کاربر:Khosro/صفحه تمرین: تفاوت میان نسخه‌ها
Alireza k h (بحث | مشارکتها) (ویراستار نهایی مقاله قبل از انتشار) برچسبها: برگرداندهشده ویرایشگر دیداری |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| (۶۵ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۲ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
[[پرونده:برای صفحه تمرین.jpg|وسط|بندانگشتی|887x887پیکسل]] | [[پرونده:برای صفحه تمرین.jpg|وسط|بندانگشتی|887x887پیکسل]] | ||
{{ | {{Infobox civil conflict | ||
| | | title = استبداد صغیر | ||
| | | partof = جنبش مشروطه ایران | ||
| | | image = استبداد صغیر.jpg | ||
| caption = | |||
| | | date = ۲ تیر ۱۲۸۷ تا ۲۵ تیر ۱۲۸۸ (۲۳ جمادی‌الاول ۱۳۲۶ ق تا ۲۷ جمادی‌الثانی ۱۳۲۷ ق) | ||
| | | place = تهران، تبریز، رشت، اصفهان، ایران | ||
| | | causes = مخالفت محمدعلی شاه با مشروطیت، حمایت روسیه از استبداد | ||
| | | methods = سرکوب سیاسی، بمباران مجلس، قیام‌های مردمی، مبارزه مسلحانه | ||
| | | result = فتح تهران، خلع محمدعلی شاه، تاجگذاری احمدشاه، احیای مشروطیت | ||
| | | side1 = مشروطه‌خواهان {{سخ}} توده مردم {{سخ}} مجاهدان تبریز، رشت، و اصفهان {{سخ}} علمای عتبات (آخوند خراسانی، میرزا حسین نائینی) {{سخ}} روشنفکران (تقی‌زاده) | ||
| | | side2 = طرفداران استبداد {{سخ}} محمدعلی شاه {{سخ}} نیروهای قزاق {{سخ}} برخی علما (شیخ فضل‌الله نوری) | ||
| | | leadfigures1 = ستارخان {{سخ}} باقرخان {{سخ}} صمصام‌السلطنه {{سخ}} محمدولی خان تنکابنی {{سخ}} آخوند خراسانی | ||
| | | leadfigures2 = محمدعلی شاه | ||
| | | casualties1 = صدها کشته از مشروطه‌خواهان | ||
| | | casualties2 = کشته‌شدگان نیروهای دولتی و قزاق | ||
| | | image_size = 270 پیکسل | ||
| | }} | ||
'''استبداد صغیر'''، (۱۲۸۷–۱۲۸۸ ش، ۲۳ جمادی‌الاول ۱۳۲۶ ق تا ۲۷ جمادی‌الثانی ۱۳۲۷ ق) دوره‌ای بحرانی در تاریخ مشروطیت ایران بود که با تلاش [[محمد علی شاه|محمدعلی شاه]] قاجار برای بازگرداندن قدرت مطلقه و انحلال مجلس شورای ملی آغاز شد. این دوره با به توپ بستن مجلس در ۲ ذی‌القعده ۱۳۲۶ ق (۲۳ ژوئن ۱۹۰۸ م) شروع شد و با سرکوب گسترده آزادی‌خواهان، تبعید نمایندگان، و اعدام برخی علما ادامه یافت. محمدعلی شاه، با حمایت نیروهای قزاق و روسیه، حکومتی استبدادی تشکیل داد، اما مقاومت‌های مردمی در تبریز، رشت، و اصفهان، به رهبری چهره‌هایی چون [[ستارخان]] و صمصام‌السلطنه، این استبداد را به چالش کشید. علمای عتبات، مانند [[آخوند ملا محمدکاظم خراسانی|آخوند خراسانی]]، با فتواهای جهاد، و مطبوعات تبعیدی، مانند حبل‌المتین، به بسیج مردم کمک کردند. نقش خارجی‌ها، به‌ویژه حمایت روسیه از شاه و موضع دوگانه انگلیس، بحران را پیچیده کرد. این دوره با فتح تهران در ۲۷ جمادی‌الثانی ۱۳۲۷ ق (۱۶ ژوئیه ۱۹۰۹ م) پایان یافت که به خلع محمدعلی شاه و تاجگذاری [[احمد شاه]] منجر شد. نقدهای مثبت این دوره را پیروزی مقاومت مردمی می‌دانند، در حالی که منتقدان به دخالت خارجی و رادیکالیسم پس از فتح اشاره دارند. استبداد صغیر [[جنبش مشروطه ایران|جنبش مشروطه]] را احیا کرد و آگاهی سیاسی مردم را تقویت نمود.<ref name=":0">[https://mashruteh.org/wiki/index.php?title=%D8%A7%D9%86%D9%82%D9%84%D8%A7%D8%A8_%D9%85%D8%B4%D8%B1%D9%88%D8%B7%D9%87_-_%D8%A7%D8%B2_%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A8%D8%AF%D8%A7%D8%AF_%D8%B5%D8%BA%DB%8C%D8%B1_%D8%AA%D8%A7_%D9%81%D8%AA%D8%AD_%D8%AA%D9%87%D8%B1%D8%A7%D9%86 انقلاب مشروطه - از استبداد صغیر تا فتح تهران - مشروطه]</ref><ref name=":1">[https://www.cgie.org.ir/fa/article/266471/%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A8%D8%AF%D8%A7%D8%AF-%D8%B5%D8%BA%DB%8C%D8%B1 استبداد صغیر - مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی]</ref><ref name=":2">کتاب «تاریخ مشروطه ایران» - احمد کسروی</ref> | |||
| | |||
| جنبش | |||
| | |||
== زمینه‌های استبداد صغیر == | |||
انقلاب مشروطیت در سال ۱۲۸۵ ش، با فرمان [[مظفرالدین شاه]]، مجلس شورای ملی و قانون اساسی را تأسیس کرد. این تحول، نوید دموکراسی می‌داد، اما محمدعلی شاه، که در ۱۲۸۵ ش به تخت نشست، از ابتدا مخالف مشروطه بود و خواستار قدرت مطلقه بود. او با حمایت روسیه، که به دنبال حفظ منافع خود بود، علیه مجلس توطئه کرد. علمای عتبات، مانند آخوند خراسانی و میرزا حسین نائینی، با فتواهای حمایتی، مشروطه را تقویت کردند. مطبوعات، مانند حبل‌المتین، توطئه‌های شاه را افشا کردند و افکار عمومی را بسیج نمودند.<ref name=":1" /><ref name=":3">[https://hawzah.net/fa/Magazine/View/4693/4711/37502/%D8%AF%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A8%D8%AF%D8%A7%D8%AF-%D8%B5%D8%BA%DB%8C%D8%B1 داستان استبداد صغیر - حوزه]</ref><ref name=":2" /> | |||
= | === آغاز بحران === | ||
[[پرونده: | [[پرونده:بمباران مجلس.jpg|جایگزین=به توپ‌بستن مجلس|بندانگشتی|269x269پیکسل|به توپ‌بستن مجلس]] | ||
در ۲ ذی‌القعده ۱۳۲۶ ق (۲۳ ژوئن ۱۹۰۸ م)، محمدعلی شاه با نیروهای قزاق و حمایت روسیه، مجلس را بمباران کرد. این اقدام ده‌ها نفر را کشت و نمایندگان را تبعید یا زندانی کرد. شاه حکومتی استبدادی تشکیل داد و آزادی‌خواهان را سرکوب نمود. انگلیس، با موضعی دوگانه، از شاه حمایت کرد تا نفوذ روسیه را تعدیل کند. خاطرات [[سیّدحسن تقی‌زاده|سید حسن تقی‌زاده]] نشان می‌دهد که روشنفکران، مانند خودش، در این دوره به تبعید رفتند و مقاومت را از خارج سازماندهی کردند.<ref name=":0" /><ref name=":4">[http://tarikhirani.ir/fa/news/7564/%D8%AE%D8%A7%D8%B7%D8%B1%D8%A7%D8%AA-%D8%AA%D9%82%DB%8C-%D8%B2%D8%A7%D8%AF%D9%87-%D8%A7%D8%B2-%D8%AF%D9%88%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A8%D8%AF%D8%A7%D8%AF-%D8%B5%D8%BA%DB%8C%D8%B1-%D9%85%D8%A7%D9%86%D8%B9-%D8%AA%D9%86%D8%AF%D8%B1%D9%88%DB%8C-%D9%85%D8%B4%D8%B1%D9%88%D8%B7%D9%87-%D8%B7%D9%84%D8%A8%D8%A7%D9%86-%D8%A8%D9%88%D8%AF%D9%85 خاطرات تقی‌زاده از دوران استبداد صغیر - تاریخ ایرانی]</ref><ref name=":5">کتاب «انقلاب مشروطه ایران» - عباس میرزا معزالسلطنه</ref> | |||
= | == رویدادهای کلیدی == | ||
=== سرکوب و مقاومت === | |||
محمدعلی شاه سرکوب گسترده‌ای را آغاز کرد و صدها نفر در تهران کشته یا زندانی شدند. در تبریز، ستارخان و [[باقر خان|باقرخان]] با کمیته‌های مخفی مقاومت کردند. در رشت، جنگلی‌ها به رهبری سپهدار تنکابنی و در اصفهان، بختیاری‌ها به رهبری صمصام‌السلطنه قیام کردند. فتواهای علمای عتبات، مانند آخوند خراسانی، این قیام‌ها را مشروع دانست. مطبوعات تبعیدی، مانند صور اسرافیل، روحیه مقاومت را حفظ کردند.<ref name=":0" /><ref name=":2" /> | |||
= | === نقش خارجی‌ها === | ||
روسیه با اعزام نیرو از محمدعلی شاه حمایت کرد. قرارداد ۱۹۰۷، که ایران را به مناطق نفوذ تقسیم کرد، این دخالت را تسهیل نمود. انگلیس ابتدا از شاه حمایت کرد، اما بعدها به مشروطه‌خواهان نزدیک شد. بر اساس خاطرات حسن تقی‌زاده، روشنفکران تبعیدی از طریق مطبوعات، مانند حبل‌المتین، دخالت خارجی را افشا کردند. این پیچیدگی‌ها بحران را بین‌المللی کرد.<ref name=":4" /><ref name=":5" /> | |||
=== | == پایان استبداد صغیر == | ||
=== | === قیام‌های محلی === | ||
در | در دوره استبداد صغیر (۱۲۸۷–۱۲۸۸ ش)، مقاومت‌های مردمی در شهرهای مختلف گسترش یافت. در تبریز، ستارخان و باقرخان با تشکیل کمیته‌های مخفی، در برابر نیروهای قزاق ایستادگی کردند. در رشت، جنگلی‌ها به رهبری سپهدار تنکابنی و در اصفهان، بختیاری‌ها به رهبری صمصام‌السلطنه قیام کردند. فتواهای علمای عتبات، مانند آخوند خراسانی و میرزا حسین نائینی، این قیام‌ها را مشروع دانستند و به اتحاد مشروطه‌خواهان کمک کردند. مطبوعات تبعیدی، مانند حبل‌المتین، با افشای سرکوب‌ها، روحیه مقاومت را تقویت کردند. این قیام‌ها پایه‌های استبداد را سست نمودند.<ref name=":3" /><ref name=":0" /><ref name=":2" /> | ||
= | === فتح تهران === | ||
== | در ۲۷ جمادی‌الثانی ۱۳۲۷ ق (۱۶ ژوئیه ۱۹۰۹ م)، نیروهای مشروطه‌خواه از تبریز، رشت، و اصفهان تهران را فتح کردند. محمدعلی شاه به سفارت روسیه پناه برد و از سلطنت خلع شد. احمدشاه، پسر ۱۲ساله او، تاجگذاری کرد و نایب‌السلطنه‌ای برای اداره کشور تعیین شد. عباس میرزا معزالسلطنه، این پیروزی را نتیجه اتحاد مردم و گروه‌های محلی می‌داند. فتح تهران مشروطیت را احیا کرد، هرچند مذاکرات پس از فتح تحت تأثیر دخالت‌های خارجی، به‌ویژه روسیه، قرار داشت.<ref name=":5" /><ref name=":1" /> | ||
== | == دیدگاه مورخان == | ||
[[ | استبداد صغیر نقطه عطفی در تاریخ مشروطیت بود. برخی منابع مقاومت‌های مردمی و فتواهای علما را عامل احیای مشروطه می‌دانند. اما احمد کسروی در «تاریخ مشروطه ایران» معتقد است که اعدام‌هایی مانند [[شیخ فضل‌الله نوری]]، که از استبداد حمایت کرد، به رادیکالیسم سیاسی و شکاف اجتماعی منجر شد. دخالت روسیه، که از محمدعلی شاه حمایت کرد، و موضع دوگانه انگلیس بحران را تشدید نمود. خاطرات سید حسن تقی‌زاده نشان می‌دهد که اختلافات میان علما و روشنفکران، مانند شیخ فضل‌الله و آخوند خراسانی، به پیچیدگی‌ها افزود.<ref name=":0" /><ref name=":1" /><ref name=":2" /> | ||
=== میراث === | |||
فتح تهران در سا ۱۲۸۸ ش، مجلس دوم را تشکیل داد و قانون اساسی را تقویت کرد. عباس میرزا معزالسلطنه در «انقلاب مشروطه ایران» این دوره را نماد قدرت مردم می‌داند. نقش علما و مطبوعات، مانند حبل‌المتین، الگویی برای مبارزات بعدی شد. اما نفوذ خارجی، به‌ویژه روسیه، ضعف استقلال ایران را نشان داد. با این حال اختلافات داخلی میان مشروطه‌خواهان چالش‌هایی برای دموکراسی ایجاد کرد. استبداد صغیر با نمایش مقاومت و محدودیت‌ها، آگاهی سیاسی مردم را افزایش داد و بر تاریخ ایران اثر گذاشت.<ref name=":3" /><ref name=":5" /> | |||
== منابع == | == منابع == | ||
نسخهٔ کنونی تا ۱۷ اکتبر ۲۰۲۵، ساعت ۲۰:۲۹
| استبداد صغیر | |||
|---|---|---|---|
| بخشی از جنبش مشروطه ایران | |||
 | |||
| تاریخ | ۲ تیر ۱۲۸۷ تا ۲۵ تیر ۱۲۸۸ (۲۳ جمادی‌الاول ۱۳۲۶ ق تا ۲۷ جمادی‌الثانی ۱۳۲۷ ق) | ||
| مکان | تهران، تبریز، رشت، اصفهان، ایران | ||
| علت‌ها | مخالفت محمدعلی شاه با مشروطیت، حمایت روسیه از استبداد | ||
| روش‌ها | سرکوب سیاسی، بمباران مجلس، قیام‌های مردمی، مبارزه مسلحانه | ||
| نتیجه | فتح تهران، خلع محمدعلی شاه، تاجگذاری احمدشاه، احیای مشروطیت | ||
| طرف‌های درگیری مدنی | |||
| |||
| چهره‌های شاخص | |||
| |||
| تلفات | |||
| |||
استبداد صغیر، (۱۲۸۷–۱۲۸۸ ش، ۲۳ جمادی‌الاول ۱۳۲۶ ق تا ۲۷ جمادی‌الثانی ۱۳۲۷ ق) دوره‌ای بحرانی در تاریخ مشروطیت ایران بود که با تلاش محمدعلی شاه قاجار برای بازگرداندن قدرت مطلقه و انحلال مجلس شورای ملی آغاز شد. این دوره با به توپ بستن مجلس در ۲ ذی‌القعده ۱۳۲۶ ق (۲۳ ژوئن ۱۹۰۸ م) شروع شد و با سرکوب گسترده آزادی‌خواهان، تبعید نمایندگان، و اعدام برخی علما ادامه یافت. محمدعلی شاه، با حمایت نیروهای قزاق و روسیه، حکومتی استبدادی تشکیل داد، اما مقاومت‌های مردمی در تبریز، رشت، و اصفهان، به رهبری چهره‌هایی چون ستارخان و صمصام‌السلطنه، این استبداد را به چالش کشید. علمای عتبات، مانند آخوند خراسانی، با فتواهای جهاد، و مطبوعات تبعیدی، مانند حبل‌المتین، به بسیج مردم کمک کردند. نقش خارجی‌ها، به‌ویژه حمایت روسیه از شاه و موضع دوگانه انگلیس، بحران را پیچیده کرد. این دوره با فتح تهران در ۲۷ جمادی‌الثانی ۱۳۲۷ ق (۱۶ ژوئیه ۱۹۰۹ م) پایان یافت که به خلع محمدعلی شاه و تاجگذاری احمد شاه منجر شد. نقدهای مثبت این دوره را پیروزی مقاومت مردمی می‌دانند، در حالی که منتقدان به دخالت خارجی و رادیکالیسم پس از فتح اشاره دارند. استبداد صغیر جنبش مشروطه را احیا کرد و آگاهی سیاسی مردم را تقویت نمود.[۱][۲][۳]
زمینه‌های استبداد صغیر
انقلاب مشروطیت در سال ۱۲۸۵ ش، با فرمان مظفرالدین شاه، مجلس شورای ملی و قانون اساسی را تأسیس کرد. این تحول، نوید دموکراسی می‌داد، اما محمدعلی شاه، که در ۱۲۸۵ ش به تخت نشست، از ابتدا مخالف مشروطه بود و خواستار قدرت مطلقه بود. او با حمایت روسیه، که به دنبال حفظ منافع خود بود، علیه مجلس توطئه کرد. علمای عتبات، مانند آخوند خراسانی و میرزا حسین نائینی، با فتواهای حمایتی، مشروطه را تقویت کردند. مطبوعات، مانند حبل‌المتین، توطئه‌های شاه را افشا کردند و افکار عمومی را بسیج نمودند.[۲][۴][۳]
آغاز بحران
در ۲ ذی‌القعده ۱۳۲۶ ق (۲۳ ژوئن ۱۹۰۸ م)، محمدعلی شاه با نیروهای قزاق و حمایت روسیه، مجلس را بمباران کرد. این اقدام ده‌ها نفر را کشت و نمایندگان را تبعید یا زندانی کرد. شاه حکومتی استبدادی تشکیل داد و آزادی‌خواهان را سرکوب نمود. انگلیس، با موضعی دوگانه، از شاه حمایت کرد تا نفوذ روسیه را تعدیل کند. خاطرات سید حسن تقی‌زاده نشان می‌دهد که روشنفکران، مانند خودش، در این دوره به تبعید رفتند و مقاومت را از خارج سازماندهی کردند.[۱][۵][۶]
رویدادهای کلیدی
سرکوب و مقاومت
محمدعلی شاه سرکوب گسترده‌ای را آغاز کرد و صدها نفر در تهران کشته یا زندانی شدند. در تبریز، ستارخان و باقرخان با کمیته‌های مخفی مقاومت کردند. در رشت، جنگلی‌ها به رهبری سپهدار تنکابنی و در اصفهان، بختیاری‌ها به رهبری صمصام‌السلطنه قیام کردند. فتواهای علمای عتبات، مانند آخوند خراسانی، این قیام‌ها را مشروع دانست. مطبوعات تبعیدی، مانند صور اسرافیل، روحیه مقاومت را حفظ کردند.[۱][۳]
نقش خارجی‌ها
روسیه با اعزام نیرو از محمدعلی شاه حمایت کرد. قرارداد ۱۹۰۷، که ایران را به مناطق نفوذ تقسیم کرد، این دخالت را تسهیل نمود. انگلیس ابتدا از شاه حمایت کرد، اما بعدها به مشروطه‌خواهان نزدیک شد. بر اساس خاطرات حسن تقی‌زاده، روشنفکران تبعیدی از طریق مطبوعات، مانند حبل‌المتین، دخالت خارجی را افشا کردند. این پیچیدگی‌ها بحران را بین‌المللی کرد.[۵][۶]
پایان استبداد صغیر
قیام‌های محلی
در دوره استبداد صغیر (۱۲۸۷–۱۲۸۸ ش)، مقاومت‌های مردمی در شهرهای مختلف گسترش یافت. در تبریز، ستارخان و باقرخان با تشکیل کمیته‌های مخفی، در برابر نیروهای قزاق ایستادگی کردند. در رشت، جنگلی‌ها به رهبری سپهدار تنکابنی و در اصفهان، بختیاری‌ها به رهبری صمصام‌السلطنه قیام کردند. فتواهای علمای عتبات، مانند آخوند خراسانی و میرزا حسین نائینی، این قیام‌ها را مشروع دانستند و به اتحاد مشروطه‌خواهان کمک کردند. مطبوعات تبعیدی، مانند حبل‌المتین، با افشای سرکوب‌ها، روحیه مقاومت را تقویت کردند. این قیام‌ها پایه‌های استبداد را سست نمودند.[۴][۱][۳]
فتح تهران
در ۲۷ جمادی‌الثانی ۱۳۲۷ ق (۱۶ ژوئیه ۱۹۰۹ م)، نیروهای مشروطه‌خواه از تبریز، رشت، و اصفهان تهران را فتح کردند. محمدعلی شاه به سفارت روسیه پناه برد و از سلطنت خلع شد. احمدشاه، پسر ۱۲ساله او، تاجگذاری کرد و نایب‌السلطنه‌ای برای اداره کشور تعیین شد. عباس میرزا معزالسلطنه، این پیروزی را نتیجه اتحاد مردم و گروه‌های محلی می‌داند. فتح تهران مشروطیت را احیا کرد، هرچند مذاکرات پس از فتح تحت تأثیر دخالت‌های خارجی، به‌ویژه روسیه، قرار داشت.[۶][۲]
دیدگاه مورخان
استبداد صغیر نقطه عطفی در تاریخ مشروطیت بود. برخی منابع مقاومت‌های مردمی و فتواهای علما را عامل احیای مشروطه می‌دانند. اما احمد کسروی در «تاریخ مشروطه ایران» معتقد است که اعدام‌هایی مانند شیخ فضل‌الله نوری، که از استبداد حمایت کرد، به رادیکالیسم سیاسی و شکاف اجتماعی منجر شد. دخالت روسیه، که از محمدعلی شاه حمایت کرد، و موضع دوگانه انگلیس بحران را تشدید نمود. خاطرات سید حسن تقی‌زاده نشان می‌دهد که اختلافات میان علما و روشنفکران، مانند شیخ فضل‌الله و آخوند خراسانی، به پیچیدگی‌ها افزود.[۱][۲][۳]
میراث
فتح تهران در سا ۱۲۸۸ ش، مجلس دوم را تشکیل داد و قانون اساسی را تقویت کرد. عباس میرزا معزالسلطنه در «انقلاب مشروطه ایران» این دوره را نماد قدرت مردم می‌داند. نقش علما و مطبوعات، مانند حبل‌المتین، الگویی برای مبارزات بعدی شد. اما نفوذ خارجی، به‌ویژه روسیه، ضعف استقلال ایران را نشان داد. با این حال اختلافات داخلی میان مشروطه‌خواهان چالش‌هایی برای دموکراسی ایجاد کرد. استبداد صغیر با نمایش مقاومت و محدودیت‌ها، آگاهی سیاسی مردم را افزایش داد و بر تاریخ ایران اثر گذاشت.[۴][۶]
منابع
- ↑ ۱٫۰ ۱٫۱ ۱٫۲ ۱٫۳ ۱٫۴ انقلاب مشروطه - از استبداد صغیر تا فتح تهران - مشروطه
- ↑ ۲٫۰ ۲٫۱ ۲٫۲ ۲٫۳ استبداد صغیر - مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی
- ↑ ۳٫۰ ۳٫۱ ۳٫۲ ۳٫۳ ۳٫۴ کتاب «تاریخ مشروطه ایران» - احمد کسروی
- ↑ ۴٫۰ ۴٫۱ ۴٫۲ داستان استبداد صغیر - حوزه
- ↑ ۵٫۰ ۵٫۱ خاطرات تقی‌زاده از دوران استبداد صغیر - تاریخ ایرانی
- ↑ ۶٫۰ ۶٫۱ ۶٫۲ ۶٫۳ کتاب «انقلاب مشروطه ایران» - عباس میرزا معزالسلطنه