ایران پدیا

کاربر:Khosro/صفحه تمرین: تفاوت میان نسخه‌ها

بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش
 
(۱۳۱ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۲ کاربر نشان داده نشد)
خط ۱: خط ۱:
[[پرونده:برای صفحه تمرین.jpg|وسط|بندانگشتی|887x887پیکسل]]
[[پرونده:برای صفحه تمرین.jpg|بندانگشتی|1148x1148پیکسل]]
{{جعبه زندگینامه
| اندازه جعبه      =
| عنوان            =
| تصویر            = میرزا صادق آقا تبریزی.jpg
| اندازه تصویر      =
| عنوان تصویر      =میرزا صادق آقا مجتهد تبریزی
| تاریخ تولد        = ۱۲۷۴ قمری (۱۲۶۹ قمری بر اساس برخی منابع)
| مکان تولد        = تبریز
| تاریخ مرگ        = ۶ ذی‌القعده ۱۳۵۱ قمری (اسفند ۱۳۱۱ شمسی)
| مکان مرگ          = قم
| عرض جغرافیایی محل دفن =
| طول جغرافیایی محل دفن =
| latd =
| latm =
| lats =
| latNS =
| longd =
| longm =
| longs =
| longEW =
| محل زندگی        = تبریز، نجف، قم
| ملیت              =
| نژاد              =
| تابعیت            =
| تحصیلات          = فقه و اصول، اجتهاد
| دانشگاه          =
| پیشه              = سیاستمدار، عالم دینی، مجتهد، شاعر
| سال‌های فعالیت    =
| کارفرما          =
| نهاد              = حوزه علمیه تبریز، حوزه علمیه قم
| نماینده          =
| شناخته‌شده برای    = مخالفت با مشروطه، مخالفت با رضاخان
| نقش‌های برجسته    =
| سبک              =
| تأثیرگذاران      =
| تأثیرپذیرفتگان    =
| شهر خانگی        =
| تلویزیون          =
| لقب              =
| حزب              =
| جنبش              = مشروعه‌خواهان
| مخالفان          = مشروطه‌خواهان سکولار، رژیم پهلوی
| هیئت              =
| دین              = اسلام
| مذهب              =
| منصب              =
| مکتب              =
| آثار              = رساله عملیه فارسی، المقالات الغریه، دیوان شعر
| خویشاوندان سرشناس =
| فرزندان          =
| جوایز            =
| امضا              =
| اندازه امضا      =
| وبگاه            =
| پانویس            = برخی اطلاعات، مانند تاریخ دقیق تولد (۱۲۶۹ یا ۱۲۷۴ قمری)، به دلیل اختلاف منابع ممکن است متفاوت باشد.
|نام=میرزا محمدصادق آقا مجتهد تبریزی|image size=240پیکسل}}
'''میرزا محمدصادق آقا مجتهد تبریزی'''، (متولد ۱۲۷۴ قمری/ ۱۲۳۷ شمسی، تبریز - درگذشته ۱۳۵۱ قمری/اسفند ۱۳۱۱ شمسی، قم) عالم شیعه و مجتهد برجسته، از شخصیت‌های تأثیرگذار دوران مشروطیت و اوایل پهلوی بود. او فرزند میرزا محمدعلی مجتهد نوری قراجه داغی بود که در تبریز متولد شد و تحصیلات مقدماتی فقه و اصول را در زادگاهش آغاز کرد. در ۱۲۸۸ قمری به نجف رفت و ۲۴ سال نزد اساتیدی چون شیخ هادی تهرانی و میرزا محسن مامقانی به تحصیل پرداخت و به اجتهاد رسید. پس از بازگشت به تبریز، حلقه درسی تشکیل داد و شاگردانی چون محمدعلی مدرس (مؤلف ریحانة الادب) و میرزا قاسم گرگری تربیت کرد. وی سپس به مرجعیت رسید و در آموزش علوم دینی در آذربایجان نقش داشت.


میرزا صادق آقا تبریزی در آغاز [[جنبش مشروطه]]، از نهضت حمایت کرد و در جلسه تأسیس بانک ملی (۸ آذر ۱۳۲۴ قمری) شرکت داشت، اما به اعتقادش مبنی بر دخالت‌های استعماری، به مشروعه‌خواهان پیوست و با مشروطه و مشروطه مشروعه مخالفت کرد. رساله‌های «مشروطیت ۱» و «مشروطیت ۲» در نقد مشروطه نوشت و آن را مخالف شرع دانست. این دیدگاه از سوی مشروطه‌خواهان، مانند عبدالرحیم الهی قراجه داغی، تندروی تلقی شد و برخی مورخان (عسکری، ۱۳۹۰) آن را مانع پیشرفت آذربایجان دانستند. پس از انحلال انجمن اسلامیه، از سیاست کناره گرفت. او در دوران [[رضا شاه]]، با دیکتاتوری رضاخان و قانون نظام وظیفه مخالفت کرد، در قیام تبریز نقش داشت، و به سنقر تبعید شد. میرزا صادق آقا سپس به قم هجرت کرد و با شیخ عبدالکریم حائری همکاری نمود. وی همکاری با رژیم پهلوی را حرام می‌دانست و از محرومان حمایت می‌کرد.
{{جعبه اطلاعات حزب سیاسی
| نام              = کمیته زرگنده (کمیته آهن)
| نام بومی        = (عکس: زرگنده. خانه روستایی وزیر مختار روسیه، تهران)
| زبان ۱          =
| نام زبان ۱      =
| زبان ۲          =
| نام زبان ۲      =
| زبان ۳          =
| نام زبان ۳      =
| زبان ۴          =
| نام زبان ۴      =
| آرم              = [[پرونده:کمیته زرگنده.jpg|300px]]
| شماره رنگ        =
| رهبر            = سید ضیاءالدین طباطبایی
| رئیس            =
| رئیس‌جمهور        =
| دبیرکل          =
| سخنگوی          =
| بنیانگذار        = کلنل هیگ، حسین کی‌استوان
| رهبر ۱ عنوان    = رهبر سیاسی
| رهبر ۱ نام      = سید ضیاءالدین طباطبایی
| رهبر ۲ عنوان    =
| رهبر ۲ نام      =
| رهبر ۳ عنوان    =
| رهبر ۳ نام      =
| رهبر ۴ عنوان    =
| رهبر ۴ نام      =
| رهبر ۵ عنوان    =
| رهبر ۵ نام      =
| آرمان            = نفوذ سیاسی و نظامی، سرکوب نهضت جنگل، زمینه‌سازی کودتا
| تأسیس           = ۱۲۹۶ خورشیدی
| انحلال            = پس از کودتای ۳ اسفند ۱۲۹۹ (به‌صورت غیررسمی)
| ادغام            =
| انشعاب          =
| سابق            =
| جانشین          = شبکه‌های سیاسی حامی رضاخان
| مرکز فرماندهی    = تهران، محلهٔ زرگنده
| روزنامه          =
| شاخه دانشجویی    =
| شاخه جوانان      =
| جناح ۱ عنوان    =
| جناح ۱          =
| شاخه ۲ عنوان    =
| جناح ۲          =
| شاخه ۳ عنوان    =
| شاخه ۳          =
| سال عضویت        =
| عضویت            =
| ایدئولوژی        = عمل‌گرایی سیاسی، همسویی با منافع بریتانیا
| مذهب            = عمدتاً شیعه دوازده‌امامی
| ملی              =
| بین‌المللی        =
| اروپایی          =
| مجلس (پارلمان)   =
| وابستگی ۱ عنوان  = حامی خارجی
| وابستگی ۱        = امپراتوری بریتانیا
| رنگ              =
| خالی ۱ عنوان    =
| خالی ۱          =
| خالی ۲ عنوان    =
| خالی ۲          =
| خالی ۳ عنوان    =
| خالی ۳          =
| کرسی ۱ عنوان    =
| کرسی ۱          =
| کرسی‌های ۲ عنوان  =
| کرسی‌های ۲        =
| کرسی ۳ عنوان    =
| کرسی ۳          =
| کرسی ۴ عنوان    =
| کرسی ۴          =
| نماد            =
| پرچم            =
| وب‌گاه            = 
| کشور            = ایران
| کشور ۲          =
| دولت            =
| پانوشت          = این تشکل عملاً یک سازمان مخفی سیاسی بود، نه حزب به معنای کلاسیک.
}}


آثار فقهی او شامل شرح تبصره، رساله عملیه فارسی، رساله واجبات احکام ، و الفوائد فی المسائل المتفرقة الفقهیه است. در اصول فقه، المقالات الغریه و المشتقات را نوشت. اشعارش، از جمله قصیده رثای امام جمعه تبریز و فاجعه بارگاه رضوی، مضامین دینی و حماسی دارند. رساله‌ای در نقد سکولاریسم نیز از او باقی است. میرزا صادق آقا تبریزی در ۶ ذی‌القعده ۱۳۵۱ قمری (اسفند ۱۳۱۱ شمسی) در قم درگذشت و در جوار مرقد حضرت معصومه دفن شد. علما در شهرهای مختلف برایش عزاداری کردند و [[روح‌الله خمینی]] او را مجاهد ضد رژیم دانست. پیروانش (انتظاریون) در طالقان با پرهیز از مدرنیته، دیدگاه‌های تجددگریز او را ادامه دادند، که برخی آن را ارتجاعی می‌دانند.<ref name=":0">[https://kms.bou.ac.ir/wp-content/uploads/2020/02/%D9%85%DB%8C%D8%B1%D8%B2%D8%A7-%D8%B5%D8%A7%D8%AF%D9%82-%D8%A2%D9%82%D8%A7%D9%85%D8%AC%D8%AA%D9%87%D8%AF-%D8%AA%D8%A8%D8%B1%DB%8C%D8%B2%DB%8C-%D9%88-%D8%AC%D9%86%D8%A8%D8%B4-%D8%A7%D8%AC%D8%AA%D9%85%D8%A7%D8%B9%DB%8C-%D9%85%D8%B4%D8%B1%D9%88%D8%B7%D9%87.pdf کتاب ميرزا صادق آقا مجتهد تبريزی و جنبش اجتماعی مشروطه]</ref><ref name=":1">[https://ensani.ir/fa/article/99510/%D8%A8%DB%8C%D8%A7%D9%86-%D8%B5%D8%A7%D8%AF%D9%82 بیان صادق - پرتال جامع علوم انسانی]</ref><ref name=":2">[https://www.farhangemrooz.com/news/29200/%D8%A8%D8%B1-%D8%B9%D9%84%DB%8C%D9%87-%D9%85%D8%B4%D8%B1%D9%88%D8%B7%DB%8C%D8%AA-%DB%B1 بر علیه مشروطیت - فرهنگ امروز]</ref><ref name=":3">[https://rasekhoon.net/article/show/124915 نقش آيه الله ميرزا صادق آقا مجتهد تبريزی در نهضت مشروطه - راسخون]</ref><ref>[https://library.tebyan.net/fa/Viewer/Text/83024/0 میرزا صادق آقا تبریزی، پناه محرومان - کتابخانه تبیان]</ref><ref name=":4">[http://partosokhan.ir/content/%D9%85%DB%8C%D8%B1%D8%B2%D8%A7-%D8%B5%D8%A7%D8%AF%D9%82-%D8%A2%D9%82%D8%A7-%D8%AA%D8%A8%D8%B1%DB%8C%D8%B2%DB%8C میرزا صادق آقا تبریزی - پرتو سخن]</ref><ref name=":5">[https://alefbalib.com/Metadata/285477/%D9%BE%DB%8C%D8%B1%D9%88%D8%A7%D9%86-%D8%A2%DB%8C%D8%A9-%D8%A7%D9%84%D9%84%D9%87-%D9%85%DB%8C%D8%B1%D8%B2%D8%A7-%D8%B5%D8%A7%D8%AF%D9%82-%D9%85%D8%AC%D8%AA%D9%87%D8%AF-%D8%AA%D8%A8%D8%B1%DB%8C%D8%B2%DB%8C-%DA%A9%D9%87-%D8%B9%D9%85%D8%AF%D8%AA%D8%A7%D9%8B- پیروان آیة الله میرزا صادق مجتهد تبریزی آیا جزو دراویش هستند؟ - کتابخانه الفبا]</ref><ref name=":6">کتاب روستای ایستا: پژوهشی دربارهٔ اهل توقف در طالقان، نوشته‌ی حسین عسکری، انتشارات دانشگاه تهران، ۱۳۹۰</ref><ref name=":7">مجتهد تبریزی و سکولارهای آذربایجان، پایگاه حوزه و پژوهش، ۱۳۸۹</ref>


== زندگی و تحصیلات ==
میرزا محمدصادق آقا مجتهد تبریزی، فرزند میرزا محمدعلی مجتهد نوری قراجه داغی (صاحب شرح معروف بر تبصره عالمه)، در سال ۱۲۷۴ قمری در تبریز متولد شد.


وی در کودکی و جوانی در تبریز به فراگیری مقدمات فقه و اصول پرداخت و در ۱۸ سالگی (۱۲۸۸ قمری) به همراه برادر بزرگ‌ترش حاج میرزا محسن آقا به حوزه علمیه نجف هجرت کرد. در نجف، ۲۴ سال (تا ۱۳۱۲ قمری) اقامت داشت و از اساتیدی چون شیخ هادی تهرانی، میرزا محسن مامقانی، محمدفاضل شریعتی، فاضل ایروانی، شیخ حسن مامقانی، و ملا حسین فاضل اردکانی در کربلا بهره برد. ارشد شاگردان شیخ هادی تهرانی بود و مشرب خاصی در علم اصول فقه داشت.  
'''کمیته زرگنده'''، یا کمیته آهن، سازمانی مخفی و طرفدار بریتانیا بود که در سال ۱۲۹۶ش در بستر ضعف [[جنبش مشروطه ایران]] و بحران‌های سیاسی پس از جنگ جهانی اول شکل گرفت و مرکز اصلی آن در منزل [[سید ضیاءالدین طباطبایی]] در محله زرگنده تهران قرار داشت. این کمیته با ابتکار کلنل هیگ انگلیسی و همکاری حسین کی استوان و گروهی از رجال و افسران ایرانی، با هدف تضعیف جنبش‌های استقلال‌طلبانه‌ای چون [[نهضت جنگل]]، نفوذ در ارتش و دستگاه اداری، و آماده‌سازی زمینه کودتا سازماندهی شد. ترکیب اعضا شامل چهره‌هایی چون کاظم خان سیاح، مسعود خان کیهان، نصرت‌الدوله فیروز، محمود جم، عدل‌الملک دادگر و چند افسر و مشاور اروپایی بود که از طریق کنترل قزاقخانه، ژاندارمری و نظمیه در قدرت سیاسی نفوذ کردند. نقش تعیین‌کننده کمیته در عزل استاروسلسکی، طرح‌ریزی ورود قوای قزاق به تهران، تشکیل کابینه سیدضیاء و تمرکز هفت وزارتخانه مهم در دست اعضای آن، این تشکل را به یکی از حلقه‌های اساسی در زایش [[سلطنت پهلوی|رژیم پهلوی]] و کنارزدن عملی دستاوردهای مشروطه بدل کرد.


=== رسیدن به اجتهاد و بازگشت به تبریز ===
== کمیته زرگنده (کمیته آهن) ==
پس از ۲۴ سال اقامت در اعتاب مقدسه و رسیدن به اجتهاد و فقاهت، در سال ۱۳۱۲ قمری به تبریز بازگشت و به تدریس فقه و اصول پرداخت. حلقه درسی تشکیل داد و شاگردانی چون محمدعلی مدرس (مؤلف ریحانة الادب) و میرزا قاسم گرگری (درگذشت ۱۳۴۸ شمسی) تربیت کرد.  
کمیته زرگنده یا کمیته آهن، یکی از گروه‌های مخفی و جنجالی دوران گذار از مشروطه به پهلوی در ایران بود که در سال ۱۲۹۶ خورشیدی (۱۹۱۷ میلادی) در اصفهان توسط کلنل هیگ، افسر انگلیسی، و حسین کی استوان، همکار ایرانی‌اش، تأسیس شد. این کمیته با نام‌های کمیته فولاد یا زرگنده (به دلیل محل استقرار در محله زرگنده تهران) شناخته می‌شود و هدف اصلی آن نابودی جنبش جنگل به رهبری [[میرزا کوچک‌ خان جنگلی|میرزا کوچک‌خان جنگلی]]، نفوذ در دولت و قوای نظامی، و به‌دست‌گیری کنترل کشور از طریق کودتا بود. شعبه اصلی آن در منزل سید ضیاءالدین طباطبایی در تهران تشکیل گردید و ریاست بر عهده سید ضیاءالدین قرار داشت، که ارتباط نزدیکش با مستر هاوارد و اسمایس از مقامات سفارت بریتانیا، نشان‌دهنده حمایت مستقیم انگلیس از فعالیت‌های آن است.


او با روش تدریس خاص خود در فقه و اصول، تأثیر عمیقی بر شاگردانش گذاشت و به ترویج علوم دینی در تبریز کمک کرد. حلقه درسی او به دلیل عمق علمی و تسلط بر مباحث فقهی، از شهرت برخوردار بود. شاگردانش بعدها در حوزه‌های علمیه تبریز و دیگر شهرها به تدریس و تبلیغ علوم دینی پرداختند. این فعالیت‌های آموزشی، جایگاه او را به‌عنوان یکی از مراجع برجسته تثبیت کرد و در حفظ سنت‌های حوزوی در آذربایجان نقش داشت.<ref name=":0" /><ref name=":1" /><ref name=":3" /><ref name=":5" />
== زمینه تاریخی و تشکیل ==
در بحبوحه ضعف جنبش مشروطه پس از [[قرارداد ۱۹۱۹]]، که تلاش برای سلطه بریتانیا بر ایران بود، کمیته آهن به عنوان ابزاری برای اجرای سیاست‌های استعماری شکل گرفت. این گروه در دورانی فعالیت می‌کرد که ایران با بحران‌های داخلی مانند شورش‌های محلی، نفوذ روس و انگلیس، و بی‌ثباتی دولت‌های موقت روبرو بود. کلنل هیگ، با تجربه نظامی در هند و خاورمیانه، شبکه‌ای از افسران و سیاستمداران را برای تضعیف مشروطه‌خواهان سازماندهی کرد، و حسین کی استوان نقش کلیدی در هماهنگی ایرانیان داشت.


== فعالیت‌های سیاسی در مشروطیت ==
== اعضا و ساختار سازمانی ==
[[پرونده:تاریخ مختصر احزاب سیاسی ایران، جلد اول، عکس صفحهٔ ۸۸.jpg|جایگزین=سیپ ضیاءالدین طباطبایی و جمعی از اعضای کابینه و همکاران وی در ایام کودتای سوم اسفند۱۲۹۹|بندانگشتی|289x289پیکسل|سیپ ضیاءالدین طباطبایی و جمعی از اعضای کابینه و همکاران وی در ایام کودتای سوم اسفند۱۲۹۹]]
اعضای برجسته کمیته شامل کاظم خان سیاح (رئیس ستاد ارتش جنوب)، مسعود خان کیهان (سرهنگ و وزیر جنگ بعدی)، نصرت‌الدوله فیروز، ایپکیان و آبکار ارمنی‌ها، ماژور اسفندیارخان، عدل‌الملک دادگر، میرزا کریم‌خان رشتی، محمود جم (مدیرالملک و وزیر خارجه)، دکتر منوچهرخان طبیب ژاندارمری، و وستداهل سوئدی بودند. [[یحیی دولت‌آبادی]] در خاطراتش این کمیته را «قوه ایرانی سیاسی برای اجرای کودتا» نامیده و نفوذ آن را در قزاق‌ها، ژاندارمری و نظمیه برجسته می‌داند. کمیته با جلسات محرمانه، شبکه‌های اطلاعاتی، و تأمین مالی انگلیسی، قدرت خود را گسترش داد.


=== حمایت اولیه از مشروطه و تأسیس بانک ملی ===
== نقش در کودتای ۱۲۹۹ و پیامدها ==
میرزا صادق آقا در آغاز نهضت مشروطه به عنوان یکی از علمای طراز اول تبریز با مشروطه همکاری داشت. در جلسات اولیه مانند نشست منزل حاج مهدی کوزه‌کنانی (۸ آذر ۱۳۲۴ قمری) برای تأسیس بانک ملی شرکت کرد و موافقت نمود. او همراه برادرش حاج میرزا محسن آقا به اسلامیه رفت و در امور اجتماعی حضور فعال داشت.  
کمیته زرگنده زمینه‌ساز [[کودتای ۳ اسفند ۱۲۹۹]] شد؛ با عزل استاروسلسکی از فرماندهی قزاق‌ها و انتصاب [[رضاشاه پهلوی|رضاخان]]، صعود فتح‌الله خان اکبر به نخست‌وزیری، و اشغال هفت پست کلیدی کابینه سیدضیاء (مانند وزارت جنگ توسط کیهان و عدلیه توسط دادگر). کاظم خان سیاح حکومت نظامی تهران را بر عهده گرفت و مقاومت نیروهای دفاعی را سرکوب کرد. این اقدامات به سقوط دولت [[احمد قوام|قوام‌السلطنه]] و استقرار دیکتاتوری رضاخان منجر شد، که دستاوردهای مشروطه مانند مجلس و قانون اساسی را تضعیف کرد.


'''مخالفت با مشروطه و رساله‌های نقدی'''
پس از کودتا، کمیته عملاً منحل شد اما میراث آن در شکل‌گیری رژیم پهلوی و وابستگی به بریتانیا ماندگار گردید، و منتقدان آن را نماد خیانت به آرمان‌های مشروطه می‌دانند.<ref>[https://www.darioush-shahbazi.com/articles/%DA%A9%D9%85%DB%8C%D8%AA%D9%87-%D8%A2%D9%87%D9%86-%D8%B2%D8%B1%DA%AF%D9%86%D8%AF%D9%87-%D9%81%D9%88%D9%84%D8%A7%D8%AF کمیته آهن (کمیته زرگنده - فولاد) - داریوش شهبازی]</ref><ref>[https://www.iichs.ir/fa/news/19954/%D8%A2%D9%87%D9%86-%D8%B9%D9%84%DB%8C%D9%87-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86 آهن علیه ایران - پژوهشکده تاریخ معاصر]</ref>


میرزا صادق آقا تبریزی بر این باور بود که مشروطه ماهیت استعماری دارد و به همین خاطر به مخالفان، یعنی مشروعه‌خواهان پیوست و با «مشروطه» و «[[مشروطه و مشروعه|مشروطه مشروعه]]» مخالفت کرد. او در سال ۱۲۹۲ ش، با دیگر علما تلگرام به [[محمدعلی شاه]] فرستاد و لغو مشروطیت را خواست. وی دو رساله «مشروطیت ۱» (نقد رساله شورای آسمانی عبدالرحیم الهی قراجه داغی) و «مشروطیت ۲» (نقد رساله فوائد مجلس شورای ملی سید نصرالله تقوی) نوشت. مشروطه را مخالف شرع و محدودکننده سلطنت الهی دانست.
== منابع ==
 
=== کناره‌گیری از سیاست و عزلت ===
میرزا صادق آقا پس از انحلال انجمن اسلامیه، از امور سیاسی کناره گرفت و عزلت گزید. او با استبداد قاجار و توطئه‌های بیگانگان مخالفت داشت، اما در مسائل سیاسی مداخله نکرد. وی همچنین از صدور فتوا در مسائل شرعی خودداری نمود.<ref name=":0" /><ref name=":2" />
 
== نقش در دوران پهلوی و مخالفت با رضاخان ==
در دوران پهلوی، میرزا صادق آقا با دیکتاتوری رضاخان و اقدامات ضد روحانیت مخالفت کرد. در تصویب قانون نظام وظیفه، رهبری تظاهرات مردم تبریز را بر عهده داشت و در قیام آذربایجان علیه رضاخان نقش داشت و به تبعید در شهرستان سنقر (از توابع استان کرمانشاه) رفت. پس از ۲۰ روز اقامت در سنقر، به قم هجرت کرد و مقیم آنجا شد.
 
=== هجرت به قم و همکاری با علما ===
میرزا صادق آقا در قم، با شیخ عبدالکریم حائری یزدی و علما همکاری کرد. از هجوم به مدارس علمی و دستگیری طلاب انتقاد نمود و از رفتار حکومت ابراز انزجار کرد. او با رژیم پهلوی مخالف بود و همکاری با آن را حرام می‌دانست.<ref name=":3" /><ref name=":1" /><ref name=":5" />
 
== آثار و دیدگاه‌ها ==
 
=== آثار فقهی و اصولی ===
آثار فقهی میرزا صادق آقا تبریزی شامل شرح تبصره (طهارت تا احکام سلس)، رساله عملیه فارسی (۱۳۲۳ قمری، اصول دین تا مصارف خمس)، رساله عملیه واجبات احکام (۱۳۴۵ قمری، طهارت تا دیات)، رساله شرائط عوضین، رساله در ربا، رساله در انتصاف المهر بالموت، حاشیه بر وسائل النجاة، رساله فی بعض مسائل الصلوة، رساله مختصرة (قم)، و الفوائد فی المسائل المتفرقة الفقهیه (۱۳۵۱ قمری، شرح ۱۱ قاعده فقهی) است. در اصول فقه: المقالات الغریه فی مباحث الالفاظ (۱۳۱۷ قمری) و المشتقات (۱۳۱۹ قمری) است.
 
=== آثار سیاسی و سروده‌ها ===
میرزا صادق آقا دو رساله «مشروطیت ۱» و «مشروطیت ۲» در نقد مشروطه نوشت. سروده‌های او عبارتند از قصیده رثای امام جمعه شهید تبریز، قصیده نهضت حسینی، رثای حضرت علی اکبر، فاجعه توپ بستن بارگاه رضوی، و کرامت باهره اردبیل. وی همچنین دیوان شعر و رساله خطی در نقد سکولاریسم دارد.<ref name=":2" /><ref name=":4" /><ref name=":1" />
 
== نقد دیدگاه‌های سیاسی و اجتماعی ==
میرزا صادق آقا تبریزی، مشروطه را مخالف اسلام و شرع دانست و دخالت مردم در امور حکومتی، مجلس شورا، و قوانین موضوعه را هادم (نابودکننده) شرع تلقی کرد. او اعتقاد داشت عدل و داد منحصر به سلطنت الهی است و قوانین باید به دست مباشران منصوب از جانب خدا اجرا شود. وی توجیهات علما برای مشروطه مشروعه را بی‌اساس می‌دانست و با استبداد قاجار و پهلوی مخالفت داشت و از محرومان حمایت می‌کرد. او همکاری با رژیم پهلوی را حرام می‌دانست.
 
دیدگاه‌های میرزا صادق آقا درباره مشروطیت، به‌ویژه مخالفتش با مشروطه غربی و حتی مشروطه مشروعه، از سوی برخی مشروطه‌خواهان و مورخان مورد انتقاد قرار گرفت. او در رساله‌های «مشروطیت ۱» و «مشروطیت ۲» استدلال کرد که مشروطه، به دلیل دخالت مردم در امور حکومتی و وضع قوانین موضوعه، با شرع و سلطنت الهی مغایرت دارد. این دیدگاه از نظر علمایی مانند عبدالرحیم الهی قراجه داغی و سید نصرالله تقوی، که سعی در تلفیق مشروطه با شرع داشتند، تندروی تلقی شد. کناره‌گیری او از سیاست پس از انحلال انجمن اسلامیه نیز نقدی دیگر را برانگیخت، زیرا برخی معتقد بودند در مقطع حساس مشروطه، حضور فعال علما ضروری بود.
 
در برخی منابع، این دیدگاه‌ها به‌عنوان ارتجاعی و مخالف تجدد نقد شده‌اند. پیروان میرزا صادق آقا (انتظاریون) با پرهیز از مدرنیته (مثل برق و مدرسه)، دیدگاه‌های او را به‌عنوان طرد مطلق تجدد بازتاب می‌دهند، که این امر فرصت‌های پیشرفت آذربایجان را محدود کرد. برخی نیز تضاد او با مشروطه‌خواهان سکولار مانند [[حسن تقی‌زاده]] را برجسته کرده و مخالفتش را عامل تضعیف جنبش مشروطه در تبریز می‌داند. برخی منابع هم به مخالفت مطلق او با مشروطه و پیامدهایش اشاره داردند و آن را تندروی می‌شمارند. با این حال، حامیانش استدلال می‌کردند که کناره‌گیری او به دلیل نگرانی از نفوذ استعمار و حفظ استقلال شرعی بود. این تضاد دیدگاه‌ها نشان‌دهنده پیچیدگی نقش او در جنبش مشروطه است.<ref name=":0" /><ref name=":2" /><ref name=":1" /><ref name=":5" /><ref name=":3" /><ref name=":6" /><ref name=":7" />
 
== سال‌های پایانی و درگذشت ==
میرزا صادق آقا تبریزی پس از هجرت به قم، در ۶ ذی‌القعده ۱۳۵۱ قمری (اسفند ۱۳۱۱ شمسی) درگذشت و در جوار مرقد حضرت معصومه دفن شد. نمازش را شیخ عبدالکریم حائری خواند. در تبریز بازار تعطیل شد و مجالس عزاداری برپا گردید. همچنین علما در اردبیل، مراغه، اهر، ارومیه، قم، و نجف مجالس عزا و بزرگداشت گرفتند و رژیم پهلوی از مجالس بزرگداشت جلوگیری کرد. خمینی او را از مجاهدین ضد رژیم دانست.
 
=== پیروان و میراث ===
پیروان میرزا صادق آقا تبریزی در طالقان (امام زمان‌چی‌ها یا انتظاریون) از گرفتن شناسنامه، مدرسه، برق، وسایل نقلیه، و پزشک پرهیز می‌کنند و مشروطیت را نامشروع می‌دانند. او رهبر کنونی فرقه، امام زمان‌چی‌هاست. میراث او در آثار فقهی، اصول، و مخالفت با مشروطیت و مشروطه مشروعه و با استبداد است.<ref name=":5" /><ref name=":4" /><ref name=":1" />
 
منابع:

نسخهٔ کنونی تا ‏۵ دسامبر ۲۰۲۵، ساعت ۱۶:۴۶

برای صفحه تمرین.jpg


کمیته زرگنده (کمیته آهن)
(عکس: زرگنده. خانه روستایی وزیر مختار روسیه، تهران)
رهبرسید ضیاءالدین طباطبایی
بنیانگذارکلنل هیگ، حسین کی‌استوان
رهبر سیاسیسید ضیاءالدین طباطبایی
شعارنفوذ سیاسی و نظامی، سرکوب نهضت جنگل، زمینه‌سازی کودتا
بنیانگذاری۱۲۹۶ خورشیدی
انحلال و برچینشپس از کودتای ۳ اسفند ۱۲۹۹ (به‌صورت غیررسمی)
جانشینشبکه‌های سیاسی حامی رضاخان
ستادتهران، محلهٔ زرگنده
مرامعمل‌گرایی سیاسی، همسویی با منافع بریتانیا
حامی خارجیامپراتوری بریتانیا
کشور ایران
این تشکل عملاً یک سازمان مخفی سیاسی بود، نه حزب به معنای کلاسیک.


کمیته زرگنده، یا کمیته آهن، سازمانی مخفی و طرفدار بریتانیا بود که در سال ۱۲۹۶ش در بستر ضعف جنبش مشروطه ایران و بحران‌های سیاسی پس از جنگ جهانی اول شکل گرفت و مرکز اصلی آن در منزل سید ضیاءالدین طباطبایی در محله زرگنده تهران قرار داشت. این کمیته با ابتکار کلنل هیگ انگلیسی و همکاری حسین کی استوان و گروهی از رجال و افسران ایرانی، با هدف تضعیف جنبش‌های استقلال‌طلبانه‌ای چون نهضت جنگل، نفوذ در ارتش و دستگاه اداری، و آماده‌سازی زمینه کودتا سازماندهی شد. ترکیب اعضا شامل چهره‌هایی چون کاظم خان سیاح، مسعود خان کیهان، نصرت‌الدوله فیروز، محمود جم، عدل‌الملک دادگر و چند افسر و مشاور اروپایی بود که از طریق کنترل قزاقخانه، ژاندارمری و نظمیه در قدرت سیاسی نفوذ کردند. نقش تعیین‌کننده کمیته در عزل استاروسلسکی، طرح‌ریزی ورود قوای قزاق به تهران، تشکیل کابینه سیدضیاء و تمرکز هفت وزارتخانه مهم در دست اعضای آن، این تشکل را به یکی از حلقه‌های اساسی در زایش رژیم پهلوی و کنارزدن عملی دستاوردهای مشروطه بدل کرد.

کمیته زرگنده (کمیته آهن)

کمیته زرگنده یا کمیته آهن، یکی از گروه‌های مخفی و جنجالی دوران گذار از مشروطه به پهلوی در ایران بود که در سال ۱۲۹۶ خورشیدی (۱۹۱۷ میلادی) در اصفهان توسط کلنل هیگ، افسر انگلیسی، و حسین کی استوان، همکار ایرانی‌اش، تأسیس شد. این کمیته با نام‌های کمیته فولاد یا زرگنده (به دلیل محل استقرار در محله زرگنده تهران) شناخته می‌شود و هدف اصلی آن نابودی جنبش جنگل به رهبری میرزا کوچک‌خان جنگلی، نفوذ در دولت و قوای نظامی، و به‌دست‌گیری کنترل کشور از طریق کودتا بود. شعبه اصلی آن در منزل سید ضیاءالدین طباطبایی در تهران تشکیل گردید و ریاست بر عهده سید ضیاءالدین قرار داشت، که ارتباط نزدیکش با مستر هاوارد و اسمایس از مقامات سفارت بریتانیا، نشان‌دهنده حمایت مستقیم انگلیس از فعالیت‌های آن است.

زمینه تاریخی و تشکیل

در بحبوحه ضعف جنبش مشروطه پس از قرارداد ۱۹۱۹، که تلاش برای سلطه بریتانیا بر ایران بود، کمیته آهن به عنوان ابزاری برای اجرای سیاست‌های استعماری شکل گرفت. این گروه در دورانی فعالیت می‌کرد که ایران با بحران‌های داخلی مانند شورش‌های محلی، نفوذ روس و انگلیس، و بی‌ثباتی دولت‌های موقت روبرو بود. کلنل هیگ، با تجربه نظامی در هند و خاورمیانه، شبکه‌ای از افسران و سیاستمداران را برای تضعیف مشروطه‌خواهان سازماندهی کرد، و حسین کی استوان نقش کلیدی در هماهنگی ایرانیان داشت.

اعضا و ساختار سازمانی

 
سیپ ضیاءالدین طباطبایی و جمعی از اعضای کابینه و همکاران وی در ایام کودتای سوم اسفند۱۲۹۹

اعضای برجسته کمیته شامل کاظم خان سیاح (رئیس ستاد ارتش جنوب)، مسعود خان کیهان (سرهنگ و وزیر جنگ بعدی)، نصرت‌الدوله فیروز، ایپکیان و آبکار ارمنی‌ها، ماژور اسفندیارخان، عدل‌الملک دادگر، میرزا کریم‌خان رشتی، محمود جم (مدیرالملک و وزیر خارجه)، دکتر منوچهرخان طبیب ژاندارمری، و وستداهل سوئدی بودند. یحیی دولت‌آبادی در خاطراتش این کمیته را «قوه ایرانی سیاسی برای اجرای کودتا» نامیده و نفوذ آن را در قزاق‌ها، ژاندارمری و نظمیه برجسته می‌داند. کمیته با جلسات محرمانه، شبکه‌های اطلاعاتی، و تأمین مالی انگلیسی، قدرت خود را گسترش داد.

نقش در کودتای ۱۲۹۹ و پیامدها

کمیته زرگنده زمینه‌ساز کودتای ۳ اسفند ۱۲۹۹ شد؛ با عزل استاروسلسکی از فرماندهی قزاق‌ها و انتصاب رضاخان، صعود فتح‌الله خان اکبر به نخست‌وزیری، و اشغال هفت پست کلیدی کابینه سیدضیاء (مانند وزارت جنگ توسط کیهان و عدلیه توسط دادگر). کاظم خان سیاح حکومت نظامی تهران را بر عهده گرفت و مقاومت نیروهای دفاعی را سرکوب کرد. این اقدامات به سقوط دولت قوام‌السلطنه و استقرار دیکتاتوری رضاخان منجر شد، که دستاوردهای مشروطه مانند مجلس و قانون اساسی را تضعیف کرد.

پس از کودتا، کمیته عملاً منحل شد اما میراث آن در شکل‌گیری رژیم پهلوی و وابستگی به بریتانیا ماندگار گردید، و منتقدان آن را نماد خیانت به آرمان‌های مشروطه می‌دانند.[۱][۲]

منابع

  1. ↑ کمیته آهن (کمیته زرگنده - فولاد) - داریوش شهبازی
  2. ↑ آهن علیه ایران - پژوهشکده تاریخ معاصر
برگرفته از «https://www.iran-pedia.org/w/index.php?title=کاربر:Khosro/صفحه_تمرین&oldid=82748»