به تدریس جامعه‌شناسی و تاریخ اجتماعی ایران پرداخت. همچنین در دانشگاه‌های پنسیلوانیا، کلمبیا و پرینستون به‌عنوان استاد مدعو یا ثابت فعالیت داشت. اشرف در این دانشگاه‌ها به آموزش موضوعاتی چون جامعه‌شناسی تاریخی و مسائل اجتماعی ایران مشغول بود و تأثیر قابل‌توجهی بر دانشجویان و پژوهشگران این حوزه گذاشت.
 
=== هدایت پژوهش‌های علمی ===
اشرف نقش مهمی در هدایت پژوهش‌های علمی در حوزه ایران‌شناسی و جامعه‌شناسی داشت. او با مشارکت در پروژه‌های بزرگ مانند دایره‌المعارف ایرانیکا، به سازماندهی و تولید محتوای علمی کمک کرد. اشرف نه‌تنها مقالات متعددی در نشریات معتبر منتشر کرد، بلکه با راهنمایی پژوهشگران جوان، به توسعه مطالعات جامعه‌شناختی در ایران کمک نمود. او در این راستا از منابع آرشیوی و اسناد تاریخی بهره می‌برد تا تحلیل‌های خود را مستند و دقیق ارائه دهد.
 
=== تأثیر بر جامعه‌شناسی ایران ===
فعالیت‌های آموزشی و پژوهشی اشرف به‌ویژه در حوزه جامعه‌شناسی تاریخی، تأثیر عمیقی بر مطالعات اجتماعی در ایران گذاشت. او با معرفی روش‌های نوین جامعه‌شناسی و تأکید بر تحلیل تاریخی، به نسل‌های بعدی پژوهشگران نشان داد که چگونه می‌توان مسائل اجتماعی ایران را با نگاهی علمی و بی‌طرفانه بررسی کرد. اشرف با آموزش و پژوهش، به ترویج رویکردی چندجانبه و مبتنی بر داده‌های تاریخی در جامعه‌شناسی ایران کمک کرد.<ref name=":0" /><ref name=":1" /><ref name=":3" /><ref name=":4" />
 
=== تأثیرات و میراث ===
احمد اشرف با آثار و پژوهش‌های خود تأثیر عمیقی بر مطالعات ایران‌شناسی و جامعه‌شناسی تاریخی گذاشت. او با تحلیل‌های دقیق و مستند خود درباره تاریخ اجتماعی و اقتصادی ایران، به‌ویژه در دوره قاجار و پس از آن، به‌عنوان یکی از پیشگامان این حوزه شناخته شد. مشارکت او در دایره‌المعارف ایرانیکا نه‌تنها به غنای این مجموعه افزود، بلکه به پژوهشگران سراسر جهان امکان دسترسی به اطلاعات معتبر درباره فرهنگ و تاریخ ایران را فراهم کرد. دیدگاه‌های او درباره هویت ایرانی و توسعه‌نیافتگی به‌عنوان منابعی کلیدی در مطالعات ایران‌شناسی مورد استفاده قرار می‌گیرند.<ref name=":1" /><ref name=":8" />
 
میراث علمی احمد اشرف در قالب کتاب‌ها، مقالات و مشارکت در پروژه‌های علمی مانند ایرانیکا همچنان مورد توجه پژوهشگران است. او با تأکید بر روش‌های علمی و بی‌طرفانه در تحلیل مسائل اجتماعی ایران، الگویی برای نسل‌های بعدی پژوهشگران فراهم کرد. تحلیل‌های او درباره نقش بازار، ناامنی و هویت ایرانی همچنان در محافل آکادمیک مورد بحث و استناد قرار می‌گیرند و به‌عنوان پایه‌ای برای مطالعات بعدی در این حوزه‌ها استفاده می‌شوند.<ref name=":3" /><ref name=":8" />
 
== نقدها و دیدگاه‌های انتقادی ==
 
=== نقد بر تحلیل نقش بازار ===
احمد اشرف در تحلیل‌های خود درباره نقش بازار در تحولات اجتماعی و اقتصادی ایران، به‌ویژه پس از انقلاب ۱۳۵۷، دیدگاه‌های انتقادی مطرح کرد که خود مورد نقد برخی پژوهشگران قرار گرفت. او معتقد بود که بازاریان پس از انقلاب تصور می‌کردند از پرداخت مالیات معاف خواهند شد، اما این دیدگاه به مشکلات اقتصادی دامن زد. برخی منتقدان استدلال کردند که تحلیل اشرف بیش از حد بر نقش توهمات بازاریان تمرکز دارد و کمتر به عوامل کلان اقتصادی مانند سیاست‌های دولتی یا تأثیرات جهانی پرداخته است. این نقد بر این اساس بود که تحلیل‌های او گاهی جنبه‌های گسترده‌تر اقتصادی را در نظر نگرفته است.<ref name=":7" />
 
=== دیدگاه‌ها درباره هویت ایرانی ===
احمد اشرف هویت ایرانی را پدیده‌ای چندلایه و تاریخی می‌دانست که از تعامل فرهنگ‌ها و تمدن‌های مختلف شکل گرفته است. این دیدگاه اگرچه مورد استقبال بسیاری از پژوهشگران قرار گرفت، اما برخی منتقدان معتقد بودند که تأکید او بر تاریخی بودن هویت ایرانی ممکن است به کم‌رنگ شدن جنبه‌های معاصر و پویای هویت ملی منجر شود. این منتقدان استدلال می‌کردند که تحلیل‌های اشرف کمتر به تأثیرات جهانی‌سازی و مدرنیته بر هویت ایرانی پرداخته و بیشتر بر گذشته تاریخی متمرکز بوده است.<ref name=":5" />
 
=== ارزیابی روش‌شناسی ===
روش‌شناسی جامعه‌شناسی تاریخی احمد اشرف، که مبتنی بر استفاده از منابع آرشیوی و اسناد تاریخی بود، مورد تحسین قرار گرفت، اما برخی پژوهشگران معتقد بودند که او در برخی موارد بیش از حد به داده‌های تاریخی وابسته بود و تحلیل‌های نظری یا تطبیقی کمتری ارائه کرد. این نقد به‌ویژه در مقایسه با دیگر جامعه‌شناسان تاریخی مطرح شد که رویکردهای نظری گسترده‌تری را در تحلیل‌های خود به کار می‌بردند.<ref name=":3" />
 
== منابع: ==

نسخهٔ کنونی تا ‏۲۳ اکتبر ۲۰۲۵، ساعت ۱۸:۴۸

برای صفحه تمرین.jpg
شیخ احمد تربتی
شیخ احمد تربتی؛3.jpg
شیخ احمد تربتی، روزنامه‌نگار و فعال مشروطه
شناسنامه
زادروز۱۲۵۹ خورشیدی
زادگاهتربت حیدریه،
تاریخ مرگ۱۲۸۸ خورشیدی
محل مرگتبریز،
تحصیلاتفقه و اصول، حوزه‌های علمیه مشهد و نجف
اطلاعات سیاسی
حزب سیاسیمشروطه‌خواه، وابسته به انجمن ایالتی تبریز
سمتبنیان‌گذار و سردبیر روزنامه روح‌القدس
فعالیت‌هاروزنامه‌نگاری مبارز، حمایت از مشروطیت، سرودن دیوان شعر با تخلص «احمد»

شیخ احمد تربتی، (متولد سال ۱۲۵۹، تربت حیدریه – درگذشته ۱۲۸۸ ه‍. ش، تبریز) روزنامه‌نگار، شاعر، و فعال سیاسی دوره جنبش مشروطه ایران، بنیان‌گذار روزنامه «روح‌القدس» و اولین شهید روزنامه‌نگار کشور بود. او در تربت حیدریه متولد شد و تحصیلاتش را در حوزه‌های علمیه مشهد و نجف گذراند، اما با اندیشه‌های تجددخواهانه آشنا شد و به تبریز مهاجرت کرد. شیخ احمد تربتی در سال ۱۲۸۵، روزنامه روح‌القدس را تأسیس کرد که با لحن تند و انتقادی، استبداد محمدعلی شاه و نفوذ خارجی را افشا می‌کرد. در دوره استبداد صغیر (۱۲۸۷–۱۲۸۸ ش)، او به دلیل فعالیت‌هایش مورد سرکوب قرار گرفت و در سال ۱۲۸۸، در تبریز به قتل رسید. شیخ احمد تربتی با اشعار و مقالاتش، به بیداری افکار عمومی و حمایت از مشروطه کمک کرد، اما به دلیل مخالفت با دربار، قربانی خشونت شد. او از خاندانی مذهبی بود و برادرش، شیخ محمد تربتی، نیز در فعالیت‌های فرهنگی فعال بود. شیخ احمد تربتی با تخلص «احمد» شعرهایی در سبک کلاسیک سرود و در دیوانش از عدالت و آزادی سخن گفت. نقش روزنامه روح‌القدس در افشای جنایات استبداد، او را به نمادی از روزنامه‌نگاری مبارز تبدیل کرد. نقدهای مثبت او را به‌عنوان مبارز مشروطه و شهید رسانه ستایش می‌کنند، اما برخی منابع به تندروی در انتقاداتش اشاره دارند. میراث شیخ احمد تربتی در تاریخ ایران به‌عنوان بنیان‌گذار روزنامه‌نگاری تندرو و شهید مشروطه ماندگار است.[۱][۲][۳][۴][۵]

زندگی اولیه و تحصیلات

شیخ احمد تربتی در سال ۱۲۵۹ ش (۱۲۹۶ ق) در تربت حیدریه، از توابع خراسان، در خانواده‌ای مذهبی متولد شد. پدرش، شیخ محمد تربتی، از علمای محلی بود و برادرش، شیخ محمد تربتی، نیز در فعالیت‌های فرهنگی و مذهبی فعال بود. او از کودکی به علوم دینی علاقه‌مند بود و در محیطی سنتی پرورش یافت، اما با مهاجرت به مشهد، با اندیشه‌های نوین آشنا شد.[۲][۴]

تحصیلات و فعالیت‌های مذهبی

شیخ احمد تربتی تحصیلات دینی را در حوزه علمیه مشهد آغاز کرد و سپس به نجف رفت و نزد علمای برجسته، مانند آخوند خراسانی، فقه و اصول آموخت. او در نجف با جریان‌های تجددخواه آشنا شد و به تبریز مهاجرت کرد. در تبریز، به تدریس و فعالیت‌های فرهنگی پرداخت و با روشنفکران مشروطه‌خواه، مانند سید حسن تقی‌زاده، ارتباط برقرار کرد.[۱][۳]

فعالیت‌های روزنامه‌نگاری

 
روزنامه روح‌القدوس

تأسیس روزنامه روح‌القدس

شیخ احمد تربتی در سال ۱۲۸۵، روزنامه «روح‌القدس» را در تبریز تأسیس کرد. این روزنامه با لحن تند و انتقادی، به افشای سیاست‌های استبدادی دربار قاجار، به‌ویژه محمدعلی شاه، و نفوذ خارجی (روسیه و انگلیس) می‌پرداخت. روح‌القدس با چاپ مقالات و کاریکاتورهای سیاسی، به یکی از تأثیرگذارترین نشریات دوره مشروطه تبدیل شد و به بیداری افکار عمومی کمک کرد. تربتی خود سردبیری و نگارش بخش عمده مقالات را بر عهده داشت.[۲][۴]

ویژگی‌ها و تأثیرات روح‌القدس

روزنامه روح‌القدس به دلیل سبک تند و صریحش در انتقاد از استبداد و فساد درباری، در میان مشروطه‌خواهان محبوبیت یافت. این روزنامه، با انتشار اخبار سرکوب مشروطه‌خواهان و حمایت از مجلس، نقش مهمی در تقویت جنبش مشروطیت ایفا کرد. با این حال، برخی منابع به تندروی تربتی در مقالاتش اشاره دارند که گاه به جنجال منجر شد، اما این سبک او را به چهره‌ای برجسته در روزنامه‌نگاری مبارز تبدیل کرد.[۱][۳][۵]

محتوای سیاسی و فرهنگی روح‌القدس

روزنامه روح‌القدس، به دلیل محتوای سیاسی و فرهنگی تندش شهرت داشت. این روزنامه با انتشار مقالات انتقادی علیه استبداد محمدعلی شاه، فساد درباری، و نفوذ خارجی (به‌ویژه روسیه)، به افشای جنایات دربار و حمایت از آرمان‌های مشروطه پرداخت. روح‌القدس همچنین کاریکاتورهایی منتشر می‌کرد که مقامات قاجار را به سخره می‌گرفت. بخش فرهنگی روزنامه شامل اشعار شیخ احمد تربتی با تخلص «احمد» بود که مضامین عدالت و آزادی را ترویج می‌کرد. این محتوا، به‌ویژه در تبریز، به بسیج افکار عمومی علیه استبداد کمک کرد، اما تندروی در برخی مقالات، خشم دربار را برانگیخت.[۱][۲][۳]

نقش در انقلاب مشروطیت

 
شیخ احمد تربتی به همراه افراد دستگیر شده در واقعه به توپ بستن مجلس

در دوره استبداد صغیر (۱۲۸۷–۱۲۸۸ ش)، شیخ احمد تربتی از فعالان برجسته مشروطه‌خواه در تبریز بود. او با انتشار مقالات تند در روزنامه روح‌القدس، سرکوب مشروطه‌خواهان توسط محمدعلی شاه را افشا کرد و به سازماندهی مقاومت در تبریز کمک نمود. تربتی با همکاری انجمن ایالتی تبریز و چهره‌هایی مانند ستارخان، به ترویج آرمان‌های مشروطه پرداخت.[۱][۴]

همکاری با مشروطه‌خواهان

شیخ احمد تربتی با روشنفکران مشروطه‌خواه، از جمله سید حسن تقی‌زاده و اعضای انجمن سعادت، ارتباط نزدیکی داشت. او از طریق سخنرانی‌ها و مقالاتش، مردم تبریز را به حمایت از مشروطه و مقاومت در برابر استبداد تشویق کرد. این فعالیت‌ها او را به هدفی برای دربار و نیروهای استبدادی تبدیل کرد، اما روحیه مبارزاتی‌اش را تقویت نمود.[۲][۵]

فعالیت‌های ادبی و شعر

شیخ احمد تربتی با تخلص «احمد» دیوان شعری در سبک کلاسیک فارسی سرود. اشعار او که اغلب در قالب غزل و قصیده بودند، مضامین عاشقانه، اجتماعی، و سیاسی داشتند. تربتی در شعرهایش به عدالت، آزادی، و مبارزه با استبداد تأکید می‌کرد و از مشروطه‌خواهان ستایش می‌کرد. این اشعار گاه در روزنامه روح‌القدس منتشر می‌شد و به محبوبیت او در محافل ادبی تبریز افزود.[۲][۴]

تأثیر ادبی

فعالیت‌های ادبی شیخ احمد تربتی، به‌ویژه اشعار سیاسی‌اش، در دوره مشروطیت تأثیرگذار بود. اشعار او در گردهمایی‌های مشروطه‌خواهان خوانده می‌شد و به تقویت روحیه مبارزان کمک می‌کرد. سادگی سبک شعری او در مقایسه با شاعران برجسته قاجار تفاوت داشت، اما ارزش کار او در پیوند شعر با آرمان‌های مشروطه بود. دیوانش پس از مرگش به‌عنوان بخشی از میراث فرهنگی‌اش حفظ شد.[۱][۳]

ترور و پایان زندگی

 
سید احمد تربتی، سمت راست، پس از دستگیری

شیخ احمد تربتی در سال ۱۲۸۸ ش (۱۳۲۷ ق) در تبریز، در جریان استبداد صغیر، توسط نیروهای وابسته به دربار محمدعلی شاه به قتل رسید. او به دلیل مقالات تند روزنامه روح‌القدس علیه استبداد و افشای سرکوب مشروطه‌خواهان، هدف نیروهای درباری قرار گرفت. تربتی در محله‌ای در تبریز دستگیر و پس از شکنجه، اعدام شد. این رویداد او را به اولین شهید روزنامه‌نگار ایران تبدیل کرد.[۱][۴]

پیامدهای ترور

ترور شیخ احمد تربتی واکنش‌های گسترده‌ای در میان مشروطه‌خواهان برانگیخت. مرگ او به تقویت روحیه مقاومت در تبریز و تسریع فتح تهران (۱۲۸۸ ش) کمک کرد. روزنامه روح‌القدس پس از مرگ او به فعالیت ادامه نداد، اما تأثیرش در بیداری افکار عمومی ماندگار شد. برخی منابع به تندروی‌های تربتی به‌عنوان عاملی برای خشم دربار اشاره دارند، اما شهادتش او را به نمادی از مبارزه علیه استبداد تبدیل کرد.[۲][۵]

میراث

شیخ احمد تربتی با تأسیس روزنامه روح‌القدس، نقش مهمی در توسعه روزنامه‌نگاری مبارز در دوره مشروطیت ایفا کرد. منابع تأکید دارند که روح‌القدس با لحن انتقادی و افشاگرانه، الگویی برای نشریات بعدی، مانند صوراسرافیل، شد. تربتی با مقالاتش به بیداری افکار عمومی و حمایت از آرمان‌های مشروطه کمک کرد و به‌عنوان پیشگام روزنامه‌نگاری تندرو شناخته می‌شود.[۲][۳]

جایگاه در تاریخ ایران

شیخ احمد تربتی به‌عنوان اولین شهید روزنامه‌نگار ایران، در تاریخ مشروطه جایگاه ویژه‌ای دارد. شهادت او الهام‌بخش مبارزان مشروطه، به‌ویژه در تبریز، بود و به تقویت جنبش مشروطیت کمک کرد. دیوان شعر او با تخلص «احمد»، که مضامین عدالت و آزادی را دربرداشت، نیز به‌عنوان بخشی از میراث فرهنگی‌اش باقی ماند. با وجود انتقادات به تندروی در مقالاتش، تربتی به‌عنوان نمادی از شجاعت و مبارزه علیه استبداد در تاریخ ایران ماندگار است.[۱][۴][۵]

منابع

  1. ↑ ۱٫۰ ۱٫۱ ۱٫۲ ۱٫۳ ۱٫۴ ۱٫۵ ۱٫۶ ۱٫۷ کتاب «روزنامه‌نگاران مقتول: سلطان‌العلمای خراسانی»، تالف سید محمد صدری طباطبایی
  2. ↑ ۲٫۰ ۲٫۱ ۲٫۲ ۲٫۳ ۲٫۴ ۲٫۵ ۲٫۶ ۲٫۷ روح‌القدوس - مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی
  3. ↑ ۳٫۰ ۳٫۱ ۳٫۲ ۳٫۳ ۳٫۴ ۳٫۵ از روزنامه‌های تندرو دوره مشروطه - دانشنامه جهان اسلام
  4. ↑ ۴٫۰ ۴٫۱ ۴٫۲ ۴٫۳ ۴٫۴ ۴٫۵ ۴٫۶ شیخ احمد تربتی، اولین شهید روزنامه‌نگار ایران - تربت شهر من
  5. ↑ ۵٫۰ ۵٫۱ ۵٫۲ ۵٫۳ ۵٫۴ کتاب «تاریخ مشروطه ایران»، تألیف احمد کسروی
برگرفته از «https://www.iran-pedia.org/w/index.php?title=کاربر:Khosro/صفحه_تمرین_NOINDEX&oldid=81844»