ایران پدیا

کاربر:Khosro/صفحه تمرین NOINDEX: تفاوت میان نسخه‌ها

(ویراستار نهایی مقاله قبل از انتشار)
بدون خلاصۀ ویرایش
 
(۵۷ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۲ کاربر نشان داده نشد)
خط ۱: خط ۱:
[[پرونده:برای صفحه تمرین.jpg|وسط|بندانگشتی|887x887پیکسل]]
[[پرونده:برای صفحه تمرین.jpg|بندانگشتی|887x887پیکسل]]
{{جعبه زندگینامه
| اندازه جعبه      =
| عنوان            =
| تصویر            = غلامحسین کلبی.jpg
| اندازه تصویر      =
| عنوان تصویر      =زندانی سیاسی غلامحسین کلبی
| تاریخ مرگ        =
| مکان مرگ          =
| عرض جغرافیایی محل دفن =
| طول جغرافیایی محل دفن =
| latd =
| latm =
| lats =
| latNS =
| longd =
| longm =
| longs =
| longEW =
| محل زندگی        = بندر ماهشهر، تهران، اهواز
| ملیت              =
| نژاد              =
| تابعیت            =
| تحصیلات          =
| دانشگاه          =
| پیشه              =
| سال‌های فعالیت    = دهه ۱۳۵۰ تا ۱۳۷۹
| کارفرما          =
| نهاد              =
| نماینده          =
| نقش‌های برجسته    =
| سبک              =
| تأثیرگذاران      = سازمان مجاهدین خلق ایران
| تأثیرپذیرفتگان    =
| شهر خانگی        = بندر ماهشهر
| تلویزیون          =
| لقب              =
| جنبش              =سازمان مجاهدین خلق ایران (هوادار)
| مخالفان          =
| هیئت              =
| دین              =اسلام
| مذهب              =
| منصب              =
| مکتب              =
| آثار              =
| خویشاوندان سرشناس =
| فرزندان          =
| جوایز            =
| امضا              =
| اندازه امضا      =
| وبگاه            =
| پانویس            =
| اتهام‌ها        = محاربه از طریق عضویت در سازمان مجاهدین خلق
| مجازات            = حبس ابد (تقلیل از حکم اعدام)
|نام=غلامحسین کلبی|عامل معروفیت=یکی از قدیمی‌ترین زندانیان سیاسی ایران، مقاومت در برابر فشارهای زندان|تاریخ تولد=سال ۱۳۳۸|زادگاه=بندر ماهشهر}}
'''غلامحسین کلبی'''، (متولد سال ۱۳۳۸، بندر ماهشهر) یکی از قدیمی‌ترین زندانیان سیاسی ایران است که در مجموع بیش از ۳۰ سال از عمر خود را در زندان سپری کرده است. او مجرد و از هواداران [[سازمان مجاهدین خلق ایران]] است. اولین دوره زندان او از سال ۱۳۶۰ تا ۱۳۶۶ به مدت شش سال به اتهام هواداری از این سازمان در زندان‌های جنوب ایران بود. در ۱۹ دی ۱۳۷۹، در شهرستان دزفول برای بار دوم بازداشت شد و پس از ۱۴ ماه بازجویی و شکنجه در بازداشتگاه سپاه اهواز (زندان ششم سپاه)، به بندهای ۲۰۹ و ۳۵۰ [[زندان اوین]] منتقل گردید. در سال ۱۳۸۱، در شعبه ششم دادگاه انقلاب تهران به اتهام محاربه و عضویت در سازمان مجاهدین خلق به اعدام محکوم شد، اما این حکم پس از تأیید در دادگاه تجدیدنظر و دیوان عالی کشور، به حبس ابد تقلیل یافت. او از حق داشتن وکیل محروم بود و وکیل تسخیری برایش تعیین شد. اعترافات اجباری او زیر شکنجه صورت گرفته و اتهامات را رد کرده است.


پس از محکومیت، در مهر ۱۳۸۶ به درخواست خود به زندان ماهشهر (نزدیک محل سکونت خانواده) منتقل شد، سپس به زندان کارون اهواز و در بهمن ۱۳۹۴ به [[زندان شیبان اهواز]] رفت. در طول ۲۴ سال حبس دوم، بدون حتی یک روز مرخصی مانده و از امکانات اولیه مانند فضای قدم‌زدن محروم است. در سال ۱۳۹۴، خواهرش درگذشت اما اجازه حضور در مراسم سوگواری نگرفت؛ در آبان ۱۳۹۵، برادرش (آخرین عضو خانواده) در راه ملاقات سکته کرد و فوت نمود، اما باز هم مرخصی ندادند. تمام اعضای خانواده‌اش (پدر، مادر، خواهر و برادر) را در زندان از دست داده است.
{{جعبه اطلاعات شاعر و نویسنده
| نام = میرزا حسن‌خان مشیرالدوله
| تصویر = حسن پیرنیا، مشیرالدوله3.jpg
| توضیح تصویر = میرزا حسن‌خان مشیرالدوله (حسن پیرنیا)، سیاستمدار، حقوق‌دان و تاریخ‌نگار
| نام اصلی =
| زمینه فعالیت = سیاست، حقوق، تاریخ‌نگاری
| ملیت = ایرانی
| تاریخ تولد = سال ۱۲۵۰ شمسی
| محل تولد = نایین اصفهان
| والدین =
| تاریخ مرگ = سال ۱۳۱۴ شمسی
| محل مرگ = تهران
| علت مرگ =
| محل زندگی =
| مدفن =
| در زمان حکومت = قاجار، پهلوی
| اتفاقات مهم =
| نام دیگر =
| لقب =
| بنیانگذار = مدرسه علوم سیاسی (۱۳۱۷ ق)، مدرسه نظام احمدی (۱۲۹۶ ش)
| پیشه =
| سال‌های نویسندگی =
| سبک نوشتاری = تاریخ‌نگاری علمی، حقوقی، دانشنامه‌ای
| کتاب‌ها = تاریخ ایران باستان، داستان‌های ایران قدیم، حقوق بین‌الملل
| مقاله‌ها =
| نمایشنامه‌ها =
| فیلم‌نامه‌ها =
| دیوان اشعار =
| تخلص =
| فیلم (های) ساخته بر اساس اثر(ها) =
| همسر =
| شریک زندگی =
| فرزندان =
| تحصیلات = دانشکده حقوق مسکو، مدرسه نظامی کادکسی کرپوس مسکو
| دانشگاه =
| حوزه =
| شاگرد =
| استاد =
| علت شهرت = تأسیس مدرسه علوم سیاسی، تدوین قوانین قضایی، نگارش تاریخ ایران باستان
| تأثیرگذاشته بر = نظام حقوقی مدرن ایران، دانشکده حقوق دانشگاه تهران
| تأثیرپذیرفته از =
| وبگاه =
| imdb_id =
| جوایز = نشان از امپراتور روسیه، شاه انگلیس، رئیس‌جمهور فرانسه (۱۳۲۵ ق)
| گفتاورد =
| امضا =
}}
'''میرزا حسن‌خان مشیرالدوله'''، معروف به حسن پیرنیا (متولد سال ۱۲۵۰، نایین اصفهان – درگذشته ۱۳۱۴، تهران)، از خاندان نایینی و فرزند میرزا نصرالله خان مشیرالدوله، یکی از کلیدی‌ترین چهره‌های سیاسی و حقوقی ایران در دوران گذار از قاجار به پهلوی بود. او تحصیلاتش را در مسکو (مدرسه نظامی و دانشکده حقوق) به پایان رساند و با زبان‌های روسی، فرانسوی، انگلیسی، عربی و یونانی آشنا بود. فعالیت سیاسی‌اش از منشی‌گری وزارت خارجه آغاز شد و شامل تأسیس مدرسه علوم سیاسی، تدریس حقوق بین‌الملل، و نقش در تدوین قانون اساسی [[جنبش مشروطه ایران|مشروطه]] (ترجمه قوانین خارجی) بود. حسن پیرنیا چهار بار نخست‌وزیر، ۲۴ بار وزیر و همچنین نماینده پنج دوره مجلس شورای ملی از تهران بود. در دوره استبداد صغیر، وزارت عدلیه و معارف را بر عهده داشت که انتقاداتی را به دلیل میانه‌روی به همراه آورد. نقشش در حفظ بی‌طرفی ایران در جنگ جهانی اول، لغو قانون ۲۳ ژوئیه (حاکمیت بلژیکی بر خزانه)، و مخالفت با قرارداد ۱۹۰۷ (تقسیم ایران) برجسته است، هرچند تلاش‌هایش برای پایان مسالمت‌آمیز قیام‌های خیابانی و جنگل ناکام ماند.


غلامحسین کلبی از بیماری‌های متعددی رنج می‌برد، از جمله عفونت گوش میانی و چپ (ناشی از ناشنوایی)، پوسیدگی دندان‌ها و مشکلات فک به دلیل شکنجه و تغذیه نامناسب، آرتروز شدید، درد کمر و دیسک، فتق، افزایش چربی خون، قارچ پوستی، زخم‌های عمیق انگشتان پا، و سوختگی گردن و کمر در بهمن ۱۳۹۹ بر اثر تماس با آب جوش در حمام زندان. محرومیت از درمان تخصصی و اعزام به بیمارستان، وضعیت جسمی‌اش را وخیم کرده است. مأموران [[وزارت اطلاعات جمهوری اسلامی|وزارت اطلاعات]] هر چند وقت یک‌بار او را احضار و تحت فشار برای مصاحبه تلویزیونی و ابراز ندامت قرار می‌دهند. در مرداد ۱۳۹۷، ۲۰ روز اعتصاب غذا کرد تا درخواست انتقال به زندان‌های تهران یا عادل‌آباد شیراز را پیگیری کند. در اردیبهشت ۱۳۹۹، پس از شورش زندانیان شیبان (بدون دخالت او)، به انفرادی برده شد و به بند محکومان مواد مخدر منتقل گردید، که از امکانات مانند سالن ورزش، فروشگاه و تردد عمومی محروم شد. در بند ۵ زندان شیبان، در اتاقی دو برابر ظرفیت با مجرمان خطرناک نگهداری می‌شود و ارتباط با دیگر زندانیان ممنوع است. این شرایط نقض مواد ۳، ۵، ۷ و ۱۰ اعلامیه جهانی حقوق بشر، از جمله حق حیات، منع شکنجه، برابری و دادرسی عادلانه است.<ref name=":0">[https://iranhrs.org/%D8%B2%D9%86%D8%AF%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%B3%DB%8C%D8%A7%D8%B3%DB%8C-%D8%BA%D9%84%D8%A7%D9%85%D8%AD%D8%B3%DB%8C%D9%86-%DA%A9%D9%84%D8%A8%DB%8C-%DA%A9%DB%8C%D8%B3%D8%AA%D8%9F/ زندانی سیاسی غلامحسین کلبی کیست؟ - کانون حقوق بشر ایران] 1</ref><ref name=":1">[https://iranhrs.org/%D8%B2%D9%86%D8%AF%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%B3%DB%8C%D8%A7%D8%B3%DB%8C-%D8%BA%D9%84%D8%A7%D9%85%D8%AD%D8%B3%DB%8C%D9%86-%DA%A9%D9%84%D8%A8%DB%8C-%D8%A8%DB%8C%D8%B4-%D8%A7%D8%B2-%DB%B3%DB%B0%D8%B3%D8%A7/ زندانی سیاسی غلامحسین کلبی بیش از ۳۰سال زندان، محروم از فضایی برای قدم زدن - کانون حقوق بشر ایران] 2</ref><ref name=":2">[https://fa.iran-hrm.com/%DB%8C%DA%A9-%D8%B9%D9%85%D8%B1-%D8%AF%D8%B1-%D8%B2%D9%86%D8%AC%DB%8C%D8%B1-%D9%86%D9%82%D8%B6-%D8%AD%D9%82%D9%88%D9%82-%D8%A8%D8%B4%D8%B1-%D8%B9%D9%84%DB%8C%D9%87-%D8%B2%D9%86%D8%AF%D8%A7%D9%86/ یک عمر در زنجیر: نقض حقوق بشر علیه زندانی سیاسی غلامحسین کلبی - مانیتورینگ حقوق بشر ایران]</ref><ref name=":3">[https://bazdashtshodegan.com/%D8%BA%D9%84%D8%A7%D9%85%D8%AD%D8%B3%DB%8C%D9%86-%DA%A9%D9%84%D8%A8%DB%8C%D8%9B-%DB%B3%DB%B0%D8%B3%D8%A7%D9%84-%D8%B2%D9%86%D8%AF%D8%A7%D9%86-%D9%88-%D8%B4%DA%A9%D9%86%D8%AC%D9%87-%D8%A8%D8%AE%D8%A7/ غلامحسین کلبی؛ ۳۰سال زندان و شکنجه بخاطر آزادی! - صدای بازداشت‌شدگان]</ref><ref name=":4">[https://humanrightsinir.org/politicalprisoners-355/ گزارشی از وضعیت غلامحسین کلبی محبوس در زندان شیبان اهواز - حقوق بشر در ایران]</ref><ref name=":5">[https://www.kampain.info/archive/85970.htm غلامحسین کلبی، ۲۴ سال در زندان بدون مرخصی و با بیماری‌های متعدد - کمپین دفاع از زندانیان سیاسی و مدنی]</ref><ref name=":6">[https://s3.ap-southeast-1.amazonaws.com/qurium2/prisonatlas.com/%D8%B3%D9%88%D8%AE%D8%AA%DA%AF%DB%8C-%D8%BA%D9%84%D8%A7%D9%85%D8%AD%D8%B3%DB%8C%D9%86-%DA%A9%D9%84%D8%A8%DB%8C.html گردن و کمر غلامحسین کلبی در زندان شیبان سوخته است - اطلس زندانهای ایران]</ref><ref name=":7">[https://iranfreedom.net/%d8%ba%d9%84%d8%a7%d9%85%d8%ad%d8%b3%db%8c%d9%86-%da%a9%d9%84%d8%a8%db%8c%d8%9b-%d9%85%d8%b1%d8%af%db%8c-%da%a9%d9%87-%db%b2%db%b6%d8%b3%d8%a7%d9%84-%d9%be%d8%b4%d8%aa-%d9%85%db%8c%d9%84%d9%87/ غلامحسین کلبی؛ مردی که ۲۶ سال پشت میله‌هاست - ایران آزادی]</ref><ref name=":8">[https://bciran.org/%DA%AF%D8%B2%D8%A7%D8%B1%D8%B4%DB%8C-%D8%A7%D8%B2-%D9%88%D8%B6%D8%B9%DB%8C%D8%AA-%D8%B2%D9%86%D8%AF%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%B3%DB%8C%D8%A7%D8%B3%DB%8C-%D8%BA%D9%84%D8%A7%D9%85%D8%AD%D8%B3%DB%8C%D9%86/ گزارشی از وضعیت زندانی سیاسی غلامحسین کلبی در بیست و یکمین سال حبس بدون مرخصی - نفس در قفس]</ref><ref name=":9">[https://www.hra-news.org/2024/hranews/a-50231/ محروم از درمان؛ گزارشی از آخرین وضعیت غلامحسین کلبی در زندان شیبان اهواز - هرانا]</ref><ref name=":10">[https://hengaw.net/fa/news/2024/11/article-5 زندان شیبان؛ گزارشی از آخرین وضعیت غلامحسین کلبی زندانی سیاسی - سازمان حقوق بشری هه‌نگاو]</ref><ref name=":11">[https://www.iranncr.org/2024/03/04/10669/ ادامه تبعید و فشار به غلامحسین کلبی از قدیمی ترین زندانیان سیاسی با ۳۰ سال سابقه زندان - شورای ملی مقاومت ایران]</ref>  
مشیرالدله به عنوان حقوق‌دان، سه طرح قانونی کلیدی (اصول تشکیلات عدلیه ۳۱۱ ماده، محاکمات حقوقی موقتی ۸۱۲ ماده، محاکمات جزایی ۵۰۶ ماده) را بر اساس مدل‌های روسی، عثمانی و فرانسوی تدوین کرد که پایه نظام قضایی مدرن ایران شد. تأسیس مدرسه نظام احمدی نیز از اقدامات نظامی‌اش بود. در سال‌های پایانی، به تاریخ‌نگاری پرداخت و کتاب «تاریخ ایران باستان» (۳ جلد، ۱۳۰۶ ش) را نوشت که نخستین اثر علمی بر اساس باستان‌شناسی و مستندات خارجی بود و بر ناسیونالیسم باستان‌گرا تأثیر گذاشت؛ گزیده‌ای از آن («ایران قدیم») در مدارس تدریس شد. دیگر آثارش شامل «داستان‌های ایران قدیم» (۱۳۰۷ ش)، «حقوق بین‌الملل»، و طرح‌های قانونی بود. نقدهای مثبت بر میانه‌روی، اصلاحات حقوقی، و کمک به مشروطه (مانند خواندن فرمان مشروطیت برای مردم) تأکید دارند، در حالی که منتقدان او را مبلغ سرسخت ناسیونالیسم باستان‌گرا، [[فراماسونری در ایران|فراماسونر]]، و محافظه‌کار می‌دانند که در استبداد صغیر همکاری کرد و آثارش بر خیالبافی‌های مستشرقان استوار است. میراثش در پایه‌گذاری آموزش حقوقی و قضایی ایران ماندگار است، هرچند مناقشه بر سر نقش فراماسونری و میانه‌روی سیاسی ادامه دارد.<ref name=":0">[http://naeeni.com/hasan-pirnia/ حسن پیرنیا «مشیر الدوله» - نایینی]</ref><ref name=":1">[https://rasekhoon.net/mashahir/show/596381/ مشیرالدوله حسن پیرنیا - راسخون]</ref><ref name=":2">[https://sedayenaein.ir/%D8%AD%D8%B3%D9%86-%D9%BE%DB%8C%D8%B1%D9%86%DB%8C%D8%A7%D8%8C-%D9%85%D9%84%D9%82%D8%A8-%D8%A8%D9%87-%D9%85%D8%B4%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%DA%A9/ حسن پیرنیا، ملقب به مشیرالملک - صدای نایین]</ref><ref name=":3">[https://haghpajohi.ir/zartosht/%D8%AD%D8%B3%D9%86-%D9%BE%DB%8C%D8%B1%D9%86%DB%8C%D8%A7%D8%9B-%D9%85%D8%A8%D9%84%D8%BA-%D8%B3%D8%B1%D8%B3%D8%AE%D8%AA-%D9%86%D8%A7%D8%B3%DB%8C%D9%88%D9%86%D8%A7%D9%84%DB%8C%D8%B3%D9%85-%D8%A8%D8%A7/ حسن پیرنیا؛ مبلغ سرسخت ناسیونالیسم باستان‌گرا - حق‌پژوهی]</ref><ref name=":4">[https://bigdeliacademy.com/1400/04/13/remembering-hassan-pirnia-rohamdalaei/ یادی از ابر مرد سیاست و حقوق ایران زمین؛ حسن پیرنیا - آکادمی بیگدلی]</ref><ref name=":5">[http://pajoohe.ir/Product.aspx?ProductID=40856 خاندان پیرنیا - پژوهه]</ref><ref name=":6">[https://psri.ir/?id=8jastoas زندگی سیاسی میرزا حسن‌خان مشیرالدوله - مؤسسه مطالعات و پژهشهای سیاسی]</ref><ref name=":7">[https://ketabrah.com/author/6636-%D8%AD%D8%B3%D9%86-%D9%BE%DB%8C%D8%B1%D9%86%DB%8C%D8%A7 زندگینامه و دانلود بهترین کتاب‌های حسن پیرنیا - کتابراه]</ref>  


== زندگی، فعالیت‌های سیاسی و اولین دوره زندان ==
== مقدمه ==
غلامحسین کلبی در سال ۱۳۳۸ در بندر ماهشهر، استان خوزستان، در خانواده‌ای متوسط به دنیا آمد. او مجرد است و از اقوام محدودی برخوردار بود. خانواده‌اش شامل پدر، مادر، یک خواهر و یک برادر بود که همگی در طول دوران حبس او درگذشتند، و او هیچ‌یک را در مراسم خاکسپاری ملاقات نکرد. بندر ماهشهر، شهری بندری و صنعتی، در دهه ۱۳۵۰ تحت تأثیر جنبش‌های سیاسی و اجتماعی قرار داشت که احتمالاً بر گرایش‌های سیاسی کلبی اثر گذاشت. از سنین جوانی، او به سازمان مجاهدین خلق ایران، که در آن زمان به عنوان یک گروه مخالف [[محمدرضا پهلوی|رژیم پهلوی]] و سپس جمهوری اسلامی فعالیت می‌کرد، گرایش یافت. این گرایش به دلیل اعتقاد به آرمان‌های آزادی‌خواهی و مبارزه با استبداد بود. هیچ اطلاعاتی درباره تحصیلات یا حرفه او پیش از بازداشت در دست نیست، اما فعالیت‌های سیاسی‌اش به هواداری از سازمان مجاهدین خلق محدود بود. این فعالیت‌ها او را در معرض سرکوب گسترده دهه ۱۳۶۰ قرار داد. غلامحسین کلبی هیچ سابقه جنایی یا غیرسیاسی نداشت و اتهامات علیه او صرفاً سیاسی بودند. این گرایش اولیه، زمینه‌ساز بازداشت‌های بعدی و مقاومت طولانی‌مدت او در برابر فشارهای زندان شد.<ref name=":0" /><ref name=":2" /><ref name=":3" /><ref name=":4" /><ref name=":7" />
در تاریخ ایران، عنوان «مشیرالدوله» به چندین شخصیت برجسته تعلق داشته است، از جمله محسن خان مشیرالدوله (وزیر خارجه قاجار و مذاکره‌کننده قراردادهای خارجی)، نصرالله خان مشیرالدوله (پدر حسن پیرنیا و صدراعظم مشروطه)، و دیگران. این مقاله به طور خاص به «میرزا حسن‌خان مشیرالدوله» (حسن پیرنیا)، سیاستمدار، حقوق‌دان و تاریخ‌نگار برجسته دوران مشروطیت و پس از آن، می‌پردازد.


=== اولین دوره زندان ===
== زندگی اولیه و تحصیلات ==
غلامحسین کلبی در سال ۱۳۶۰، در اوج سرکوب گروه‌های مخالف سیاسی در ایران، به اتهام هواداری از سازمان مجاهدین خلق بازداشت شد. این دوره زندان، که تا سال ۱۳۶۶ ادامه یافت، شش سال به طول انجامید و در زندان‌های جنوب ایران، احتمالاً در خوزستان، سپری شد. منابع جزئیات محدودی از این دوره ارائه می‌دهند، اما مشخص است که او تحت شرایط سخت زندان‌های دهه ۱۳۶۰، از جمله بازجویی‌های شدید و محدودیت‌های گسترده، قرار داشت. این بازداشت بخشی از موج سرکوب گسترده علیه اعضای و هواداران سازمان مجاهدین خلق بود که پس از [[انقلاب ضد سلطنتی|انقلاب ضدسلطنتی ۱۳۵۷]] شدت گرفت. غلامحسین کلبی در این دوره تحت فشار برای اعتراف و ابراز ندامت بود، اما مقاومت کرد و اتهامات را رد نمود. پس از آزادی در سال ۱۳۶۶، او به زندگی عادی بازگشت، اما همچنان به فعالیت‌های سیاسی خود در چارچوب هواداری از سازمان ادامه داد. این دوره زندان تأثیر عمیقی بر او گذاشت و او را به یکی از مقاوم‌ترین زندانیان سیاسی تبدیل کرد. غلامحسین کلبی هیچ‌گاه از اعتقادات خود دست نکشید و این پایداری، زمینه‌ساز بازداشت دوم او در سال ۱۳۷۹ شد. شرایط زندان‌های جنوب، که اغلب فاقد امکانات اولیه و تحت نظارت شدید امنیتی بودند، سلامت جسمی و روانی او را تحت تأثیر قرار داد و زمینه‌ساز بیماری‌های بعدی شد.<ref name=":0" /><ref name=":1" /><ref name=":2" /><ref name=":3" /><ref name=":7" /><ref name=":8" />  
میرزا حسن‌خان مشیرالدوله، معروف به حسن پیرنیا، در سال ۱۲۵۰ شمسی (۱۲۹۱ قمری) در نایین اصفهان (یا تبریز طبق برخی روایات) زاده شد. او فرزند ارشد میرزا نصرالله خان مشیرالدوله نایینی، صدراعظم مشروطه و وزیر خارجه قاجار، بود که از نوادگان حاج عبدالوهاب نایینی (عارف قرن سیزدهم) به‌شمار می‌رفت. مادرش فرزند حاجی میرزا تقی آجودان بود. حسن پیرنیا دو برادر داشت: حسین (مؤتمن‌الملک، حقوق‌دان و رئیس مجلس) و علی (که در اروپا به علت بیماری سل درگذشت). خانواده پیرنیا، با پیشینه سیاسی، شامل شخصیت‌هایی چون ابوالحسن معاضدالسلطنه (برادرزاده نصرالله خان) و باقر پیرنیا (استاندار خراسان) بود. کودکی حسن پیرنیا در محیطی مذهبی و سیاسی گذشت و تحصیلات مقدماتی (فارسی، عربی، انگلیسی) را نزد معلمانی چون میرزا محمدباقر بواناتی آموخت که روحیه آزادی‌خواهی را در او تقویت کرد.<ref name=":1" /><ref name=":5" /><ref name=":7" />  


== بازداشت دوم در دزفول و فرایند قضایی ==
=== تحصیلات و آشنایی با اروپا ===
غلامحسین کلبی در ۱۹ دی ۱۳۷۹، در سن ۴۱ سالگی، به همراه [[سعید ماسوری]] در شهرستان دزفول توسط نیروهای امنیتی بازداشت شد. این بازداشت به اتهام ارتباط با سازمان مجاهدین خلق و ورود به ایران برای فعالیت سیاسی صورت گرفت. او بلافاصله به بازداشتگاه سپاه اهواز (معروف به زندان ششم سپاه) منتقل شد و به مدت ۱۴ ماه در سلول انفرادی تحت شکنجه‌های شدید جسمی و روحی قرار گرفت. شکنجه‌ها شامل ضرب و شتم، محرومیت از خواب، و فشار روانی برای استخراج اعترافات اجباری بود. در این دوره، او تلاش کرد با مصرف سیانور خودکشی کند، اما این اقدام ناکام ماند و او زنده ماند. خانواده‌اش تا اردیبهشت ۱۳۸۰ از محل نگهداری او بی‌خبر بودند و هیچ تماسی با او نداشتند. شرایط بازداشتگاه فاقد امکانات اولیه بود، از جمله نبود تهویه مناسب، غذای ناکافی، و محرومیت از ملاقات یا دسترسی به وکیل. بازجویی‌ها با هدف کیفرخواست‌سازی برای اتهامات سنگین انجام شد و کلبی اتهامات را رد کرد، اما اعترافات اجباری تحت شکنجه از او گرفته شد. این شرایط نقض آشکار ماده ۵ اعلامیه جهانی حقوق بشر (منع شکنجه) و ماده ۱۰ (حق دادرسی عادلانه) بود. بازداشتگاه ششم سپاه به دلیل شرایط غیرانسانی و استفاده از شکنجه‌های جسمی و روانی برای زندانیان سیاسی شناخته شده است. این دوره بازجویی تأثیرات عمیقی بر سلامت جسمی و روانی این زندانی سیاسی گذاشت و زمینه‌ساز بیماری‌های مزمن بعدی، از جمله ناشنوایی و مشکلات فک، شد.<ref name=":0" /><ref name=":1" /><ref name=":2" /><ref name=":3" /><ref name=":4" /><ref name=":6" /><ref name=":7" /><ref name=":9" /><ref name=":10" />  
میرزا حسن‌خان مشیرالدوله در ۱۴سالگی به همراه برادرانش برای تحصیل به روسیه رفت. ابتدا در مدرسه نظامی کادکسی کرپوس مسکو (۱۳۰۷ ق) علوم نظامی آموخت و رتبه اول را کسب کرد، سپس وارد دانشکده حقوق مسکو شد و با احراز رتبه اول فارغ‌التحصیل گردید. دوران تحصیلش (۱۳۰۷–۱۳۲۳ ق) با انقلاب ۱۹۰۵ روسیه و آشنایی با اصلاح‌طلبان ایرانی قفقاز همزمان بود که دیدگاه‌های حقوقی و مشروطه‌خواهانه‌اش را شکل داد. او زبان روسی و فرانسوی را کامل آموخت و بعدها با انگلیسی، عربی، یونانی قدیم و آلمانی (خودآموز در ۵۸سالگی) آشنا شد. وی پس از تحصیل، به عنوان وابسته سفارت ایران در سن‌پترزبورگ مشغول شد.<ref name=":0" /><ref name=":4" /><ref name=":6" />


=== انتقال به زندان اوین و رجایی‌شهر ===
== ورود به عرصه سیاسی و نقش در مشروطیت ==
پس از ۱۴ ماه بازجویی در بازداشتگاه سپاه اهواز، غلامحسین کلبی در سال ۱۳۸۱ به بند ۲۰۹ وزارت اطلاعات در زندان اوین تهران منتقل شد. این بند به دلیل شرایط سخت، سلول‌های انفرادی، و بازجویی‌های مداوم برای زندانیان سیاسی بدنام است. کلبی در این بند تحت فشارهای شدید برای اعتراف به اتهامات قرار گرفت، اما اتهامات را رد کرد. سپس به بند ۳۵۰ اوین، که محل نگهداری زندانیان سیاسی بود، منتقل شد. در این دوره، بازجویی‌ها توسط مأموران وزارت اطلاعات و [[سپاه پاسداران انقلاب اسلامی|سپاه پاسداران]] در تهران و اهواز ادامه یافت. پس از مدتی، او به زندان رجایی‌شهر کرج منتقل شد که شرایط آن به دلیل ازدحام، کمبود امکانات بهداشتی، و محدودیت‌های ارتباطی، به‌ویژه برای زندانیان سیاسی، بسیار دشوار بود. غلامحسین کلبی از ملاقات منظم با خانواده محروم بود و تماس‌هایش به موارد نادر محدود شد. این انتقال‌ها بخشی از سیاست فشار روانی و جسمی برای شکستن مقاومت او بود. شرایط زندان‌های اوین و رجایی‌شهر، از جمله نبود تهویه مناسب، غذای ناکافی، و نظارت شدید امنیتی، سلامت جسمی او را بیش از پیش تضعیف کرد. این دوره نقض ماده ۱۰ اعلامیه جهانی حقوق بشر (حق شرایط انسانی زندان) بود. کلبی با وجود این فشارها، از اعتقادات سیاسی خود عقب‌نشینی نکرد و پایداری‌اش او را به نمادی برای دیگر زندانیان سیاسی تبدیل کرد.<ref name=":2" /><ref name=":4" /><ref name=":6" /><ref name=":8" /><ref name=":9" /><ref name=":11" />
[[پرونده:حسن پیرنیا، مشیرالدوله2.jpg|جایگزین=میرزا حسن‌خان مشیرالدوله|بندانگشتی|280x280پیکسل|میرزا حسن‌خان مشیرالدوله]]


=== محاکمه و صدور حکم ===
=== آغاز فعالیت در وزارت خارجه ===
در اواخر سال ۱۳۸۰ یا اوایل ۱۳۸۱، غلامحسین کلبی در شعبه ششم دادگاه انقلاب تهران توسط قاضی حقانی یا در شعبه‌ای از دادگاه انقلاب اهواز محاکمه شد. اتهامات او شامل محاربه از طریق عضویت در سازمان مجاهدین خلق بود. او از حق انتخاب وکیل محروم بود و وکیل تسخیری تنها چند دقیقه قبل از جلسه دادگاه پرونده را مطالعه کرد، که نقض آشکار حق دفاع عادلانه (ماده ۱۰ اعلامیه جهانی حقوق بشر) بود. اعترافات ارائه‌شده در دادگاه تحت شکنجه‌های ۱۴ماهه در بازداشتگاه سپاه اهواز گرفته شده بود و کلبی این اعترافات را رد کرد. او به اعدام محکوم شد و این حکم در دادگاه تجدیدنظر استان تهران و دیوان عالی کشور تأیید گردید. با این حال، پس از درخواست اعاده دادرسی توسط وکلا، دستور توقف اجرای حکم صادر شد و در نهایت، حکم به حبس ابد تقلیل یافت. کیفرخواست توسط دادگاه انقلاب اهواز ارجاع شده بود و فرایند قضایی فاقد شفافیت و استانداردهای دادرسی عادلانه بود. کلبی در دادگاه اعلام کرد که اتهامات صرفاً به دلیل فعالیت‌های سیاسی و هواداری از سازمان مجاهدین خلق است و هیچ مدرک مشخصی علیه او ارائه نشده است. این محاکمه نمونه‌ای از پرونده‌سازی‌های امنیتی علیه زندانیان سیاسی بود که با هدف سرکوب مخالفان سیاسی انجام می‌شد. محرومیت از وکیل و استفاده از اعترافات اجباری نقض مواد ۷ و ۱۰ اعلامیه جهانی حقوق بشر بود. این حکم زندگی کلبی را برای دهه‌های بعدی تحت تأثیر قرار داد و او را به یکی از طولانی‌ترین زندانیان سیاسی ایران تبدیل کرد.<ref name=":0" /><ref name=":1" /><ref name=":2" /><ref name=":3" /><ref name=":4" /><ref name=":5" /><ref name=":6" /><ref name=":7" /><ref name=":8" /><ref name=":9" /><ref name=":10" />  
پس از مرگ محسن خان مشیرالدوله (۱۳۱۷ ق)، پدرش نصرالله خان به وزارت خارجه رسید و حسن را از روسیه فراخواند. با لقب مشیرالملک، ریاست بایگانی وزارت خارجه و منشی‌گری مخصوص صدراعظم امین‌السلطان را بر عهده گرفت. نخستین کارش تدوین نظام‌نامه حق ویزا برای ایرانیان خارج بود. با حمایت پدر، امین‌السلطان و [[مظفرالدین شاه]]، مدرسه علوم سیاسی (۱۳۱۷ ق) را تأسیس کرد تا کادر وزارت خارجه تربیت شود؛ بودجه‌اش از معدن فیروزه تأمین شد و خودش حقوق بین‌الملل تدریس کرد. در سفرهای مظفرالدین شاه به اروپا (۱۳۲۰ ق)، مترجم روسی بود و خدماتش مورد رضایت شاه قرار گرفت.<ref name=":1" /><ref name=":2" /><ref name=":7" />  


== دوران حبس و انتقال‌ها ==
=== نقش در انقلاب مشروطیت ===
در آستانه [[جنبش مشروطه ایران|انقلاب مشروطه]] (۱۳۲۴ ق)، به ایران بازگشت و پس از فرمان عدالتخانه، در کمیسیون تدوین نظام‌نامه عضویت یافت. فرمان مشروطیت (۱۲۸۵ ش) را برای مردم خواند و در هیئت تدوین انتخابات و قانون اساسی، مسئولیت ترجمه قوانین خارجی (روسی، عثمانی، فرانسوی) را بر عهده داشت. در ربیع‌الاول ۱۳۲۵ ق، سفیر فوق‌العاده به سن‌پترزبورگ، لندن و پاریس برای اعلان تاج [[محمد علی شاه|محمدعلی شاه]] رفت و قرارداد ۱۹۰۷ را نقد کرد؛ او از امپراتور روسیه، شاه انگلیس و رئیس‌جمهور فرانسه نشان گرفت. این مأموریت را «تبعید محترمانه» می‌دانست. میانه‌روی‌اش در مشروطیت، از آشنایی با اصلاح‌طلبان قفقاز ناشی بود و او را به یاری مشروطه بدون افراط کشاند.<ref name=":0" /><ref name=":6" /><ref name=":4" />


=== انتقال به زندان ماهشهر و کارون ===
== فعالیت‌های سیاسی و اصلاحات ==
در مهر ۱۳۸۶، غلامحسین کلبی به درخواست خود برای نزدیکی به خانواده، از زندان رجایی‌شهر به زندان ماهشهر منتقل شد. این انتقال به دلیل دوری تهران از محل سکونت خانواده‌اش در خوزستان بود. زندان ماهشهر امکانات محدودی داشت، اما به او اجازه ملاقات گاه‌به‌گاه با خانواده داده شد. با این حال، شرایط بهداشتی و غذایی نامناسب بود و او همچنان از مرخصی محروم ماند. پس از مدتی، به زندان کارون اهواز منتقل شد که شرایط آن نیز به دلیل ازدحام و کمبود امکانات، به‌ویژه برای زندانیان سیاسی، دشوار بود. در این دوره، او تحت نظارت شدید مأموران وزارت اطلاعات قرار داشت و هرگونه ارتباط با دیگر زندانیان سیاسی محدود بود. این انتقال‌ها بخشی از سیاست تبعید زندانیان سیاسی به مناطق دورافتاده بود تا فشار بر آن‌ها افزایش یابد.<ref name=":0" /><ref name=":4" /><ref name=":8" /><ref name=":9" />


=== انتقال به زندان شیبان اهواز و رویدادهای کلیدی ===
=== نقش در استبداد صغیر و وزارت ===
در بهمن ۱۳۹۴، با تعطیلی زندان کارون اهواز، غلامحسین کلبی به زندان شیبان (مجتمع حرفه‌آموزی اهواز) منتقل شد. این زندان به دلیل شرایط غیربهداشتی، کمبود امکانات اولیه، و نگهداری زندانیان سیاسی در کنار مجرمان خطرناک شناخته می‌شود. کلبی در بند ۵، در اتاقی با ظرفیت بیش از دو برابر طراحی‌شده، همراه با زندانیان جرائم عمومی و مواد مخدر محبوس شد. او از دسترسی به فضای باز برای قدم‌زدن محروم بود و غذا به‌صورت جیره‌بندی‌شده و با کیفیت پایین ارائه می‌شد. زندانیان مجبور بودند اقلام ضروری را با قیمت بالا از فروشگاه زندان خریداری کنند. مأموران زندان با تهدید، سایر زندانیان را از ارتباط با کلبی منع کردند، که این امر انزوای او را تشدید کرد. در این دوره، او از ملاقات منظم با اقوام محروم بود و نظارت شدید وزارت اطلاعات ادامه داشت. این شرایط نقض ماده ۱۰ اعلامیه جهانی حقوق بشر (حق شرایط انسانی زندان) بود.<ref name=":1" /><ref name=":3" /><ref name=":5" /><ref name=":7" /><ref name=":8" /><ref name=":9" /><ref name=":10" />  
در دوره استبداد صغیر (۱۲۸۷–۱۲۸۸ ش)، پس از به توپ بستن مجلس توسط محمدعلی شاه، میرزا حسن‌خان مشیرالدوله در کابینه‌های متعدد حضور داشت و به عنوان وزیر عدلیه و معارف فعالیت کرد. این دوره، که با سرکوب مشروطه‌خواهان همراه بود، انتقاداتی را به سوی او جلب کرد. برخی منابع او را به دلیل همکاری با دربار در این زمان به محافظه‌کاری و حتی حمایت از استبداد متهم کرده‌اند. با این حال، منابع دیگر تأکید دارند که میانه‌روی او در این دوره از سر اجبار و تلاش برای حفظ ثبات بود، نه همراهی با استبداد. پس از فتح تهران و خلع محمدعلی شاه (۱۲۸۸ ش)، حسن پیرنیا به عنوان نماینده تهران در دوره دوم مجلس شورای ملی انتخاب شد و نقش مهمی در بازسازی ساختارهای حکومتی ایفا کرد. او در این دوره، با تدوین نظام‌نامه‌های قضایی، به اصلاحات حقوقی ادامه داد و تلاش کرد تا نهادهای مشروطه را تقویت کند.<ref name=":3" /><ref name=":6" />  


=== محرومیت از مرخصی و درگذشت اعضاء خانواده ===
=== نخست‌وزیری و سیاست خارجی ===
غلامحسین کلبی بیش از ۲۴ سال بدون حتی یک روز مرخصی در زندان مانده است. وزارت اطلاعات با مرخصی او مخالف است و آن را مشروط به ابراز ندامت می‌کند. در سال ۱۳۹۴، غلامحسین کلبی خبر درگذشت خواهرش را دریافت کرد، اما مسئولان زندان شیبان اجازه مرخصی برای حضور در مراسم سوگواری را ندادند. در آبان ۱۳۹۵، برادرش، که آخرین عضو باقی‌مانده خانواده بود، پس از پنج سال تلاش برای ملاقات حضوری، در مسیر زندان شیبان دچار سکته شد و درگذشت. کلبی برای خاکسپاری او نیز مرخصی دریافت نکرد. پیشتر، پدر و مادرش نیز در طول دوران حبس فوت کرده بودند، و او تمام اعضای خانواده‌اش را در زندان از دست داد. این محرومیت‌ها فشار روانی شدیدی بر او وارد کرد و بخشی از سیاست وزارت اطلاعات برای شکستن روحیه زندانیان سیاسی بود. کلبی با وجود این مصیبت‌ها، از موضع خود عقب‌نشینی نکرد و به مقاومت ادامه داد.<ref name=":0" /><ref name=":1" /><ref name=":2" /><ref name=":3" /><ref name=":4" /><ref name=":5" /><ref name=":6" /><ref name=":7" /><ref name=":8" /><ref name=":9" />  
[[پرونده:پیرنیا نفر دوم از راست.jpg|جایگزین=حسن پیرنیا، نفر دوم از راست|بندانگشتی|263x263پیکسل|حسن پیرنیا، نفر دوم از راست]]
میرزا حسن‌خان مشیرالدوله چهار بار به نخست‌وزیری رسید (۱۲۹۳ ق، ۱۲۹۹ ش، ۱۳۰۰ ش، ۱۳۰۲ ش)، که هر دوره با چالش‌های سیاسی و اجتماعی همراه بود. در دوره اول (۱۲۹۳ ق)، به عنوان صدراعظم موقت، با مشکلات مالی دولت قاجار و نفوذ خارجی روبرو شد. در دوره‌های بعدی (۱۲۹۹–۱۳۰۲ ش)، به ویژه در کابینه‌های پس از کودتای ۱۲۹۹، او تلاش کرد تا بی‌طرفی ایران را در جنگ جهانی اول حفظ کند. او با لغو قانون ۲۳ ژوئیه (حاکمیت بلژیکی بر خزانه) و مخالفت با قرارداد ۱۹۰۷ (تقسیم ایران بین روسیه و انگلیس) به تقویت استقلال ایران کمک کرد. با این حال، تلاش‌هایش برای پایان دادن به قیام جنگل و اعتراضات خیابانی به صورت مسالمت‌آمیز ناکام ماند، که برخی منابع آن را به ضعف دیپلماسی داخلی او نسبت می‌دهند. در سیاست خارجی، او با مذاکره با قدرت‌های بزرگ و استفاده از دانش حقوقی‌اش، به حفظ منافع ایران کمک کرد، هرچند برخی منتقدان او را به محافظه‌کاری در برابر فشارهای خارجی متهم کرده‌اند.<ref name=":0" /><ref name=":1" />  


== فشارها، مقاومت و اعتصاب غذا ==
=== تأسیس مدرسه نظام احمدی ===
مأموران وزارت اطلاعات به‌طور مرتب غلامحسین کلبی را برای مصاحبه تلویزیونی و ابراز ندامت تحت فشار قرار می‌دهند، اما او مقاومت کرده است. در اوایل مرداد ۱۳۹۷، غلامحسین کلبی به دلیل بی‌توجهی مسئولان به درخواست‌های مکررش برای انتقال به زندان‌های تهران یا عادل‌آباد شیراز، دست به اعتصاب غذای ۲۰روزه زد. این اعتصاب در اعتراض به شرایط غیرانسانی زندان شیبان و محرومیت از حقوق اولیه، مانند مرخصی و درمان، انجام شد. او خواستار انتقال به زندانی نزدیک‌تر به اقوام یا با شرایط بهتر بود، اما وزارت اطلاعات با این درخواست به دلیل عدم ابراز ندامت مخالفت کرد. اعتصاب غذا وضعیت جسمی او را وخیم‌تر کرد، اما توجه چندانی از سوی مسئولان زندان جلب نشد. این اقدام نشان‌دهنده مقاومت او در برابر فشارهای مداوم بود.<ref name=":0" /><ref name=":1" /><ref name=":2" /><ref name=":3" /><ref name=":7" /><ref>[https://news.mojahedin.org/i/news/167619 اعتصاب‌غذای زندانی سیاسی غلامحسین کلبی در زندان کارون اهواز - سازمان مجاهدین خلق ایران]</ref>  
در سال ۱۲۹۶ شمسی، حسن پیرنیا مدرسه نظام احمدی را تأسیس کرد که هدف آن تربیت افسران نظامی با آموزش مدرن بود. این مدرسه، که بر اساس مدل‌های نظامی اروپایی طراحی شده بود، به تقویت ارتش ایران در دوره‌ای پرآشوب کمک کرد. او همچنین در دوره‌های وزارت جنگ (شش بار)، اصلاحاتی در ساختار نظامی انجام داد، از جمله تدوین نظام‌نامه‌های نظامی و بهبود آموزش سربازان. این اقدامات، بخشی از تلاش او برای مدرن‌سازی نهادهای حکومتی بود، هرچند برخی منابع معتقدند که این اصلاحات به دلیل محدودیت‌های مالی و سیاسی، تأثیر محدودی داشتند.<ref name=":4" /><ref name=":3" />  


=== بیماری‌ها و محرومیت از درمان ===
== اصلاحات حقوقی و آموزشی ==
غلامحسین کلبی از بیماری‌های متعددی رنج می‌برد: ناشنوایی ناشی از عفونت گوش، پوسیدگی دندان و مشکلات فک، آرتروز شدید، دیسک کمر، فتق، قارچ پوستی، و زخم‌های عمیق انگشتان پا. در بهمن ۱۳۹۹، گردن و کمرش بر اثر تماس با آب جوش در حمام زندان شیبان سوخت، اما تنها پماد دریافت کرد. او از درمان تخصصی و اعزام به بیمارستان محروم است و بهداری زندان امکانات کافی ندارد. این محرومیت‌ها نقض ماده ۳ (حق حیات) و ماده ۵ (منع شکنجه) اعلامیه جهانی حقوق بشر است.<ref name=":0" /><ref name=":1" /><ref name=":2" /><ref name=":3" /><ref name=":4" /><ref name=":5" /><ref name=":6" /><ref name=":7" /><ref name=":10" />


=== اطلاعیه شورای ملی مقاومت ===
=== تأسیس مدرسه علوم سیاسی ===
[[شورای ملی مقاومت ایران]] در اطلاعیه‌ای به تاریخ ۱۴ اسفند ۱۴۰۲، به وضعیت غلامحسین کلبی پرداخت و موارد زیر را اعلام کرد:<blockquote>«ادامه تبعید و فشار به غلامحسین کلبی از قدیمی ترین زندانیان سیاسی با ۳۰ سال سابقه زندان
یکی از مهم‌ترین دستاوردهای میرزا حسن‌خان مشیرالدوله، تأسیس مدرسه علوم سیاسی در سال ۱۳۱۷ قمری بود که بعدها پایه دانشکده حقوق دانشگاه تهران شد. این مدرسه، که با بودجه معدن فیروزه تأمین مالی می‌شد، برای تربیت دیپلمات‌ها و کارمندان وزارت خارجه طراحی شده بود. پیرنیا شخصاً حقوق بین‌الملل را در این مدرسه تدریس کرد و برنامه درسی آن را با الهام از نظام‌های آموزشی اروپا تنظیم نمود. این نهاد، نقش کلیدی در تربیت نسل جدیدی از مدیران و حقوق‌دانان ایرانی داشت و به تقویت دیپلماسی مدرن ایران کمک کرد.<ref name=":1" /><ref name=":2" />  


وزارت اطلاعات رژیم آخوندها به اعمال فشار بر غلامحسین کلبی ۶۴ ساله هوادارا سازمان مجاهدین خلق ایران و یکی از قدیمترین زندانیان سیاسی ایران را ادامه میدهد و انتقال او از زندان شیبان اهواز به زندان ماهشهر جایی که خانواده او زندگی میکنند را مشروط به توبه و ابراز پشیمانی کرده است که غلامحسین قاطعانه و قویا رد کرده است. علاوه بر این دژخیمان به منظور اعمال فشار او را در میان زندانیان جرائم عمومی و مجرمین خطرناک نگهداری میکنند.
=== تدوین قوانین قضایی ===
حسن پیرنیا به عنوان وزیر عدلیه (هشت بار)، سه طرح قانونی کلیدی تدوین کرد: اصول تشکیلات عدلیه (۳۱۱ ماده)، محاکمات حقوقی موقتی (۸۱۲ ماده)، و محاکمات جزایی (۵۰۶ ماده). این قوانین، که با اقتباس از مدل‌های روسی، عثمانی، و فرانسوی نوشته شدند، پایه نظام قضایی مدرن ایران را تشکیل دادند. او با استفاده از دانش حقوقی خود، تلاش کرد تا دادگستری ایران را از نظام سنتی به سیستمی قانون‌مند تبدیل کند. این اصلاحات، به ویژه در دوره مشروطیت، به بهبود ساختار قضایی و کاهش فساد کمک کرد، هرچند اجرای کامل آن‌ها به دلیل مشکلات مالی و سیاسی با موانعی مواجه شد.<ref name=":4" /><ref name=":6" />


غلامحسین کلبی که در فاصله سالهای ۱۳۶۰ تا ۱۳۶۶ بیش از ۶ سال به اتهام هواداری از مجاهدین زندانی بوده است، در سال ۱۳۷۹ مجدداً دستگیر و به حبس ابد محکوم شد و بیش از ۲۳ سال است بدون یک روز مرخصی برای درمان در زندان بسر می‌برد. او که به بیماری قلبی، عفونت گوش چپ و ضعف شنوایی، آرتروز شدید، درد کمر، مشکلات فک و دهان و دندان مبتلا است، از حداقل رسیدگیهای پزشکی محروم است.
== آثار تاریخی و تألیفات ==
[[پرونده:تاریخ ایران باستان.jpg|جایگزین=تاریخ ایران باستان، تالیف حسن پیرنیا|بندانگشتی|261x261پیکسل|تاریخ ایران باستان، تالیف حسن پیرنیا]]


او در طول این سالها پدر، مادر، خواهر و برادر خود را از دست داده و به دلیل دوری راه، عملاً امکان ملاقات با سایر اقوامش را نیز ندارد.
=== تاریخ ایران باستان ===
میرزا حسن‌خان مشیرالدوله در سال‌های پایانی عمرش به تاریخ‌نگاری روی آورد و برجسته‌ترین اثرش، «تاریخ ایران باستان» (۳ جلد، ۱۳۰۶ ش)، را منتشر کرد. این کتاب، که به عنوان اولین اثر علمی تاریخ ایران بر اساس باستان‌شناسی و منابع خارجی (یونانی، رومی، و شرقی) شناخته می‌شود، به بررسی تمدن‌های ایران پیش از اسلام، از جمله هخامنشیان، اشکانیان، و ساسانیان، می‌پردازد. حسن پیرنیا با استفاده از دانش زبان‌های یونانی، عربی، و اروپایی، منابع دست‌اول را تحلیل کرد و اثری جامع ارائه داد که در زمان خود بی‌سابقه بود. گزیده این کتاب، تحت عنوان «ایران قدیم»، در مدارس به عنوان کتاب درسی تدریس شد و بر تقویت حس ناسیونالیسم ایرانی تأثیر گذاشت. باستانی پاریزی در کتاب «محیط سیاسی و زندگانی پیرنیا» این اثر را به دلیل دقت علمی و نثر روان، نقطه عطفی در تاریخ‌نگاری ایرانی می‌داند. با این حال، برخی منابع معتقدند که این کتاب به دلیل تأکید بر ناسیونالیسم باستان‌گرا و تکیه بر روایات مستشرقان، به خیالبافی‌های تاریخی دامن زده است.<ref name=":7" /><ref name=":3" />


مقاومت ايران خواهان رسیدگی گزارشگر ویژه ملل متحد درباره وضعیت حقوق بشر در ایران و دیگر ارگانهای ذیربط ملل متحد به وضعیت غلامحسین کلبی می باشد و بار دیگر بر ضرورت بازديد هيأت حقيقت ياب بين‌المللي از زندان‌های ايران و ديدار با زندانيان بويژه زندانيان سياسی تاكيد می‌كند.
=== دیگر آثار و تألیفات ===
علاوه بر «تاریخ ایران باستان»، حسن پیرنیا کتاب «داستان‌های ایران قدیم» (۱۳۰۷ ش) را منتشر کرد که مجموعه‌ای از روایات اساطیری و تاریخی ایران پیش از اسلام بود. این اثر، با هدف معرفی فرهنگ و هویت ایرانی به نسل جوان، نثری ساده‌تر از «تاریخ ایران باستان» داشت و در میان خوانندگان عمومی محبوبیت یافت. او همچنین کتاب «حقوق بین‌الملل» را تألیف کرد که بر اساس تدریس‌هایش در مدرسه علوم سیاسی نوشته شد و به آموزش دیپلمات‌های ایرانی کمک کرد. طرح‌های قانونی او، از جمله اصول تشکیلات عدلیه (۳۱۱ ماده)، محاکمات حقوقی موقتی (۸۱۲ ماده)، و محاکمات جزایی (۵۰۶ ماده)، نیز به عنوان آثار مکتوب او در حوزه حقوق شناخته می‌شوند. این آثار، که با اقتباس از قوانین روسی، عثمانی، و فرانسوی تدوین شدند، پایه نظام قضایی مدرن ایران را تشکیل دادند.<ref name=":1" /><ref name=":4" />


دبیرخانه شورای ملی مقاومت ایران
== نقدها و ارزیابی‌ها ==


۱۴ اسفند ۱۴۰۲ (۴ مارس ۲۰۲۴)
=== نقدهای مثبت ===
میرزا حسن‌خان مشیرالدوله به دلیل نقشش در اصلاحات حقوقی، تأسیس نهادهای آموزشی، و تدوین قانون اساسی مشروطه مورد تحسین قرار گرفته است. تأسیس مدرسه علوم سیاسی (۱۳۱۷ ق) و تدریس حقوق بین‌الملل، به تربیت نسل جدیدی از دیپلمات‌ها و حقوق‌دانان کمک کرد که در دوره مشروطیت نقش مهمی ایفا کردند. کتاب «تاریخ ایران باستان» به عنوان اثری پیشرو در تاریخ‌نگاری علمی ایران شناخته می‌شود که هویت ملی را تقویت کرد. برخی منابع او را به دلیل میانه‌روی در سیاست و تلاش برای حفظ بی‌طرفی ایران در جنگ جهانی اول ستایش می‌کنند. نقش او در خواندن فرمان مشروطیت (۱۲۸۵ ش) و لغو قانون ۲۳ ژوئیه (حاکمیت بلژیکی بر خزانه) نیز از دستاوردهای برجسته‌اش شمرده می‌شود. همچنین، فعالیت‌هایش در مجلس شورای ملی (دوره‌های دوم تا ششم) و تدوین قوانین قضایی، او را به یکی از معماران نظام حقوقی مدرن ایران تبدیل کرد.<ref name=":0" /><ref name=":4" />


(شورای ملی مقاومت ایران)»<ref name=":11" /></blockquote>
=== نقدهای منفی ===
با وجود دستاوردها، حسن پیرنیا با انتقاداتی نیز مواجه بوده است. برخی منابع او را به دلیل تأکید بیش از حد بر ناسیونالیسم باستان‌گرا در «تاریخ ایران باستان» مورد نقد قرار داده‌اند و معتقدند که این اثر، با تکیه بر روایات مستشرقان، تصویری غیرواقعی از تاریخ ایران ارائه کرده است. همچنین اتهام فراماسونری نیز به او نسبت داده شده، که به دلیل ارتباطاتش با محافل سیاسی و دیپلماتیک اروپا مطرح شده است، هرچند شواهد قطعی برای این ادعا وجود ندارد. همچنین، حضور او در کابینه‌های دوره استبداد صغیر (۱۲۸۷–۱۲۸۸ ش) انتقاداتی را برانگیخت و برخی او را به محافظه‌کاری و همکاری با دربار متهم کردند. برخی‌ها این انتقاد را با استدلال میانه‌روی اجباری او تعدیل می‌کنند، اما ناکامی‌اش در پایان دادن به قیام‌های خیابانی و جنگل نیز به عنوان نقطه ضعف دیپلماسی داخلی او ذکر شده است.<ref name=":3" /><ref name=":6" />  


== وضعیت سلامتی و محرومیت از خدمات پزشکی ==
== وفات و میراث ==
غلامحسین کلبی از بیماری‌های متعددی رنج می‌برد که عمدتاً ناشی از شکنجه، تغذیه نامناسب و محرومیت از مراقبت پزشکی است. عفونت گوش میانی و چپ منجر به ناشنوایی شدید شده است. پوسیدگی دندان‌ها و مشکلات فک به دلیل شکنجه و کمبود غذا رخ داده و از دندانپزشکی محروم است. آرتروز شدید، درد کمر و دیسک، افزایش چربی خون، و قارچ پوستی از دیگر بیماری‌هاست. زخم‌های عمیق انگشتان پا و فتق نیز او را آزار می‌دهد. در بهمن ۱۳۹۹، گردن و کمرش در حمام بند ۵ زندان شیبان بر اثر تماس ناگهانی با آب جوش سوخته است، اما مسئولان از اعزام به بیمارستان خودداری و تنها پماد تجویز کرده‌اند. سیستم آب گرم زندان معیوب است و این حادثه را تشدید می‌کند.  
[[پرونده:حسن پیرنیا، مشیرالدوله.jpg|جایگزین=حسن پیرنیا، مشیرالدوله|بندانگشتی|280x280پیکسل|حسن پیرنیا، مشیرالدوله]]
میرزا حسن‌خان مشیرالدوله در سال ۱۳۱۴ شمسی (۱۳۵۴ قمری) در تهران درگذشت. منابع سن او را هنگام مرگ ۶۴ سال ذکر کرده‌اند. مرگ او در دوره‌ای رخ داد که ایران در حال گذار به [[سلطنت پهلوی|نظام پهلوی]] بود و بسیاری از اصلاحات او، از جمله نظام قضایی و آموزشی، به تدریج در ساختار جدید ادغام شدند. مراسم تشییع او با حضور چهره‌های سیاسی و فرهنگی برگزار شد و به دلیل جایگاهش به عنوان یکی از معماران مشروطیت، مورد احترام قرار گرفت. جزئیات کمی درباره بیماری یا علت دقیق مرگ او در منابع موجود است، اما برخی منابع اشاره می‌کنند که او در سال‌های آخر از فعالیت‌های سیاسی کناره‌گیری کرده بود و بیشتر به تألیفات تاریخی مشغول بود.<ref name=":0" /><ref name=":7" />


غلامحسین کلبی چندین بار به بهداری زندان شیبان اعزام شده، اما به دلیل کمبود امکانات و دارو، تنها معاینه و قرص‌های ساده دریافت کرده است. دادستان و اداره اطلاعات اهواز با اعزام به بیمارستان‌های تخصصی خارج از زندان مخالفت می‌کنند. خدمات بهداری زندان کیفیت نامطلوب دارد و مناسب بیماری‌های او نیست. او نیازمند درمان فوری و مرخصی استعلاجی است، اما وزارت اطلاعات به دلیل عدم ابراز ندامت، مانع می‌شود. این محرومیت‌ها وضعیت جسمی‌اش را وخیم کرده و نقض حق حیات و منع شکنجه است.<ref name=":0" /><ref name=":1" /><ref name=":2" /><ref name=":3" /><ref name=":6" /><ref name=":7" /><ref name=":10" /><ref name=":11" />  
میراث حسن پیرنیا در سه حوزه کلیدی خلاصه می‌شود: اصلاحات حقوقی، آموزش سیاسی، و تاریخ‌نگاری. تأسیس مدرسه علوم سیاسی (۱۳۱۷ ق) و تدوین قوانین قضایی، پایه‌های نظام حقوقی و دیپلماتیک مدرن ایران را بنا نهاد. این نهاد، که بعدها به دانشکده حقوق دانشگاه تهران تبدیل شد، نسل‌هایی از مدیران و حقوق‌دانان را تربیت کرد. کتاب «تاریخ ایران باستان» و «داستان‌های ایران قدیم» نقش مهمی در تقویت هویت ملی و آموزش تاریخ ایران به نسل جوان ایفا کردند. این آثار، با وجود انتقاداتی مانند تأکید بر ناسیونالیسم باستان‌گرا، همچنان به عنوان منابعی ارزشمند در تاریخ‌نگاری ایران شناخته می‌شوند. نقش او در مشروطیت، از جمله خواندن فرمان مشروطیت و تدوین قانون اساسی، به تثبیت نظام پارلمانی کمک کرد. با این حال، مناقشه‌هایی مانند اتهام فراماسونری و محافظه‌کاری در دوره استبداد صغیر، پیچیدگی شخصیت او را نشان می‌دهند. باستانی پاریزی در «محیط سیاسی و زندگانی پیرنیا» او را سیاستمداری میانه‌رو توصیف می‌کند که با وجود محدودیت‌های زمانه، به پیشرفت ایران کمک کرد. جایگاه او به عنوان یکی از پیشگامان اصلاحات حقوقی و تاریخ‌نگاری علمی در ایران غیرقابل انکار است.<ref name=":4" /><ref name=":5" />  


== نقض حقوق بشر و وضعیت کلی ==
== اهمیت تاریخی و جایگاه ==
وضعیت غلامحسین کلبی نقض گسترده حقوق بشر است، از جمله محرومیت از دادرسی عادلانه (ماده ۱۰ اعلامیه جهانی حقوق بشر)، حق حیات و درمان (ماده ۳)، منع شکنجه (ماده ۵)، و اصل برابری (ماده ۷). پرونده‌سازی‌های امنیتی برای سرکوب زندانیان سیاسی استفاده می‌شود. مقاومت ایران خواستار بازدید هیئت حقیقت‌یاب ملل متحد از زندان‌ها و رسیدگی گزارشگر ویژه حقوق بشر ایران شده است.  
میرزا حسن‌خان مشیرالدوله یکی از برجسته‌ترین چهره‌های دوران گذار ایران از قاجار به پهلوی بود. او با تلفیق دانش حقوقی و سیاسی غربی با نیازهای جامعه ایرانی، به اصلاحات اساسی در نظام قضایی، آموزشی، و دیپلماتیک کمک کرد. تأسیس مدرسه علوم سیاسی و تدوین قوانین قضایی، او را به یکی از معماران نظام حقوقی مدرن ایران تبدیل کرد. فعالیت‌هایش در مشروطیت، از جمله نقش در تدوین قانون اساسی و خواندن فرمان مشروطیت، به تقویت نظام پارلمانی انجامید. آثار تاریخی‌اش، به ویژه «تاریخ ایران باستان»، با وجود انتقادات، به احیای هویت ملی و آموزش تاریخ ایران کمک کرد. حضور او در کابینه‌های متعدد و چهار دوره نخست‌وزیری، نشان‌دهنده نفوذ سیاسی او بود، هرچند تصمیماتش در دوره استبداد صغیر و ناکامی در برخی مذاکرات داخلی انتقاداتی را برانگیخت. اتهاماتی مانند فراماسونری و ناسیونالیسم افراطی، پیچیدگی شخصیت او را نشان می‌دهند، اما دستاوردهایش در آموزش، حقوق، و تاریخ‌نگاری همچنان مورد مطالعه و تحسین است. جایگاه او به عنوان پلی بین سنت و تجدد در تاریخ ایران ماندگار است.<ref name=":0" /><ref name=":6" />


=== اهمیت پرونده و پایداری ===
== منابع: ==
غلامحسین کلبی با ۶۵ سال سن، ۳۱ سال سابقه زندان، و مقاومت در برابر فشارها، نماد پایداری زندانیان سیاسی است. پرونده او نیازمند توجه فوری برای درمان، مرخصی و آزادی است.<ref name=":1" /><ref name=":3" /><ref name=":4" /><ref name=":7" /><ref name=":8" />
 
== منابع ==

نسخهٔ کنونی تا ‏۱۷ اکتبر ۲۰۲۵، ساعت ۱۸:۴۸

برای صفحه تمرین.jpg
میرزا حسن‌خان مشیرالدوله
حسن پیرنیا، مشیرالدوله3.jpg
میرزا حسن‌خان مشیرالدوله (حسن پیرنیا)، سیاستمدار، حقوق‌دان و تاریخ‌نگار
زمینهٔ کاری سیاست، حقوق، تاریخ‌نگاری
زادروز سال ۱۲۵۰ شمسی
نایین اصفهان
مرگ سال ۱۳۱۴ شمسی
تهران
ملیت ایرانی
در زمان حکومت قاجار، پهلوی
بنیانگذار مدرسه علوم سیاسی (۱۳۱۷ ق)، مدرسه نظام احمدی (۱۲۹۶ ش)
سبک نوشتاری تاریخ‌نگاری علمی، حقوقی، دانشنامه‌ای
کتاب‌ها تاریخ ایران باستان، داستان‌های ایران قدیم، حقوق بین‌الملل
مدرک تحصیلی دانشکده حقوق مسکو، مدرسه نظامی کادکسی کرپوس مسکو
دلیل سرشناسی تأسیس مدرسه علوم سیاسی، تدوین قوانین قضایی، نگارش تاریخ ایران باستان
اثرگذاشته بر نظام حقوقی مدرن ایران، دانشکده حقوق دانشگاه تهران

میرزا حسن‌خان مشیرالدوله، معروف به حسن پیرنیا (متولد سال ۱۲۵۰، نایین اصفهان – درگذشته ۱۳۱۴، تهران)، از خاندان نایینی و فرزند میرزا نصرالله خان مشیرالدوله، یکی از کلیدی‌ترین چهره‌های سیاسی و حقوقی ایران در دوران گذار از قاجار به پهلوی بود. او تحصیلاتش را در مسکو (مدرسه نظامی و دانشکده حقوق) به پایان رساند و با زبان‌های روسی، فرانسوی، انگلیسی، عربی و یونانی آشنا بود. فعالیت سیاسی‌اش از منشی‌گری وزارت خارجه آغاز شد و شامل تأسیس مدرسه علوم سیاسی، تدریس حقوق بین‌الملل، و نقش در تدوین قانون اساسی مشروطه (ترجمه قوانین خارجی) بود. حسن پیرنیا چهار بار نخست‌وزیر، ۲۴ بار وزیر و همچنین نماینده پنج دوره مجلس شورای ملی از تهران بود. در دوره استبداد صغیر، وزارت عدلیه و معارف را بر عهده داشت که انتقاداتی را به دلیل میانه‌روی به همراه آورد. نقشش در حفظ بی‌طرفی ایران در جنگ جهانی اول، لغو قانون ۲۳ ژوئیه (حاکمیت بلژیکی بر خزانه)، و مخالفت با قرارداد ۱۹۰۷ (تقسیم ایران) برجسته است، هرچند تلاش‌هایش برای پایان مسالمت‌آمیز قیام‌های خیابانی و جنگل ناکام ماند.

مشیرالدله به عنوان حقوق‌دان، سه طرح قانونی کلیدی (اصول تشکیلات عدلیه ۳۱۱ ماده، محاکمات حقوقی موقتی ۸۱۲ ماده، محاکمات جزایی ۵۰۶ ماده) را بر اساس مدل‌های روسی، عثمانی و فرانسوی تدوین کرد که پایه نظام قضایی مدرن ایران شد. تأسیس مدرسه نظام احمدی نیز از اقدامات نظامی‌اش بود. در سال‌های پایانی، به تاریخ‌نگاری پرداخت و کتاب «تاریخ ایران باستان» (۳ جلد، ۱۳۰۶ ش) را نوشت که نخستین اثر علمی بر اساس باستان‌شناسی و مستندات خارجی بود و بر ناسیونالیسم باستان‌گرا تأثیر گذاشت؛ گزیده‌ای از آن («ایران قدیم») در مدارس تدریس شد. دیگر آثارش شامل «داستان‌های ایران قدیم» (۱۳۰۷ ش)، «حقوق بین‌الملل»، و طرح‌های قانونی بود. نقدهای مثبت بر میانه‌روی، اصلاحات حقوقی، و کمک به مشروطه (مانند خواندن فرمان مشروطیت برای مردم) تأکید دارند، در حالی که منتقدان او را مبلغ سرسخت ناسیونالیسم باستان‌گرا، فراماسونر، و محافظه‌کار می‌دانند که در استبداد صغیر همکاری کرد و آثارش بر خیالبافی‌های مستشرقان استوار است. میراثش در پایه‌گذاری آموزش حقوقی و قضایی ایران ماندگار است، هرچند مناقشه بر سر نقش فراماسونری و میانه‌روی سیاسی ادامه دارد.[۱][۲][۳][۴][۵][۶][۷][۸]

مقدمه

در تاریخ ایران، عنوان «مشیرالدوله» به چندین شخصیت برجسته تعلق داشته است، از جمله محسن خان مشیرالدوله (وزیر خارجه قاجار و مذاکره‌کننده قراردادهای خارجی)، نصرالله خان مشیرالدوله (پدر حسن پیرنیا و صدراعظم مشروطه)، و دیگران. این مقاله به طور خاص به «میرزا حسن‌خان مشیرالدوله» (حسن پیرنیا)، سیاستمدار، حقوق‌دان و تاریخ‌نگار برجسته دوران مشروطیت و پس از آن، می‌پردازد.

زندگی اولیه و تحصیلات

میرزا حسن‌خان مشیرالدوله، معروف به حسن پیرنیا، در سال ۱۲۵۰ شمسی (۱۲۹۱ قمری) در نایین اصفهان (یا تبریز طبق برخی روایات) زاده شد. او فرزند ارشد میرزا نصرالله خان مشیرالدوله نایینی، صدراعظم مشروطه و وزیر خارجه قاجار، بود که از نوادگان حاج عبدالوهاب نایینی (عارف قرن سیزدهم) به‌شمار می‌رفت. مادرش فرزند حاجی میرزا تقی آجودان بود. حسن پیرنیا دو برادر داشت: حسین (مؤتمن‌الملک، حقوق‌دان و رئیس مجلس) و علی (که در اروپا به علت بیماری سل درگذشت). خانواده پیرنیا، با پیشینه سیاسی، شامل شخصیت‌هایی چون ابوالحسن معاضدالسلطنه (برادرزاده نصرالله خان) و باقر پیرنیا (استاندار خراسان) بود. کودکی حسن پیرنیا در محیطی مذهبی و سیاسی گذشت و تحصیلات مقدماتی (فارسی، عربی، انگلیسی) را نزد معلمانی چون میرزا محمدباقر بواناتی آموخت که روحیه آزادی‌خواهی را در او تقویت کرد.[۲][۶][۸]

تحصیلات و آشنایی با اروپا

میرزا حسن‌خان مشیرالدوله در ۱۴سالگی به همراه برادرانش برای تحصیل به روسیه رفت. ابتدا در مدرسه نظامی کادکسی کرپوس مسکو (۱۳۰۷ ق) علوم نظامی آموخت و رتبه اول را کسب کرد، سپس وارد دانشکده حقوق مسکو شد و با احراز رتبه اول فارغ‌التحصیل گردید. دوران تحصیلش (۱۳۰۷–۱۳۲۳ ق) با انقلاب ۱۹۰۵ روسیه و آشنایی با اصلاح‌طلبان ایرانی قفقاز همزمان بود که دیدگاه‌های حقوقی و مشروطه‌خواهانه‌اش را شکل داد. او زبان روسی و فرانسوی را کامل آموخت و بعدها با انگلیسی، عربی، یونانی قدیم و آلمانی (خودآموز در ۵۸سالگی) آشنا شد. وی پس از تحصیل، به عنوان وابسته سفارت ایران در سن‌پترزبورگ مشغول شد.[۱][۵][۷]

ورود به عرصه سیاسی و نقش در مشروطیت

 
میرزا حسن‌خان مشیرالدوله

آغاز فعالیت در وزارت خارجه

پس از مرگ محسن خان مشیرالدوله (۱۳۱۷ ق)، پدرش نصرالله خان به وزارت خارجه رسید و حسن را از روسیه فراخواند. با لقب مشیرالملک، ریاست بایگانی وزارت خارجه و منشی‌گری مخصوص صدراعظم امین‌السلطان را بر عهده گرفت. نخستین کارش تدوین نظام‌نامه حق ویزا برای ایرانیان خارج بود. با حمایت پدر، امین‌السلطان و مظفرالدین شاه، مدرسه علوم سیاسی (۱۳۱۷ ق) را تأسیس کرد تا کادر وزارت خارجه تربیت شود؛ بودجه‌اش از معدن فیروزه تأمین شد و خودش حقوق بین‌الملل تدریس کرد. در سفرهای مظفرالدین شاه به اروپا (۱۳۲۰ ق)، مترجم روسی بود و خدماتش مورد رضایت شاه قرار گرفت.[۲][۳][۸]

نقش در انقلاب مشروطیت

در آستانه انقلاب مشروطه (۱۳۲۴ ق)، به ایران بازگشت و پس از فرمان عدالتخانه، در کمیسیون تدوین نظام‌نامه عضویت یافت. فرمان مشروطیت (۱۲۸۵ ش) را برای مردم خواند و در هیئت تدوین انتخابات و قانون اساسی، مسئولیت ترجمه قوانین خارجی (روسی، عثمانی، فرانسوی) را بر عهده داشت. در ربیع‌الاول ۱۳۲۵ ق، سفیر فوق‌العاده به سن‌پترزبورگ، لندن و پاریس برای اعلان تاج محمدعلی شاه رفت و قرارداد ۱۹۰۷ را نقد کرد؛ او از امپراتور روسیه، شاه انگلیس و رئیس‌جمهور فرانسه نشان گرفت. این مأموریت را «تبعید محترمانه» می‌دانست. میانه‌روی‌اش در مشروطیت، از آشنایی با اصلاح‌طلبان قفقاز ناشی بود و او را به یاری مشروطه بدون افراط کشاند.[۱][۷][۵]

فعالیت‌های سیاسی و اصلاحات

نقش در استبداد صغیر و وزارت

در دوره استبداد صغیر (۱۲۸۷–۱۲۸۸ ش)، پس از به توپ بستن مجلس توسط محمدعلی شاه، میرزا حسن‌خان مشیرالدوله در کابینه‌های متعدد حضور داشت و به عنوان وزیر عدلیه و معارف فعالیت کرد. این دوره، که با سرکوب مشروطه‌خواهان همراه بود، انتقاداتی را به سوی او جلب کرد. برخی منابع او را به دلیل همکاری با دربار در این زمان به محافظه‌کاری و حتی حمایت از استبداد متهم کرده‌اند. با این حال، منابع دیگر تأکید دارند که میانه‌روی او در این دوره از سر اجبار و تلاش برای حفظ ثبات بود، نه همراهی با استبداد. پس از فتح تهران و خلع محمدعلی شاه (۱۲۸۸ ش)، حسن پیرنیا به عنوان نماینده تهران در دوره دوم مجلس شورای ملی انتخاب شد و نقش مهمی در بازسازی ساختارهای حکومتی ایفا کرد. او در این دوره، با تدوین نظام‌نامه‌های قضایی، به اصلاحات حقوقی ادامه داد و تلاش کرد تا نهادهای مشروطه را تقویت کند.[۴][۷]

نخست‌وزیری و سیاست خارجی

 
حسن پیرنیا، نفر دوم از راست

میرزا حسن‌خان مشیرالدوله چهار بار به نخست‌وزیری رسید (۱۲۹۳ ق، ۱۲۹۹ ش، ۱۳۰۰ ش، ۱۳۰۲ ش)، که هر دوره با چالش‌های سیاسی و اجتماعی همراه بود. در دوره اول (۱۲۹۳ ق)، به عنوان صدراعظم موقت، با مشکلات مالی دولت قاجار و نفوذ خارجی روبرو شد. در دوره‌های بعدی (۱۲۹۹–۱۳۰۲ ش)، به ویژه در کابینه‌های پس از کودتای ۱۲۹۹، او تلاش کرد تا بی‌طرفی ایران را در جنگ جهانی اول حفظ کند. او با لغو قانون ۲۳ ژوئیه (حاکمیت بلژیکی بر خزانه) و مخالفت با قرارداد ۱۹۰۷ (تقسیم ایران بین روسیه و انگلیس) به تقویت استقلال ایران کمک کرد. با این حال، تلاش‌هایش برای پایان دادن به قیام جنگل و اعتراضات خیابانی به صورت مسالمت‌آمیز ناکام ماند، که برخی منابع آن را به ضعف دیپلماسی داخلی او نسبت می‌دهند. در سیاست خارجی، او با مذاکره با قدرت‌های بزرگ و استفاده از دانش حقوقی‌اش، به حفظ منافع ایران کمک کرد، هرچند برخی منتقدان او را به محافظه‌کاری در برابر فشارهای خارجی متهم کرده‌اند.[۱][۲]

تأسیس مدرسه نظام احمدی

در سال ۱۲۹۶ شمسی، حسن پیرنیا مدرسه نظام احمدی را تأسیس کرد که هدف آن تربیت افسران نظامی با آموزش مدرن بود. این مدرسه، که بر اساس مدل‌های نظامی اروپایی طراحی شده بود، به تقویت ارتش ایران در دوره‌ای پرآشوب کمک کرد. او همچنین در دوره‌های وزارت جنگ (شش بار)، اصلاحاتی در ساختار نظامی انجام داد، از جمله تدوین نظام‌نامه‌های نظامی و بهبود آموزش سربازان. این اقدامات، بخشی از تلاش او برای مدرن‌سازی نهادهای حکومتی بود، هرچند برخی منابع معتقدند که این اصلاحات به دلیل محدودیت‌های مالی و سیاسی، تأثیر محدودی داشتند.[۵][۴]

اصلاحات حقوقی و آموزشی

تأسیس مدرسه علوم سیاسی

یکی از مهم‌ترین دستاوردهای میرزا حسن‌خان مشیرالدوله، تأسیس مدرسه علوم سیاسی در سال ۱۳۱۷ قمری بود که بعدها پایه دانشکده حقوق دانشگاه تهران شد. این مدرسه، که با بودجه معدن فیروزه تأمین مالی می‌شد، برای تربیت دیپلمات‌ها و کارمندان وزارت خارجه طراحی شده بود. پیرنیا شخصاً حقوق بین‌الملل را در این مدرسه تدریس کرد و برنامه درسی آن را با الهام از نظام‌های آموزشی اروپا تنظیم نمود. این نهاد، نقش کلیدی در تربیت نسل جدیدی از مدیران و حقوق‌دانان ایرانی داشت و به تقویت دیپلماسی مدرن ایران کمک کرد.[۲][۳]

تدوین قوانین قضایی

حسن پیرنیا به عنوان وزیر عدلیه (هشت بار)، سه طرح قانونی کلیدی تدوین کرد: اصول تشکیلات عدلیه (۳۱۱ ماده)، محاکمات حقوقی موقتی (۸۱۲ ماده)، و محاکمات جزایی (۵۰۶ ماده). این قوانین، که با اقتباس از مدل‌های روسی، عثمانی، و فرانسوی نوشته شدند، پایه نظام قضایی مدرن ایران را تشکیل دادند. او با استفاده از دانش حقوقی خود، تلاش کرد تا دادگستری ایران را از نظام سنتی به سیستمی قانون‌مند تبدیل کند. این اصلاحات، به ویژه در دوره مشروطیت، به بهبود ساختار قضایی و کاهش فساد کمک کرد، هرچند اجرای کامل آن‌ها به دلیل مشکلات مالی و سیاسی با موانعی مواجه شد.[۵][۷]

آثار تاریخی و تألیفات

 
تاریخ ایران باستان، تالیف حسن پیرنیا

تاریخ ایران باستان

میرزا حسن‌خان مشیرالدوله در سال‌های پایانی عمرش به تاریخ‌نگاری روی آورد و برجسته‌ترین اثرش، «تاریخ ایران باستان» (۳ جلد، ۱۳۰۶ ش)، را منتشر کرد. این کتاب، که به عنوان اولین اثر علمی تاریخ ایران بر اساس باستان‌شناسی و منابع خارجی (یونانی، رومی، و شرقی) شناخته می‌شود، به بررسی تمدن‌های ایران پیش از اسلام، از جمله هخامنشیان، اشکانیان، و ساسانیان، می‌پردازد. حسن پیرنیا با استفاده از دانش زبان‌های یونانی، عربی، و اروپایی، منابع دست‌اول را تحلیل کرد و اثری جامع ارائه داد که در زمان خود بی‌سابقه بود. گزیده این کتاب، تحت عنوان «ایران قدیم»، در مدارس به عنوان کتاب درسی تدریس شد و بر تقویت حس ناسیونالیسم ایرانی تأثیر گذاشت. باستانی پاریزی در کتاب «محیط سیاسی و زندگانی پیرنیا» این اثر را به دلیل دقت علمی و نثر روان، نقطه عطفی در تاریخ‌نگاری ایرانی می‌داند. با این حال، برخی منابع معتقدند که این کتاب به دلیل تأکید بر ناسیونالیسم باستان‌گرا و تکیه بر روایات مستشرقان، به خیالبافی‌های تاریخی دامن زده است.[۸][۴]

دیگر آثار و تألیفات

علاوه بر «تاریخ ایران باستان»، حسن پیرنیا کتاب «داستان‌های ایران قدیم» (۱۳۰۷ ش) را منتشر کرد که مجموعه‌ای از روایات اساطیری و تاریخی ایران پیش از اسلام بود. این اثر، با هدف معرفی فرهنگ و هویت ایرانی به نسل جوان، نثری ساده‌تر از «تاریخ ایران باستان» داشت و در میان خوانندگان عمومی محبوبیت یافت. او همچنین کتاب «حقوق بین‌الملل» را تألیف کرد که بر اساس تدریس‌هایش در مدرسه علوم سیاسی نوشته شد و به آموزش دیپلمات‌های ایرانی کمک کرد. طرح‌های قانونی او، از جمله اصول تشکیلات عدلیه (۳۱۱ ماده)، محاکمات حقوقی موقتی (۸۱۲ ماده)، و محاکمات جزایی (۵۰۶ ماده)، نیز به عنوان آثار مکتوب او در حوزه حقوق شناخته می‌شوند. این آثار، که با اقتباس از قوانین روسی، عثمانی، و فرانسوی تدوین شدند، پایه نظام قضایی مدرن ایران را تشکیل دادند.[۲][۵]

نقدها و ارزیابی‌ها

نقدهای مثبت

میرزا حسن‌خان مشیرالدوله به دلیل نقشش در اصلاحات حقوقی، تأسیس نهادهای آموزشی، و تدوین قانون اساسی مشروطه مورد تحسین قرار گرفته است. تأسیس مدرسه علوم سیاسی (۱۳۱۷ ق) و تدریس حقوق بین‌الملل، به تربیت نسل جدیدی از دیپلمات‌ها و حقوق‌دانان کمک کرد که در دوره مشروطیت نقش مهمی ایفا کردند. کتاب «تاریخ ایران باستان» به عنوان اثری پیشرو در تاریخ‌نگاری علمی ایران شناخته می‌شود که هویت ملی را تقویت کرد. برخی منابع او را به دلیل میانه‌روی در سیاست و تلاش برای حفظ بی‌طرفی ایران در جنگ جهانی اول ستایش می‌کنند. نقش او در خواندن فرمان مشروطیت (۱۲۸۵ ش) و لغو قانون ۲۳ ژوئیه (حاکمیت بلژیکی بر خزانه) نیز از دستاوردهای برجسته‌اش شمرده می‌شود. همچنین، فعالیت‌هایش در مجلس شورای ملی (دوره‌های دوم تا ششم) و تدوین قوانین قضایی، او را به یکی از معماران نظام حقوقی مدرن ایران تبدیل کرد.[۱][۵]

نقدهای منفی

با وجود دستاوردها، حسن پیرنیا با انتقاداتی نیز مواجه بوده است. برخی منابع او را به دلیل تأکید بیش از حد بر ناسیونالیسم باستان‌گرا در «تاریخ ایران باستان» مورد نقد قرار داده‌اند و معتقدند که این اثر، با تکیه بر روایات مستشرقان، تصویری غیرواقعی از تاریخ ایران ارائه کرده است. همچنین اتهام فراماسونری نیز به او نسبت داده شده، که به دلیل ارتباطاتش با محافل سیاسی و دیپلماتیک اروپا مطرح شده است، هرچند شواهد قطعی برای این ادعا وجود ندارد. همچنین، حضور او در کابینه‌های دوره استبداد صغیر (۱۲۸۷–۱۲۸۸ ش) انتقاداتی را برانگیخت و برخی او را به محافظه‌کاری و همکاری با دربار متهم کردند. برخی‌ها این انتقاد را با استدلال میانه‌روی اجباری او تعدیل می‌کنند، اما ناکامی‌اش در پایان دادن به قیام‌های خیابانی و جنگل نیز به عنوان نقطه ضعف دیپلماسی داخلی او ذکر شده است.[۴][۷]

وفات و میراث

 
حسن پیرنیا، مشیرالدوله

میرزا حسن‌خان مشیرالدوله در سال ۱۳۱۴ شمسی (۱۳۵۴ قمری) در تهران درگذشت. منابع سن او را هنگام مرگ ۶۴ سال ذکر کرده‌اند. مرگ او در دوره‌ای رخ داد که ایران در حال گذار به نظام پهلوی بود و بسیاری از اصلاحات او، از جمله نظام قضایی و آموزشی، به تدریج در ساختار جدید ادغام شدند. مراسم تشییع او با حضور چهره‌های سیاسی و فرهنگی برگزار شد و به دلیل جایگاهش به عنوان یکی از معماران مشروطیت، مورد احترام قرار گرفت. جزئیات کمی درباره بیماری یا علت دقیق مرگ او در منابع موجود است، اما برخی منابع اشاره می‌کنند که او در سال‌های آخر از فعالیت‌های سیاسی کناره‌گیری کرده بود و بیشتر به تألیفات تاریخی مشغول بود.[۱][۸]

میراث حسن پیرنیا در سه حوزه کلیدی خلاصه می‌شود: اصلاحات حقوقی، آموزش سیاسی، و تاریخ‌نگاری. تأسیس مدرسه علوم سیاسی (۱۳۱۷ ق) و تدوین قوانین قضایی، پایه‌های نظام حقوقی و دیپلماتیک مدرن ایران را بنا نهاد. این نهاد، که بعدها به دانشکده حقوق دانشگاه تهران تبدیل شد، نسل‌هایی از مدیران و حقوق‌دانان را تربیت کرد. کتاب «تاریخ ایران باستان» و «داستان‌های ایران قدیم» نقش مهمی در تقویت هویت ملی و آموزش تاریخ ایران به نسل جوان ایفا کردند. این آثار، با وجود انتقاداتی مانند تأکید بر ناسیونالیسم باستان‌گرا، همچنان به عنوان منابعی ارزشمند در تاریخ‌نگاری ایران شناخته می‌شوند. نقش او در مشروطیت، از جمله خواندن فرمان مشروطیت و تدوین قانون اساسی، به تثبیت نظام پارلمانی کمک کرد. با این حال، مناقشه‌هایی مانند اتهام فراماسونری و محافظه‌کاری در دوره استبداد صغیر، پیچیدگی شخصیت او را نشان می‌دهند. باستانی پاریزی در «محیط سیاسی و زندگانی پیرنیا» او را سیاستمداری میانه‌رو توصیف می‌کند که با وجود محدودیت‌های زمانه، به پیشرفت ایران کمک کرد. جایگاه او به عنوان یکی از پیشگامان اصلاحات حقوقی و تاریخ‌نگاری علمی در ایران غیرقابل انکار است.[۵][۶]

اهمیت تاریخی و جایگاه

میرزا حسن‌خان مشیرالدوله یکی از برجسته‌ترین چهره‌های دوران گذار ایران از قاجار به پهلوی بود. او با تلفیق دانش حقوقی و سیاسی غربی با نیازهای جامعه ایرانی، به اصلاحات اساسی در نظام قضایی، آموزشی، و دیپلماتیک کمک کرد. تأسیس مدرسه علوم سیاسی و تدوین قوانین قضایی، او را به یکی از معماران نظام حقوقی مدرن ایران تبدیل کرد. فعالیت‌هایش در مشروطیت، از جمله نقش در تدوین قانون اساسی و خواندن فرمان مشروطیت، به تقویت نظام پارلمانی انجامید. آثار تاریخی‌اش، به ویژه «تاریخ ایران باستان»، با وجود انتقادات، به احیای هویت ملی و آموزش تاریخ ایران کمک کرد. حضور او در کابینه‌های متعدد و چهار دوره نخست‌وزیری، نشان‌دهنده نفوذ سیاسی او بود، هرچند تصمیماتش در دوره استبداد صغیر و ناکامی در برخی مذاکرات داخلی انتقاداتی را برانگیخت. اتهاماتی مانند فراماسونری و ناسیونالیسم افراطی، پیچیدگی شخصیت او را نشان می‌دهند، اما دستاوردهایش در آموزش، حقوق، و تاریخ‌نگاری همچنان مورد مطالعه و تحسین است. جایگاه او به عنوان پلی بین سنت و تجدد در تاریخ ایران ماندگار است.[۱][۷]

منابع:

  1. ↑ ۱٫۰ ۱٫۱ ۱٫۲ ۱٫۳ ۱٫۴ ۱٫۵ ۱٫۶ حسن پیرنیا «مشیر الدوله» - نایینی
  2. ↑ ۲٫۰ ۲٫۱ ۲٫۲ ۲٫۳ ۲٫۴ ۲٫۵ مشیرالدوله حسن پیرنیا - راسخون
  3. ↑ ۳٫۰ ۳٫۱ ۳٫۲ حسن پیرنیا، ملقب به مشیرالملک - صدای نایین
  4. ↑ ۴٫۰ ۴٫۱ ۴٫۲ ۴٫۳ ۴٫۴ حسن پیرنیا؛ مبلغ سرسخت ناسیونالیسم باستان‌گرا - حق‌پژوهی
  5. ↑ ۵٫۰ ۵٫۱ ۵٫۲ ۵٫۳ ۵٫۴ ۵٫۵ ۵٫۶ ۵٫۷ یادی از ابر مرد سیاست و حقوق ایران زمین؛ حسن پیرنیا - آکادمی بیگدلی
  6. ↑ ۶٫۰ ۶٫۱ ۶٫۲ خاندان پیرنیا - پژوهه
  7. ↑ ۷٫۰ ۷٫۱ ۷٫۲ ۷٫۳ ۷٫۴ ۷٫۵ ۷٫۶ زندگی سیاسی میرزا حسن‌خان مشیرالدوله - مؤسسه مطالعات و پژهشهای سیاسی
  8. ↑ ۸٫۰ ۸٫۱ ۸٫۲ ۸٫۳ ۸٫۴ زندگینامه و دانلود بهترین کتاب‌های حسن پیرنیا - کتابراه
برگرفته از «https://www.iran-pedia.org/w/index.php?title=کاربر:Khosro/صفحه_تمرین_NOINDEX&oldid=81682»